Φορέας Ανάπτυξης Ανθρώπινου & Κοινωνικού Κεφαλαίου Μιλώντας για την Αυτοκτονία Οδηγίες για δημοσιογράφους & εργαζόμενους στα ΜΜΕ Ελένη Η. Μπεκιάρη Κυριάκος Β. Κατσαδώρος 1
2
Πρόλογος Η «ΚΛΙΜΑΚΑ» είναι ένας Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιείται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και στην υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής ενσωμάτωσης αποκλεισμένων πληθυσμών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Οι δράσεις της «ΚΛΙΜΑΚΑ» απευθύνονται σε ανθρώπους και πληθυσμιακές ομάδες που στερούνται βασικών αγαθών και βιώνουν τα προβλήματα του κοινωνικού αποκλεισμού: άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, άστεγοι, ανήλικοι παραβάτες και αποφυλακισμένοι, διακινούμενες γυναίκες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, θύματα κακοποίησης, θύματα πολέμων και φυσικών καταστροφών, άτομα με σοβαρά κοινωνικά προβλήματα κ.α. Παράλληλα προσφέρει ευκαιρίες επιμόρφωσης και δυνατότητα πρακτικής άσκησης σε επαγγελματίες και φοιτητές της ψυχικής υγείας και των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δημιουργεί ερευνητικά πρωτόκολλα και επιστημονικές εργασίες με θέματα που αφορούν τις ομάδες στόχου. Αναπτύσσει δίκτυα και συνεργασίες με φορείς της πολιτείας και φορείς με συναφείς στόχους και δράσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το ανθρώπινο δυναμικό του φορέα αριθμεί 160 άτομα εκ των οποίων το 95% είναι γυναίκες και σε ποσοστό περίπου 20% είναι άτομα από κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες. Στο πλαίσιο υλοποίησης των στόχων της η «ΚΛΙΜΑΚΑ» πραγματοποιεί καινοτόμες δράσεις και εφαρμόζει πρωτοποριακά προγράμματα. Το 2001 εγκαινίασε το πρώτο πρόγραμμα τηλεψυχιατρικής στην Ελλάδα το οποίο εφάρμοσε και σε χώρες του εξωτερικού (Αφγανιστάν, Ιράκ). 3
Ο φορέας εφαρμόζει την τηλεδιάσκεψη για την παροχή εκπαιδευτικού έργου (τηλ-εκπαίδευση) και στην καθημερινή λειτουργία των δομών του (τηλεδιοίκηση, ομάδες προσωπικού, εποπτεία κλπ.). Η «ΚΛΙΜΑΚΑ», παρέχοντας υπηρεσίες ψυχικής υγείας στην κοινότητα, έχει αντιμετωπίσει επανειλημμένα περιπτώσεις αυτοκτονιών στην Αθήνα και την περιφέρεια. Λόγω της συχνότητας και της σοβαρότητας του προβλήματος, ο φορέας ξεκίνησε μια προσπάθεια ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και παρέμβασης. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας λειτουργεί Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία, με την υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και με το νούμερο 801 801 99 99. Επιπλέον, η ψυχιατρική υπηρεσία του φορέα προχώρησε στη συγγραφή οδηγών που απευθύνονται σε ειδικές επαγγελματικές ομάδες που μπορούν να παίξουν ενεργό ρόλο στην πρόληψη της αυτοκτονίας. Αυτός ο Οδηγός απευθύνεται στους δημοσιογράφους και τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ. Άλλοι οδηγοί που έχουν εκδοθεί έως τώρα είναι: 1. Οδηγός για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας του Παιδιού και του Εφήβου (απευθύνεται σε γονείς και εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) 2. Οδηγός για την Αναγνώριση του Αυτοκαταστροφικού Ασθενή (απευθύνεται στους εργαζόμενους στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας) 4
3. Οδηγός για την Αναγνώριση του Αυτοκαταστροφικού Κρατούμενου (απευθύνεται στους εργαζόμενους στα καταστήματα κράτησης) 4. Οδηγός για την Αναγνώριση της Κακοποίησης της Γυναίκας (απευθύνεται σε γιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας) 5
