Ο Δήμος Γλυκών Νερών. Πολεοδομική εξέλιξη Μαρία ΨΑΡΡΟΥ Γεωγράφος Παν. Αιγαίου maria_psr@hotmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σήμερα η εξάπλωση της πόλης και η αναζήτηση καλύτερης ποιότητας ζωής έχει μεταβάλει ουσιαστικά πολλές προαστιακές περιοχές. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται εντονότατα το φαινόμενο της εξάπλωσης του αστικού ιστού προς την περιφέρεια του πολεοδομικού συγκροτήματος. Το φαινόμενο αυτό επέφερε σοβαρές αλλαγές στη δομή του εξωαστικού χώρου και έγινε χωρίς να υπάρχει συνολικό πλαίσιο σχεδιασμού, χωρίς γενική κατεύθυνση και οργάνωση, με συνέπεια η πόλη που εξαπλώνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, στα προάστια, να αλλάζει χαρακτήρα και μορφή. Οι άλλοτε αγροτικές περιοχές ή οι περιοχές εξοχικής κατοικίας μεταμορφώνονται σε περιοχές κύριας κατοικίας. Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να δείξει την γενικότερη ανταπόκριση στην μεταβολή αυτή, θέτοντας ως περιοχή μελέτης τον Δήμο Γλυκών Νερών Αττικής και εξετάζοντας την πολεοδομική του εξέλιξη και την παρούσα κατάστασή του. ABSTRACT The expansion of the city and the public demand for a better quality of life has fundamentally altered many suburban areas. The expansion of the city and the seeking of a better quality of life have fundamentally altered many suburban areas. Over the last few year, the spread of urban areas to the suburbans is a quite common phenomenon. This phenomenon, which had no planning framework, no overall direction and organization, has led to major changes in the structure of nonurban area. Many areas which used to be rural or regions are transformed into holiday home areas main residence. The aim of this study is to show the general response to this change, posing as the study area the Municipality of Glyka Nera in Attica by examining the urban development of the area as well as the current situation that exists. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η περιοχή των Μεσογείων έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια γιατί αποτελεί δέκτη της εξάπλωσης της πόλης της Αθήνας. Δεκάδες επενδύσεις έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην περιοχή. Μελέτες έδειξαν ότι στην περιοχή ο πληθυσμός από περίπου 100.000 που είναι σήμερα θα φθάσει περίπου τις 400.000 μέχρι το 2020, ενώ η περιοχή μπορεί να δεχθεί 850.000 κατοίκους. Από το 1981 έως το 1991, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο πληθυσμός στα Μεσόγεια αυξήθηκε κατά 50%. Από το 1991 έως το 2001, κατά 40%. Η ίδια πληθυσμιακή πίεση συνεχίζεται ακάθεκτη και σήμερα. Από τα στοιχεία είναι εμφανές ότι την τελευταία πενταετία η οικοδομική δραστηριότητα έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο και την ίδια στιγμή η έλλειψη σχεδιασμού είναι εμφανής.
