Η ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 1993

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Β ΕΤΟΣ ΚΛΑΔΟΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ζωή Παπασιώπη-Πασιά ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Κ.Χατζηκωνσταντίνου, Χ.Δεληγιάννη ΜΑΘΗΜΑΤΑ Β ΕΤΟΥΣ: 1) Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο 2) Συγκριτικό δίκαιο 3) Διεθνείς σχέσεις ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 1993 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Γ. ΚΑΡΑΦΥΛΤΣΗΣ (Α.Ε.Μ 420) τηλ. 6938900403, 2310 944483 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 ii ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1. Προδιάθεση...1 2. Ιστορία...3 3. Αντικείμενο και μέθοδος της μελέτης...5 ΙΙ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ...8 1. Ορισμός της έννοιας «διακρατική υιοθεσία»...8 2. Λόγοι τέλεσης διακρατικών υιοθεσιών...10 3. Διεθνείς συμφωνίες με επίδραση στη διακρατική υιοθεσία πριν τη Σύμβαση της Χάγης του 1993...13 ΙΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ : Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 1993 ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ...20 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις...20 2. Γενικές Αρχές...23 2.1 Δικαίωμα παιδιού για οικογενειακή ζωή...23 2.2 Επικουρικότητα...24 2.3 Συμφέρον παιδιού...25 2.4 Παρεμπόδιση αρπαγής, πώλησης ή παράνομης διακίνησης του παιδιού...28 3. Η διάταξη του άρθρου 1 : Στόχοι Αντικείμενο της Σύμβασης...33 4. Οι διατάξεις των άρθρων 2 και 3 :Πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης...35 4.1 Γενικά...35 4.2 Η μετακίνηση του παιδιού...35 4.3 Τα πρόσωπα στη διακρατική υιοθεσία:...38 i) Οι υιοθετούντες γονείς...38 ii) Το υιοθετούμενο παιδί...39 4.4 Δημιουργία μόνιμου δεσμού συγγένειας γονέων-παιδιού. Πλήρης και απλή υιοθεσία...41 4.5 Η περίπτωση των προσφύγων...42 5. Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση μιας διακρατικής υιοθεσίας...45 5.1 Γενικά...45 5.2 Η διάταξη του άρθρου 4 : Καθήκοντα κράτους προέλευσης...45 i) Καθορισμός παιδιού προς υιοθεσία...46 ii) Σεβασμός της αρχής της επικουρικότητας και του συμφέροντος του παιδιού...48 iii) Οι απαραίτητες συναινέσεις...49 iv) Οι συναινέσεις, επιθυμίες και γνώμη του παιδιού...51 5.3 Η διάταξη του άρθρου 5 : Καθήκοντα κράτους υποδοχής...53 i) Καταλληλότητα θετών γονέων...53 ii) Προετοιμασία θετών γονέων...55 iii) Εξασφάλιση άδειας εισόδου παιδιού...55 6. Λειτουργία και πλαίσιο δράσης των οργάνων για τη διενέργεια της διακρατικής υιοθεσίας...56 6.1 Γενικές παρατηρήσεις...56 6.2 Κεντρικές Αρχές ( διατάξεις άρθρων 6-9 και 13)...57 6.3 Διαπιστευμένοι Οργανισμοί (διατάξεις άρθρων 10-12)...58 6.4 Μη Διαπιστευμένα Όργανα - Ιδιωτική Υιοθεσία (διάταξη άρθρου 22)...60

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 iii 7. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση μιας διακρατικής υιοθεσίας...63 7.1 Γενικά...63 7.2 Οι διατάξεις των άρθρων 14 & 15 : Οι διαδικασίες στο Κράτος υποδοχής.63 7.3 Η διάταξη του άρθρου 16 : Οι διαδικασίες στο Κράτος προέλευσης...65 7.4 Η τελική φάση της συνεργασίας των κρατών για την περάτωση της υιοθεσίας...68 i) Η διάταξη του άρθρου 17 : Προϋποθέσεις για την ανάθεση του παιδιού στους υιοθετούντες...68 ii) Οι διατάξεις των άρθρων 18 20 : Μετάβαση του παιδιού στο κράτος υποδοχής...70 iii) Η διάταξη του άρθρου 21 : Ανεπιτυχής τοποθέτηση του παιδιού...71 8. Αναγνώριση και αποτελέσματα της υιοθεσίας...73 8.1 Γενικά...73 8.2 Η διάταξη του άρθρου 23 : Πιστοποίηση της υιοθεσίας...74 8.3 Η διάταξη του άρθρου 24 : Η επιφύλαξη της δημόσιας τάξης...76 8.4 Η διάταξη του άρθρου 26 : Αποτελέσματα της αναγνώρισης...78 8.5 Η διάταξη του άρθρου 27 : Δυνατότητα μετατροπής μιας απλής υιοθεσίας σε πλήρη...82 9. Γενικές και τελικές διατάξεις της Σύμβασης της Χάγης του 1993...84 9.1 Η διάταξη του άρθρου 29 : Απαγόρευση επαφής μελλοντικών θετών γονέων με τους βιολογικούς γονείς ή τους έχοντες την επιμέλεια του παιδιού...84 9.2 Λοιπές διατάξεις της Σύμβασης...86 IV. ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ : Διακρατική υιοθεσία - Παρατηρήσεις, ειδικά ζητήματα και ελληνικό δίκαιο...88 1. Σημασία διακρατικής υιοθεσίας...88 2. Επικρίσεις κατά της διακρατικής υιοθεσίας εν γένει: Η άλλη άποψη...89 3. Ζητήματα δικαιωμάτων, πολιτισμού και οικογένειας...94 3.1 Οικογένεια...94 3.2 Πολιτισμός...96 3.3 Δικαιώματα...98 4. Κριτική της Σύμβασης της Χάγης του 1993...101 5. Η δυνατότητα αναστολής...104 6. Η διακρατική υιοθεσία στην ελληνική έννομη τάξη...106 V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ...114 Παράρτημα: CONVENTION ON PROTECTION OF CHILDREN AND CO- OPERATION IN RESPECT OF INTERCOUNTRY ADOPTION...i Ελληνόγλωσση... xxiii Ξενόγλωσση...xxiv

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 iv ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος αρ. αριθμός αρθ. άρθρο Αρμ Αρμενόπουλος ΑρχΝ Αρχείο Νομολογίας εδ. εδάφιο ΕΔΔΑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων Ανθρώπου ΕΕΕυρΔ Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου ΕλλΔνη Ελληνική Δικαιοσύνη ΕΝΟΒΕ Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εφ Εφετείο ΗΕ Ηνωμένα Έθνη ΗΠΑ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ιδ.δ.δ Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ν. Νόμος ν.δ Νομοθετικό Διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟλομΑΠ Ολομέλεια του Αρείου Πάγου παρ. παράγραφος ΠολΠρ Πολυμελές Πρωτοδικείο σελ. σελίδα σημ. σημείωση υποσ. υποσημείωση ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 1 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Προδιάθεση Κάθε έτος, εκατοντάδες χιλιάδες παιδιών σε ολόκληρο τον πλανήτη καθιστούν αναγκαία την ανάληψη πρωτοβουλιών και μέτρων για την προστασία τους, ενώ παράλληλα χιλιάδες ενήλικοι, άκληροι κυρίως, έγγαμοι ή άγαμοι, αναζητούν παιδιά προς υιοθεσία. Η ανάγκη για την προστασία τους συνίσταται στο γεγονός ότι στερούνται την παρουσία και τη φροντίδα των φυσικών τους γονέων, που είναι επιφορτισμένοι καταρχήν με την υποχρέωση ανατροφής και διαπαιδαγώγησής τους. Τα πιο ευάλωτα παιδιά είναι τα ορφανά, που έχουν χάσει τους γονείς τους είτε λόγω πολέμων, εγκλήματος, πείνας, ένδειας είτε κάποιας ασθένειας. Τα παιδιά αυτά διατρέχουν μέγιστο κίνδυνο πρόωρης θνησιμότητας, εξαιτίας της έλλειψης των πιο βασικών αναγκών της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της στέγης, της διατροφής, του καθαρού ύδατος και της προστασίας, φυσικά, από έναν ενήλικο, που θα τους παράσχει φροντίδα και αγάπη 1. Ενώ ο θάνατος προκαλεί μία μόνιμη και ακούσια κατάσταση απουσίας των γονέων, υπάρχουν και άλλες αιτίες, που καθιστούν τα παιδιά απροστάτευτα. Νομικά εμπόδια, κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι οδηγούν πολλές φορές στην ανικανότητα ή απροθυμία των γονέων, να καλύψουν με υπευθυνότητα τις ανάγκες των παιδιών τους και να τους προσφέρουν ένα υγιές περιβάλλον για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Όταν οι συγγενείς ή άλλες θρησκευτικές, φυλετικές, εθνικές ή κοινωνικοπολιτιστικές ομάδες και οργανώσεις ή το ίδιο το κράτος με τους φορείς του δεν παρέχουν κάποια αποτελεσματική μορφή υποστήριξης τους, τα παιδιά διατρέχουν σοβαρούς κινδύνους 2. Το φαινόμενο των ορφανών και απροστάτευτων παιδιών είναι πιο έντονο σε κράτη με όχι μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, όπως τα κράτη της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής και πρόσφατα τα κράτη του πρώην ανατολικού μπλοκ 1 βλ. Notesong Srisopark Thompson, Hague is enough? : A call for more protective, uniform law guiding international adoptions, Wisconsin International Law Journal, 2004, σελ.441, Linda J. Olsen, Live or Let Die: Could Intercountry Adoption Make the Difference?, Penn State International Law Review, 2004, σελ.484, Kathleen L. Manley, Birth parents: The forgotten members of the international adoption triad, Capital University Law Review, 2006, σελ.631. 2 βλ. και Lynn D. Wardle, Paretlessness: Adoption problems, paradigms, policies and parameters, Whittier Journal of Child and Family Advocacy, 2005, σελ. 330επ..