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή σελ. 7-11 2. Ο στόχος του οδηγού σελ. 13 3. Οδηγίες για δημοσιογράφους : τι να μην κάνουμε σελ. 15-18 τι να κάνουμε σελ. 19-20 4. Μύθοι και Αλήθειες για την Ψυχική Ασθένεια και την Αυτοκτονία σελ. 21-23 5. Προειδοποιητικά Σημάδια σελ. 25 Παράρτημα: Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία σελ. 27 Βιβλιογραφία σελ. 28-29 6
Εισαγωγή Η αυτοκτονία είναι ένα σοβαρό και αρκετά συχνό πρόβλημα που μας αφορά όλους. Γνωρίζετε ότι. Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο ενώ οι απόπειρες είναι δέκα με είκοσι φορές περισσότερες.. Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για το 2007, 328 άτομα πέθαναν λόγω αυτοκτονίας στη χώρα μας, από τα οποία τα 268 ήταν άντρες. Αυτοκτονίες 268 60 Αυτοκτονίες το 2007 60 268 Άντρες Γυναίκες 7
Την ίδια χρονιά, ο αριθμός των αυτοκτονιών ήταν 2 με 3 φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό των ανθρωποκτονιών που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας. 300 268 250 200 150 100 50 101 29 60 Άντρας Γυναίκα 0 Ανθρωποκτονία Αυτοκτονία Οι περισσότερες αυτοκτονίες πραγματοποιήθηκαν στην Αττική (89 αυτοκτονίες) με δεύτερη κατά σειρά την Κεντρική Μακεδονία (53 αυτοκτονίες), ενώ και στις δύο περιπτώσεις τα πρωτεία κρατούσαν οι άντρες (69 και 43 από τους αυτόχειρες της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας αντίστοιχα). Η αναλυτική κατανομή των αυτοκτονιών στην Ελλάδα για το 2007, ανά τόπο κατοικίας και ηλικία, απει - κονίζεται στα παρακάτω διαγράμματα. 8
Αυτοκτονίες στην Ελλάδα το 2007 60 50 53 40 30 20 10 21 12 23 13 12 0 Αυτοκτονίες στην Ελλάδα το 2007 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 21 17 22 89 9 5 28 3 9
Κατανομή αυτοκτονιών ανά ηλικία το 2007 36 23 22 39 31 29 23 27 9 15 19 18 14 11 11 1 Αυτοκτονίες στην Ελλάδα τα έτη 2000 2007 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 400 402 382 375 353 334 323 328 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 10
Εκτιμάται ότι στην πραγματικότητα οι αυτοκτονίες είναι περισσότερες. Ο θάνατος λόγω αυτοκτονίας συχνά αποδίδεται σε άλλη αιτία, ιδίως όταν είναι δύσκολο να εξακριβωθεί αν υπήρχε ή όχι πρόθεση αυτοκαταστροφής (π.χ. σε περίπτωση πνιγμού, πτώσης κλπ). Σε αυτές τις περιπτώσεις οι αυτοκτονίες μπορεί να καταγραφούν ως ατυχήματα ή δηλητηριάσεις, αφενός λόγω της αμφιβολίας σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου, αφετέρου λόγω του στίγματος που συνοδεύει τόσο τον αυτόχειρα όσο και την οικογένειά του. Δεν υπάρχουν επίσημα αρχεία για τις μη θανατηφόρες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., μόνο το 25% των ανθρώπων που αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν αναζητούν ιατρική βοήθεια μετά την απόπειρα, με αποτέλεσμα αφενός οι περισσότερες απόπειρες να μην καταγράφονται, αφετέρου εκείνοι που τις πραγματοποίησαν να μη λαμβάνουν τη βοήθεια που έχουν ανάγκη. Η αυτοκτονία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που αποδίδεται σε περισσότερους από έναν παράγοντες (έχουν ενοχοποιηθεί βιολογικοί, γενετικοί, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες). Ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά υποκρύπτει κάποια ψυχική διαταραχή. Πάνω από 90% των ανθρώπων που αυτοκτονούν έχουν κάποια ψυχική πάθηση που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει διαγνωστεί, συνήθως κατάθλιψη ή κάποια άλλη διαταραχή του συναισθήματος. Άλλες ψυχικές παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας είναι η σχιζοφρένεια, η εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες, οι διαταραχές προσωπικότητας κλπ. 11
