Συνέντευξη με τον κύριο Βαρσαμίδη Γεώργιο 10-9-98 στην Ιεράπετρα ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Πώς έτυχε και ασχοληθήκατε με τη μουσική εσείς; Από μικρός μ άρεσε το βιολί, αλλά ο πατέρας μου δεν ήθελε να μου πάρει βιολί επειδή είχαμε χτήματα πολλά και σου λέει άμα μάθει βιολί δεν θα δουλεύει, καταλάβατε; Κι ύστερα το πήρα εγώ από ένα Ιταλό το 44 που φύγαν οι Ιταλοί, ένας Ιταλός έφυγε και πήγε με τους αντάρτες, γιατί είχαν αυτοί συνθηκολογήσει πιο μπροστά και τον είδα και του πήρα το βιολί και του δωσα ψωμί, του δωσα τυριά και τέτοια πράγματα και το πήρα το βιολί. Και ασχολήθηκα μόνος μου, αυτοδίδακτος. Εντωμεταξύ πήγα στην Αθήνα, γιατί αρρώστησε η γυναίκα μου και πήγα στην Αθήνα που αρρώστησε και εντωμεταξύ εγώ έπιασα δουλειά στο Υπουργείο Εσωτερικών. Και βρήκα κι ένα μουσικό Κυριαζόπουλος λεγόμενος... Μιλάμε τώρα για χρονολογία; Το 75. Πολύ αργά δηλαδή; Ναι. Και τονε βρήκα και μου δειξε ορισμένα πράγματα και διαβάζω και μουσική, γράφω και μουσική, δηλαδή ξέρω πού θα βρω τις φωνές απάνω στο βιολί και τις γράφω και στο πεντάγραμμο. Υπήρχε κανένας άλλος στην οικογένεια ή συγγενής ή φίλος, ο οποίος να σας παρότρυνε; Έτσι εντελώς από μόνος σας ξεκινήσατε; Από μόνος μου, αλλά δεν ήθελε ο πατέρας μου να μου πάρει, όχι πως δεν είχε λεφτά, ήταν ένας απ τους καλύτερους εδώ γεωργός, κτηματίας, αλλά σου λέει άμα μάθει βιολί δεν θα δουλεύει. Από ποιον ακούγατε μελωδίες και παίζατε και κλέβατε; 1
Εγώ τότε έμαθα, άκουσα από κάποιο δάσκαλο, Παπαδάκης λεγότανε αυτός, κι έπαιζε βιολί καλό. Κι ένας Παντελής Μπαριταντωνάκης από την Ανατολή κι ένας Γιάννης Παπαχατζάκης απ το Σταυροχώρι, τους άκουγα αυτούς και λέω θέλω να μάθω κι εγώ βιολί. Κι έμαθα μόνος μου δηλαδή. Μόνο τελευταία που πήγα στην Αθήνα μου δειξε ο Κυριατζόπουλος. Πριν από την Αθήνα, ακούγατε αυτούς τους ανθρώπους, τους βιολιστές και μαθαίνατε κι εσείς από κείνους; Ναι, αυτούς. Το παιρνα με το αυτί μου. Τους ακολουθούσατε σε γλέντια; Όχι, άμα τανε κανένας γάμος εδώ κοντά, σε πανηγύρια που ρχότανε αυτοί πήγαινα εγώ τους ήβρισκα και καφενείο και παίζανε, μου παίρναν τηλέφωνο τους έβρισκα καφενείο και παίζανε, τους εξυπηρετούσα. Να τους πάρω σπίτι, να τους κοιμίσω στο σπίτι εγώ ξένοι οργανοπαίχτες. Δώδεκα είχα ένα βράδυ στο σπίτι μου, είχα τότεσα καινούργια σπίτια και τσι βάνανε. Ποιον θα θεωρούσατε όχι δάσκαλό σας αλλά ίσως τον άνθρωπο ο οποίος σας επηρέασε περισσότερο; Ναι, ο Παπαχατζάκης, ο συχωρεμένος ο Παπαχατζάκης ο Γιάννης και ο Παντελής ο Μπαριταντωνάκης, αυτοί οι δύο. Είχατε πάει στο χωριό του καθόλου εκεί ψηλά που έμενε στο Παπαχατζάκη; Σταυροχώρι; Ταχτικά πήγαινα με τη μηχανή μου, πήγαινα τον έβρισκα. Και μείνατε εκεί κοντά του και μάθατε; Όχι, καμιά μέρα που δεν είχα δουλειά έπαιρνα τη μηχανή μου και πήγαινα στου Κουτσουρά και τον έβρισκα τον άνθρωπο αυτό. Κι αυτός μ έπαιρνε τηλέφωνο να του βρω κανά μαγαζί να παίξει. Στη Γραλιγιά γινόταν ένα πανηγύρι μεγάλο, το μεγαλύτερο της επαρχίας Ιεράπετρας και της Σητείας του Αγίου Κωνσταντίνου. Στη Γραλιγιά; 2
Ναι του Αγίου Κωνσταντίνου παλιά. Και του βρισκα εγώ μαγαζί και έπαιζε δυο, τρεις μέρες και κονομούσε ο άνθρωπος κι ύστερα ήρθε ένας άλλος τυφλός. Αυτός είναι ο τυφλός ο Παπαχατζάκης που λέμε τώρα; Ναι, ο τυφλός ήτανε κι ένας απ τους Αρμένους, Ανδρουλιδάκης τυφλός και ήρθε στη Γραλιγιά και δεν βρήκε καφενείο και το καφενείο που παιζα εγώ το παραχώρησα. Λέω αυτός είναι αόμματος, εγώ δεν είχα ανάγκη, έβγανα εισοδήματα, τον έβαλα εκεί κι έπαιξε αντί για μένα. Μία φορά; Ναι, μια φορά ήρθε του Αγίου Κωνσταντίνου. Εσείς δηλαδή σε ποια ηλικία αρχίσατε να παίζετε επαγγελματικά; Μεγάλος, είκοσι χρονών. Δεκαεννιά χρονών έπιασα το βιολί. Επαγγελματικά; Όχι. Επαγγελματικά μετά το 55. Δηλαδή σε μια ηλικία τριάντα χρονών; Δυο, τρία χρόνια. Μετά που παντρεύτηκα... Εκείνη την εποχή παλιά υπήρχανε επαγγελματίες; Αυτοί που σου λέω τώρα ήτανε πολλοί εδώ πέρα. Για παλιά λέμε τώρα; Παλιά ναι. Ήτανε όταν ήμουνα εγώ μικρός, καμιά δεκαριά χρονών, ήταν ένας κάποιος Ατσαλάκης Μιχάλης. Έπαιζε αυτός καλά, δηλαδή της εποχής αυτηνής ήταν ο καλύτερος. Μετά βγήκε ο Παντελής, βγήκε ο Παπαχατζάκης. Και αυτός επήγαινα και τον έβαζα και μου παιζε βιολί και μ έστελνε στη Μακριλιά μια ώρα δρόμο να πάω να του πάρω τσιγάρα, είκοσι πακέτα, τριάντα πακέτα, τον έβαζα να παίξει το βιολί. Ήτανε κι ένας απ την Καλαμαύκα Κινανάκης κι έπαιζε κι αυτός κι ένας ο οποίος τον λέγανε Ζουγλό απ τη μέση και κάτω ήτανε παράλυτος κι απ τη μέση και πάνω κούκλος κι έπαιζε καλό βιολί κι αυτός. Πέθανε. Αυτοί ζούσαν αποκλειστικά από τη μουσική; 3
Όχι, ο Ατσαλάκης είχε πολλά χτήματα και πήγαινε στους γάμους, στα πανηγύρια, την εποχή αυτή το παίζανε στο γόνατο. Αλλά έπαιζε καλά. Δεν είχε ανάγκη αυτός. Αλλά δεν δούλευε, είχε εργάτες, δούλους είχε, είχε πρόβατα. Κι είχε ένα αδελφό κι έπαιζε νταούλι τότε και γυρίζανε γάμους πανηγύρια. Αλλά ήταν οι καλύτεροι τότε αυτοί, πριν να βγει ο Παπαχατζάκης και ο Παντελής. Το βιολί σας από πού το αγοράσατε; Από τον Ιταλό, το πρώτο βιολί. Έχω αλλάξει πολλά, δέκα βιολιά έχω αλλάξει. Ποιος ήτανε ο Ιταλός. Ένας Ιταλός, είχανε παραδοθεί τότε οι Ιταλοί και πήγαινε στο βουνό να μη τον σκοτώσουνε οι Γερμανοί. Αυτοί συνθηκολογήσανε πιο μπροστά και οι Γερμανοί τους κόβανε, τους πιάνανε αιχμαλώτους. Και τον είδα και ήτανε αυτός πώς να σου πω πήγαινε στο βουνό, όπου τον έβγανε. Και του λέω «θα μου το πουλήσεις το βιολί, θα σου δώσω λεφτά». Μου λέει «τι να τα κάνω τα λεφτά». Και του δωσα ψωμί, πέντε έξι καρβέλια, του δωσα δυο τρία κομμάτια τυρί, ελιές και του πήρα το βιολί. Το βιολί καλό. Το σπασα εκείνο το βιολί. Ήτανε στανιάρι καλό βιολί. Κι έτσι μοναχός μου, δηλαδή μόνος μου έπιασα κι έπαιζα. Ο πατέρας σας, οι γονείς σας τι σας είπανε; Έχω δυο αδέρφια τα οποία τα μαθα και παίζουνε εγώ, παίζουν κι αυτά. Πώς αντιδράσανε όμως οι γονείς σας; Μεγάλος ήμουνα και δεν μου καναν φασαρία, αλλά καμιά φορά φώναζε, γιατί πήγαινα σ ένα χωριό και δεν ρχόμουνα τη Δευτέρα, μόνο ερχόμουνα τη Δευτέρα το μεσημέρι και το βράδυ κι εμείς είχαμε αλώνια, είχαμε κήπους. Αυτός έβγανε είκοσι πέντε χιλιάδες οκάδες χαρούπια, πέντε έξι χιλιάδες οκά λάδι, δημητριακά δέκα πέντε τόνους και σου λέει θα γυρίζεις; 4
