ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΠΟΝΔΥΛΩΤΩΝ Μάθημα 10ο: Ο ελληνικός χώρος Η εξέλιξη της Μεσογείου και του Ελληνικού χώρου Απολιθώματα Ιχθύων της Ελλάδας Απολιθώματα Ερπετών της Ελλάδας Απολιθώματα Πτηνών της Ελλάδας Απολιθωματοφόρες θέσεις Θηλαστικών της Ελλάδας Παλαιοοικολογική Εξέλιξη του Ελληνικού χώρου
Γεωγραφική Εξέλιξη της Μεσογείου και της Ελλάδας Ο ελληνικός χώρος καθόλη τη διάρκεια του Παλαιοζωϊκού και Μεσοζωϊκού αιώνα ήταν υποθαλάσσιος, μέρος του Μεσογειακού και Αλπικού γεωσυγκλίνου. Στις αρχές του Καινοζωϊκού και μέχρι το Α. Ολιγόκαινο (25-23 εκ. χρ) λαμβάνουν χώρα τα τελικά στάδια της Αλπικής ορογένεσης με την ανάδυση πολλών περιοχών της Ελλάδας (Ροδόπη Πίνδο) Στο Κάτω-Μέσο Μειόκαινο ο Ελληνικός χώρος έχει αναδυθεί και ξεκινά ο «εσωτερικός» κατακερματισμός σε τεκτονικές λεκάνες που συνεχίζεται μέχρι το Πλειο-Πλειστόκαινο
Ολιγόκαιο-Μειόκαινο ~23 My M. Μειόκαινο ~12 My K. Μειόκαινο ~17 My A. Μειόκαινο ~8 My
Κρίση Αλμυρότητας Μεσηνίου τ. Μειόκαινο ~5.5 My Κ. Πλειόκαινο ~4 My
Απολιθωμένοι Ιχθύες της Ελλάδας Μεμονωμένα δείγματα από το Κρητιδικό Σχετικά άφθονα δείγματα (θαλάσσια ή λιμναία) από το Νεογενές Ελλιπής μελέτη Μικρή στρωματογραφική σημασία
Coelodus muensteri Οστεϊχθύς Ανω Κρητιδικό Ρόδος Μασητική σκευή Χονδριχθύς Ανω Μειόκαινο Ζάκυνθος Δοντια Καρχαριών
Bregmaceros albyi Ακτινοπτερύγιος Ανω Μειόκαινο Ιεράπετρα Κρήτης
Smerdis isabellae Μειόκαινο Αττική Aκτινοπτερύγιος Α. Μειόκαινο Ιεράπετρα Κρήτης Menes psarianosi
Sardina crassa Aνω Μειόκαινο Ακροπόταμος Καβάλας Σύμπλεγμα Ιχθύων Πλειόκαινο Σερρών
Απολιθωμένα Ερπετά Ελλάδας Απουσία μεγάλων ερπετών Συνήθη τα Χελώνια και οι σαύρες της οικογένειας Varanidae (Komodo dragon) Ελλιπής μελέτη Περιορισμένη στρωματογραφική σημασία
Testudines (Χελώνια) Testudo sp. A. Μειόκαινο Κοιλάδα Αξιού Testudo sp. Πλειστόκαινο Χαλκιδική
Testudo sp. Πλειστόκαινο Χαλκιδική Testudo sp. Aνω Μειόκαινο Νικήτη Χαλκιδική
Cheirogaster Ανω Μειόκαινο - Νικήτη
Cheirogaster Πλειόκαινο- Επανωμή Πλειόκαινο- Βατερά Λέσβου
Απολιθωμένα Πτηνά Ελλάδας Κυρίως Μειοκαινικά-Πλειο/Πλειστοκαινικά Σπήλαϊκές αποθέσεις Περιορισμένη μελέτη Καλή στρωματογραφική και παλαιοοικολογική σημασία Πικέρμι, Σάμος, Νικήτη, Αίγινα, Μ. Εμβολο, Λουτρα Αριδαίας, Κάρπαθος, Τήλος
Πικέρμι Αττικής Tα πιο γνωστά ευρήματα πτηνών του ελληνικού χώρου προέρχονται από τις ανωμειοκαινικές αποθέσεις της Σάμου και του Πικερμίου, όπου βρέθηκαν υπολείμματα από το σκελετό μιας στρουθοκαμήλου, που ονομάζεται Struthio karatheodoris Phasianus archiaci
Pavo bravardi, Πλειόκαινο Μεγάλο Εμβολο-Θεσ/νίκη Branda thessaliensis, Α. Μειόκαινο, Περιβολάκι Θεσσαλία