12
Ο στόχος του οδηγού Στόχος του Οδηγού είναι να ευαισθητοποιήσει τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ σχετικά με το πρόβλημα της αυτοκτονίας και να τους ενημερώσει για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να δημοσιοποιούν σχετικά θέματα. Η επιρροή των ΜΜΕ μπορεί να είναι τόσο θετική όσο και αρνητική, ανάλογα με τον τρόπο που επιλέγουν να παρουσιάσουν ένα θάνατο λόγω αυτοκτονίας. H δημοσιοποίηση μιας αυτοκτονίας δημιουργεί τον κίνδυνο να επηρεαστούν αρνητικά ευάλωτα άτομα και να οδηγηθούν σε μιμητικές συμπεριφορές. Μετά τη δημοσιοποίηση μιας αυτοκτονίας από τα ΜΜΕ, έχει αναφερθεί διεθνώς αύξηση τόσο του αριθμού των αυτοκτονιών όσο και της χρήσης της ίδιας μεθόδου με τον αυτόχειρα. Φαίνεται ότι παίζει ρόλο τόσο ο τρόπος όσο και η διάρκεια προβολής του θέματος. Στον αντίποδα, τα ΜΜΕ μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη του φαινομένου, ενημερώνοντας το κοινό για τις ψυχικές παθήσεις που οδηγούν στην αυτοκτονία, για τις διαθέσιμες θεραπείες, για τις υπηρεσίες που μπορούν να απευθυνθούν κλπ. Παρακάτω αναφέρουμε κάποιους ασφαλείς τρόπους για να δημοσιοποιηθεί μια αυτοκτονία. 13
14
Τι να μην κάνουμε Οδηγίες για τους δημοσιογράφους Να μην κάνουμε αναλυτικές περιγραφές της αυτοκτονίας, δίνοντας λεπτομέρειες του τρόπου που έγινε η απόπειρα. Οι λεπτομερείς περιγραφές αυξάνουν τον κίνδυνο να ταυτιστεί με τον αυτόχειρα ένα ευάλωτο άτομο και να προσπαθήσει να αυτοκτονήσει. Παράλληλα παρέχουν στοιχεία που μπορεί να χρησιμεύσουν σαν οδηγίες για τη χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου (π.χ. θανατηφόρα δόση μιας φαρμακευτικής ουσίας, σημείο από το οποίο η πτώση μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δίνουμε τέτοιες πληροφορίες) Να μη δημοσιεύουμε φωτογραφίες ή video του θύματος, αν δεν έχουμε εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των οικείων του και της αστυνομίας. Να μη δημοσιεύουμε φωτογραφίες ή video της τοποθεσίας που πραγματοποιήθηκε η αυτοκτονία, ειδικά αν δίνουν ξεκάθαρα στοιχεία για τον τρόπο που έγινε η απόπειρα. Να μη δημοσιεύουμε σημείωμα αυτοκτονίας που μπορεί να έχει αφήσει το θύμα Να μην εξιδανικεύουμε το θύμα και να μην παρουσιάσουμε την αυτοκτονία σαν μια ηρωική ή ρομαντική πράξη. Αυξάνει ο κίνδυνος να ταυτιστούν ευάλωτα άτομα με τον αυτόχειρα, ιδίως έφηβοι και νέοι ενήλικες Να μην παρουσιάσουμε την αυτοκτονία ενός γνωστού ή δημοφιλούς προσώπου με υπερβολικό ή ελκυστικό τρόπο. Αυτό είναι πολύ εύκολο να συμβεί όταν παρουσιάζουμε το θέμα με έναν «κινηματογραφικό» τρόπο που προσδίδει αίγλη τόσο στον αυτόχειρα όσο και στην πράξη. 15
Να μην προβάλλουμε εικόνες ή να δημοσιεύσουμε δηλώσεις συγγενών και φίλων που εγκωμιάζουν τον αυτόχειρα ή που εκδηλώνουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις (κλαίνε, φωνάζουν κλπ), γιατί με τον τρόπο αυτό εξιδανικεύουμε τον αυτόχειρα. Επιπλέον προβάλλουμε την αυτοκτονία ως ένα τρόπο να τραβήξει κάποιος την προσοχή των οικείων του ή να τους εκδικηθεί. Να μην υπεραπλουστεύσουμε τα αίτια της αυτοκτονίας. Η αυτοκτονία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και σχεδόν ποτέ δεν έχει μία μόνο αιτία. Επιπλέον, αν και συνήθως ο άνθρωπος που αυτοκτονεί έχει ζήσει κάποια τραυματικά γεγονότα, στις περισσότερες περιπτώσεις προϋπάρχει κάποια ψυχική πάθηση που μειώνει την ικανότητά του να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής. Ακόμα και η οικογένειά του ή οι φίλοι του μπορεί να μην έχουν καταλάβει ότι αντιμετώπιζε προβλήματα ψυχικής υγείας. Για το λόγο αυτό είναι παρακινδυνευμένο να πούμε ότι ένας άνθρωπος αυτοκτόνησε επειδή είχε μια ερωτική απογοήτευση ή μια επαγγελματική αποτυχία κ.