Φαινόμενα όπως αυτά, έχουν συμβάλει στην δραματική αλλαγή της περιοχής των Μεσογείων στο σύνολό της. Ο Δήμος των Γλυκών Νερών, που αποτελεί την περιοχή μελέτης της παρούσας εργασίας, συμπεριλαμβάνεται στην ευρύτερη αυτή περιοχή, η οποία έτυχε μεγάλης μετατροπής κατά τα τελευταία χρόνια. 1.2. ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο κύριος προβληματισμός της εργασίας αφορά: στα κριτήρια τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολεοδομική εξέλιξη της περιοχής, στις συνθήκες υπό τις οποίες η εξέλιξη αυτή πραγματοποιήθηκε στα αποτελέσματα που είχε. Για το σκοπό αυτό θα ακολουθηθούν διαδρομές διαφορετικών αξόνων που συνδυάζοντάς τους θα προκύπτει μια κατά το δυνατό ολοκληρωμένη περιγραφή της περιοχής και του πως αυτή εξελίχθηκε στην εικόνα που έχει σήμερα. 1.3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για την προσέγγιση του θέματος ακολουθήθηκε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία. Αρχικά έγινε αναζήτηση γενικών πληροφοριών για την περιοχή. Μετά κρίθηκε απαραίτητη για την εξέλιξη της εργασίας η πρόσβαση στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου. Για το σκοπό αυτό θεωρήθηκε απαραίτητη η επαφή με τοπικούς φορείς. Πρώτα ο Δήμος Γλυκών Νερών, ο οποίος έδωσε σημαντικές πληροφορίες αν και δεν μπορούσε να αποδώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την εξέλιξη του Δήμου. Οι πληροφορίες που προέκυψαν από την επίσκεψη αυτή αφορούσαν πρόσφατες διαδικασίες. Δεν έγινε δυνατή η απόκτηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου καθώς αυτό δεν υπήρχε στα ηλεκτρονικά αρχεία του δήμου. Παρόλα αυτά επιδιώχθηκε και μια επαφή με τον Δήμαρχο της περιοχής, ο οποίος υπήρξε αρκετά πρόθυμος, αλλά όχι ιδιαίτερα βοηθητικός και αναλυτικός στις πληροφορίες που έδινε. Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκε επαφή με τη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής, η οποία διέθεσε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της περιοχής καθώς και οποιαδήποτε άλλη νομοθετική πράξη αφορούσε στην οικιστική ανάπτυξή του. Βασικό μειονέκτημα αποδείχθηκε ότι το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο που αποσπάστηκε από τη Νομαρχία ήταν σε έντυπη ασπρόμαυρη έκδοση, καθώς δεν υπήρχε σε ηλεκτρονική, με καθόλου καλή ευκρίνεια ή λεπτομέρεια του χώρου. Μια τελευταία προσπάθεια για την απόκτηση του ΓΠΣ έγινε στο ΥΠΕΧΩΔΕ, απ όπου προέκυψε το ίδιο αποτέλεσμα με της Νομαρχίας. Στη συνέχεια μέσα από τις απογραφές του 1971, 1981, 1991 και 2001 που είναι συγκεντρωμένες στα αρχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος, και τα οποία συγκεντρώθηκαν για τις ανάγκες της μελέτης, δίνεται μια πιο ποσοτική προσέγγιση για το πώς μεταμορφώθηκε η περιοχή. Τέλος πραγματοποιήθηκε επιτόπια αναγνώριση και παρατήρηση της περιοχής για την καλύτερη κατανόηση της.
2. Ο ΔΗΜΟΣ ΤΩΝ ΓΛΥΚΩΝ ΝΕΡΩΝ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πόλη των Γλυκών Νερών σήμερα συνιστά σύγχρονο και αναπτυσσόμενο προάστιο της Βόρειας Μεσογαίας και ταυτόχρονα πέρασμα προς το Λεκανοπέδιο των Αθηνών. Εκτείνεται 13 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Αθηνών και 4 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Παλλήνης. Διοικητικά υπάγεται στη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και απλώνεται σε έκταση 9.250 στρεμμάτων. Γεωγραφικά οριοθετείται από τον Δήμο Αγ. Παρασκευής, τον Δήμο Γέρακα, τον Δήμο Παλλήνης και τον Δήμο Παιανίας (Εικόνα 1). Τα Γλυκά Νερά στην αρχαιότητα αποτελούσαν έκταση του Δήμου Παλλήνης που απλωνόταν στις βορειοανατολικές πλαγιές του Υμηττού. Στα νεότερα χρόνια τα Γλυκά Νερά συνιστούν πευκόφυτη αγροικία της Παιανίας, απ' όπου επιχειρούν και κατορθώνουν να αναγνωριστούν ως αυτόνομη "Κοινότητα Γλυκών Νερών" το 1965. Η άλλοτε αγροτική περιοχή