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 2 στην Ευρώπη. Η παραπάνω κατάσταση οδήγησε στο να αναπτυχθεί μια κίνηση υιοθεσιών από τα πιο φτωχά και υπανάπτυκτα αυτά κράτη στα πιο ανεπτυγμένα, τάση η οποία αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, λόγω των εξελίξεων στις διεθνείς σχέσεις 3. Η διακρατική υιοθεσία προσφέρει την ανακούφιση και την ελπίδα σε πολλά παιδιά που ζουν σε κράτη, όπου οι περιστάσεις περιορίζουν τη δυνατότητα για εσωτερική τοποθέτησή τους σε μία υιοθετούσα οικογένεια, να αναπτυχθούν μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον θαλπωρής, έστω και αν πρέπει να μετακινηθούν σε ένα άλλο κράτος από αυτό της διαμονής τους. 4. Σε πολλές περιπτώσεις η διακρατική υιοθεσία μπορεί να είναι η μόνη ευκαιρία για τα εγκαταλειμμένα παιδιά να έχουν μία μόνιμη οικογένεια, ενώ για τους επιθυμούντες να υιοθετήσουν ο εναλλακτικός τρόπος απόκτησης παιδιού, έστω και αν προέρχεται από άλλη χώρα, έναντι της εσωτερικής υιοθεσίας 5. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις, η έλλειψη διεθνών κανόνων διαδικασίας και ελέγχου οδήγησε στην εκμετάλλευση των παιδιών και σε ενέργειες ενάντια στα συμφέροντα τους και στο διεθνές δίκαιο 6. Η ανάγκη οργάνωσης διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση των διαφόρων μορφών της παράνομης διεθνούς υιοθεσίας είχε γίνει πολύ επιτακτική τα τελευταία χρόνια. Το φαινόμενο αυτό είχε πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στην πράξη, εξαιτίας της διαφοράς των δικαίων των διαφόρων κρατών και της ανυπαρξίας ή τουλάχιστον ατελούς οργάνωσης διεθνούς συνεργασίας των κρατών για τον έλεγχο και παρακολούθηση των διαδικασιών της διεθνούς υιοθεσίας και μετακίνησης των παιδιών από κράτος σε κράτος. Υπό το φως των εν λόγω εξελίξεων η διεθνής κοινότητα ενεργοποιήθηκε, με κύριο σκοπό να μετατρέψει την υιοθεσία σε θεσμό που στοχεύει κατά κύριο λόγο στην προστασία του συμφέροντος του παιδιού. 3 βλ. Ιωάννη Χ. Βούλγαρη, Η Σύμβαση της Χάγης του 1993 για τις διεθνείς υιοθεσίες, Αρμ 1995, σελ. 433, Thompson, (σημ.1), σελ.446. 4 βλ. Wardle, (σημ.2)., σελ. 336. 5 βλ. Donovan M. Steltzner, Intercountry Adoption: Toward a regime that recognizes the best interests of adoptive parents, Case Western Reserve Journal of International Law, 2003, σελ.113, Thompson, (σημ.1), σελ.442. 6 βλ. Caeli Elizabeth Kimball, Barriers to the Successful Implementation of the Hague Convention on Protection of Children and Co-Operation in Respect of Intercountry Adoption, Denver Journal of International Law and Policy, 2005, σελ.567.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 3 2. Ιστορία Ιστορικά η υιοθεσία αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους θεσμούς στη σφαίρα του δικαίου και κατά τη εξέλιξή της έπαιξε έναν πραγματικά σπουδαίο ρόλο στη ζωή των λαών 7. Ως θεσμός καθιερώνεται ήδη από την αρχαιότητα είτε εθιμικά είτε με τη μορφή γραπτών νομικών κανόνων και αναγνωρίζεται από τις σπουδαιότερες θρησκείες της ανθρωπότητας 8. Οι ιστορικοί έχουν επισημάνει την ύπαρξη του θεσμού της υιοθεσίας στους αρχαίους πολιτισμούς, στον ινδικό, τον αυγυπτιακό, τον εβραϊκό, τον ελληνικό και τον ρωμαϊκό 9. Ο ρωμαϊκός νόμος αντιμετώπισε την υιοθεσία ως μια δημιουργούμενη «σχέση αίματος» μεταξύ ανθρώπων που δε συνδέονταν βιολογικά 10. Δια της υιοθεσίας τόσο οι αρχαίοι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Ιάπωνες και οι Ινδοί, απέβλεπαν στη συνέχιση της οικογένειας, της οικονομικής δραστηριότητας και της λατρείας του οίκου ενός πολίτη χωρίς απογόνους, διότι η έλλειψη τέκνου θεωρούνταν ως ένα γεγονός δυσβάστακτο 11. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, των οποίων οι νόμοι επηρεάστηκαν από το ρωμαϊκό δίκαιο, συνέχισαν να επιτρέπουν την υιοθεσία είτε για τους παραπάνω λόγους είτε ως πράξη φιλανθρωπίας, διότι μόνο οι σχέσεις αίματος καθιέρωναν την καταγωγή και την κληρονομιά. Σε άλλες χώρες, όπως η Αγγλία ή τα Σκανδιναβικά κράτη, η υιοθεσία δεν ήταν ιστορικά γνωστή 12. Μετά τη παρακμή του θεσμού της υιοθεσίας κατά τον 19ο αι., όπου είχε περιοριστεί αισθητά, παρουσιάζοντας μια σημαντική κάμψη, νέα άνθηση παρατηρήθηκε μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και ιδίως με το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου 13. Ουσιαστικά στα αμέσως επόμενα χρόνια μετά 7 βλ. Ε. Νταή, Η λύσις της υιοθεσίας, Αθήνα 1967, σελ. 3. 8 βλ. Γ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, Το δίκαιον της υιοθεσίας και αι επιβαλλόμεναι μεταρρυθμίσεις αυτού, ΝοΒ 10, σελ. 1026 9 βλ. Rosanne L. Romano, Intercountry adoption: An overview for the practitioner, Transnational Lawyer Fall 1994, σελ. 548 10 βλ. Romano, (σημ.9), σελ. 548. 11 βλ. Λεωνίδα Δ. Πλειώνη, Η υιοθεσία κατά το συγκριτικό και το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, ΕλλΔ 1979, σελ. 326, Α. Παπακώστα, Η ρύθμιση των συνεπειών της υιοθεσίας στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, ΝοΒ 1983, σελ. 642. 12 βλ. Wardle, (σημ.2), σελ. 5, Lisa M. Katz, A modest proposal? The Convention on protection of children and cooperation in respect of intercountry adoption, Emory International Law Review, 1995, σελ.285. 13 βλ. Wardle, (σημ.2), σελ. 337-338, Thomson, (σημ.1), σελ.444, Katz, (σημ.12), σελ.286, Molly S. Marx, Whose best interests does it really serve? A critical examination of Romania s recent selfserving international adoption policies, Emory International Law Review, 2007, σελ.373.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 4 το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο εντοπίζεται η γένεση της διακρατικής υιοθεσίας 14. Μέχρι το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι διακρατικές υιοθεσίες ήταν εξαιρετικά σπάνιες και η έννοια αυτή ήταν ουσιαστικά άγνωστη 15. Στα έτη μετά από αυτόν το ενδιαφέρον για τις διακρατικές υιοθεσίες αναπτύχθηκε εξαιτίας καθαρά ανθρωπιστικών λόγων και της ανησυχίας για τη τύχη των θυμάτων του πολέμου, με τη χορήγηση οικογενειακής θαλπωρής στα ορφανά και εγκαταλειμμένα παιδιά από τον πόλεμο 16. Από τότε η διακρατική η υιοθεσία άνθησε. Ενώ ξεκίνησε ως μέσο βοήθειας των παιδιών που επλήγησαν από τον πόλεμο, εξελίχτηκε σε τρόπο δημιουργίας μιας οικογένειας, όπου βιολογικοί λόγοι ή αδυναμία τέλεσης εσωτερικής υιοθεσίας, δεν καθιστούσαν δυνατή την απόκτηση παιδιών 17. Επειδή οι χώρες που προέρχονταν τα προς υιοθεσία παιδιά ήταν φτωχές και οι χώρες, όπου οι γονείς λόγω οικονομικής ευμάρειας ήταν ικανότεροι να παρέχουν οικογενειακή θαλπωρή, ήταν πιο πλούσιες, αναπτύχθηκε ένα έντονο κύμα ροής παιδιών από χώρες του τρίτου κόσμου στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου, με αποτέλεσμα ο αριθμός των διακρατικών υιοθεσιών τις επόμενες δεκαετίες να αυξηθεί 14 βλ. Jena Martin, The good, the bad & the ugly? A new way of looking at the intercountry adoption debate, U.C. Davis Journal of International Law and Policy, 2007, σελ. 176 15 βλ. Romano, (σημ.9), σελ. 549, Kimball, (σημ.6), σελ..564, Sara R. Wallace, International Adoption: The Most Logical Solution to the Disparity Between the Numbers of Orphaned and Abandoned Children in Some Countries and Families and Individuals Wishing to Adopt in Others?, Arizona Journal of International & Comparative Law, σελ.692. 