ο.κ. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποδίδουμε ευθύνες στον ερωτικό σύντροφο, την οικογένεια, τους εργοδότες ή άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντος του θύματος. Να μην παρουσιάσουμε την αυτοκτονία ως μια πράξη ανεξήγητη για τους «φυσιολογικούς» ανθρώπους που τα καταφέρνουν στη ζωή τους. Αυτό μπορεί να κάνει τους ανθρώπους που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν να αισθανθούν αποκομμένοι από τους υπόλοιπους «υγιείς» ανθρώπους και να εντείνει την επιθυμία τους να πεθάνουν. Να μην παρουσιάσουμε την αυτοκτονία ως λύση ή ως τρόπο αντιμετώπισης προβλημάτων. 16
Να μην παρουσιάσουμε την αυτοκτονία ως μια αναπόφευκτη πράξη ή ως τη μοναδική επιλογή. Η αυτοκτονία είναι η ακραία πράξη ενός ανθρώπου που νιώθει ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο και είναι ανήμπορος να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής του. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει ότι δεν μπορούσε να αποφευχθεί: είναι καλό να γίνεται σαφές ότι υπήρχαν άλλες επιλογές αλλά δεν τις επέλεξε. Επίσης να επισημαίνεται ότι η μελαγχολική διάθεση, η αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε αδιέξοδο και η επιθυμία για θάνατο συνήθως είναι το αποτέλεσμα ψυχικής πάθησης, όπως η κατάθλιψη. Αυτά τα συμπτώματα υποχωρούν όταν η κατάθλιψη αντιμετωπιστεί. Να μην υπερβάλλουμε όσον αφορά τη συχνότητα των αυτοκτονιών, π.χ. μιλώντας για «επιδημία» αυτοκτονιών ή για «μάστιγα». Είναι προτιμότερο να αναφερθούμε σε αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών, σε περίπτωση που όντως υπάρχει. Αξιόπιστα στοιχεία για το φαινόμενο της αυτοκτονίας και για τη συχνότητά του μπορούμε να βρούμε στα site: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας www.who.int International Association for Suicide Prevention www.iasp.info/ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία www.statistics.gr Κλίμακα www.klimaka.org.gr 17
Να μη χρησιμοποιούμε τις εκφράσεις: «διέπραξε αυτοκτονία», που παραπέμπει σε μια εγκληματική πράξη «επιτυχημένη» απόπειρα, που προσδίδει θετική χροιά στη θανατηφόρα έκβαση της απόπειρας. Για αντίστοιχους λόγους, πρέπει να αποφεύγεται και η έκφραση «αποτυχημένη» απόπειρα. Αντί να αναφερθούμε σε επιτυχημένη ή αποτυχημένη απόπειρα είναι προτιμότερο να μιλήσουμε για θάνατο λόγω αυτοκτονίας και για μη θανατηφόρα απόπειρα αντίστοιχα. «επαγγελματική αυτοκτονία», «πολιτική αυτοκτονία» και άλλες εκφράσεις που εξοικειώνουν το κοινό με την έννοια της αυτοκτονίας. 18
Τι να κάνουμε Να δημοσιεύσουμε ή να προβάλλουμε το συγκεκριμένο θέμα για το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Οι μιμητικές συμπεριφορές σχετίζονται με τη συχνότητα και τη διάρκεια προβολής του θέματος από τα ΜΜΕ. Να εκμεταλλευτούμε την περίσταση για να ενημερώσουμε το κοινό σχετικά με το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Κάθε αναφορά σε θάνατο λόγω αυτοκτονίας πρέπει να συνοδεύεται από παροχή πληροφοριών σχετικά με: τις ψυχικές διαταραχές που οδηγούν στην αυτοκτονία τις διαθέσιμες θεραπείες που υπάρχουν τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας που μπορεί να απευθυνθεί κάποιος που σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του (π.