Απολιθωμένα Θηλαστικά Ελλάδας Νεογενή- Τεταρτογενή συνδεδεμένα με τις Νέο- Τεταρτογενείς λεκάνες Ελληνικού χώρου Συνήθως σε ποτάμιες-λιμναίες αποθέσεις Συνήθως θέσεις μικρο- ή μακροθηλαστικών Τα παλαιότερα χρονολογούνται στο Κ. Μειόκαινο Ενδελεχής μελέτη Μεγάλη στρωματογραφική και παλαιοοικολογική σημασία
Κυριότερες Απολιθωματοφόρες θέσεις Θηλαστικων της Ελλάδας
Μέσα 191922-23, ου αιώνα, Ανασκαφές στη στο Σάμο Πικέρμι Αττικής
Ανασκαφική Δραστηριότητα Τομέα Γεωλογίας Α.Π.Θ. Ανασκαφική Δραστηριότητα Τομέα Γεωλογίας Α.Π.Θ.
Elomeryx Elomeryx Brachyodus Prodeinotherium
ΑΛΙΒΕΡΙ ~21My, K. Μειόκαινο: Μικροθηλαστικά Euboictis ΓΑΒΑΘΑΣ ~18My, K. Μειόκαινο: Μακροθηλαστικά Prodeinotherium bavaricum
Elomeryx Elomeryx Brachyodus Prodeinotherium
Κλίμα: Τροπικό-Υποτροπικό Τοπογραφία: λίμνες- ηφαίστεια Βλάστηση: Έντονη δασώδης (Απολιθωμένα Δάση) Πανίδα: προβοσκιδωτά, ανθρακοθήρια
Democricetodon Sanitherium Megacricetodon Democricetodon Palaeogale Euboictis Bunolistriodon Sanitherium Eotragus Hypsodontus Tethytragus Lophocyon Georgiomeryx Gomphotherium Choerolophodon Dorcatherium Palaeomeryx Georgiomeryx Prohyrax
ΧΙΟΣ-ΘΥΜΙΑΝΑ, ~15My, Μ. Μειόκαινο Sanitherium, Suidae 12 μακροθηλαστικά 11 μικροθηλαστικά Hypsodoontus, Bovidae Georgiomeryx, Giraffidae
ΑΣΤΑΡΑΣΙΟ ΘΥΜΙΑΝΑ ΑΡΑΓΩΝΙΟ ΟΡΛΕΑΝΙΟ
Κλίμα: Υποτροπικό Τοπογραφία: λίμνες, αλλουβιακά πεδία Βλάστηση: ανοικτή δασώδης βλάστηση Πανίδα: τρωκτικά, προβοσκιδωτά, βοοειδή, τράγουλοι, ικτίδε χοιροειδή, καμηλοπαρδάλεις, ύρακες
Μικτή Πανίδα Μικροθηλαστικών Brachypotherium Propotamochoerus Πανίδα Δασόβιων Μικροθηλαστικών
ΒΑΛΕΖΙΟ ΤΟΥΡΟΛΙΟ Aξιός Πικέρμι Σάμος Mesopithecus Ouranopithecus
Δυτικό Σαμος Serefkoy Akkasdagi Maragheh
ΠΙΚΕΡΜΙ, ~7My, Α. Μειόκαινο Το 1835 ο άγγλος αρχαιολόγος Finlay μαζί με τον Lindermayer βρήκαν ορισμένα απολιθώματα στην περιοχή του Πικερμίου, 20 km ανατολικά των Αθηνών. Τα απολιθώματα αυτά παραδόθηκαν στη Φυσιογνωστική Εταιρεία των Αθηνών, χωρίς όμως να ενδιαφερθεί κανείς. Η ιστορία του Πικερμίου αρχίζει το 1838, όταν ένας βαυαρός στρατιώτης του βασιλιά Όθωνα βρήκε μερικά απολιθωμένα οστά στην περιοχή του Πικερμίου, όπου κυνηγούσε. Στο εσωτερικό των απολιθωμένων οστών υπήρχαν κρύσταλλοι ασβεστίτη, που τους θεώρησε ως διαμάντια. Ο στρατιώτης μετέφερε τα απολιθώματα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου ο καθηγητής Wagner αναγνώρισε το κρανίο ενός πιθήκου, καθώς και το τμήμα ενός κρανίου μαχαιρόδοντα. Τα ευρήματα αυτά έδωσαν αφορμή να αρχίσει μια σειρά ανασκαφών, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα με αρκετές διακοπές, από διάφορους έλληνες και ξένους ερευνητές.