Είχατε παίξει ποτέ μόνος σας σε γλέντι να βγάλετε εσείς ολόκληρο το βράδυ; Ναι, βέβαια. Εγώ δεν παίζω μόνο κρητικά, εγώ παίζω ευρωπαϊκά. Παλιά, και πότε ήταν αυτό; Πολλές φορές. Ήταν ένας ο οποίος ήταν αόμματος εδώ πέρα, Σακαβλιάς λεγότανε και πηγαίναμε μαζί δυο, τρία χρόνια κι είχαμε μεγάφωνα, είχαμε τα πάντα. Πότε ήταν η πρώτη φορά που βγάλατε μόνος σας γλέντι; Νεαρός ήμουνα τότε, βγάζαμε γλέντια. Περίπου πόσο χρονών; Βάλε είκοσι δυο, είκοσι τριών χρονών. Είχατε πληρωθεί γι αυτό που κάνατε τότε; Ναι, δεν έκανα εγώ παρατήρηση, δηλαδή άμα θα μου δώσουνε καλώς. Άλλοι οργανοπαίχτες έπρεπε να τους πληρώσεις. Εγώ δεν πήγαινα να τους πω άμα έριχνες, άμα δεν έριχνες. Και μόνος μου καμιά φορά δεν έπαιρνα. Έπρεπε να τους πληρώσεις για να χορέψεις; Δηλαδή έπρεπε να σε πληρώσουνε για να παίξεις. Εγώ δεν πήγαινα για λεφτά ποτέ. Ή σε μια βάφτιση να πω δώσε μου χίλια φράγκα, δεν έλεγα τίποτα. Δεν το λέγατε αυτό δηλαδή; Όχι. Δηλαδή σ αυτούς τους οργανοπαίχτες για να χορέψει ο καθένας έπρεπε να δώσει λεφτά; Ναι, έπρεπε να τσοντάρει πρώτα, αλλιώς δεν έπαιζε. Εγώ όμως, επειδή δεν είχα ανάγκη με το βιολί, έπαιζα για χόμπι. Ε, κι άμα έβγαινε και το μεροκάματο το παίρνεις οπότε βλάπτει καμιά φορά. Δηλαδή δεν χορεύανε όσοι δεν είχανε λεφτά;. Εμένα στο βιολί χόρευε όλος ο κόσμος. Σε άλλους που λέγατε; 5
Ε, καλά χορεύανε αλλά εμουρμουρίζανε, άμα δεν τους δίνανε λεφτά ο άλλος σου λέει γιατί χορεύει, επαγγελματίες αυτοί θέλανε λεφτά, από κει περιμένει να ζήσει, κατάλαβες; Λεφτά βγαίνανε απ αυτή τη δουλειά του οργανοπαίχτη; Εκείνα τα χρόνια δεν είχε, παιδί μου, ο κόσμος λεφτά. Επήγαινα εγώ σ ένα πανηγύρι φερ ειπείν, έβγαζα μαζί με τον πασαδόρο πεντακόσιες δραχμές. Οι πεντακόσιες δραχμές σήμερα είναι πενήντα χιλιάδες. Πόσα κρατούσατε περίπου εσείς; Τα μισά του δινα, τι να του δώσω του ανθρώπου και παραπάνω του δινα, που ήταν φτωχός ήτανε. Αφού έχει παιδιά, του δινα παραπάνω, δεν έκανα παρατήρηση. Τονε λυπόμουνα καμιά φορά. Με συμφωνία με το μαγαζάτορα του καφενείου, κάνατε ποτέ; Ναι, του λεγα, γιατί εγώ όταν θα πάω μόνος μου δεν του κανα παζάρια, αλλά άμα πήγαινα με τον άλλο, αυτός ήτανε στου Τσιτσάνη κι έπαιζε στο συγκρότημα του Τσιτσάνη, αόμματος ήτανε κι έπαιζε μαντόλα, μαντολίνο. Καλό, όλα, ρεμπέτικα τα πάντα. Αυτός μου λεγε «δεν θα πας κάτω από τόσο» κι έκανα παζάρι εγώ και πηγαίναμε μαζί κι ό,τι πιάσουμε. Στο μαγαζί παίρναμε, ας πούμε, τριάντα χιλιάδες, σημερινά λεφτά, σαράντα κι ό,τι πιάναμε τυχερά δικά μας. Αυτό το ποσό πώς το καθορίζατε, αναλόγως με πόση ώρα θα παίξετε; Ναι, λέγαμε ότι θα παίξουμε ένα μερόνυχτο «να μας δώσεις πενήντα χιλιάδες» σημερινά λεφτά. Εάν πιάναμε είκοσι, εκατό, αυτό δεν ήτανε... Αυτή η συμφωνία ποια περίοδο γινότανε; Και τώρα το ίδιο γίνεται. Πότε άρχισε; Από το 55 κι ύστερα, το 50, 55. Σας είχαν πληρώσει ποτέ με είδος; Όχι. Να σας δώσουν δηλαδή ένα ντενεκέ λάδι; 6
Μόνο ο Παπαχατζάκης επήγαινε. Ο Παπαχατζάκης, ήταν τότε κατοχή και πήγαινε του λέγανε «θα παίξεις στο γάμο, θα σου δώσουμε εκατό κιλά πατάτες». Ή θα σου δώσουμε... λάδι δεν είχε ανάγκη αυτός, βγάνει πολύ. Ή «θα σου δώσουμε κριθάρι ή σιτάρι». Τότε στην κατοχή παίρνανε. Αλλά εγώ στην κατοχή τότε το πήρα από τον Ιταλό, δεν είχα. Εσείς τον εαυτό σας τον θεωρείτε επαγγελματία, ερασιτέχνη, τι; Άκουσε να δεις, εγώ τώρα δυο τρία χρόνια μετά που παντρεύτηκα είχα δουλειές... Άκουσε να δεις, επήγα σ ένα γάμο κι ήτανε φίλος μου, κάναμε μαζί στρατιώτες και πάντρευε την αδελφή του κι επήγα στο χωριό κι έχω δυο τόνους ντομάτες στην καλύβα, από οχτώ δραχμές, δεκάξι χιλιάδες και ο έμπορος υποσχέθηκε ότι θα τις πάρει και δεν τις πήρε κι έρχομαι μετά δυο μέρες και δεν ήπιασα ούτε πέντε. Και μου λέει η γυναίκα «ή θα παίζεις, ή ντομάτα θα βάζεις, ένα απ τα δυο». Και σκέψου μια μέρα. Κι αν ηπήρα τίποτα, πήρα κανένα χιλιάρικο από κει και έχασα δέκα χιλιάδες απ τις ντομάτες. Δέκα χιλιάδες αγόραζες να μη σου πω, χίλιες οκάδες λάδι τότε. Και τότε τα παράτησα, διότι δεν με σύμφερε εμένα να πάω. Το βιολί είναι γι αυτούς που δεν έχουνε πόρους να ζήσουνε. Εγώ δεν είχα ανάγκη να πάω να παίζω. Οι άλλοι μουσικοί στην εποχή σας μπορούσαν να ζήσουν απ αυτό που κάνανε, απ τη μουσική δηλαδή; Φτωχοζούσανε, μια συντήρηση. Τι να σου κάνει τώρα το βιολί; Σου βάζανε πενηνταράκια, σου βάζανε φράγκα, τι θα πάρεις; Το ψωμί είχε εφτά δραχμές, περιμένεις να σου βάλουνε δέκα άτομα. Τους εκτιμούσαν τότε τους μουσικούς; Ναι, αλλά ο κόσμος δεν είχε λεφτά, ανέχεια είχανε. Αλλά τους εκτιμούσε διότι δεν είχε τότε ούτε μεγάφωνα, ούτε ραδιόφωνα υπήρχανε, ούτε τίποτα. Μόνο κάτι γραμμόφωνα βαλίτσες και με χωνιά. Δεν υπήρχαν τα μέσα που είναι σήμερα. Κόρη έχετε; Τρεις κόρες παντρεμένες. 7
Θα τις δίνατε σε οργανοπαίχτη σήμερα αν δεν ήταν παντρεμένες; Πήραν καθηγητή. Δεν ήταν δική μου επιλογή αυτή, άμα τον έπαιρνε τι θα λεγα εγώ να τον απαρατήσει. Όχι, λέμε εσείς θα προτιμούσατε να την πάρει ένας λυράρης; Εξαρτάται, αν ήτανε καλός κι από καλή οικογένεια και να είναι και καλός λυράρης, ο οποίος να έχει και μια φήμη να βγάζει το ψωμί του. Δηλαδή θα ήταν το οικονομικό που θα σας έκανε να διστάσετε, άμα βγάζει για να τη ζήσει; Ε, βέβαια. Άμα την πάρει και δεν έχουν να κάνουν παιδιά και δεν έχουν να φάνε τι θα κάνουνε. Καλά δεν λέω; Καλά λέτε, αλλά μήπως υπάρχει και κανένας άλλος λόγος που θα διστάσετε; Άκουσε στη σημερινή εποχή τα παιδιά δεν ρωτούνε τους γονείς, τους αρέσει ο τάδε, θα τηνε πάρει αυτός, τελείωσε. Φώναζε μη φωνάζεις. Με την ευχή του Θεού καλά πήγα εγώ τις κόρες. Έχω ένα εγγονό τώρα και του χρόνου τελειώνει χειρούργος, έχω κόρες σαν και σας, εγγονές και παντρεμένες. Έχω και τέσσερα δισέγγονα. Να σας ζήσουνε, αλλά δεν μιλάμε για την περίπτωση που υπάρχει ο έρωτας μέσα. Ας υποθέσουμε ότι υπήρχε η περίπτωση ενός προξενιού, θα προτιμούσατε ένα δάσκαλο; Ε, βέβαια. Γεωργό ή οργανοπαίχτη; Όχι, δάσκαλο. Γιατί; Διότι το παιδί σου δεν θα πάει να θερίζει ή να αλωνίζει όπως τα παλιά χρόνια. Οργανοπαίχτη δεν θα προτιμούσατε; Όχι, δεν είχε ψωμί τότε. Και τώρα, ακόμα και τώρα. Τώρα εξαρτάται είπαμε αν ήτανε καλός. 8