χ. Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία, 801 801 99 99) τα «προειδοποιητικά σημάδια» στη συμπεριφορά ενός ατόμου που σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του (αναφέρονται παρακάτω, σελ. 25). Αν αντιληφθούμε ότι κάποιος δικός μας άνθρωπος εμφανίζει αυτά τα σημάδια πρέπει να απευθυνθούμε άμεσα σε ειδικό ψυχικής υγείας Να αναφερθούμε στις σοβαρές επιπτώσεις που μπορεί να έχει για την υγεία μια μη θανατηφόρα απόπειρα (σοβαρές αναπηρίες που σε πολλές περιπτώσεις δεν αποκαθίστανται) 19
Να δημοσιεύσουμε την είδηση στις εσωτερικές σελίδες μιας εφημερίδας και όχι στην πρώτη σελίδα. Η είδηση μιας αυτοκτονίας πρέπει να τοποθετείται στο κάτω μέρος της σελίδας χωρίς να αναγράφεται η λέξη «αυτοκτονία» στην επικεφαλίδα του άρθρου. Αντίστοιχα, δεν πρέπει να παρουσιάσουμε την είδηση ως πρώτο θέμα ενός ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού δελτίου ειδήσεων. Την περίοδο μετά το συμβάν, να αποφύγουμε να πάρουμε συνέντευξη από κάποιο συγγενή ή φίλο του θύματος. Οι άνθρωποι που έχασαν κάποιο οικείο πρόσωπο λόγω αυτοκτονίας (συγγενή, φίλο κλπ), διατρέχουν και οι ίδιοι αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας. Την περίοδο αμέσως μετά το θάνατο μπορεί να δυσκολεύονται να καταλάβουν τι συνέβη, ποια ήταν τα κίνητρα του αυτόχειρα, μπορεί να αισθάνονται απόγνωση, θυμό ή ενοχές. Μπορεί να καταλογίζουν ευθύνες σε κάποιον γι αυτό που συνέβη (κάποιο μέλος της οικογένειας, το σύντροφο, τον εργοδότη κλπ). Μπορεί επίσης να αρνούνται ότι ο αυτόχειρας αντιμετώπιζε προβλήματα ψυχικής υγείας ή ότι είχε δώσει προειδοποιητικά σημάδια. Να αναφερθούμε στο στίγμα της ψυχικής νόσου, το φόβο και την προκατάληψη με τον οποίο η κοινωνία μας αντιμετωπίζει τους ψυχικά πάσχοντες. Πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας διστάζουν να απευθυνθούν σε ψυχίατρο ή ψυχολόγο επειδή φοβούνται τον κοινωνικό στιγματισμό. Η σωστή ενημέρωση σχετικά με τις ψυχικές παθήσεις μπορεί να δράσει αποστιγματιστικά. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους πιο διαδεδομένους «μύθους» σχετικά με τις ψυχικές ασθένειες και την αυτοκτονία 20
«Μύθοι» και «Αλήθειες» για την ψυχική ασθένεια και την αυτοκτονία Μύθος: «Η ψυχική ασθένεια είναι μια τιμωρία για τις α- μαρτίες του ατόμου ή των γονιών του» Αλήθεια: Η ψυχική ασθένεια είναι μια ασθένεια όπως όλες οι άλλες. Η αιτιολογία είναι πολυπαραγοντική (ενοχοποιούνται γενετικοί, βιολογικοί, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες) και δεν έχει να κάνει με μεταφυσικά, θρησκευτικά ή άλλα θέματα. Μύθος: «O ψυχικά άρρωστος φταίει για την αρρώστια του επειδή δεν έχει αρκετή θέληση ή επειδή είναι πεισματάρης ή τεμπέλης» Αλήθεια: Πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά εξαιτίας της ασθένειάς τους, με αποτέλεσμα να α- φήνουν την εργασία τους. Ωστόσο δεν ευθύνονται για την αρρώστια τους ούτε μπορούν από μόνοι τους να γίνουν καλά, χωρίς την κατάλληλη θεραπεία. Μύθος: «Οι σχιζοφρενείς είναι βίαιοι ή εγκληματίες» Αλήθεια: Οι περισσότεροι σχιζοφρενείς είναι αποσυρμένοι και αποφεύγουν τις επαφές με τους άλλους ανθρώπους. Σε λίγες περιπτώσεις μπορεί να γίνουν επιθετικοί, ειδικά όταν δεν παίρνουν τα φάρμακά τους και όταν κάνουν χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών. 21