16 βλ. Bridget M. Hubing, International Child Adoptions: Who Should Decide What is in the Best Interest of the Family?, Notre Dame Journal L. Ethics & Pub. Policy 2001, σελ. 658, Romano, (σημ.9), σελ. 549, Martin, (σημ.14), σελ. 176, Ζωή Παπασιώπη-Πασσιά, Οι ουσιαστικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου των άρθρων 4 και 5 του ν. 2447/1996 για τις διακρατικές υιοθεσίες και χαρακτηριστικά προβλήματα δικονομικού διεθνούς δικαίου που προκύπτουν κατά την εφαρμογή τους, ΧρΙΔ 2005, σελ. 589. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οικογένειες από τις Ηνωμένες Πολιτείες εξέφρασαν το έντονο ενδιαφέρον τους να υιοθετήσουν ορφανά παιδιά από τη Γερμανία, την Ιταλία, και την Ελλάδα. Ομοίως, και οι πόλεμοι της Κορέας και του Βιετνάμ οδήγησαν στο δεύτερο σημαντικό κύμα διεθνών υιοθεσιών και σε τεράστιες μετακινήσεις παιδιών από τις χώρες αυτές σε αμερικανικές οικογένειες, προκειμένου να υιοθετηθούν, βλ. Kimball, (σημ.6), σελ.561, Thompson, (σημ.1), σελ.445, Olsen, (σημ.1), σελ.497, Margaret Liu, International Adoptions: An Overview, Temp. Internationall & Comparative Law Journal, 1994, σελ.187,192, Nicole Bartner-Graff, Intercountry adoption and the convention on the rights of the child: Can the free market in children be controlled?, Syracuse Journal of International Law and Commerce, 2000, σελ.405, Katz, ό.π., σελ.286, Marx, ό.π., σελ.375, Lindsay K. Carlberg, The agreement between the United States and Vietnam regarding cooperation on the adoption of children: A more effective and efficient solution to the implementation of the Hague Convention on intercountry adoption or just another road to nowhere paved with good intentions?, Indiana International and Comparative Law Review, 2007, σελ.125, Amy Grillo-Kales, The intercountry adoption act of 2000: Are its laudable goals worth its potential impact on small adoption agencies, independent intercountry adoptions and ethical independent adoption professionals?, George Washington International Law Review, 2004, σελ.479. Στην Ελλάδα υπήρξε ένα ρεύμα υιοθεσίας Ελληνοπαίδων από γονείς αμερικανούς κυρίως, λόγω οικονομικής ανέχειας και οικονομικών προβλημάτων, ως συνέπεια του πολέμου, φαινόμενο που έλαβε μεγάλες διαστάσεις, βλ. Αγνή Ρουσοπούλου, Ελληνικαί και διακρατικαί υιοθεσίαι, ΝοΒ 1959, σελ. 1229, Δ.Ευρυγένη, Αι υιοθεσίαι ελληνοπαίδων παρ αλλοδαπών και αι προϋποθέσεις της ελλείψεως γνησίου κατιόντος και θετού τέκνου, Αρμ 1959, σελ.267επ. 17 βλ. Martin, (σημ.14), σελ. 176.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 5 κατακόρυφα και το ζήτημα τω διακρατικών υιοθεσιών να λάβει χαρακτήρα θέματος μεγάλου κοινωνικού ενδιαφέροντος 18. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των δύο προηγούμενων δεκαετιών, ο αριθμός των παιδιών που υιοθετείται διακρατικά έχει αυξηθεί εντυπωσιακά, σχεδόν τριπλασιαστεί 19. Στη χώρα μας η κατάσταση αντιστράφηκε, εξαιτίας της αλλαγής των οικονομικών συνθηκών και των κοινωνικών αντιλήψεων, με συνέπεια από χώρα προέλευσης παιδιών για υιοθεσία κατά το παρελθόν να μετατραπεί μετά τη δεκαετία του 90 σε χώρα υποδοχής τέτοιων παιδιών, προερχομένων κυρίως από τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης 20. Παγκοσμίως ο αριθμός των διακρατικών υιοθεσιών από μηδενικά επίπεδα το 1940 ανήλθε σε εκατοντάδες χιλιάδες στο τέλος του εικοστού αιώνα 21. 3. Αντικείμενο και μέθοδος της μελέτης Οι ριζικές αλλαγές που επήλθαν στον τομέα της διακρατικής υιοθεσίας τις τελευταίες δεκαετίες, με τη συνεχώς αυξανόμενη τάση να καταφεύγουν όλο και περισσότερα ζευγάρια στη λύση αυτή, προκειμένου να υιοθετήσουν ένα παιδί, είχε ως άμεση συνέπεια την ανάπτυξη έντονου ενδιαφέροντος από την παγκόσμια κοινότητα για τον εν λόγω θεσμό. Τα μέχρι πρόσφατα διεθνή νομοθετικά κείμενα κατέδειξαν την ανεπάρκειά τους να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της διακρατικής υιοθεσίας με 18 βλ. και Wardle, (σημ.2), σελ 337-338, Hubing, (σημ.16), σελ. 660-662, Elizabeth Bartholet, International Adoption: Propriety, Prospects and Pragmatics, Journal American Acad. Matrimonial Law 1996, σελ. 181-182. Ο μεγαλύτερος αριθμός διεθνώς υιοθετημένων παιδιών προέρχεται από την Κίνα, τη Ρωσία, τη Νότια Κορέα, τη Γουατεμάλα, τη Ρουμανία(μέχρι πριν λίγα χρόνια), το Βιετνάμ, την Ουκρανία, την Ινδία, και την Καμπότζη. Γενικά, αυτές οι χώρες προσφεύγουν στη διακρατική υιοθεσία, λόγω του ότι βρίσκονται αντιμέτωπες με οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτικά προβλήματα και αλλαγές. Γύρω στις 35.000-50.000 διακρατικές υιοθεσίες πραγματοποιούνται παγκοσμίως κάθε χρόνο, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να λαμβάνουν πάνω από 20.000 θετά παιδιά, βλ., Kimball, (σημ.6)., σελ.565, Thompson, (σημ.1)., σελ.446. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80, πριν την κατάρρευση του κομμουνισμού στην ανατολική Ευρώπη, η Κορέα, η Κολομβία, και η Ινδία ήταν οι σημαντικότερες χώρες προέλευσης παιδιών για διακρατική υιοθεσία, βλ. Laura McKinney, International adoption and the Hague Convention: Does implementation of the Convention protect the best interests of children?, Whittier Journal of Child and Family Advocacy, 2007, σελ.372. 19 βλ. D. Marianne Blair, Safeguarding the interests of children in intercountry adoption: Assessing the Gatekeepers, Capital University Law Review, 2005, σελ.351 20 βλ. Κ.Φουντεδάκη, Υιοθεσία. Προϋποθέσεις, διαδικασία, προσβολή. Συμβολή στη μελέτη του δικαίου της υιοθεσίας μετά το ν. 2447/1996, 1998, σελ. 69. Πρέπει να τονιστεί, ότι η Ευρώπη, με εξαίρεση τα έτη αμέσως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, δε διαδραμάτισε ποτέ έναν σημαντικό ρόλο στη διακρατική υιοθεσία, είτε ως αποστολέας είτε ως δέκτης των παιδιών που υιοθετούνται. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, με την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων, παρατηρείται έντονη κινητικότητα στον τομέα αυτόν, βλ. Olsen, (σημ.1), σελ.499, Bartner-Graff, (σημ.16), σελ.406, Katz, (σημ.12), σελ.288. 21 βλ. Bartholet, (σημ.18), σελ. 183-184.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 6 επιτυχία, με αποτέλεσμα να είναι επιτακτική η ανάγκη αναμόρφωσης του συστήματος αντιμετώπισης της διαδικασίας για τις διεθνείς υιοθεσίες και τη μετακίνηση των παιδιών από κράτος σε κράτος. Το ιδ.