Τα γλέντια τότε πού γίνονταν; Συνήθως στα πανηγύρια. Σε ποιους χώρους; Στην αυλή της εκκλησίας, σε καφενεία; Στην αυλή της εκκλησίας. Το βράδυ είχαν ένα καφενείο στα χωριά, ανάλογα το χωριό, είχε ένα καφενείο μεγάλο και πηγαίναν εκεί και βάζανε το χορό. Οι μουσικοί πού καθόντουσαν, είχανε ειδική θέση; Στη μέση καθότανε τότε, στη μέση καθίζανε τα όργανα και χορεύανε. Και μαγνητόφωνα δεν υπήρχανε τότε, μεγάφωνα τότε. Μετά ήρθαν τα μεγάφωνα. Τώρα έχουν συνηθίσει αλλιώς, πάει κάθεται εκεί πέρα και παίζει. Ενώ πρώτα καθότανε στη μέση για ν ακούεται το βιολί. Από πότε νομίζετε ότι άρχισε αυτή η μετακίνηση; Μετά που βγήκανε τα μεγάφωνα. Τότε δεν υπήρχανε κι ήταν υποχρεωμένος να κάθεται στη μέση-μέση για ν ακούεται. Και μάλιστα πολλές φορές φωνάζανε να μην κάνουνε φασαρία, ν ακούεται το βιολί. Γιατί ξέρεις σ ένα χώρο που χει πολύ κόσμο μέσα δεν ακούγεται. Πρέπει να ναι γερό βιολί. Δηλαδή από το κέντρο πότε αρχίσαν σιγά-σιγά και αποτραβήχτηκαν προς την άκρη τα όργανα; Μετά από το 60, 61, εκεί. Τώρα κάθεται εκεί πέρα ή βιολί παίζει ή λύρα και ακούνε όλοι. Πότε άρχισε να διαδίδεται περισσότερο η λύρα; Να παίζουνε περισσότερο λύρα απ ό,τι βιολί; Επειδή εδώ σε ορισμένα μέρη της Κρήτης παίζουνε βιολί... Σε ποια μέρη; Η Σητεία έπαιζε όλο βιολί, η Ιεράπετρα εδώ έπαιζε βιολί, όλο βιολί. Ήτανε και βιολατόροι, παλιοί τους έφτασα εγώ, ένας Παχιάκος λεγότανε, Περιστέρης. Πολλοί ήτανε και μαντολίνα παίζανε. Μετά επειδή πιάσανε οι Ρεθεμνιώτες, όπως στα Χανιά, τα Χανιά παίζανε βιολί κι ένα μέρος του Ηρακλείου βιολί. Οι Ρεθεμνιώτες λοιπόν οι πιο πολλοί, επειδή δεν είχανε 9
δουλειές να κάνουνε κι είναι άγονα μέρη που κάνουνε πρόβατα, οι πιο πολλοί ήταν λυράρηδες. Και μάθανε εκεί πέρα είκοσι, είκοσι πέντε κομμάτια και πήγαινε στα γλέντια και ζούσε. Από κει πιάσανε αυτοί τη λύρα κι έτσι διαδόθηκε. Είχανε και στη Σητεία ένα, δυο, τρεις λυράρηδες, αλλά ως επί το πλείστον ήτανε βιολατόροι. Τώρα περισσότερο τι παίζουνε λύρα ή βιολί; Παίζουν και βιολιά. Και στη Σητεία παίζουνε βιολιά κι εδώ. Τώρα οι νέοι που βγαίνουνε οι μικροί παίζουνε λύρα, γιατί το βιολί είναι δύσκολο, δεν είναι όπως τη λύρα. Στα πανηγύρια, όταν παίζατε, ακολουθούσατε ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο; Ήσαστε, ας πούμε, σε πανηγύρι ή σ ένα γλέντι για γάμο... Ό,τι σου ζητούσαν και το ξερες το παιζες. Δεν είχατε εσείς από την αρχή προγραμματισμένα κάποια κομμάτια τα οποία θα παίζατε με συγκεκριμένη σειρά; Παίζαμε χανιώτικα, πηδηχτούς, από δω, δικά μας. Άμα σου ζητούσαν ευρωπαϊκά, κανένα ταγκό, κανά βαλς, κανά φοξ τρο τότε. Από κρητικά μιλάμε. Κρητικά, όταν πας στο πανηγύρι σου λένε «παίξε μου ένα χανιώτικο, παίξε μου ένα πηδηχτό». Καμιά φορά ζητούσαν και κανένα ρεμπέτικο, κανά χασάπικο, παίζω κι απ αυτά, απ όλα. Βλέπετε κάποιες διαφορές στον τρόπο που παίζει ένας Χανιώτης το χανιώτικο από ένα Γεραπετρίτη; Πώς είπατε; Παίζετε συρτό χανιώτικο; Ναι. Εσείς τον παίζετε κάπως διαφορετικά από έναν Χανιώτη; Οι Χανιώτες παίζουνε διαφορετικά χανιώτικα, όπως δεν μπορούν να παίξουνε τα δικά μας τα στειακά, τις στειακές κοντυλιές του Καλογερίδη δεν μπορούν να τις παίξουν αυτοί, δεν θα στις βγάλουν όπως είναι. 10
Όπως κι εμείς τα χανιώτικα, όχι όλα βέβαια, αν έχω εγώ είκοσι χανιώτικα, τα δέκα τα παίζω όπως τα παίζουνε αυτοί ακριβώς. Ποια είναι η διαφορά δηλαδή τι κάνετε διαφορετικό εσείς; Αυτοί οι καινούργιοι τώρα οι λυράρηδες τα χουνε τα χανιώτικα κάνει... δεν είναι όπως τα παλιά που παιζε ο Ροδινός, που παιζε ο Λαγός. Στα Χανιά παίζουν και βιολιά. Παίζουν και βιολιά ο Ναύτης, παίζει ένας άλλος πολύ και στο Ηράκλειο ο Βασιλάκης. Ένας βιολάτορας τώρα Χανιώτης πώς θα το παίξει το χανιώτικο το συρτό; Θα παίξει πιο καλά απ τους δικούς μας εδώ το χανιώτικο αυτός. Πού το βλέπετε το καλό, τι είναι καλό για σας; Όπως τα νησιώτικα. Εγώ να τα παίξω τα νησιώτικα παίζω πολλά, τριάντα κομμάτια. Ο νησιώτης θα τους δώσει άλλο χρώμα. Όπως εγώ αν θα παίξω κοντυλιές Καλογερίδη θα τους εδείξω άλλο χρώμα, κατάλαβες; Έχει μια διαφορά. Αυτό το χρώμα τώρα θέλουμε να μας εξηγήσετε. Άκουσε να δεις. Κάθε μέρος, κάθε τόπος, έχει τα δικά του αυτά. Βάλε τώρα ένα νησιώτη να σου παίξει οτιδήποτε, όπως ο Κονιτόπουλος, όπως ο Κουκουλάρης, όπως ο Ζευγόλης, αυτοί, τους γνωρίζω έγώ. Κάνουν κάτι δηλαδή στα Χανιά που δεν κάνετε εσείς; Έχουν ένα χρώμα στο χανιώτικο το τραγούδι και στο παίξιμο. Όπως εμείς στις κοντυλιές τις στειακές αυτοί δεν μπορούν να τις παίξουν ό,τι και να κάνουν. Δηλαδή οι Χανιώτες το παίζουν πιο γλυκά το χανιώτικο; Πιο καλά το παίζουνε, όπως εμείς παίζουμε τις στειακές κοντυλιές του Καλογερίδη. Ο Καλογερίδης δεν ήτανε Κρητικός, ήταν απ τη Ρόδο, ο οποίος έβγαλε τις κοντυλιές, το πρώτο βιολί της Κρήτης ήταν ο Καλογερίδης. Ο ρυθμός είναι ίδιος, το τέμπο; 11
Στο χανιώτικο; Όπως το παίζουν στα Χανιά και όπως το παίζετε εσείς εδώ; Ναι, το ίδιο παίζουμε. Το δοξάρι; Το ίδιο. Εγώ έχω χανιώτικα που παίζω όπως τα παίζουνε αυτοί, αλλά θα παίξω πέντε, δέκα, αυτοί παίζουνε τριάντα τα οποία εγώ δεν μπορώ να τα παίξω αυτά. Δεν τα ξέρω δηλαδή, άμα κάτσω, βάνω την κασέτα, θα παίξω. Τα παίζεις μόνο ή τα τραγουδάς κιόλας; Πρώτα, τώρα γεράσαμε, η φωνή μου... τραγούδαγα κιόλα. Δηλαδή τα συρτά τα κατάφερνες, τα τραγουδούσες; Ναι. Με τον Παντελή εμείς είμαστε οι καλύτεροι φίλοι. Υπήρχε αυτή η συνήθεια διαδεδομένη; Δηλαδή να τραγουδάνε συρτά; Άκουσε να δεις, ο οργανοπαίχτης άμα τραγουδάει, μαζεύει πιο πολύ κόσμο ο Παντελής έπαιζε καλό βιολί δεν ετραγούδαγε και τον Κοσμά, ο κουμπάρος μου, ο συμπέθερός μου. Του Κοσμά ο ανιψιός έχει πάρει την ανιψιά μου, της αδερφής του ο γιος. Ο Παπαχατζάκης ο τυφλός που ήτανε απ το Σταυροχώρι, τραγούδαγε ωραία. Κι αν έπαιζε ο ένας στη μια μεριά κι ο άλλος παραπέρα, θα παιρνε πιο πολύ κόσμο ο Παπαχατζάκης, με το τραγούδι τον έπαιρνε. Ας ήπαιζε ο άλλος πιο καλό βιολί, τον έπαιρνε αυτός τον κόσμο. Ποιος τραγουδούσε συνήθως, ο βιολάτορας ή ο πασαδόρος; Του Παντελή τραγουδούσε ο πασαδόρος, ενώ ο Παπαχατζάκης τραγουδούσε ο ίδιος. Συνήθως δηλαδή ποιος τραγουδούσε; Απ τα συγκροτήματα, ας το πούμε έτσι εντός εισαγωγικών, που υπάρχουν εδώ στην περιοχή, που υπήρχαν παλιότερα, ποιο ήταν πιο συνηθισμένο να τραγουδάει ο βιολάτορας ή ο πασαδόρος; Ο βιολάτορας, μάζευε πιο πολύ κόσμο. Ο βιολάτορας ή ο πασαδόρος, πέστα μαζί; 12