Μύθος: «Με το πέρασμα του χρόνου η ψυχική ασθένεια μπορεί να γίνει καλά χωρίς θεραπεία» Αλήθεια: Αντίθετα, όσο η ψυχική ασθένεια δεν αντιμετωπίζεται με την κατάλληλη θεραπεία, τόσο επιδεινώνεται η κατάσταση του ασθενή. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αναζητούμε άμεσα βοήθεια όταν αντιληφθούμε ότι κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο εμφανίζει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Μύθος: «Οι ψυχικές παθήσεις είναι ανίατες. Όταν κάποιος αρρωστήσει δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να κάνει γι αυτό» Αλήθεια: Σήμερα υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για τις ψυχικές παθήσεις (φαρμακευτικές θεραπείες, ψυχοθεραπείες κλπ). Ακόμα και στις περιπτώσεις που η πάθηση δεν μπορεί να θεραπευτεί ριζικά (π.χ. στην περίπτωση της σχιζοφρένειας), η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη ύφεση των συμπτωμάτων, επιτρέποντας στο άτομο να ζει φυσιολογικά. Μύθος: «Τα ψυχιατρικά φάρμακα αλλάζουν την προσωπικότητα και κάνουν το άτομο άβουλο» Αλήθεια: Τα ψυχιατρικά φάρμακα δεν επηρεάζουν την προσωπικότητα. Δρουν βελτιώνοντας τα συμπτώματα της ψυχικής πάθησης για την οποία χορηγούνται (π.χ. τα φάρμακα για τη θεραπεία της σχιζοφρένειας βοηθούν τον άνθρωπο να σκέφτεται καθαρά και να συμπεριφέρεται φυσιολογικά). Μύθος: «Τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι εθιστικά. Όποιος ξεκινήσει να τα παίρνει δεν μπορεί να τα σταματήσει» 22
Αλήθεια: Τα περισσότερα ψυχιατρικά φάρμακα δεν είναι εθιστικά. Μόνο κάποια αγχολυτικά και υπνωτικά φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν εθισμό. Όλα τα ψυχιατρικά φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται για το χρονικό διάστημα και σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνει ο γιατρός που τα χορηγεί. Μύθος: «Οι άνθρωποι που λένε ότι θα αυτοκτονήσουν δεν πρόκειται ποτέ να το κάνουν» Αλήθεια: Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι που λένε ότι θα αυτοκτονήσουν δεν θέλουν πραγματικά να το κάνουν, απλώς προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή των άλλων. Ακόμα κι αν κάποιος αυτοτραυματίζεται για να τραβήξει την προσοχή, δεν αποκλείεται να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας που μπορεί να είναι θανατηφόρα. Όταν κάποιος μιλά για το θάνατο και την αυτοκτονία πρέπει να αναζητούμε άμεσα ψυχιατρική βοήθεια. Μύθος: «Μιλώντας σε κάποιον για την αυτοκτονία μπορεί να τον ωθήσουμε να το κάνει» Αλήθεια: Δεν μπορούμε να δώσουμε σε κάποιον την ιδέα να αυτοκτονήσει απλώς και μόνο ρωτώντας τον αν σκέφτεται να το κάνει. Στην πραγματικότητα αν δεν ρωτήσουμε, δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε αν όντως το σκέφτεται και να απευθυνθούμε εγκαίρως σε γιατρό. Μύθος: «Η αυτοκτονία είναι μια παρορμητική πράξη» Αλήθεια: Σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά στην εφηβεία, η αυτοκτονία είναι μια παρορμητική πράξη. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι που αυτοκτονούν έχουν προσχεδιάσει την πράξη τους. Το σχέδιο μπορεί να αφορά τον τόπο και τη χρονική στιγμή που θα γίνει η απόπειρα και τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί. Η ύπαρξη σχεδίου αυξάνει τον κίνδυνο αυτοκτονίας. 23
24