δ.δ ήταν επόμενο να μη μείνει αδιάφορο σε αυτές τις εξελίξεις και προχώρησε στις απαραίτητες αλλαγές που έπρεπε να γίνουν, με την υπογραφή της Σύμβασης της Χάγης του 1993. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι το υφιστάμενο καθεστώς που διέπει τις διακρατικές υιοθεσίες, που συντελούνται σε διεθνή κλίμακα. Η μελέτη αυτή προσπαθεί να εντοπίσει, να καταγράψει και να αναλύσει μέσα από μία κριτική ματιά όλα τα επιμέρους ζητήματα που αναφύονται κατά την πραγματοποίηση μιας διακρατικής υιοθεσίας. Θα διερευνηθεί κατά πόσο η νέα διεθνής πραγματικότητα με την υιοθέτηση της Συνθήκης της Χάγης για τη ρύθμιση των διακρατικών υιοθεσιών διευκολύνει ή εμποδίζει την πραγματοποίηση της διακρατικής υιοθεσίας, ποιος είναι ο κύριος άξονας μηχανισμού λειτουργίας της Σύμβασης και ποιο πλαίσιο παρέχεται για τις επιλογές και τις προτιμήσεις που κάθε χώρα, είτε προέλευσης είτε υποδοχής παιδιών προς υιοθεσία, και κάθε συμβαλλόμενο μέρος στην υιοθεσία πρέπει να κάνει μέσα στους άξονες των δικαιωμάτων, του πολιτισμού και της οικογένειας. Θα καταγραφεί το σύστημα συνεργασίας μεταξύ των κρατών, που καθιερώνει η Σύμβαση της Χάγης του 1993, το περιεχόμενο της προστασίας του συμφέροντος του παιδιού και τα μέσα καταπολέμησης της εμπορίας και της εκμετάλλευσης των παιδιών. Ειδικότερα η μελέτη καταγράφει τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα της διακρατικής υιοθεσίας και τη διεθνή προβληματική για την αντιμετώπιση του φαινομένου των διακρατικών υιοθεσιών με την προσπάθεια ύπαρξης ομοιόμορφων κανόνων ουσιαστικού ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και την ανάγκη άσκησης ελέγχου και εποπτείας της διαδικασίας που διέπει τις εν λόγω υιοθεσίες, προκειμένου να προληφθούν οι καταχρήσεις. Επιπλέον αναλύονται και αποκωδικοποιούνται οι επιμέρους διατάξεις της Σύμβασης της Χάγης του 1993 για την προστασία των παιδιών και τη συνεργασία στη διακρατική υιοθεσία, που είναι εφαρμοστέα σε όσες χώρες την έχουν υπογράψει και επικυρώσει, αλλά και εξετάζεται παράλληλα η ελληνική έννομη τάξη και ειδικότερα η προοπτική επικύρωσης της Σύμβασης της Χάγης από χώρα μας και οι αλλαγές, που τυχόν θα επιφέρει. Θα προσδιοριστεί η έννοια «διακρατική υιοθεσία», θα αναφερθούν οι λόγοι που οδηγούν στην τέλεσή της, τα πλεονεκτήματά της αλλά και ο κεντρικός μοχλός λειτουργίας της Σύμβασης. Επιπλέον η εξέταση των άρθρων της Σύμβασης της Χάγης περιλαμβάνει τον προσδιορισμό του αντικειμένου της και του πεδίου

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 7 εφαρμογής της. Παράλληλα περικλείει και περιγράφει τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, προκειμένου να λάβει χώρα μια διακρατική υιοθεσία, ήτοι το πλαίσιο δράσης, τις αρμοδιότητες και τις ενέργειες των αρμόδιων αρχών και των εν γένει ενδιαφερομένων μερών. Περαιτέρω θα προσδιορισθεί ο ρόλος των Κεντρικών Αρχών και των αναγνωρισμένων οργανισμών στο πλαίσιο της Συνθήκης κατά τη πραγματοποίηση μιας διακρατικής υιοθεσίας αλλά και το αμφιλεγόμενο ζήτημα των ανεξάρτητων οργάνων με την τέλεση «ιδιωτικών υιοθεσιών». Επίσης εντάσσονται ζητήματα που αφορούν την αναγνώριση της διακρατικής υιοθεσίας, τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται και τα αποτελέσματα που επιφέρει. Αναλύεται ταυτόχρονα η περίπτωση αντίθεσής της με την ημεδαπή δημόσια τάξη και το ζήτημα που ανακύπτει σχετικά με τις ατελείς και τις πλήρεις υιοθεσίες. Τέλος εξετάζονται τα προβλήματα και οι κίνδυνοι που ανακύπτουν κατά την πραγματοποίηση της, τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της διακρατικής υιοθεσίας σε συνάρτηση με ζητήματα πολιτισμού, οικογένειας και δικαιωμάτων, ενώ επακολουθεί συνοπτική αναφορά των ελληνικών διατάξεων του ιδ.δ.δ που αφορούν τις διακρατικές υιοθεσίες, με την ψήφιση του ν. 2447/1997, που αποτελεί μια ριζική μεταρρύθμιση ευρείας κλίμακας του προϊσχύσαντος καθεστώτος και υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό στοιχεία και διαδικασίες της Σύμβασης της Χάγης. Θα ακολουθήσει ερμηνεία των ανωτέρω νομοθετικών ρυθμίσεων και παράλληλη διατύπωση συμπερασμάτων, διαπιστώσεων και παρατηρήσεων σχετικά με την προβληματική της εργασίας και το περιεχόμενο των επιμέρους διατάξεων.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 8 ΙΙ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ 1. Ορισμός της έννοιας «διακρατική υιοθεσία» Η σχέση γονέα και τέκνου δημιουργείται, όπως είναι φυσικό, δια της γέννησης. Ο άνθρωπος εντούτοις μπορεί να δημιουργήσει μία τέτοια σχέση κατά πλάσμα του νόμου μέσω του θεσμού της υιοθεσίας. Η δημιουργούμενη σχέση στην περίπτωση αυτή δεν είναι φυσική αλλά τεχνητή γι αυτό και ονομάστηκε «οιονεί σχέση γονέα και τέκνου» 22. Η υιοθεσία, λοιπόν, είναι μια νομική πράξη με την οποία διαπλάσσεται τεχνητή συγγενική σχέση. Σε αντίθεση με τη βιολογική οικογένεια, που προκύπτει από τη μητρότητα και την πατρότητα, η δημιουργούμενη με την υιοθεσία συγγενική σχέση έχει τεχνητό χαρακτήρα τόσο ο γονικός, όσο και ο περαιτέρω συγγενικός δεσμός διαμορφώνεται κατά «μίμηση της φύσης», κατά το πρότυπο του φυσικού συγγενικού δεσμού 23. Με την υιοθεσία αφ ενός διακόπτεται κάθε νομικός δεσμός του παιδιού με τη φυσική του οικογένεια και αφ ετέρου το παιδί εντάσσεται πλήρως στη νέα οικογένεια του θετού γονέα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μεταξύ τους μια σχέση γονέα-παιδιού 24. Έναν τέτοιο στόχο έχει και η διακρατική υιοθεσία με τη διαφορά ότι στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει επιπλέον το στοιχείο της μετακίνησης του υιοθετούμενου από ένα κράτος σε ένα άλλο κράτος. Συγκεκριμένα, ως διακρατικές υιοθεσίες νοούνται εκείνες οι διεθνείς υιοθεσίες που έχουν ως αντικείμενο τη μετακίνηση του προς υιοθεσία παιδιού από ένα κράτος σε άλλο κράτος, που σημαίνει ότι ο υποψήφιος θετός γονέας και ο υποψήφιος να υιοθετηθεί έχουν τη συνήθη διαμονή τους σε διαφορετικά κράτη 25. Το στοιχείο αλλοδαπότητας έγκειται, συνεπώς, 22 βλ. Λ. Πλειώνη, (σημ.12), ΕλλΔ 1979, σελ. 325 23 βλ. Θ. Παπαχρίστου, Εγχειρίδιο οικογενειακού δικαίου, Β Έκδοση, 1998, σελ. 235 24 βλ. Wardle, (σημ.2), σελ. 336, Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο ΙΙ/β, Β Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1998 σελ. 273 25 βλ. Peter H. Pfund, The Hague intercountry adoption convention and federal international child support enforcement, U.C. Davis Law Review, 1997, σελ.654, Martin, (σημ.14), σελ. 176, Ζ. Παπασιώπη-Πασιά, Διακρατικές υιοθεσίες, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2003, σελ. 158, Ζ.Παπασιώπη-Πασιά, Το πεδίο εφαρμογής και η σημασία της Σύμβασης της Χάγης του 1993 για την προστασία των παιδιών και τη συνεργασία στη διακρατική υιοθεσία, ΕΕΕυρΔ 2005, σελ.722, Ζ.Παπασιώπη-Πασιά, Οι ιδιωτικού διεθνούς δικαίου ρυθμίσεις του νόμου 2447/1996, Δέκα χρόνια εφαρμογής του νέου δικαίου της υιοθεσίας, ΕΝΟΒΕ 57, Εκδ. Σάκκουλα, σελ.54, Ζ.Παπασιώπη-Πασιά, Οι ουσιαστικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου των άρθρων 4 και 5 του ν.2447/1996 για τις διακρατικές υιοθεσίες και χαρακτηριστικά προβλήματα δικονομικού διεθνούς δικαίου που προκύπτουν