Ο βιολάτορας. Τότε ο Παντελής έπαιζε στη Γραλιγιά κι ο άλλος δίπλα κι οι δυο καλοί βέβαια. Ο Παπαχατζάκης έπιανε πιο πολύ κόσμο γιατί τραγούδαγε ο ίδιος. Ναι, δεν ρωτάω αυτό. Από τους δύο, το βιολάτορα ή τον πασαδόρο, ποιος έπρεπε, ποιος ήταν το σωστό να τραγουδάει, ο πασαδόρος ή ο βιολάτορας, τι ήταν πιο καλό; Κι οι δυο έπρεπε να τραγουδάνε. Αλλά ο Παντελής δεν είχε φωνή και είχε και τον Χαρχάλα, ξέρεις τώρα, ενώ ο άλλος και να χε ένα πασαδόρο ο οποίος να μην ήξερε καθόλου τίποτα, μόνο να γρατζούναγε, τους τραγούδαγε. Ήτανε τραγουδιστής και φωνή καλή είχε κι απ όλα. Όταν λέτε και οι δυο, όχι ταυτόχρονα, ο ένας μετά τον άλλο; Όχι, όταν είναι πασαδόρος και βιολί κι αυτός παίζει όργανο ή λύρα ή βιολί και τραγουδάνε λέει ο ένας λέει ο άλλος. Τώρα τι γίνεται, ποιος τραγουδάει συνήθως; Αναλόγως. Στα πιο πολλά που βλέπουμε στα πανηγύρια και στην τηλεόραση τραγουδάνε και οι δύο καμιά φορά. Συνήθως όχι καμιά φορά; Ο πασαδόρος συνήθως. Είναι πιο καλό να τραγουδάει ο πασαδόρος; Ο βιολάτορας μετά έχει πιο λάσκα. Το όνομα Βαλσαμίδης δεν είναι κρητικό. Άκουσε να δεις, εδώ ο πατέρας μου γεννήθηκε εδώ στ Ορεινό, ο πατέρας του στο Ορεινό. Μπορεί πριν διακόσια χρόνια, τριακόσια χρόνια, γιατί μου λέει πως είχαμε ξεκινήσει στη Θεσσαλονίκη, άμα πιάσεις τον κατάλογο βλέπεις Θεσσαλονίκη, Πελοπόννησο Βαλσαμίδες. Μπορεί να καμε κανένας κανά έγκλημα όπως συνήθως κάνουνε και φεύγουνε. Εδώ οι Μικρασιάτες που είναι στην Ιεράπετρα και γράφονται στο ακης ήτανε προ τριακόσια χρόνια Κρητικοί και κάμανε εδώ κλεψιές ή εκάμανε φονικά και πήγανε στη Μικρά Ασία κι ύστερα γυρίσανε το 22 πάλι, κατάλαβες, τα παιδιά τους όχι αυτοί. 13
Εσείς παίζατε πάντα εδώ στην περιοχή της Ιεράπετρας; Μπα. Έχετε παίξει κι αλλού; Και στη Σητεία έχω πάει, πάω ταχτικά αλλά με παρέα, δεν πάω μόνος μου, να μου δώσεις εκατό χιλιάδες δεν πάω. Να ναι μια παρέα να πάμε. Να πάμε στη Σητεία σε κέντρο ή σε σπίτια που πάμε. Όταν πηγαίνατε στη Σητεία και παίζατε τι παίζατε, τα δικά σας πάλι εδώ παίζατε; Ναι, αυτά τα ίδια είναι, ή στειακά ή τούτα. Είναι τα ίδια; Είναι τα ίδια. Δεν βρίσκετε καμιά διαφορά; Ο κόσμος δηλαδή που σας άκουγε στη Σητεία, αντιδρούσε καλά; Και ο γιατρός τώρα που μ άκουσε. Ο πατέρας σας καταγόταν απ το Ορεινό Σητείας; Ναι. Κι εσείς είχατε πάει και κοντά στο Παπαχατζάκη να μάθετε βιολί; Ναι, πήγαινα. Και του Παντελή ήθελα, στου Παπαχατζάκη μου χε δείξει κάτι ο άνθρωπος εκεί πέρα. Μήπως αυτός είναι ένας λόγος ίσως που δεν βλέπετε διαφορά; Επειδή έχετε μάθει κοντά σε Στειακούς; Όχι. Έφυγα εγώ απ δω πέρα, με κυνηγούσαν οι Ιταλοί και πήγα στη Σητεία κι έκανα δυο χρόνια. Δηλαδή ένας Ιεραπετρίτης όταν θα σας ακούσει να παίζετε τι θα πει «αυτός είναι δικός μας ή είναι Στειακός»; Στειακός θα πει πως είμαι άμα δεν με γνωρίζει. Στειακός θα πει; Άμα μ έβλεπε, άμα δεν με γνωρίζει θα πει Στειακός. Τι διαφορετικό κάνετε εσείς δηλαδή από έναν Ιεραπετρίτη; 14
Ναι το πω εγώ διαφορετικά το ίδιο ερώτημα που κάνει η Ρενάτα. Επειδή μου λες ότι έζησες τη Σητεία και την Ιεράπετρα και τα ξέρεις και τα δυο καλά, τι αναγνωρίζεις εσύ και λες ότι αυτός είναι Στειακός, αυτός είναι Ιεραπετρίτης που παίζει; Δηλαδή ακούς δυο βιολιά και λες αυτό είναι στειακό, αυτό είναι ιεραπετρίτικο. Τι είναι τα στοιχεία που διακρίνεις εσύ και ξεχωρίζεις το ένα από το άλλο; Εδώ πρώτα εμείς παλιά, τώρα δεν μπορείς να τους διακρίνεις, τώρα εδώ άμα παίζεις, όπως τώρα ο Βαγγέλης ή εγώ δεν μπορεί να διακρίνει. Οι παλιοί είχανε κάτι το διαφορετικό παίξιμο από τους Στειακούς. Είχαν πάρει από δω πέρα, απ τη Μεσαρά. Κι ο Παντελής τα πρώτα χρόνια που παιζε, επήγα εγώ στην Ανατολή κι έπαιξα και μου λέγανε οι Ανατολίτες «παίζεις διαφορετικό παίξιμο απ τον Παντελή». Εγώ έπαιζα γνήσια στειακά. Ο Παντελής έπαιζε απ τη Μεσαρά, αλλά έπαιζε και κοντυλιές του φα, οι οποίες είχανε μια διαφορά. Τώρα επειδή είναι οι λυράρηδες, τα χουνε μπερδέψει, οι λυράρηδες παίζουνε ανωγιανές. Άσε τους λυράρηδες, εγώ θέλω να μου πεις τα βιολιά, τι είναι αυτό που κάνει διαφορετικό το ένα απ το άλλο; Δηλαδή ακούς το ένα και λες αυτό είναι στειακό, αυτό είναι ιεραπετρίτικο, ποιες είναι οι λεπτομέρειες αυτές; Τώρα δεν υπάρχει διαφορά, παλιά. Τώρα δεν υπάρχει διαφορά. Ή Στειακός είσαι ή Ιεραπετρίτης παίζεις το ίδιο. Ναι, αλλά μας είπατε προηγουμένως ότι αν σας ακούσει κάποιος που δεν σας ξέρει θα πει αυτός είναι Στειακός; Ναι, από τους παλιούς που δεν ήξερε. Αλλά τώρα οι οργανοπαίχτες όλοι, όπως είμαι εγώ, ο Βαγγέλης, όλοι, παίζουμε ή στη Σητεία ή εδώ το ίδιο πράγμα. Παλιότερα υπήρχε αυτή η διαφορά; Παλιά είχαμε μια διαφορά εμείς εδώ πέρα στην Ιεράπετρα. Διαφορετικά παίζανε τον πηδηχτό, διαφορετικές τις κοντυλιές, εβάζαμε κι από δω πέρα απ τη Μεσαρά μέσα κατάλαβες; 15
Ναι, τι βάζατε μέσα, αυτό θέλω να καταλάβω. Βάζαμε άλλα γυρίσματα, τα οποία δεν τα χε η στειακιά κοντυλιά. Την αρχίναγε ας πούμε ο Παντελής και μετά της έβανε γύρισμα μέσα που ήτανε Μεσαρά. Δηλαδή ένα βασικό στοιχείο, τώρα το κατάλαβα, είναι τα γυρίσματα που βάζετε μέσα, που μπορεί να μην είναι στειακά, μπορεί να είναι γεραπετρίτικα, μπορεί να είναι μεσαρίτικα; Ναι. Υπάρχει άλλο έτσι τέτοιο χαρακτηριστικό που αναγνωρίζεις εσύ με το αυτί σου ότι δεν είναι γνήσιο στειακό αλλά είναι γεραπετρίτικο; Ναι, πώς. Τι άλλο είναι αυτό; Άκουσε να δεις. Εγώ επειδή ξέρω τώρα, άμα ακούσω και παίξει ένας οργανοπαίχτης και μου βάλει μέσα κάτι άλλο το καταλαβαίνω ότι δεν είναι στειακό αυτό. Εσύ μπορεί να μην το ξέρεις. Εκτός απ αυτό, υπάρχει κάτι άλλο που αναγνωρίζεις; Όχι, δεν υπάρχει. Το ίδιο γρήγορα θα παίξουνε; Το ίδιο. Να βάλεις τώρα το Βαγγέλη να παίξουμε μαζί, θα παίξουμε το ίδιο. Εγώ κι ο Παντελής παίζαμε κι οι δύο βιολί μαζί. Το δοξάρι είναι το ίδιο πράγμα; Άκουσε, εκεί είναι η τέχνη τώρα, το δοξάρι γιατί μπορεί εγώ να το κάνω πάνω κάτω εκεί είναι το παίξιμο. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους Στειακούς και τους Ιεραπετρίτες; Υπάρχει, βλέπεις τώρα δυο βιολιά και το δοξάρι το ένα πάει απάνω το άλλο κάτω, ενώ πρέπει να ναι ένα χέρι. Άμα διαβάσεις μουσική... Εγώ έχω ρεπερτόριο, διαβάζω λίγο μουσική. Δηλαδή ξέρω τώρα έχει πέντε κλίμακες το βιολί. Ξέρω πού να κατεβώ στη δεύτερη είναι λίγο ζόρικη, την τρίτη, τέταρτη, πέμπτη, την πέμπτη δεν παίζει κανένας, αλλά ορισμένα, αν παίξεις ένα ευρωπαϊκό ή την «κομπαρσίτα» ή τα «Κύματα 16
του Δουνάβεως», θα κατέβεις κάτω στην πέμπτη. Δηλαδή ξέρω γιατί πήγα σ ένα μουσικό εγώ στην Αθήνα. Ήμουνα στο Υπουργείο Εσωτερικών έκανα εγώ δεκάξι χρόνια, είχα πολύ περιουσία, την έδωσα των παιδιών μου, αρρώστησε η γυναίκα μου, πήγα στη Αθήνα, έχω γαμπρό στην Αθήνα καθηγητή, η κόρη μου είναι στον Ευαγγελισμό, στην γραμματεία μέσα στον Ευαγγελισμό και πήγα εκεί πέρα κι είχα κι ένα μέσο και μπήκα στο Υπουργείο και παίρνω τώρα σύνταξη. Και βρήκα ένα μουσικό, λεγότανε αυτός Κυριατζόπουλος κι έπαιζε στην ΕΡΤ 1 και μ έμαθε ντο, ρε, μι, φα, σολ, διαβάζω, πήρα ένα πεντάγραμμο. Δηλαδή είμαι μέσα. Μια και ξέρεις λοιπόν μερικά πράγματα θέλω να μας εξηγήσεις αυτό ακριβώς που σε ρωτάμε τώρα θέλω να μας το εξηγήσεις εσύ που ξέρεις λίγη μουσική, να μας το εξηγήσεις καλύτερα, γιατί δεν μπορούν να μας το εξηγήσουν άλλοι. Θέλω να μας εξηγήσεις τι διαφέρει, ας πούμε παίζει κοντυλιά του ρε ένας Στειακός και παίζει την ίδιο κοντυλιά κι ένας Ιεραπετρίτης. Κι όμως τον αναγνωρίζουμε και λέμε αυτός είναι Στειακός και αυτός είναι Ιεραπετρίτης. Τι κάνει ο ένας και το αναγνωρίζεις; Να σου πω τι κάνει, παίζει την κοντυλιά του ρε και μετά βάνει μιαν άλλη μέσα κι από κει θα τονε καταλάβεις ότι δεν είναι Στειακός. Βάζει άλλα γυρίσματα; Άλλα γυρίσματα. Αυτό το ξεκαθαρίσαμε. Τι άλλο κάνει, εκτός από το να βάλει άλλα γυρίσματα, κάνει και κάτι άλλο; Το βιολί το παίζει λυρίστικο. Ποιος; Από δω, είναι πολλοί εδώ πέρα που παίζουνε λυρίστικο βιολί. Οι Ιεραπετρίτες παίζουν λυρίστικο βιολί; Λυρίστικο βιολί, ναι. Οι Στειακοί παίζουν διαφορετικό βιολί; 17