«Προειδοποιητικά Σημάδια» στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει Απόσυρση, απομόνωση Δυσκολία στις σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν Αλλαγή στη συμπεριφορά (απαισιοδοξία, ευερεθιστότητα, απάθεια ή οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά) Έντονη θλίψη, έντονη ανησυχία ή πανικός Επαναλαμβανόμενη αναφορά στο θάνατο ή την αυτοκτονία Αλλαγή στις συνήθειες διατροφής ( αυξημένη όρεξη ή αντίθετα μειωμένη όρεξη και απώλεια βάρους) Αλλαγή στις συνήθειες ύπνου (αϋπνία ή υπνηλία) Αισθήματα ενοχής, ντροπής, αναξιότητας Ξαφνική επιθυμία να τακτοποιηθούν προσωπικές υποθέσεις (π.χ. γράψιμο διαθήκης) 25
26
Παράρτημα : Γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία 801 801 99 99 Η Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία είναι η μοναδική στην Ελλάδα Γραμμή Παρέμβασης και Υποστήριξης ανθρώπων που εκδηλώνουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Η Γραμμή λειτουργεί με την υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Απευθύνεται σε όσους: σκέφτονται να αυτοκτονήσουν έχουν κάνει απόπειρα στο παρελθόν εκδηλώνουν οποιαδήποτε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά έχουν χάσει κάποιο δικό τους άνθρωπο λόγω αυτοκτονίας ανησυχούν για κάποιο δικό τους άνθρωπο 27
Βιβλιογραφία 1. Centers for Disease Control and Prevention, National Institute of Mental Health, Office of the Surgeon General, Substance Abuse and Mental Health Services Administration, American Foundation for Suicide Prevention, American Association of Suicidology, Annenberg Public Policy Center, Reporting on Suicide: Recommendations for the Media, Update 2008 2. Department of Mental Health and Substance Abuse, World Health Organization, Preventing Suicide: A Resource for Media Professionals 3. Gould, M.S., Suicide and the Media, Annals of the New York Academy of Sciences (2001); 232:200-224 4. Gould, M.S. et al., Media Contagion and Suicide among the Young, American Behavioral Scientist (2003); 46(9):1269-1284 5. Martin G., Media Influence to Suicide: The Search for Solutions, Articles of Suicide Research (1998); 4:51-66 6. Romer D. et al., Are News Reports of Suicide Contagious? A Stringent Test in Six U.S. Cities Journal of Communication 56 (2006) 253 270 7. Sudak H.S. et al., The Media and Suicide Academic Psychiatry (2005); 29:495 499 28
Χρήσιμες πληροφορίες αντλήθηκαν από: Τη Γενική Γραμματεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και την Ιστοσελίδα της ΕΣΥΕ: www.statistics.gr Την Ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας: www.who.int Την ιστοσελίδα της «Κλίμακα»: www.klimaka.org.gr 29
Φορέας Ανάπτυξης Ανθρώπινου και Κοινωνικού Κεφαλαίου ΕΥΜΟΛΠΙ ΩΝ 30-32, 11854 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: 210 3417160-3, FAX: 2103417164 e-mail:central@klimaka.org.gr www.klimaka.org.gr 30
Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 801 801 99 99 Με την υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Η «ΚΛΙΜΑΚΑ», στο πλαίσιο του Κέντρου Ημέρας που λειτουργεί, έχει ξεκινήσει εδώ και δύο περίπου χρόνια μια προσπάθεια πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος της αυτοκτονίας. Η παρέμβαση της «ΚΛΙΜΑΚΑ» περιλαμβάνει: Λειτουργία Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία Ψυχιατρική και ψυχολογική φροντίδα των αυτοκαταστροφικών ατόμων Συγγραφή και διανομή Οδηγών σε επαγγελματικές ομάδες που μπορούν να παίξουν ειδικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς Σεμινάρια, ομιλίες, ημερίδες και άλλες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο των επαγγελματιών της υγείας όσο και του ευρύτερου κοινού Ερευνητικό έργο και επιστημονικές ανακοινώσεις σχετικά με την αυτοκτονία και την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά 31