των «Λυκάνουρων» ήταν τόπος διέλευσης από το ανατολικό άκρο του λεκανοπεδίου, το Σταυρό, προς την Παιανία, μέσω της Οδού Λαυρίου. Η πόλη τοποθετείται ανατολικά του Υμηττού, ενώ χωρίζεται σε δύο τμήματα από τον κεντρικό οδικό άξονα που την διαπερνά, ενώ οι δύο οικιστικές ζώνες που δημιουργούνται, ενώνονται με οδικό κόμβο μορφής δαχτυλιδιού. Το ένα τμήμα είναι ανεπτυγμένο ανατολικά της Λεωφόρου Λαυρίου οικοδομημένο περιμετρικά του λόφου Φούρεζι (Εικόνα 2). Η περιοχή του Φούρεσι περικλείεται νότια από την Περιφερειακή Υμηττού, δυτικά από τη Λεωφόρο Λαυρίου, βόρεια από τη Λεωφόρο Μαραθώνος, ανατολικά από τη Λεωφόρο Σπάτων και Ξάνθης, ενώ συνορεύει με το Δήμο του Γέρακα και Παλλήνης. Η σημερινή της εικόνα είναι κυρίως πεζοδρομημένη με νεόδμητες μονοκατοικίες και χαμηλού ύψους πολυκατοικίες. (Εικόνες 3,4,5)
Εικόνα 1. Όρια Δήμου
Εικόνα 3. Κεντρική πλατεία Φούρεζι Εικόνα 4. Άποψη περιοχής Φούρεζι Εικόνα 2. Οικιστική ζώνη ανατολικά της Λ. Λαυρίου Εικόνα 5. Άποψη συνοικίας Φούρεζι
Το δεύτερο τμήμα αναπτύσσεται στις πλαγιές του Υμηττού δυτικά της Λεωφόρου Λαυρίου (Εικόνα 6). Στο τμήμα αυτό διαμένουν οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής. Στα νότια επικοινωνεί μέσω της λεωφόρου Λαυρίου με την Παιανία, στα ανατολικά γειτνιάζει με την πευκόφυτη Κάντζα της Παλλήνης και στα βόρεια χωρίζεται από τον υπόλοιπο δήμο με την Περιφερειακή Υμηττού που ενώνει τα Μεσόγεια με το λεκανοπέδιο. Ο χαρακτήρας της περιοχής είναι όμοιος με το Φούρεζι όσον αφορά στις νεόδμητες εγκαταστάσεις. Παρόλα αυτά συχνά συναντάται η εικόνα των παλιών, σχεδόν εγκαταλελειμμένων, μικρών κτισμάτων ανάμεσα σε νεόδμητες κατοικίες (Εικόνα 7, 8). Τα Γλυκά Νερά συνδέονται με την Αθήνα και την Ανατολική Αττική μέσω των Λεωφόρων Λαυρίου, Σπάτων και Μαραθώνος. Το 2004, με αφορμή τα μεγάλα συγκοινωνιακά έργα που πραγματοποιούνται στην Αθήνα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, γίνεται διαπλάτυνση της Λεωφόρου Λαυρίου στο ύψος των Γλυκών Νερών και της Κάντζας, η πόλη συνδέεται μέσω της Περιφερειακή Υμηττού με το λεκανοπέδιο έως την Καισαριανή, ενώ εξυπηρετείται από τους γειτονικούς σταθμούς Μετρό και Προαστιακού "Δουκίσσης Πλακεντίας" και "Κάντζα" (Εικόνα 9). Εικόνα 6. Οικιστική ζώνη δυτικά της Λ. Λαυρίου
Εικόνα 7. Άποψη νότιο-δυτικού τμήματος Δήμου Εικόνα 8. Άποψη νότιο-δυτικού τμήματος Δήμου 3. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΒΑΣΕΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με την αναγνώριση της περιοχής σαν Κοινότητα ανεξάρτητη πλέον από την Παιανία, ξεκίνησε η διαμόρφωση της περιοχής η οποία σιγά σιγά οδήγησε στην σημερινή της μορφή. Για την ανάδειξη της διαδρομής αυτής κρίθηκε απαραίτητη η συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων, έτσι ώστε μέσα από την παρουσίασή τους να γίνει πιο κατανοητή η πορεία αυτή και να διαπιστωθούν πτυχές που δεν είναι εμφανής σήμερα. Μεταβολή Πληθυσμού 12000 10000 11.000 Μόνιμος Πληθυσμός 8000 6000 4000 3.406 5.813 6.770 2000 0 624 1.232 1961 1971 1981 1991 2001 2007 Διάγραμμα 1 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ) Η σημαντική αύξηση του πληθυσμού είναι ο κύριος παράγοντας που έχει διαμορφώσει την εικόνα της περιοχής. Καθώς οι ανάγκες στέγασης και λοιπών υπηρεσιών αυξάνονται, αυξάνεται ανάλογα και η εκμετάλλευση γης.