Διαφορετικό, αλλά τώρα όπως είναι ο Βαγγέλης κι εγώ κι ένα δυο άλλοι παίζουμε ακριβώς. Πες μου τώρα, εξήγησέ μου κι αυτό, τι σημαίνει λυρίστικο; Δεν βάζουν τη μι τη χορδή, δεν τηνε παίζουν. Δεν την πιάνει; Δεν την πιάνει, παίζει όπως τη λύρα. Παίζει τις τρεις μόνο χορδές τις κάτω; Ναι, δηλαδή παίζει κοντυλιές του φα και τις παίζει στις τρεις χορδές, ενώ πρέπει να πάει στο μι η κοντυλιά. Αυτό σημαίνει λυρίστικο; Ναι. Ύστερα πιάνει του ντο κοντυλιές και δεν βάζει καθόλου το λα να παίξει στο ντο με το μι μαζί, παρά μόνο πάει στο ρε, σολ. Καταλάβατε δηλαδή τη διαφορά ποια είναι; Έχει σχέση και με το τόξο αυτό το λυρίστικο; Όχι, το τόξο είναι το ίδιο, αλλά το παίξιμο είναι διαφορετικό, δηλαδή ίδιο αλλά έχει άλλη ουσία όταν βάνεις στο μι τη χορδή στις κοντυλιές του Καλογερίδη κι άλλη αντί να βάνεις φα να παίξεις την κοντυλιά του μι τη χορδή, αυτός παίζει από το σι, του λα τη χορδή, καταλάβατε; Χρησιμοποιεί το σι. Οπότε ναι μεν η ίδια φωνή, αλλά δεν έχει... Κατάλαβες τώρα πώς στο λέω; Κατάλαβα, ίσως πρέπει να μας το δείξεις και στο βιολί επάνω, αν το χουμε εδώ το βιολί. Εδώ το χω. Για φέρ το. Θες να πούμε απ το φα του Καλογερίδη. (Παίζει με το βιολί). Ο Καλογερίδης από πού το πιάνει; (Παίζει με το βιολί). Το πιάνει από το φα το κανονικό. Κατεβαίνει μετά κάτω. Το πιάνει από το φα το κανονικό που είναι στη δεύτερη χορδή, έτσι; 18
Ναι. Στο λυρίστικο από πού το πιάνει; (Παίζει με το βιολί). Από το φα που είναι στην πρώτη χορδή; Ναι. Β. Πλευρά Ποια είναι αυτή; Το σολ. Το πιάνει από το φα που είναι στη χορδή σολ; Ναι. Παίξε μου λίγο πώς το πιάνει ο Καλογερίδης; Του φα; Απ την αρχή; (Παίζει βιολί). Παίξε μας τώρα και το λυρίστικο από πού το πιάνει; Κατεβαίνει εδώ (παίζει βιολί). Απ την αρχή πάλι, να δούμε και την αρχή πώς κάνει. Δεν στο παιξα όλο, να στο παίξω όλο και μετά θα δεις. Εντάξει, λοιπόν ξαναπαίξε μας Καλογερίδη. (Παίζει με το στυλ του Καλογερίδη). Λοιπόν παίξε μας τώρα, ας πούμε το λυρίστικο. Πώς θα το παίξουν το λυρίστικο; (Παίζει) αυτός κάνει (παίζει). Απ την αρχή παίξ το. Απ την αρχή το λυρίστικο στυλ. (Παίζει με λυρίστικο στυλ). Δεν βάνει το μι, κατάλαβες; Ύστερα του ντο (παίζει) Του ντο Καλογερίδη από πού αρχίζει; Από τη δεύτερη χορδή, απ το λα, απ το ντο που είναι στη λα, για παίξ το. (Παίζει το ντο του Καλογερίδη). Παίξε μας τώρα και λυρίστικη, πώς την παίζουν την ίδια κοντυλιά; (Παίζει λυρίστικα). 19
Ουσιαστικά παραλείπει κάθε φορά την από κάτω χορδή και το κάνει τρανσπότο. Ενώ το βιολί άμα δεν βάλεις το μι, δεν... Γιατί το λέτε λυρίστικο, επειδή είναι πιο χοντρό, μοιάζει με τον ήχο της λύρας; Παίζει βιολί τώρα ένας και το μι ή το χει ή δεν το χει είναι το ίδιο. (Δείχνει με το βιολί). Ενώ το μι είναι... (δείχνει με το βιολί). Αυτό ήταν του Λευκάρη. Λευκάρης ποιος ήτανε; Ένας στη Σητεία. Από πού; Απ τη Σωτήρα, ένα μετόχι, Σωτήρα λεγότανε. Σε ποιο χωριό κοντά είναι; Στ Μαρωνιά κοντά. Αυτός έχει πεθάνει. Αυτό είναι παρατσούκλι, το Λευκάρης; Δεν ξέρω. Λέει «Γιώργης Λευκάρης λέγομαι κι είμαι απ τη Σωτήρα». Άρα Λευκάρης ήταν τ όνομά του. Κι έπαιζε βιολί κι αυτός; Πού την έμαθε ο Παντελής αυτή; Την άκουσε στο γραμμόφωνο. Είχε βγάλει δίσκους ο Λευκάρης; Είχε βγάλει. Και είχε φέρει ο Μίρος στο χωριό ένα γραμμόφωνο κι από κει την έμαθε. Δώσ μου να το φυλάξω εγώ και ίσως ξαναχρειαστεί. Ευρωπαϊκό θέλετε να σας παίξω; Θα πούμε μετά. Τι σκοπούς ξέρετε να παίζετε στο βιολί; Πολλά. Για πείτε μου; Καλαματιανό. Από κρητικά εννοούμε. Όλες τις κοντυλιές που παίζονται. 20
Δηλαδή ποιες κοντυλιές παίζετε; Τρακόσιες, ξέρω γω. Να σου παίξω εκεί πέρα όσες θέλεις. Έχουν ονόματα; Ναι, του Λευκάρη, του Φοραδάρη, του Κιρλίμπα, του τυφλού, του Παντελή που λένε. Τις ονομάζετε με κάποιον άλλο τρόπο εκτός απ τα ονόματα αυτών που είπατε; Όχι. Ένας που παιζε βιολί στη Σητεία, όπως ήταν ο Καλογερίδης, όπως ήταν ο Δερμιτζάκης ο Γιάννης, ο Δερμιτζογιάννης, δεν ξέρω αν έχεις ακούσει. Όλες τις κοντυλιές του Δερμιτζογιάννη τις έχω. Για πες μου κάτι, πολλές φορές ακούω να λένε τις κοντυλιές κι εσύ το είπες προηγουμένως, κοντυλιά του φα, κοντυλιά του μι, κοντυλιά του ντο, κοντυλιά του σολ κλπ. Αυτά τα λέγανε από πολύ παλιά; Δεν ξέρανε τέτοια πράγματα. Εγώ είπα του Παντελή να μου παίξει μια κοντυλιά του φα και μου λέει «μη μ ανακατεύεις με τέτοια». Κι ο Παντελής τα λεγε. Δεν ήξερε το φα ο άνθρωπος. Ήπαιζε καλό βιολί ο Παντελής και δεν ήξερε τις φωνές, κουτουρού έπαιζε ο άνθρωπος. Ενώ ο Παπαχατζάκης ήξερε, γιατί; Θα σου πω. Πριν να ρθουν οι Γερμανοί εδώ πέρα το 38, 39 ήρθε ένας Κάουφμαν εδώ στην Ιεράπετρα, μπορεί να τον έχεις ακούσει, μουσικός τον οποίο τονε κυνηγούσε το καθεστώς του Χίτλερ, ήταν Γερμανός κι ήρθε εδώ πέρα και εγκαταστάθηκε και τονε βοήθησε ο δήμος τότε κι η γυναίκα του ήξερε γαλλικά, δεν ξέρω είντα ξερε και αυτός εμάθενε. Και το μαθε ο Παπαχατζάκης, είχε ένα σπίτι εδώ πέρα, ένα μαγαζί το χε νοικιασμένο κι ερχότανε σχεδόν κάθε εβδομάδα εδώ πέρα και πήγαινε και στον Κάουφμαν και του πήγαινε ένα ντενεκέ λάδι, ένα τσουβάλι ψωμί και του δειξε πού ν το σολ, το φα, όχι μεγάλα πράγματα δηλαδή. Ήξερε τώρα ο Παπαχατζάκης ο συχωρεμένος, ήξερε πού θα βρει το σολ, το φα, ενώ ο Παντελής δεν ήξερε. Μπορεί να παιζε πιο καλά ο Παντελής αλλά δεν ήξερε. 21