Μόλις 3 χρόνια μετά την «Καταγωγή των ειδών» του Δαρβίνου >40 Θηλαστικά Πτηνά Χελώνια γαστερόποδα Αποτελεί τυπική θέση πολυάριθμων θηλαστικών
Oioceros rothii Hipparion mediterraneum Adcrocuta eximia Mesopithecus pentelicus Pliocervus pentelici
ΣΑΜΟΣ, ~7My, Α. Μειόκαινο Οι απολιθωματοφόρες θέσεις της Σάμου ήταν γνωστές από το 19ο αιώνα και μαζί με το Πικέρμι έκαναν γνωστή τη χώρα μας σ όλο τον κόσμο. Παλαιοντολογικές ανασκαφές στη Σάμο πραγματοποιήθηκαν από διάφορους ερευνητές και μη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η πρώτη συλλογή έγινε από το γιατρό Γ. Στεφανίδη και στη συνέχεια πληθώρα ξένων ερευνητών και μη, συνέλεγε απολιθώματα και τα διοχέτευε στα διάφορα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής. Ο αριθμός των απολιθωμάτων της Σάμου, που βρίσκεται στα μουσεία αυτά, υπολογίζεται σε περισσότερα από 30.000. Από τους έλληνες ερευνητές ο καθηγητής Θ. Σκούφος του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποίησε ανασκαφές στις αρχές του αιώνα και μετέφερε τα απολιθώματα στην Αθήνα. Το 1963 ο καθηγητής Ι. Μελέντης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πραγματοποίησε μια ανασκαφή και με τα απολιθώματα, που συνέλεξε δημιούργησε, μια μικρή έκθεση στο χωριό Μυτιληνιοί.
Ανασκαφές Brown 1922-23 Μουσείο Μυτιλινιών 2008
MLTB MLTA MLTC
Orycteropus gaudryi Gazella capricornis Skoufotragus laticeps Hyaenictitherium wongi Samotherium major
KΟΙΛΑΔΑ ΑΞΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ, ~10-7My A. Mειόκαινο 1 ος Παγκόσμιος Πόλεμος- Δυνάμεις Αντάντ Camile Arambourg/ Zουάβοι 1972 Γαλλο-Ελληνική επιστημονική συνεργασία (ως σήμερα) ~20 απολιθωματοφόρες θέσεις θηλαστικών Χαράδρα της Βροχής RPl Χαράδρα των Ζουάβων 5 RZO
Chasmaporthetes bonisi Hipparion dietrichi Adcrocuta eximia Macrotherium macedonicum Dinocrocuta gigantea Mesembriacerus melentisi
7.5 Ma 8.7 Ma 9.3 Ma 9.6 Ma
NIKHTH, ~9-7.5My A. Mειόκαινο Νικίτη 1 (ΝΚΤ): 13 είδη Νικήτη 2 (ΝΙΚ): >8 είδη
Ouranopithecus macedoniensis Microstonyx Nisidorcas Bohlinia
ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ, 7.2My, Α. Μειόκαινο
C Q Bs: Προνεογενές υπόβαθρο A B Bs A: Τεφρές μαργες κα μαργαικοί ασβεστόλιθοι B: Πράσινοι-καστανοί αμμώδεις πηλοί και ψαμμίτες C: Χαλαρά κροκαλοπαγήκιτρινωποί Πηλοί και φακοί λατυποπαγών Q: Αλλουβιακές αποθέσεις
Ursavus Promeles palaeattica Pheraios chryssomallos Plesiogulo grassa Mesopithecus Hipparion