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 9 στη διαφορά μεταξύ του συνδέσμου της συνήθους διαμονής τω δύο εμπλεκομένων μερών, των υιοθετούντων και του υιοθετουμένου, όπου η μετακίνηση συνήθως του τελευταίου προσδίδει και το χαρακτήρα της «διακρατικής» υιοθεσίας. Οι υπόλοιπες διεθνείς υιοθεσίες, δηλαδή οι υιοθεσίες που παρουσιάζουν κάποιο στοιχείο αλλοδαπότητας, που όμως δε στηρίζονται στη διαφορά του συνδέσμου της συνήθους διαμονής με τυχόν μετακίνηση του παιδιού, δε θεωρούνται διακρατικές, διαπίστωση που συνεπάγεται ότι δεν είναι διακρατικές όλες οι υιοθεσίες που παρουσιάζουν στοιχείο αλλοδαπότητος.. Η συνδετέα έννοια συνεπώς του όρου διακρατική υιοθεσία είναι κατά πολύ στενότερη του όρου διεθνής υιοθεσία. Επομένως, όταν Έλληνες ή αλλοδαποί θετοί γονείς που διαμένουν στην Ελλάδα θελήσουν να υιοθετήσουν ανήλικο (ελληνικής ή αλλοδαπής ιθαγένειας), του οποίου η συνήθης διαμονή βρίσκεται στο εξωτερικό ή το αντίστροφο όταν το ελληνικής ή αλλοδαπής ιθαγένειας ανήλικο βρίσκεται στην Ελλάδα και οι υποψήφιοι θετοί γονείς( Έλληνες ή αλλοδαποί) που διαμένουν στο εξωτερικό θελήσουν να το υιοθετήσουν, οι παραπάνω περιπτώσεις διεθνών υιοθεσιών θα χαρακτηριστούν ως «διακρατικές». Ακριβώς γιατί η συνήθης διαμονή του ενός από τα δύο εμπλεκόμενα στην υιοθεσία μέρη βρίσκεται στην αλλοδαπή και αναγκαστικά θα υπάρξει μετακίνηση του υιοθετουμένου προς το κράτος υποδοχής. Αντίθετα, όταν Έλληνας υποψήφιος θετός γονέας θελήσει να υιοθετήσει στη Ελλάδα αλλοδαπής ιθαγένειας ανήλικο που διαμένει όμως επίσης στην Ελλάδα ή το αντίστροφο, όταν αλλοδαπός υποψήφιος θετός γονέας θελήσει να υιοθετήσει στην Ελλάδα ανήλικο ελληνικής ιθαγένειας με συνήθη διαμονή επίσης στη Ελλάδα, οι συγκεκριμένες υιοθεσίες είναι απλά «διεθνείς», λόγω του στοιχείου αλλοδαπότητος που παρουσιάζουν και όχι «διακρατικές».το ίδιο συμβαίνει και όταν αλλοδαπός θετός γονέας που διαμένει στην Ελλάδα θελήσει να υιοθετήσει αλλοδαπής ιθαγένειας ανήλικο που επίσης διαμένει στην ημεδαπή 26. κατά την εφαρμογή τους, ΧρΙΔ 2005, σελ.589, Ι.Γ.Δεληγιάννη, Προϋποθέσεις και διαδικασία τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων κατά το νέο δίκαιο (Ν.2447/1996), Αρμ 1998, σελ. 21. 26 βλ. Παπασιώπη-Πασιά, (σημ.25), Διακρατικές υιοθεσίες, σελ. 158-159, Παπασιώπη-Πασιά, (σημ.25), Οι ουσιαστικοί κανόνες κατά την εφαρμογή τους, ΧρΙΔ 2005,σελ. 590. Και οι διεθνείς υιοθεσίες και οι διακρατικές υιοθεσίες, πάντως, διέπονται από το εφαρμοστέο δίκαιο που θα υποδείξει ο αρμόδιος κανόνας συνδέσεως του forum (για το ελληνικό δίκαιο το αρθ.23 ΑΚ, όπως θα εξετάσουμε παρακάτω). Για τις διακρατικές υιοθεσίες σε διεθνές επίπεδο και μόνο μεταξύ των συμβαλλομένων χωρών ισχύει η Διεθνής Σύμβαση της Χάγης του 1993, που ρυθμίζει με κανόνες ουσιαστικού ιδιωτικού διεθνούς δικαίου τα ανακύπτοντα ζητήματα, ενώ για την Ελλάδα που δεν έχει επικυρώσει τη Σύμβαση της Χάγης, εφαρμόζονται οι διατάξεις των αρ. 4 & 5 του ν.2447/1996. Ούτως ή άλλως, ακόμα και στην περίπτωση που η χώρα μας υπογράψει και κυρώσει τη Σύμβαση της Χάγης, οι

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 10 Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω εκτεθέντα, κρίσιμο στοιχείο για το χαρακτηρισμό μιας διεθνούς υιοθεσίας ως διακρατικής είναι η μετακίνηση κατά κανόνα του παιδιού από τη χώρα συνήθους διαμονής του, στη χώρα συνήθους διαμονής των θετών γονέων του. 2. Λόγοι τέλεσης διακρατικών υιοθεσιών Η επιθυμία για υιοθεσία παιδιών στις κοινωνίες των ανεπτυγμένων κρατών είναι τεράστια. Η ζήτηση στις δυτικές χώρες έχει αυξηθεί σε τέτοιο σημείο που το σύστημα της εσωτερικής υιοθεσίας δε δύναται να ικανοποιήσει την ανάγκη αυτή, με αποτέλεσμα οι επιθυμούντες να υιοθετήσουν να στρέφονται όλο και περισσότερο στο διεθνές σύστημα υιοθεσίας για ποικίλους λόγους. Οι παράγοντες που οδηγούν στην αυξημένη «ζήτηση» από πλευράς των κρατών υποδοχής έχουν να κάνουν με την εικόνα που παρουσιάζουν πλέον οι δυτικές κοινωνίες και την έντονη πτώση της γεννητικότητας. Η νομιμοποίηση της άμβλωσης, η βελτιωμένη πρόσβαση στον έλεγχο γέννησης με τη μέθοδο της αντισύλληψης, η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών, καθώς και το γεγονός ότι σημειώνεται ταυτόχρονα ένα υψηλό ποσοστό στειρότητας, που οφείλεται κυρίως στο σύγχρονο τρόπο ζωής και την επιλογή τεκνοποιϊας σε μεγαλύτερες ηλικίες έχουν περιορίσει τον αριθμό διαθέσιμων παιδιών για εσωτερική υιοθεσία και έχουν ενισχύσει τον αριθμό των υποψήφιων θετών γονέων, που επιδιώκουν να υιοθετήσουν 27. Κατά συνέπεια, η διακρατική υιοθεσία εξελίχθηκε ακριβώς ως μια εναλλακτική λύση για τα άτεκνα ζευγάρια 28. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι και αστάθμητοι παράγοντες, που μπορεί να οδηγήσουν σε ματαίωση τελικά της πράξης της υιοθεσίας που λαμβάνει χώρα εσωτερικά, ενώ παράλληλα πολλαπλές διατάξεις των εν λόγω άρθρων θα εξακολουθήσουν να έχουν εφαρμογή για όσες διακρατικές υιοθεσίες δε γίνονται μεταξύ συμβαλλομένων χωρών. 27 βλ. Stacie I. Strong, Childrens rights in intercountry adoption: Towards a new goal, Boston University International Law Journal, 1995, σελ. 170, Martin, (σημ.14), σελ. 177, Thompson, (σημ.1), σελ.446, M.Liu, ό.π., σελ. 187,190, Susann M. Bisignaro, Intercountry adoption today and the implications of the 1993 Hague convention on tomorrow, Dickinson Journal of International Law, 1994, σελ. 124, Bartner-Graff, (σημ.16), σελ.406-407, Katz, (σημ.12), σελ.287, Marx, (σημ.13), σελ.373,376, Carlberg, (σημ.16), σελ.126, McKinney, (σημ.18), σελ.367, Manley, (σημ.1), σελ.630, Παπασιώπη-Πασιά, Διακρατικές υιοθεσίες, σελ.5 και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις http://www.hcch.net & http://www.unicef-icdc.org/publications/pdf/digest4e.pdf. 28 βλ. Katz, (σημ.12), σελ.287, Marx, (σημ.13), σελ.376.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 11 καθυστερήσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες μπορεί να αποθαρρύνουν τελικά ένα ζευγάρι να υιοθετήσει από το εσωτερικό και να στραφεί προς την τέλεση μιας διακρατικής υιοθεσίας, όπως επίσης και το αυστηρό σύστημα αξιολόγησης των υποψηφίων γονέων από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και το νομικό πλαίσιο, που οδηγεί σε αποκλεισμό πολλών από αυτούς 29. Ο μακρύς χρόνος αναμονής και οι αυστηρές απαιτήσεις που τα περισσότερα κράτη θέτουν στους υποψήφιους θετούς γονείς, εισάγωντας κριτήρια καταλληλότητας 30, είναι σημαντικοί παράμετροι, που πολλοί επιλέγουν να παρακάμψουν το εσωτερικό σύστημα υιοθεσίας και να επιλέξουν το δαπανηρό αλλά πιο προβλέψιμο σύστημα της διακρατικής υιοθεσίας 31. 