Δεν ήξερε, όμως όταν ήμουνα κι εγώ και τον θυμάμαι από μικρός, έλεγε «τώρα θα σας παίξω κοντυλιές του φα, τώρα θα σας παίξω κοντυλιές του σολ». Που σημαίνει πως οι κοντυλιές αυτές είχαν ένα όνομα, κοντυλιές του φα ή κοντυλιές του σολ. Το λέγανε έτσι από παλιά; Εσύ μας είπες τώρα αυτές είναι οι κοντυλιές του Κιρλίμπα. Επαίζαν έτσι κουτουρού, ξέρω γώ. Αλλά υπήρχε αυτή η ονομασία από παλιά; Όχι, να λένε του φα, του σολ, όχι. Κουτουρού παίζανε. Από πότε άρχισε να λένε κοντυλιές του φα ή κοντυλιές του σολ; Ο Καλογερίδης που τα είχε βγάλει ήξερε, γιατί ήλεγε του φα, του σολ. Από τον Καλογερίδη και μετά δηλαδή; Ναι, ύστερα εδώ, πηγαίναν στο ωδείο που ήταν εδώ πέρα ο Μανιουδάκης κι ήταν εδώ Ρέπετς που λεγότανε, αυτοί ξέραν και κάναν των παιδιών και τους λέγαν αυτές είναι οι κοντυλιές του ντο, του φα και μάθαν και τα παιδιά. Δηλαδή παλιότερα είχαν ονόματα οι κοντυλιές; Δεν ξέρανε. Όπως ήταν εδώ ο Παχιάκος, ένας γέρος, δεν ήξερε αυτός. Έτσι παίζανε κουτουρού. Αλλά όταν ήθελε να συνεννοηθεί κάποιος, ας πούμε εσύ έπαιζες, ήσουνα πολύ παλιός, λέω έτσι ένα παράδειγμα, ο Παχιάκος που λες τώρα κι ήθελε με τον πασαδόρο του να συνεννοηθούν να παίξουν μια κοντυλιά. Πώς συνεννοούνταν και του λεγε τώρα θα παίξουμε την κοντυλιά; Με τ αυτί καταλάβαινε και την ήβρισκε. Δηλαδή άρχιζε ο βιολάτορας. Ξέρανε αυτοί, επειδή κάνανε μαζί παρέα ήξερε, ας πούμε, τον πηδηχτό τον έπιανε απ το σολ. Να παίξει κοντυλιές ήξερε που να πιάνει το φα, το σολ. Εγώ αν ήθελα να σου ζητήσω να μου παίξεις κάτι, πώς θα στο ζητήσω να μου παίξεις την κοντυλιά του φα ας πούμε, πώς θα σου το ζητήσω εγώ να μου παίξεις την κοντυλιά του φα; 22
Μα είναι πολλές οι κοντυλιές του φα. Εντάξει πολλές είναι, πώς θα σου ζητούσα εγώ να μου παίξεις αυτό το συγκεκριμένο; Εσύ μπορεί να μου το ζητήσεις, εγώ ξέρω να το παίξω, ξέρω που θα το βρω. Ο άλλος δεν ήξερε τότε, αυτό θέλω να σου πω. Μα κι εγώ δεν ξέρω. Ξέρω όμως ότι παίζεις μια ωραία κοντυλιά, δεν έχει κανένα όνομα αυτή η κοντυλιά που να μπορούμε να συνεννοηθούμε;; Ναι, έχει. Όπως του Λευκάρη, του Φοραδάρη. Ο Φοραδάρης ήτανε ένας λυράρης καλός κι επειδή είχε ένα άλογο και γύριζε, αλλά ήτανε, τον λέγανε λυρά αγά, άμα πήγαινε αυτός εφεύγαν όλοι. Εσύ θυμάσαι αρκετές κοντυλιές τέτοιες που είχαν ονόματα, του Λευκάρη; Ναι, και τους γνώρισα κιόλας. Ναι, του Λευκάρη, του Φοραδάρη, του Κιρλίμπα. Άλλο τέτοιο θυμάσαι; Ναι, πώς. Του Λαγουδάκη, του Δερμιτζογιάννη. Αυτά από τους δίσκους; Όχι, εγώ τους ήξερα προσωπικά. Κι ένας Φάνης Κουτσάκης. Ναι, αλλά από πού τις ονομάζετε τις κοντυλιές αυτές; Ακούγατε τους δίσκους και λέγατε αυτή είναι η κοντυλιά του Δερμιτζογιάννη; Ναι. Από τους δίσκους; Ναι. Μπορείς να μου παίξεις λίγο την κοντυλιά του Λευκάρη, να δω ποια είναι η κοντυλιά αυτή; Να σου παίξω. (Παίζει την κοντυλιά του Λευκάρη). Αυτή ήτανε. Αυτή είναι του Λευκάρη. Από πού την πιάνεις αυτή; Απ το σι. Για παίξε μου τώρα την κοντυλιά του Φοραδάρη. (Παίζει την κοντυλιά του Φοραδάρη). Την κοντυλιά του Κιρλίμπα θα θελα να μου παίξεις τώρα. (Παίζει την κοντυλιά του Κιρλίμπα). Τις έχεις ακούσει αυτές; 23
Ήθελα να δω ποια είναι. Τώρα πες μου κάτι άλλο. Υπάρχουν και κάποιες κοντυλιές που έχουν τοπικές ονομασίες δηλαδή έχω ακούσει, ας πούμε. Καβουσανή. Καβουσανή. Άλλη τέτοια έχεις ακούσει που να έχει τοπική ονομασία; Το πρινιωτάκι, το παιζε ο Παντελής. Λέγανε όπως καβουσανή, σταυροχωριανή. Προηγουμένως μας είπανε βασιλικιώτικη. Αυτή την βγάλαν εδώ πέρα μοναχοί τους. Μόνο η καβουσανή που ήταν ένας Πεδουλαύκης που λεγε του γιου του ο πατέρας του το παιζε στη λύρα. Την ξέρεις αυτή την καβουσανή; Πώς; Και αλά τούρκα και την παίζω και μ ευρωπαϊκό. Για παίξ τη. Ευρωπαϊκό θα στην παίξω γιατί έχει φασαρία. Εδώ πέρα την έπαιξα αλά τούρκα (παίζει κοντυλιά). Την αλά τούρκα, χαμηλώνεις το μι και το κάνεις σολ. Ναι, τι κάνεις στο αλά τούρκα; Παίζεις τα ίδια. Πώς χορντίζεις το βιολί στο αλά τούρκα; Χαμηλώνεις το μι και το κάνεις ρε. Χαμηλώνεις το μι και το κάνεις ρε; Ναι αλλά επειδή θέλει (δείχνει στο βιολί), το χαμηλώνεις και το κάνεις ρε και παίζεις. Και έχουμε ρε, λα, ρε, σολ δηλαδή χορδές; Το μι γίνεται ρε και παίζεις. Σε ποια κομμάτια γίνεται αυτό και γιατί; Μόνο αλά τούρκα άμα ξέρεις πολλά κομμάτια. Ο Παπαχατζάκης έπαιζε πολλά κομμάτια αλά τούρκα κούρδισμα. Είναι δύσκολο. Αλλά η καβουσανή πιο ωραία αλά τούρκα. 24
Εγώ θέλω να σε ρωτήσω σχετικά μ αυτή την καβουσανή κοντυλιά. Είδα ότι την παίζεις πολύ ωραία και με το ευρωπαϊκό κούρδισμα. Γιατί το κάνουν αυτό και το κάνουν αλά τούρκα, σε τι χρησιμεύει το να χαμηλώσουν τη χορδή; Αλά τούρκα παίζεις πιο γλυκά. Αλλά και ευρωπαϊκό καλό είναι. Έχει μόνο ακουστική σημασία, είναι πιο γλυκό; Ναι είναι πιο γλυκό, ενώ κι εδώ είναι καλό (δείχνει στο βιολί) ο Παντελής κάνει (δείχνει στο βιολί), ενώ ο Πεδουλαύκης κάνει(δείχνει στο βιολί). Αυτή την παίζει ο Παντελής. Εκτός από τις κοντυλιές τι άλλο παίζετε; Απ όλα. Σκοπό του γάμου παίζετε; Ναι αμέ. Πόσους σκοπούς είχατε; Πόσους σκοπούς είχε ή πώς παίζεται; Όχι πώς παίζεται, πόσους σκοπούς παίζανε στο γάμο; Επαίζανε ένα παλιό τα παλιά χρόνια, τώρα παίζουν ένα άλλο, παίζουν αυτό (παίζει σκοπό γάμου). Τον ηχογραφήσατε; Τον παλιό τον ξέρετε να τον παίζετε; Ο παλιός πώς ήτανε; (Παίζει σκοπό). Θα θέλαμε να μας πείτε εκτός από το σκοπό του γάμου που τον παίζανε όταν πηγαίνανε τη νύφη στην εκκλησιά ή στολίζανε το γαμπρό ή τη νύφη, στο γάμο παίζανε κάτι άλλο ιδιαίτερο; Όχι δεν παίζανε. Εκτός από το σκοπό τώρα της νύφης, σκοπό του γάμου, τι άλλο παίζουν; Στη Σητεία, όταν πηγαίνουν απ το ένα χωριό στο άλλο τη νύφη και το γαμπρό, επαίζανε κοντυλιές καίτοι απάνω στο ζώο ο λυράρης ή ο βιολάτορας και πηγαίνανε και παίζανε. Αυτό έπαιζε. 25
Συγνώμη, αυτό που λέτε τώρα τι ήτανε; Πηγαίνανε τη νύφη; Ναι, απ το ένα χωριό στ άλλο. Στη Σητεία δηλαδή δεν είχανε το σκοπό του γάμου; Όχι, δεν επαίζανε στο δρόμο το σκοπό του γάμου μόνο παίζανε αυτό (παίζει σκοπό). Και εκεί πάνω λέγανε τι; Τα αντίστοιχα για τη νύφη; Μαντινάδες. Παινούσαν τη νύφη, το γαμπρό, αναλόγως. Αυτοί οι σκοποί που μας παίξατε δεν είναι για όλη την ανατολική Κρήτη; Ναι, είναι. Σ όλη την ανατολική Κρήτη; Ναι. Εκτός από αυτά, άλλα που ξέρετε να παίζετε; Είπαμε κοντυλιές. Νησιώτικα. Νησιώτικα; Άλλα; Και τσάμικο. Στον κλήδονα παίζετε; Τον κλήδονα τώρα τον έχουν αλλάξει. Πρώτα παίζαν της νύφης το σκοπό. Παίζανε της νύφης το σκοπό στον κλήδονα; Στον κλήδονα και βγάζανε τα μήλα. Τώρα εγώ έχω να πάω πενήντα χρόνια στον κλήδονα. Τι γινότανε στον κλήδονα, θυμάστε; Ναι, βάνανε μια στάμνα και βάζανε το μήλο μέσα και βάναν απάνω γαρίφαλα και το βάζανε στο νερό το βράδυ, όλη τη νύχτα και την άλλη μέρα τον βγάνανε τον κλήδονα. Και την ώρα που βγάζανε τον κλήδονα τι λέγανε; Λέγανε μια μαντινάδα. Δηλαδή είπατε προηγουμένως ότι ο σκοπός της νύφης ήτανε ίδιος με το σκοπό του κλήδονα; 26