middle-late Turolian elements: Promeles palaeattica Promephites lartetii Hipparion dietrichi Palaeoryx pallasi early Turolian elements: Tragoportax rugosifrons Nisidorcas planicornis Gazella pilgrimi Hipparion macedonicum Mesopithecus delsoni
Κλίμα: Ξηρό με περιόδους βροχοπτώσεων Τοπογραφία: ποτάμιες κοιλάδες-αλλουβιακά πεδία Βλάστηση: Ξηροφυτική θαμνώδης - δεντρώδης Σαβάνα Πανίδα: πρωτεύοντα, ύαινες, αιλουροειδή, ιππάρια, χοιροειδή, βοοειδή καμηλοπαρδάλεις, ρινόκεροι, προβοσκιδωτά Χάρτης κατανομής ύψους δοντιών φυτοφάγων θηλαστικών (οπληφόρων)
Pseudomeriones megistos Dolichopithecus rusciniensis Miotragocerus macedonicus Parabos macedoniae Gazella borbonica Pliocervus graecus
Αφίξεις Τρωκτικά Pliospalax Promimomys Rhagapodemus Mesocricetus Micromys Βοοειδή Parabos G.borbonica Πρωτεύοντα Dolichopithecus Χοιροειδή Korynochoerus Προβοσκιδωτά Choerolophodon Βοοειδή Tragoportax Prostrepsiceros Protoryx Palaeoryx Εξαφανίσεις Καμηλοπαδάλεις Bohlinia Samotherium Helladotherium Χοιροειδή Microstonyx Σαρκοφάγα Adcrocuta Thalassicis Ictitherium
MΕΓΑΛΟ ΕΜΒΟΛΟ, ~4My, Κ. Πλειόκαινο Dolichopithecus Gazella borbonica
Μηλιά Γρεβενών, ~3Ma, Κ.-Μ. Πλειόκαινο Mammut borsoni
Κλίμα: υγρό- θερμό Τοπογραφία: λίμνες-τενάγη-έλη (λιγνίτες) Βλάστηση: ποώδης, θαμνώδης & δεντρώδης Πανίδα: πρωτεύοντα, χοιροειδή, μαστόδοντες, ρινόκεροι, γαζέλλες, ελάφια, ιππάρια
Μ. Πλειόκαινο-Κ.Πλειστόκαινο (3,5-1,5Ma) Εquus stenonis Paradolichopithecus Gazellospira Gallogoral Gazella Eucladoceros Croizetoceros Pliohyaena Pachycrocuta Chasmaporthetes
MYΓΔΟΝΙΑ ΛΕΚΑΝΗ, 1.8-0.8 Μy, Πλειστόκαινο
Meles dimitrius Απολλωνία Canis arnensis Γερακαρού Praemegaceros Καλαμωτό Pontoceros ambiguus Απολλωνία Equus stenonis Γερακαρού
Κλίμα: εύκρατο Τοπογραφία: λοφώδες ανάγλυφο / αλλούβια πεδία Βλάστηση: δεντρώδης «σαβάνα» Πανίδα: μαμούθ, ρινόκεροι, άλογα, γαζελλόσπιρες/γαζέλλες, ελάφια, ύαινες, λύκοι, ετρουσκικές αρκούδες, αλεπούδες, λίγκας
Equus apolloniensis Xenocyon sp. Praemegaceros Βison Hippopotamus antiquus Pontoceros ambiguus Canis apolloniensis
Κλίμα: Εύκρατο Τοπογραφία/Βλάστηση: δενδρώδεις λειμώνες Πανίδα: μεγαλόσωμα βοοειδή και ελαφοειδή, ιπποποταμοι, άλογα, ρινόκε κυνοειδή
Στεπική/ψυχρή πανίδα Praeovibos Ovibos Rangifer Mammuthus Coelodonta Ευκρατη πανίδα Palaeoloxodon Dicerorhinus Bubalus Σύγχρονη φυσιογεωγραφία Πανιδικές μετακινήσεις σε Β-Ν Κλίμα/Βλάστηση: Μεσογειακού τύπου
Σπήλαιο ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ, Μ-Α. Πλειστόκαινο Capra ibex Panthera leo Ursus spelaeus
Βαλεαρίδες Κορσική Mάλτα Σαρδηνία Κρήτη Δωδεκάνησα Κυκλάδες Κύπρος
Τήλος (4-10.000 έτη) Κρήτη (8-15.000 έτη) Κρήτη