29 βλ. σχετικά σε Report της Anna Marie Merrill, International concerns for children, Report on intercountry adoption, 1998, Steltzner, (σημ.5), σελ. 117,119, Martin, (σημ.14), σελ. 177, Ρουσοπούλου, (σημ.16), σελ.1229. 30 Σε μια εσωτερική υιοθεσία, μέσω μιας δημόσιας ή ιδιωτικής αντιπροσωπείας, μια εγχώρια μελέτη είναι συχνά το πρώτο βήμα για την επιλεξιμότητα των υποψήφιων γονέων. Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί η ικανότητα των υποψήφιων θετών γονέων να εκθρέψουν και να εκπαιδεύσουν το παιδί. Οι αντιπροσωπείες ταξινομούν, συνήθως, στα περισσότερα κράτη, τα αποτελέσματα σε διάφορες κατηγορίες υποψήφιων γονέων και παιδιών. Υπάρχει, κατά κανόνα, ένα προκαθορισμένο, παραδοσιακό, οικογενειακό πρότυπο, που αποτελεί τη βάση της διαδικασίας ταξινόμησης. Με βάση το πρότυπο αυτό, η καταλληλότητα των υποψήφιων θετών γονέων κρίνεται σύμφωνα με αντικειμενικούς παράγοντες, όπως η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, η εκπαίδευση, η οικονομική και κοινωνική θέση, η υγεία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Το τελικό αποτέλεσμα αυτού του συστήματος ταξινόμησης είναι μια «σκάλα», στην οποία τα νέα και ευτυχή παντρεμένα ζευγάρια είναι στην κορυφή, ζευγάρια μη ανταποκρινόμενα επαρκώς στις προϋποθέσεις που τάσσονται στη μέση, και τα άτομα με ιδιαίτερο χαρακτήρα και σεξουαλικό προσανατολισμό στο κατώτατο σημείο, τα οποία ουσιαστικά αποκλείονται εξ ολοκλήρου. Εκτός από την ταξινόμηση των υποψήφιων θετών γονέων, ταξινομούνται επίσης και τα προς υιοθεσία παιδιά. Τα υγιή νήπια θεωρούνται πιο επιθυμητά, τα μεγαλύτερα παιδιά και τα παιδιά με ήπιες ιατρικές ανωμαλίες κατατάσσονται χαμηλότερα στην κλίμακα και τα παιδιά με σοβαρά ιατρικά προβλήματα ή με ειδικές ανάγκες θεωρούνται λιγότερο επιθυμητά. Κατόπιν, ακολουθεί μια κατάλληλη αντιστοιχία με βάση τα παραπάνω κριτήρια. Αν και στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες απαγορεύονται οι διακρίσεις, βάσει της ηλικίας, της φυλής, της θρησκείας, του σεξουαλικού προσανατολισμού, εντούτοις, το σύστημα αυτό δικαιολογείται λόγω της προσπάθειας καλύτερης προστασίας του συμφέροντος του παιδιού. Είναι ευνόητο, ότι ένα ορισμένο τμήμα του πληθυσμού δε θα καλύψει τις εν λόγω απαιτήσεις ή θα είναι απρόθυμο να υιοθετήσει ένα παιδί με «πρόσθετες ανάγκες» Έτσι, μία εναλλακτική λύση είναι η διακρατική υιοθεσία. Ακόμα και αν τα κράτη προέλευσης παιδιών για διακρατική υιοθεσία έχουν ανάλογες προϋποθέσεις επιλογής, ο μεγάλος αριθμός των χωρών που συμμετέχουν στις διακρατικές υιοθεσίες, δημιουργεί μία μεγαλύτερη πιθανότητα για τους υποψήφιους γονείς να πραγματοποιήσουν μία υιοθεσία. Όλα τα κράτη, ακόμα και αν είναι συμβαλλόμενα στη Σύμβαση της Χάγης του 1993, δεν τάσσουν τα ίδια αυστηρά κριτήρια, π.χ στις λατινοαμερικανικές χώρες υπάρχει μεγαλύτερη ελαστικότητα ως προς την ηλικία ή άλλους παράγοντες, που έχουν να κάνουν με την προσωπική κατάσταση των θετών γονέων. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι το κόστος μιας διακρατικής υιοθεσίας είναι υψηλό, πολλά ζευγάρια την προτιμούν, λόγω του μειωμένου κινδύνου απόρριψης. Για όλα τα παραπάνω βλ. Romano, (σημ.9) σελ. 545,550-551 και τις εκεί παραπομπές σε Elizabeth Bartholet, Family Bonds, 1993. Βλ. επίσης Hubing, (σημ.16), σελ.655,667, Steltzner, (σημ.5), σελ. 117-124. 31 βλ. Olsen, (σημ.1), σελ.489. Για παράδειγμα, στη Γουατεμάλα, που αποτελεί κράτος προέλευσης παιδιών προς υιοθεσία, η ευκολία της διαδικασίας της υιοθεσίας, η προθυμία των πολιτών της να παραδίδουν με ευκολία τα παιδιά τους για υιοθεσία, η έλλειψη κυβερνητικού ελέγχου, λόγω του ότι η Γουατεμάλα αποτελεί μία χώρα, που βιώνει ακόμα τα αποτελέσματα του εμφυλίου πολέμου, την καθιστούν πόλο έλξης όλων εκείνων, που επιδιώκουν να υιοθετήσουν ένα παιδί, που εσωτερικά στο κράτος τους κάτι τέτοιο δεν καθίσταται δυνατό. Βέβαια, στη Γουατεμάλα, όπως και σε πολλά άλλα κράτη του επονομαζόμενου τρίτου κόσμου, οι κίνδυνοι εμπορευματοποίησης της πράξης της υιοθεσίας είναι μεγάλοι, βλ. Bartner-Graff, (σημ.16), σελ.409-411.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 12 Οι περισσότεροι, πάντως, επιλέγουν τη διακρατική υιοθεσία, αφού έχουν εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες να υιοθετήσουν στο εσωτερικό των κρατών τους 32. Άλλοι υποψήφιοι γονείς στρέφονται στο διεθνές σύστημα, για να αποφύγουν το ενδεχόμενο προσφυγής στα δικαστήρια από τους βιολογικούς γονείς, που ενδεχομένως θα θελήσουν να ανατρέψουν την πράξη υιοθεσίας. Βέβαια η πραγματική περίπτωση της αφαίρεσης είναι αρκετά σπάνια, παρόλα αυτά οι φόβοι εμμένουν. Οι διακρατικές υιοθεσίες μετριάζουν τέτοιους φόβους για ευνόητους λόγους. Δε θα πρέπει, εντούτοις, να παραβλεφθεί και το ποσοστό εκείνων των ατόμων, που αποφασίζουν να υιοθετήσουν παιδιά από χώρες του τρίτου κόσμου, για να πραγματοποιήσουν με αυτόν τον τρόπο μια προσωπική ανθρωπιστική αποστολή 33. Από την πλευρά, αντίθετα, των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών, η «προσφορά» παιδιών προς υιοθεσία είναι μεγάλη και διαρκώς αυξανόμενη και κατευθύνεται σαφώς προς τα κράτη, όπου υπάρχει «ζήτηση». Σημαντικότεροι παράγοντες της τάσης αυτής είναι οι δυσμενείς κοινωνικοί και οικονομικοί όροι και συνθήκες που επικρατούν στα εν λόγω κράτη 34, όπου παρατηρούνται φαινόμενα υψηλών ποσοστών ανεργίας, οικονομικής ανέχειας και πείνας, που καθιστούν τη διαβίωση μαρτυρική, ενώ υπάρχουν, παράλληλα, και περίοδοι πολεμικών συγκρούσεων, κυβερνητικής αστάθειας και καθεστώτων απολυταρχικής μορφής, που αυξάνουν σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό των απροστάτευτων και ορφανών παιδιών. Επιπρόσθετα, τα υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης, η έλλειψη ελέγχου των γεννήσεων και η αδυναμία ή απαγόρευση των αμβλώσεων 35, οδήγησαν στην εγκατάλειψη 32 βλ. Bartner-Graff, (σημ.16), σελ.409. 33 βλ. Steltzner, (σημ.5), σελ.117,120 34 Ακόμα και οι φυσικές καταστροφές μπορεί να είναι η αιτία αύξησης του ενδιαφέροντος για διακρατική υιοθεσία. Η πρόσφατη καταστροφή tsunami που κατάστρεψε πολλές περιοχές στη Νοτιοανατολική Ασία στις 27 Δεκεμβρίου 2004, δημιούργησε ένα πρωτοφανές ξέσπασμα της ανθρωπιστικής βοήθειας από όλο τον κόσμο. Οι εικόνες των εκφοβισμένων παιδιών, που προσωρινά ή μόνιμα χωρίστηκαν από τους γονείς τους, πολλοί από τους οποίους σκοτώθηκαν από τη βιβλική αυτή καταστροφή, ανέπτυξαν μία κίνηση από τα κράτη του δυτικού κόσμου να παράσχουν στα παιδιά αυτά προστασία, μέσω της διακρατικής υιοθεσίας. Εντούτοις, μία τέτοια προοπτική απαγορεύτηκε, λόγω κατά πρώτον της ανικανότητας των πληγησάντων κρατών να καθορίσουν εάν ένα παιδί είναι κατάλληλο για υιοθεσία και κατά δεύτερον του συναισθηματικού αντικτύπου, που θα είχε μία τέτοια κίνηση, βλ. Kimball, (σημ.6), σελ.561-562. 