Ναι. Δηλαδή δεν είχαν ένα συγκεκριμένο σκοπό για τον κλήδονα; Όχι. Σ άλλα χωριά βάζανε άλλα. Παίζανε ποτέ κοντυλιές για να πούνε τα αντίστοιχα; Ε, καμιά φορά βάζανε και κοντυλιές και βγάζανε τα μήλα. Άλλα εκτός από αυτά, τι παίζετε; Ευρωπαϊκά. Εκτός απ τα ευρωπαϊκά; Λίγο τσάμικα. Μας ενδιαφέρουν περισσότερο αυτά που παίζουνε στην Κρήτη, τα τοπικά παραδοσιακά. Στην Κρήτη παίζουνε χανιώτικα και πηδηχτό. Εσείς παίζετε συρτό χανιώτικο; Πώς. Είναι ένα συρτό, είναι πολλά. Το ένα είναι το κανονικό, ύστερα έχουνε πολλά χανιώτικα. Όταν λέτε το κανονικό; Ο παλιός είναι αυτός (παίζει χανιώτικο). Αυτός είναι τώρα παλιός. Αυτός είναι ο πιο παλιός δηλαδή; Ναι. Και είναι και γνωστός; Σε όλο το νησί. Εκτός απ αυτόν υπάρχουνε και άλλοι λιγότερο γνωστοί ή πιο καινούργιοι; Αμέ, πολλούς χανιώτικους. Κι αυτούς πώς τους λέτε, έχουνε κάποιο όνομα; Τους λένε του Ροδινού, λένε του Μουντάκη, του Σκορδαλού, λένε του Λαγού. Ήτανε παλιά ένας που ήταν πιο καλός κι απ το Μουντάκη κι απ το Σκορδαλό, ο Λαγός. 27
Έχετε ακούσει ποτέ κανένα συρτό να τον λένε στης μαργαρίτας τον ανθό; Έχω ακούσει αλλά δεν το ξέρω εγώ αυτό. Αυτό έχει κάποια συγκεκριμένη μελωδία; Έχει βέβαια. Διαφορετική απ αυτό το κανονικό; Ναι, διαφορετικό. Ξέρετε να τον παίζετε; Όχι, άμα δεν το ξέρω με το μυαλό μου, δεν το παίζω. Σήμερα γίνονται γλέντια στο χωριό σας; Ναι, συνήθως. Όχι όπως παλιά. Τι παίζετε; Τώρα έρχονται λυράρηδες και όλη τη νύχτα απ το πρωί μέχρι το βράδυ τα ίδια παίζουν, χανιώτικα, κανά πηδηχτό, κανά τσάμικο της κακιάς ώρας. Φωνάζουν δηλαδή τώρα στο χωριό σας λυράρηδες από αλλού; Έρχονται και απ αλλού κι από δω. Γιατί δεν φωνάζουν εσάς να παίξετε; Εγώ δεν πάω. Γιατί δεν πάτε; Δεν έχω ανάγκη εγώ να πάω, εγώ γέρος άνθρωπος, εγώ έντεκα η ώρα κοιμούμαι, εγώ δουλεύω σαν τον Έλληνα που λένε. Σήμερα φύτεψα τριάντα κιλά πατάτες. Κοίτα τα χέρια μου. Δεν υπάρχουν νέα παιδιά στο χωριό που θέλουν ν ασχοληθούν με το βιολί; Όλο λύρα, επειδή είναι πιο εύκολη η λύρα. Επειδή είναι πιο εύκολη ή επειδή είναι της μόδας; Και πιο εύκολη, το βιολί είναι πιο δύσκολο. Κύριε Γιώργο πες μου κάτι που θέλω ακόμα να καταλάβω και επειδή ξέρεις μουσική νομίζω πως μπορείς να μου το εξηγήσεις όπως εξήγησες 28
και τ άλλα καλύτερα. Λέμε κοντυλιές «θα σου παίξω την κοντυλιά του φα ή θα σου παίξω την κοντυλιά του σολ». Όταν λες αυτό κοντυλιά του φα ή κοντυλιά του σολ τι έχεις μες στο μυαλό σου, τι είναι αυτό το πράγμα; Ξέρω από πού θα τη βρω τη κοντυλιά. Όπως του σολ είναι αυτή. Ξέρεις πού θα τη βρεις. Αλλά είναι ένα μακρινάρι αυτό το πράγμα έτσι; Τι είναι αυτό το πράγμα, πώς εξελίσσεται; Είναι μια μελωδία, είναι ένα γύρισμα, ας πούμε, που το παίζεις συνέχεια το ίδιο, το ίδιο μέχρι να τελειώσει; Έχει γυρίσματα. Γιατί την λέμε κοντυλιά, τι είναι αυτό το πράγμα; Κοντυλιά τηνε λένε, όπως παλιά τις λέγανε κοντυλιές, μάλιστα οι παλιοί τις λέγανε δαχτυλιές. Ε, είναι ένα κομμάτι η κοντυλιά είναι μονοκόμματη, δεν έχει πολλά γυρίσματα, δηλαδή λίγα πράγματα. Πέντε φωνές, δέκα φωνές. Αλλά κι αυτά τα γυρίσματα τα λένε κοντυλιές επίσης; Ναι, της κοντυλιάς. Κάθε κοντυλιά έχει τα γυρίσματά της. Δηλαδή όλο αυτό είναι η κοντυλιά του σολ είναι η κοντυλιά; Έχει δυο τρία γυρίσματα. Αυτά τα γυρίσματα δεν τα λένε κοντυλιές; Είναι της κοντυλιάς τα γυρίσματα, όπως θα σου πω τώρα άκου (παίζει κοντυλιά). Πόσα γυρίσματα βάλατε τώρα; Τέσσερα, πέντε. Παίξε μου το πρώτο γύρισμα. Ή μάλλον όπως θα τα παίζεις να μου λες πρώτο, δεύτερο, τρίτο, τέταρτο. (Παίζει), ύστερα (παίζει). Ύστερα πας μετά κάνεις (παίζει) τρίτο (παίζει) τέταρτο (παίζει), πέμπτο (παίζει), έκτο (παίζει). Κι ύστερα μπορείς να πας εκεί στου Λευκάρη (παίζει), όχι στου Κιρλίμπα (παίζει). 29
Όταν παίζεις κοντυλιά του φα, λέω παράδειγμα φα, μπορείς να παίξεις μέσα στην κοντυλιά του φα, να βάλεις γυρίσματα κι από την κοντυλιά του ρε; Δεν ταιριάζουν, θα τα μπερδέψεις. Πρέπει να ναι πάλι του φα η κοντυλιά που να ταιριάζει να την κολλήσεις απάνω. Αν την πιάσετε από άλλη χορδή; Δεν μπορείς. Η κοντυλιά έχει τα γυρίσματά της. Μπορεί να ταιριάζει με άλλη κοντυλιά που να ναι πάλι του φα, να τη βάλεις εκεί πέρα. Δηλαδή δεν μπορείς ν ανακατέψεις κοντυλιές μεταξύ τους; Μπορείς. Δηλαδή του ρε, ας πούμε, την κοντυλιά δεν μπορείς να την παίξεις αρχίζοντας απ το φα; Δεν πάει. Για ξεκίνησε απ το φα να παίξεις την κοντυλιά του ρε, να δούμε πώς θα βγει. (Παίζει). Τις κοντυλιές του ρε μπορείς να τις παίξεις κι απ αλλού, παρά μόνο από το ρε; Εξαρτάται. Μπορείς να παίξεις άμα έχεις γνώσεις απάνω. Δεν λέω αν μπορείς, άμα έχεις την ικανότητα να τις παίξεις, αλλά επιτρέπεται να τις παίξεις, είναι σωστό; Μπορείς. Δηλαδή αν τύχει ένας τραγουδιστής, ας πούμε, που δεν μπορεί να τραγουδήσει στη λα, του πέφτει ψηλά, εσύ αλλάζεις, του παίζεις πιο χαμηλά; Ναι, ανάλογα με τη φωνή του μπορεί να παίξω εγώ. Θέλω σ άλλη κλίμακα, παίζω και το βάνω. Μπορεί να γίνει αυτό; Ναι, μπορεί να γίνει. 30
Οι άλλοι που δεν ξέρουν από κλίμακες που μου λες τώρα εσύ, μπορούν να το κάνουν; Θα παίξει μονόπαντα και λέει «άλλα τραγουδεί αυτός, άλλα παίζει αυτός» άμα δεν μπορεί να τονε πιάσει. Γιατί άμα τραγουδεί ψηλά πρέπει να ξέρεις να τονε βρεις να τονε πιάσεις, πού θα το βρεις το τραγούδι. Έχεις δει περιπτώσεις να ξεκουρδίζουν το βιολί να το χαμηλώνουνε για να μπορεί να τραγουδήσει ο τραγουδιστής; Μόνο αλά τούρκα που χαμηλώνεις το μι. Όχι ν αλλάξεις το κούρδισμα, να το χαμηλώσεις; Α, να μην είσαι με διαπασών. Ε, πρέπει να ναι κανείς βραχνιασμένος. Διαπασών είναι το κανονικό. Όχι, εγώ σε ρωτάω αν το κάνουνε. Δηλαδή αν τους τύχει ένας τραγουδιστής που δεν μπορεί να τραγουδήσει ψηλά μπορεί να το κάνει αυτό; Ε, δεν μπορεί να το κάνουμε αυτό, να χαλάσουμε το βιολί. Εσύ δεν το κάνεις; Ο Παντελής ο συχωρεμένος έπαιζε μια φορά πιο κάτω από τη διαπασών, πιο χαμηλά. Δεν ακούεται το βιολί, άμα δεν έχει. Πιο πολύ να του βάλεις ένα τόνο παραπάνω, ντόνα, ντο, λα, ρε να του βάλεις ένα τόνο παραπάνω, μια φωνή, εντάξει. Αν κάποιος θέλει να τραγουδήσει πχ κοντυλιά του φα και είναι άντρας και δεν μπορεί να το φτάσει τόσο ψηλά στη φωνή του, ο βιολάρης τι κάνει εκείνη τη στιγμή; Θα το παίξει σ άλλη κλίμακα. Θα το παίξει σε άλλη κοντυλιά, σε άλλη κλίμακα; Θα το παίξει πιο χαμηλά να το βολέψεις. Απ άλλο τόνο. Όταν παίζεις μια κοντυλιά, το γυρνάς και σε άλλες κοντυλιές μετά; Μου χουνε κάνει πρόβες και παίζουμε μια κοντυλιά και παίζω μετά σε άλλη δίπλα. 31