Νησιωτικές πανίδες Θηλαστικών-Πλειστόκαινο Κατά τη διάρκεια του Πλειοκαίνου και Πλειστοκαίνου λαμβάνει χώρα η ρήξη της Αιγιίδας- της χέρσου δηλ. που αναπτυσσόταν μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Μικράς Ασίας. Σαν αποτέλεσμα, πολλά τμήματα χέρσου απομονώνονται [πλήρως ή μερικώς] ως νήσοι και η πανίδα θηλαστικών που βρίσκεται σε αυτά ακολουθεί μια ανεξάρτητη εξέλιξη συνδεδεμένη με το περιορισμένο και χωρίς αρπακτικά περιβάλλον των νησιών. Σ άλλες περιπτώσεις πληθυσμοί ζώων έφτασαν μέσω της θάλασσας στα νησιά και τα εποίκισαν. Σε κάθε περίπτωση δημιουργήθηκαν Νησιωτικές Ενδημικές Πανίδες όπου παρατηρείται το φαινόμενο του νανισμού ή γιγαντισμού. Οι πιο συνηθησμένες νάνες μορφές είναι Ελέφαντες, Ιπποπόταμοι και Ελάφια ενώ γιγαντισμό παρουσιάζουν κάποια τρωκτικά Κύπρος Σαρδηνία Μάλτα Κρήτη Κάρπαθος - Τήλος
Η Ελλάδα τα τελευταία 25 εκ. έτη Κάτω-Μέσο Μειόκαινο, ~20 εκ. Τροπικό-Υποτροπικό (Απολιθωμένα Δάση) λίμνες- ηφαίστεια προβοσκιδωτά, χοιροειδή, βοοειδή Ανω Μειόκαινο, ~10 εκ. Δασώδης Σαβάνα ποτάμια πρωτεύοντα, ιππάρια, βοοειδή καμηλοπαρδάλεις
Ανω Μειόκαινο, ~7 εκ. Σαβάνα πίθηκοι, ύαινες, ιππάρια, βοοειδή, καμηλοπαρδάλεις, μαστόδοντες, πινόκεροι (Πικερμική πανίδα)
Κάτω Πλειόκαινο, ~4 εκ. Ελώδες - υγρό ιππάρια, χοιροειδή, μαστόδοντες, ρινόκεροι Ανω Πλειόκαινο, ~2 εκ. Δασώδης Σαβάνα-εύκρατο αλογα, ελάφια, βοοειδή, ελέφαντες, κυνοειδή Κάτω Πλειστόκαινο, ~1εκ. Εύκρατοι λειμώνες μεγαλόσωμα βοοειδή και ελαφοειδή Ιπποποταμοι, ρινόκεροι, κυνοειδή
Σύνοψη Ο Ελληνικός χώρος χαρακτηρίζεται από αποσπασματική παρουσία Ιχθύων, Αμφιβίων, Ερπετών και Πτηνών αλλά από σημαντική παρουσία απολιθωμένων πανίδων θηλαστικών με τις πιο παλιές να ανάγονται στις αρχές Μειοκαίνου (~25 My) Οι απολιθωμένες πανίδες θηλαστικών του Ελληνικού χώρου βρίσκονται μέσα σε Νεογενείς-Τεταρτογενείς λεκάνες και συνήθως σε υλικά προτάμιαςποταμολιμναίας-λιμναίας προέλευσης. Σημαντικότερες θέσει είναι οι Ανω- Μειοκαινικές θέσεις Πικέρμι, Σάμος και Κοιλάδα Αξιού με ανασκαφική δραστηριότητας > 50 ετών και σημαντικότατα ευρήματα (μεταξύ των οποίων και παλαιοανθρωπολογικά) Από τις Μέσω-Ανω Πλειστοκαινικές πανίδες ξεχωρίζουν εκείνες των σπηλαίων όπως των Πετραλώνων. Σε πολλά νησιά της Ανατολικής Μεσογείου εμφανίζονται Ανω Πλειστοκαινικές πανίδες επηρεασμένες από το φαινόμενο του Νησιωτικού Ενδημισμού (Τήλος, Κρήτη, Κύπρος). Μ εβάση τις πανίδες θηλαστικών μπορεί να εξαχθεί η εξέλιξη του παλαιοπεριβάλλοντος του Ελληνικού χώρου τα τελευταία 23 εκ. χρόνια.