35 Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ρουμανίας, όπου στα χρόνια της διακυβέρνησης του δικτάτορα Nicolae Ceausescu, απαγορεύτηκαν, με απειλή ποινής θανάτου, η άμβλωση και όλες οι άλλες μορφές ελέγχου των γεννήσεων, και διατάχτηκε ταυτόχρονα κάθε οικογένεια να αποκτά τουλάχιστον πέντε παιδιά, προκειμένου να υλοποιηθούν οι οικονομικοί στόχοι, με συνέπεια να γεννηθούν χιλιάδες παιδιά, τα οποία εγκαταλείφθηκαν από τους γονείς τους στα κρατικά ορφανοτροφεία, μη δυνάμενοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις τους, βλ. Steltzner,, (σημ.5), σελ.126-127, Bisignaro, (σημ.27), σελ.128-129, Grillo-Kales, (σημ.16), σελ.484, Marx, (σημ.13), σελ.381, Olsen, (σημ.1), σελ.499. Αναλυτικότερα για την κατάσταση στη Ρουμανία αλλά και τη Ρωσία βλ. Steltzner, (σημ.5), σελ.124-129, για την κατάσταση στη Ρουμανία ειδικά, και τις νέες νομοθετικές

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 13 πολλών παιδιών, λόγω οικονομικής ανέχειας και στην προώθησή τους να τοποθετηθούν εκτός συνόρων, σε κράτη, όπου η υιοθεσία τους αποτελεί διακαή πόθο για πολλά ζευγάρια 36. Η διακρατική υιοθεσία αποτελεί λύση και για τα δύο προβλήματα ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπ όψη και τα συμφέροντα του παιδιού και των θετών οικογενειών. Με την τοποθέτηση των εγκαταλειμμένων παιδιών σε άτεκνες οικογένειες, η σύγχρονη μορφή της διακρατικής υιοθεσίας λειτουργεί αμοιβαία, ικανοποιώντας επιτυχώς τις ανάγκες αμφότερων των ενδιαφερομένων μερών 37. 3. Διεθνείς συμφωνίες με επίδραση στη διακρατική υιοθεσία πριν τη Σύμβαση της Χάγης του 1993 Η εξέλιξη του θεσμού της υιοθεσίας και η αύξηση των διεθνών υιοθεσιών που πραγματοποιήθηκαν σε πολλά κράτη του κόσμου από το τέλος του Β παγκοσμίου πολέμου και ιδίως της δεκαετίας του 60 και εφεξής, καθώς και οι αυξανόμενοι κίνδυνοι που ανέκυψαν σε συνάρτηση με τα οξυμμένα προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανάγκη διασφάλισης του συμφέροντος του παιδιού, οδήγησαν στην εμφάνιση διεθνών νομοθετημάτων, με σκοπό τη ρύθμιση της υιοθεσίας υπό ένα πιο σύγχρονο πρίσμα και με γνώμονα την προστασία του παιδιού. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Ο.Η.Ε της 10.12.1948 38 αναφέρει στο άρθρο 25 παρ.2 ότι «η παιδική ηλικία έχει δικαίωμα ιδιαίτερης φροντίδας και βοήθειας. Όλα τα παιδιά, είτε γεννημένα εντός γάμου είτε εκτός, απολαμβάνουν την ίδια κοινωνική και νομική προστασία». Με βάση τη διακήρυξη, το κράτος έχει ένα πρόσθετο καθήκον μέριμνας και προστασίας όλων των παιδιών, με τα συμφέροντα τους να ανάγονται σε κυρίαρχο ζήτημα. Η προστασία παρέχεται και στο παιδί και στη μητέρα του, χωρίς να γίνεται στη διακήρυξη κάποια διάκριση μεταξύ της βιολογικής και της νομικής μητρότητας. Συνεπώς, οι θετές μητέρες μπορούν να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα προστασίας σε σχέση με τους ρυθμίσεις βλ. Carrie A. Rankin, Romania s new child protection legislation: Change in intercountry adoption law results in a Human Rights violation, Syracuse Journal of International Law and Commerce, 2006, σελ.259επ., Bisignaro, (σημ.27), σελ.128-131, Marx, (σημ.13), σελ.381επ,, Olsen, (σημ.1) σελ.499-500. 36 βλ. Martin, (σημ.14), σελ. 177, Strong, (σημ.27), σελ. 170, Bisignaro, (σημ.27), σελ.124-125, Marx, (σημ.13), σελ.375, Παπασιώπη-Πασιά, (σημ.27), σελ. 5. 37 βλ. Marx, (σημ.13), σελ.376-377, Hubing, (σημ.16), σελ.698. 38 Για το κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης βλ. Κωνσταντόπουλο, Διεθνές Δημόσιο Δίκαιο, τ.ιιι, σελ. 301επ.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 14 φυσικούς γονείς. Με δεδομένο ότι τα παιδιά γεννημένα εκτός γάμου έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα παιδιά εντός γάμου, το κράτος υποχρεούται να προσπαθήσει να παράσχει ένα παρεμφερές με το οικογενειακό περιβάλλον πλαίσιο, προκειμένου το παιδί να λάβει την ίδια κοινωνική προστασία. Δοθέντος ότι η υιοθεσία αποτελεί τον πιο ενδεδειγμένο και προσομοιάζοντα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον θεσμό, συνάγεται ότι η διακήρυξη αν δεν προωθεί την υιοθεσία, τουλάχιστον την επιτρέπει και την προστατεύει 39. Η πρώτη διεθνής προσπάθεια να ενοποιηθεί η διαδικασία της διακρατικής υιοθεσίας πραγματοποιήθηκε το 1965. Στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης της Χάγης υπογράφηκε η Συνθήκη για τη δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση αποφάσεων σχετικά με την υιοθεσία, με πρόθεση να καθιερωθούν κοινές διαδικασίες και ομοιόμορφοι δικαιοδοτικοί κανόνες για τη διακρατική υιοθεσία, την αμοιβαία αναγνώριση των υιοθεσιών και για τη ρύθμιση των ζητημάτων συναίνεσης και εγκατάλειψης. Εντούτοις η σύμβαση αυτή αποτυγχάνει να εναρμονίσει τους νόμους των διαφόρων κρατών, διότι περιέχει εξαιρέσεις, επιφυλάξεις και περιορισμούς για να συγκλίνει τις διαφορετικές εθνικές απόψεις, σε τέτοιο βαθμό ώστε η χρησιμότητά της να είναι αμφισβητήσιμη. Με άλλα λόγια, η εξαίρεση καταποντίζει τον κανόνα, με συνέπεια η συμφωνία να υπολείπεται του στόχου της να συγκεντρώσει και να ενοποιήσει της διαδικασία της διακρατικής υιοθεσίας. Επιπλέον, η σύμβαση εξετάζει πρώτιστα δικαιοδοτικά και δικαστικά θέματα για τις διακρατικές υιοθεσίες και παρέχει λίγες κατευθύνσεις και οδηγίες για τα υπόλοιπα ζητήματα. Για παράδειγμα αποτυγχάνει να καθιερώσει τα κριτήρια για την κατάλληλη συναίνεση και την εγκατάλειψη στα πλαίσια της διαδικασίας της διακρατικής υιοθεσίας. Χωρίς ομοιόμορφους κανόνες, παρέχεται ταυτόχρονη αρμοδιότητα και μεγάλη διακριτική ευχέρεια και ελευθερία στα κράτη να αποφασίζουν μονομερώς και να αντιτίθενται σε κάθε θέμα που έρχεται σε αντίθεση με τη δημόσια τάξη τους, με αποτέλεσμα να μη διευκολύνεται η διακρατική υιοθεσία και η αναγνώρισή της. Για τους παραπάνω λόγους κυρώθηκε μόνο από 3 κράτη, την Αυστρία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο 40. 39 βλ. Hubing, (σημ.16), σελ. 672, Wardle, (σημ.2), σελ. 353-354, Steltzner, (σημ.5), σελ. 139-140 και την ηλεκτρονική διεύθυνση www.un.org/overview/rights.html 40 βλ. Howard E. Bogard, Who Are the Orphans?: Defining Orphan Status and the Need for an International Convention on Intercountry Adoption, Emory International Law Review, 1991, σελ. 592-595, Romano, (σημ.9), σελ. 553, Bisignaro, (σημ.27), σελ. 132-133, Katz, (σημ.12), σελ.288-289, Carlberg, (σημ.16), σελ.122.