Όχι διπλές, εσύ παίζεις, χωρίς να σταματήσεις, μπορείς να το γυρίσεις σε άλλες κοντυλιές; Ναι, μπορώ. Υπάρχει μια λογική στις αλλαγές που κάνεις ή όπου θέλεις πας; Άκουσε να δεις. Καμιά φορά μου το κάνανε κι επίτηδες. Παίζουμε, να πούμε, μια κοντυλιά του Καλογερίδη και παίζει αυτός μιαν άλλη δίπλα, τραγουδάει μιαν άλλη, εγώ αυτομάτως την πιάνω πάλι την κοντυλιά. Δεν σταματώ το βιολί για να πιάσω την κοντυλιά όπως τη λέει αυτός. Ας είναι άλλη. Μπορείς να μου παίξεις μια τέτοια κοντυλιά. Δηλαδή ν αρχίσεις, ξέρω γω απ το ρε και να πας στη φα, να γυρίσεις στη ντο, να πας στη σι; Δεν μπορώ, όταν τραγουδάς. Όχι, να μην τραγουδάω, έτσι, εσύ μόνος σου μπορείς να το κάνεις αυτό; Πώς δεν μπορώ. Μικρά κομμάτια παίξε, λίγο από τη φα... (Παίζει). Τι είναι αυτό; Καλογερίδης (παίζει), μπορώ να γυρίσω δηλαδή από το ένα στ άλλο. Από το ρε πήγε στο σολ. Ναι, όπου θες πας. Δηλαδή δεν σου λέω πως είμαι μάστορας, δεν είμαι μάστορας αλλά τραγούδα εσύ και μετά ο κυρ Μανώλης σου λέει ένα άλλο τραγούδι που δεν είναι το ίδιο, το πιάνω εγώ αμέσως. Πες μου κάτι άλλο τώρα, στον πηδηχτό χορό έχω παρατηρήσει ότι όταν παίζουν πηδηχτό χορό μερικές φορές μες στον πηδηχτό χορό αισθάνομαι ότι ακούω κοντυλιές, δηλαδή γυρίσματα από κοντυλιές, που παίζονται γρήγορα, στο ρυθμό του πηδηχτού. Βάζουν τέτοια; Ναι, βάζουνε. Επιτρέπεται, δηλαδή είναι σωστό που γίνεται αυτό; 32
Να σου πω, εγώ... έπαιζα πηδηχτό κι αυτός εχόρευε ζεϊμπέκικο και του λεγα «είντα κάνεις εκεί πέρα» και μου λεγε «παίζε κι εγώ κανονίζω». ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΣΕΤΑ Α. Πλευρά Όχι εγώ σε ρωτάω εσένα ως καλλιτέχνη, επιτρέπεται ο καλός βιολάτορας... Ναι όπως παίζουνε στο δίσκο και κάνουνε (δείχνει στο βιολί). Ναι, αλλά μπορεί να βάλει μέσα κοντυλιά; Επιτρέπεται να βάλει μέσα στον πηδηχτό κοντυλιά; Αρκεί να έχει χρόνο κι αρκεί να μην είναι... Κι είναι συνηθισμένο αυτό να το κάνουνε; Ναι, το κάνουνε πολλοί. Κι είναι ορισμένες κοντυλιές που ταιριάζουνε στον πηδηχτό ή οποιαδήποτε; Όχι, ορισμένες. Δεν μπορεί να βάλεις οποιαδήποτε κοντυλιά στον πηδηχτό. Ποιες είναι αυτές οι πιο συνηθισμένες που μπαίνουνε στον πηδηχτό; Πολλές όπως ο Παντελής έβανε μέσα κοντυλιές, ο Παπαχατζάκης ο συχωρεμένος κι αυτός έβαζε. Μπορείς να μου πεις κάποια συγκεκριμένη, κάποιο όνομα; Όνομα δεν ξέρω, αλλά έβαζε μέσα στον πηδηχτό και κοντυλιά, την έπαιζε πιο γρήγορα ούτως ώστε να βρίσκει κι ο χορευτής το χρόνο να μην παίζει διαφορετικά. Αλλά αν σε ρωτούσα εσένα ως καλλιτέχνη. Δεν είμαι καλλιτέχνης εγώ. 33
Είσαι καλλιτέχνης, αφού παίζεις βιολί και το παίζεις τόσο ωραία είσαι καλλιτέχνης, εμείς το λέμε με την κυριολεξία, το θεωρείς σωστό αυτό ή λάθος το να βάλει κοντυλιές μέσα, το θεωρείς ότι είναι μειονέκτημα; Μειονέκτημα είναι, εγώ κατά τη γνώμη μου. Εγώ το θεωρώ μειονέκτημα. Αφού έχει ορισμένα γυρίσματα αυτά θα βάλεις, δεν μπορεί να του βάλεις ό,τι θες εσύ με το μυαλό σου. Κάθε πηδηχτός έχει τέσσερα πέντε γυρίσματα να παίξεις, δεν μπορεί να βάλεις μέσα κοντυλιές τώρα. Είπατε προηγουμένως ότι κάθε κοντυλιά έχει πέντε δέκα φωνές. Έχει δυο, τρία γυρίσματα κάθε κοντυλιά. Χρησιμοποιήσατε αυτή τη λέξη πάντως, έχει πέντε, δέκα φωνές. Δηλαδή παίζεις μια κοντυλιά έχει ορισμένα γυρίσματα, τρία, τέσσερα. Δηλαδή με τον όρο φωνές εννοείτε γυρίσματα; Ναι, γυρίσματα. Κι ύστερα ξαναπάς πάλι από την αρχή. Συνηθίζετε να το λέτε έτσι, φωνές; Όχι, γυρίσματα το λέμε εδώ πέρα. Είπες ότι τις κοντυλιές ή τα γυρίσματα τα λέμε και δαχτυλιές; Δαχτυλιές τις λέγανε οι παλιοί. Ναι, αλλά τι; Τα γυρίσματα τα λέγανε δαχτυλιές; Όχι, γενικά παίξε μου μια δαχτυλιά, μια κοντυλιά. Κατάλαβες; Τη λέγανε δαχτυλιά επειδή την παίζουμε με τα δάχτυλα, οι ανθρώποι τότε δεν ξέρανε κοντυλιές. Εσείς μια προσωπική εξήγηση γιατί τα λέμε κοντυλιές αυτά; Επειδή η κοντυλιά είναι, κοντυλιά είναι πες ένα κομμάτι που δεν έχουνε μακρό, είναι μονότονο, δεν είναι όπως τα κύματα του Δουνάβεως που είναι οχτώ πάρτες όπως το απτάλικο που είναι επτά πάρτες, αυτό δυο, τρία γυρισματάκια, αυτό λέγεται κοντυλιά. Ναι, αλλά τι σχέση έχει, το κοντύλι τι είναι, η κοντυλιά τι είναι; Επειδή γράφανε τη μουσική. Το κοντύλι; Ναι. 34
Εννοεί το μολύβι; Ναι. Όπως η μπουχλουμπού, σι, ντο, ρε, σι, λα, σι, ντο που γράφεται τάκα-τάκα, λίγες νότες. Τα βλέπετε δηλαδή μονότονα αυτά; Μονότονα. Και γιατί τα παίζετε αφού είναι μονότονα; Τι θα παίξεις; Αφού αυτά είναι εδώ. Πάντως οι κοντυλιές είναι καλές, οι στειακές κοντυλιές είναι μη συζητάς. Αλλά είναι και μονότονες; Έχει πολλά γυρίσματα, όπως του ντο, του φα οι κοντυλιές, πολλά γυρίσματα ο Καλογερίδης. Οι κοντυλιές οι ανωγιανές δεν μ αρέσουνε εμένα. Τι διαφορά έχουν αυτές οι κοντυλιές; Διαφορετικά τις παίζουν, όπως αυτή τώρα (παίζει κοντυλιά). Όταν παίζετε σιγανό, ποια κοντυλιά σας έρχεται πρώτη; Εδώ προχθές έπαιζε ο Τσαντάκης και χορεύανε κι έπαιζε, έπαιζε τον πύραυλο (δείχνει με το βιολί). Αυτή τι είναι τώρα, κοντυλιά; Αυτό το τελευταίο που παίξατε τι είναι; Αυτή την έπαιζε ο Τσαντάκης, ένας βιολάτορας απ τη Σητεία και τονε χορεύανε στο Ηράκλειο στου Βιτώρου. Πώς τη λέτε αυτή την κοντυλιά δηλαδή; Αυτή είναι του Δερμιτζάκη του συχωρεμένου και λέγεται ο πύραυλος η μαντινάδα που λέει μέσα. Αυτή προηγουμένως μας την παίξατε ότι είναι του Λευκάρη; Άλλη του Λευκάρη είναι. Του Λευκάρη (παίζει κοντυλιά). Αυτή δεν είναι του σολ; (Παίζει κοντυλιά). Αυτή τι είναι, αυτή η τελευταία; Αυτή είναι η μπουχλουμπού. Α, του ρε. 35
Ενώ παίζεται (παίζει κοντυλιά). Σ ευχαριστούμε πάρα πολύ γι αυτές τις χρήσιμες πληροφορίες, σας ταλαιπωρήσαμε λίγο. Ομολογουμένως μας είπε ωραία πράγματα. Άμα θέλετε και κανένα ευρωπαϊκό σας παίζω. Τελικά τα ευρωπαϊκά τα αγαπούσατε εσείς; Άκουσε να δεις, μια φορά τα παίζανε, δεν τα παίζουνε τώρα. Ήτανε παράδοση τα ευρωπαϊκά. Τώρα άμα πας σ ένα γλέντι, εγώ καταρχήν θέλω να πάω να φύγω. Δέκα η ώρα θέλω να φύγω. Απ το βράδυ, λέμε, το πρωί δεν ακούς τίποτα μόνο τη λύρα κι όλο τα ίδια και τα ίδια. Να σου παίξω ένα μικρασιάτικο (παίζει μικρασιάτικο). Αυτό το μικρασιάτικο από πού το ακούσατε; Παλιά ήταν εδώ ένας Καρέλης απ το Ηράκλειο, ήταν ογδόντα χρονών κι ερχόταν εδώ πέρα, την εποχή που ταν οι ντομάτες ήταν λεφτά εδώ πέρα κι έπαιζε συρτό πολίτικο, έπαιζε την Πέργαμο, έπαιζε την αλατσατιανή και τα χα μάθει εγώ απ αυτόν (παίζει βιολί), ύστερα την Πέργαμο (παίζει βιολί). Συνηθίζανε δηλαδή να παίζουν μικρασιάτικα... Το αυτάλικο που είναι οχτώ πάρτες. Ή επειδή τ όνομά σας είναι έτσι μικρασιάτικο. Όχι δεν είναι, τα μικρασιάτικα έχουνε παράδοση. Είναι τραγούδια όπως και να το κάνουμε. Λοιπόν θα σας παίξω ένα ταγκό και θα φύγω (παίζει ταγκό). Πολύ ωραία, ευχαριστούμε πάρα πολύ. 36