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 15 Η επόμενη προσπάθεια ήταν η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1967 41 περί υιοθεσίας ανηλίκων, η οποία είχε τον ίδιο στόχο με τη Συνθήκη της Χάγης του 1965 και ουσιαστικά την ίδια επίδραση. Αναγνώρισε ότι η αποδοχή κοινών αρχών και πρακτικών για την υιοθεσία των παιδιών θα συμβάλλει να μειώσει τις δυσκολίες που προκαλούνται λόγω της ανομοιομορφίας και να προωθήσει την ευημερία των παιδιών που υιοθετούνται. Εντούτοις, προστατεύει ανεπαρκώς τα δικαιώματα του παιδιού και των βιολογικών γονέων, στα θέματα της συναίνεσης 42 και της εγκατάλειψης 43, εισάγοντας παράλληλα ξεπερασμένες πλέον ρυθμίσεις 44, ενώ δεν κάνει καμία ουσιαστική πρόβλεψη για την αμοιβαία αναγνώριση των υιοθεσιών, μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών 45. Με δεδομένο μάλιστα ότι είναι δεσμευτική μόνο στα συμβαλλόμενα ευρωπαϊκά κράτη, οι ρυθμίσεις της δεν ασκούν καμία άμεση επίδραση στην υπόλοιπη διεθνή κοινότητα. Σημαντική προσπάθεια για την προστασία και το συμφέρον του παιδιού μέσω της διεθνούς/διακρατικής συνεργασίας αποτελεί η Σύμβαση της Χάγης του 1980 για τα αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιών 46. Η σύμβαση αυτή αποβλέπει στο να οργανώσει αποτελεσματική προστασία στο διεθνή χώρο κατά της απαγωγής των παιδιών. Το βασικό μέτρο προστασίας είναι η ταχεία επιστροφή του παιδιού στο πρόσωπο, από το οποίο αφαιρέθηκε η επιμέλειά του. Η σύμβαση προβλέπει τη δημιουργία Κεντρικών Αρχών στα διάφορα κράτη, ως όργανα διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των κρατών, θεσμοθετώντας κατά κύριο λόγο κανόνες 41 Η Ελλάδα κύρωσε την εν λόγω σύμβαση με το ν.1049/1980 42 Η ανεπάρκεια της σύμβασης αυτής είναι προφανέστερη στο άρθρο 5, που αφορά την παροχή της συναίνεσης. Ενώ το άρθρο αυτό προστατεύει τα δικαιώματα των βιολογικών γονέων, με το να απαιτείται να δοθεί η συναίνεση της μητέρας και του πατέρα του παιδιού, εντούτοις ορίζεται ότι «εάν δεν υπάρχει ούτε μητέρα ούτε πατέρας για να συναινέσει, η συναίνεση μπορεί να δοθεί από οποιοδήποτε πρόσωπο-α, αποδείξει ότι είναι σε θέση να ασκεί-ουν τα γονικά δικαιώματα», χωρίς να προσδιορίζεται περαιτέρω τίποτε για την περίπτωση εγκατάλειψης του παιδιού και την ανάγκη συναίνεσης στη περίπτωση αυτή, ούτε και να εξειδικεύεται το πρόσωπο που μπορεί να δώσει τη συναίνεση, όταν και οι δύο βιολογικοί γονείς είναι αποθανόντες, βλ. γι αυτό το θέμα Bogard, (σημ.40), σελ. 592, Bisignaro, (σημ.27), σελ.134. 43 Χωρίς να υπάρχει ένας ομοιόμορφος καθορισμός της έννοιας της εγκατάλειψης, είναι πιθανό παιδιά που έχουν εγκαταλειφθεί εκούσια και από τους δύο γονείς και δε θεωρούνται παρόλα αυτά ορφανά, λόγω του ότι οι γονείς τους δεν έχουν αποβιώσει, να εξαιρεθούν της διακρατικής υιοθεσίας, βλ. σχετικά Bogard, (σημ.40), σελ. 590-592, Romano, (σημ.9), σελ. 568. 44 Όπως για παράδειγμα ότι οι υιοθετούντες πρέπει να είναι ηλικίας μεταξύ είκοσι ενός και τριάντα πέντε ετών. Πολύ περιοριστική ρύθμιση, αφού στη σημερινή εποχή, πολλά ζευγάρια καθυστερούν κατά πολύ το γάμο. Επιπλέον, ο κανόνας αυτός συγκρούεται με τις εθνικές νομοθεσίες της Γαλλίας και της Ιταλίας, όπου το ελάχιστο όριο ηλικίας των υιοθετούντων είναι τα τριάντα πέντε έτη, βλ. σχετικές αναφορές στη Bisignaro, (σημ.27), σελ. 134. 45 βλ. Katz, (σημ.12), σελ.289. 46 Η χώρα μας κύρωσε τη σύμβαση αυτή με το ν. 2102/1992.

Η διακρατική υιοθεσία σήμερα και η ρύθμιση της από την Σύμβαση της Χάγης του 1993 16 ουσιαστικού δικαίου, ρύθμιση που υιοθέτησε και η Σύμβαση της Χάγης του 1993 ως βασικό και πολύ κρίσιμο στοιχείο λειτουργίας της όλης διαδικασίας της υιοθεσίας 47. Το 1986 τα Η.Ε υιοθέτησαν τη Διακήρυξη για τις κοινωνικές και νομικές αρχές σχετικά με την προστασία και την ευημερία των παιδιών, ειδικότερα όσον αφορά στο θέμα της υιοθεσίας και της ανάδοχης οικογένειας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο 48. Η Διακήρυξη επιβεβαιώνει μεν την ανησυχία για όλα εκείνα τα παιδιά, που χρήζουν προστασίας, λόγω εγκατάλειψης, βίας, εσωτερικών διαταραχών και συγκρούσεων, φυσικών καταστροφών, οικονομικών κρίσεων ή κοινωνικών προβλημάτων, απεικονίζει, όμως, τη διακρατική υιοθεσία ως «τελευταία λύση» για εκείνα τα παιδιά που δεν μπορούν να υιοθετηθούν στη χώρα γέννησής τους. Το άρθρο 17 αναφέρει συγκεκριμένα ότι «εάν ένα παιδί δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε μία θετή ή ανάδοχη οικογένεια ή δεν μπορεί με οποιοδήποτε κατάλληλο τρόπο να φροντιστεί στη χώρα γέννησής του, η διακρατική υιοθεσία μπορεί να θεωρηθεί ως εναλλακτικό μέσο, προκειμένου να αποκτήσει το παιδί μία οικογένεια» 49. Αυτή η εμμονή στην εσωτερική τοποθέτηση επικρίθηκε ιδιαίτερα, αφού όχι απλά δε διευκολύνει τις διακρατικές υιοθεσίες αλλά επιπρόσθετα θέτει σε πολλαπλούς κινδύνους τα παιδιά, που πρέπει να αναμένουν, έως ότου εξαντληθούν όλα τα περιθώρια τοποθέτησής τους στην χώρα προέλευσής τους 50. Επιπλέον, η Διακήρυξη του Ο.Η.Ε χαρακτηρίζεται από μία αοριστία στις αρχές της και αποτυγχάνει να καθορίσει τα μέτρα προστασίας και το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα δράσουν οι αρμόδιες αρχές σε μία διακρατική υιοθεσία, όπως και να αποτρέψει το ανάρμοστο οικονομικό κέρδος 51. Λίγα χρόνια αργότερα το 1989 τα Η.Ε ενέκριναν και ψήφισαν τη Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού 52, που αποτελεί το πρώτο διεθνές κείμενο 47 Για τη Σύμβαση της Χάγης του 1980 βλ. Α.Γραμματικάκη-Αλεξίου, Η διεθνής απαγωγή παιδιών κατά τη σύμβαση της Χάγης του 1980, 1996, Ι.Βούλγαρη, Η Σύμβαση της Χάγης του 1980 «επί των αστικών θεμάτων της διεθνούς απαγωγής παιδιών», ΝοΒ 1990, σελ.14επ., Brigitte M. Bodenheimer, The Hague Draft-Convention on International Child Abduction, Family Law Quarterly, 1980, σελ.99επ, Peter H. Pfund, The developing jurisprudence of the rights of the child Contributions of the Hague conference on private international law, ILSA Journal of International and Comparative Law, 1997, σελ. 666. 48 Απόφαση 41/85 της 03.12.1986 της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε 49 βλ. και Richard R. Carlson, The emerging law of intercountry adoptions: An analysis of the Hague conference on intercountry adoption, Tulsa Law Journal, 1994, σελ.258, Romano, (σημ.9), σελ. 554, Wardle, (σημ.2), σελ. 355-356, Hubing, (σημ.16), σελ. 675-676, Liu, (σημ.16)., σελ.195-196, Carlberg, (σημ.16), σελ.122. 50 Για περισσότερα βλ. Bogard, (σημ.49), σελ. 573-578, 51 βλ. Romano, (σημ.9), σελ. 554 52 Η σύμβαση αυτή τέθηκε σε ισχύ στις 2 Σεπτεμβρίου 1990 και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το ν.2101/1992. Αντανακλά την εξέλιξη της προσπάθειας της διεθνούς κοινότητας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της παιδικής ηλικίας και εντάσσεται σε μια ευρύτερη πολιτική αναγνώριση της