Πληθυσμός 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Συνθήκες συνήθους απασχόλησης 3.210 2.830 2.869 2.190 1.683 978 604 428 389 141 8 40 Απογραφή 1971 Απογραφή 1981 Απογραφή 1991 Απογραφή 2001 Οικονομικώς Ενεργοί Άνεργοι Οικονομικώς Μη Ενεργοί Η βιομηχανία αποτελεί την κύρια απασχόληση στην περιοχή, με τις οικοδομήσεις και το εμπόριο να ακολουθούν και να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας. Η συμμετοχή στους κλάδους αυτούς αυξάνεται αναλογικά με την αύξηση του πληθυσμού, ενώ το 1991 κάνουν την εμφάνισή τους οι μεταποιητικές βιοτεχνίες παραγκωνίζοντας τις βιομηχανίες. Επίσης τις τελευταίες δεκαετίες ενεργοποιούνται κλάδοι που δεν υπήρχαν παλιότερα, όπως αυτός της εκπαίδευσης και της υγείας και κοινωνικής μέριμνας, πράγμα που αποδεικνύει την συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας των υπηρεσιών αυτών, στην εξέλιξη και την καθημερινότητα. Διάγραμμα 2 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ) Απασχόληση κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 700 600 500 Πληθυσμός 400 300 200 Απογραφή 1971 Απογραφή 1981 Απογραφή 1991 100 Απογραφή 2001 0 Γεωργία, Κτηνοτροφία, Ορυχεία (μεταλλεία, Βιομηχανία - Βιοτεχνία - Ηλεκτρισμός, φωταέριο, Οικοδομήσεις & Δημόσια Εμπόριο, Εστιατόρια, Μεταφορές, Αποθηκεύσεις, Τράπεζες, ασφάλειες Υπηρεσίες Εκπαίδευση Υγεία και Κοινωνική Οικιακό προσωπικό Διάγραμμα 3 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ) Νέοι Μη δηλώσαντες κλάδο
Κτίρια κατά χρονική περίοδο κατασκευής 600 500 546 Αριθμός Κατοικιών 400 300 200 214 411 285 350 298 255 Η συνεχόμενη αύξηση των κτιρίων με κορύφωση την δεκαετία 60-70, ακολουθεί την γενικότερη οικιστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Παρατηρείται ύφεση και στη συνέχεια η ανάπτυξη εξομαλύνεται ακολουθώντας μια σταθερή πορεία. 100 0 1 11 81 24 προ του 1919 1919-1945 1946-1960 1961-1970 1971-1980 1981-1985 1986-1990 1991-1995 1996 και μετά Υπο κατασκευή Μη δηλώσαντες Διάγραμμα 4 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ) Κανονικές Κατοικίες 3.500 Αριθμός Κατοικιών 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1.350 1775 3.052 2.070 1.354 990 421 360 698 320 1.310 1.770 3.042 Σύνολο Κατοικούμενες Κενές Εξοχικές ή Ιδιοκτησία Ιδιώτη Δευτερεύουσες κατοικίες 40 5 10 Ιδιοκτησία Δημοσίου Απογραφή 1981 Απογραφή 1991 Απογραφή 2001 Η βασική χρήση που εμφανίζεται στα κτίρια που οικοδομούνται στην περιοχή είναι κύριας κατοικίας και αναφέρεται, στην συντριπτική πλειοψηφία, σε ιδιοκατοίκηση. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μετά το 1991 κάνουν την εμφάνισή τους οι εξοχικές κατοικίες στην περιοχή. Διάγραμμα 5 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ)
Συνολική έκταση των εκμεταλλεύσεων Έκταση Εκμεταλλεύσεων (σε στρ.) 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1310,5 822 163 Απογραφή 1971 Απογραφή 1991 Απογραφή 2001 Το 1971 δηλώθηκαν 32 αγροτεμάχια ενώ το 2001 ο αριθμός των δηλωθέντων αγροτεμαχίων ήταν 150. Παρόλο που για τις ενδιάμεσες χρονολογίες δεν υπάρχει πληροφορία είναι φανερή η μεγάλη κατάτμηση που υπέστη η περιοχή. Παρατηρώντας επίσης το Διάγραμμα 9, είναι επίσης φανερή η επέκταση της περιοχής, αφού και αύξηση των αγροτεμαχίων παρουσιάστηκε και αύξηση του μέσου μεγέθους αυτών. Το φαινόμενο αυτό μπορεί μόνο να πραγματοποιηθεί αν διατεθεί μεγαλύτερος χώρος, γεγονός που σημαίνει ότι τα διοικητικά όρια της περιοχής αυξήθηκαν και έτσι αυξήθηκε και η δυνάμενη προς εκμετάλλευση γη. Διάγραμμα 6 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ) Μέση έκταση ανά αγροτεμάχιο Έκταση Αγροτεμαχίων (σε στρ.) 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 4,6 4,2 8,74 Η περιοχή μελέτης ήταν πευκόφυτη μέχρι και τον πόλεμο, όπου το δάσος έφτανε μέχρι την σημερινή Λεωφόρο Λαυρίου. Κάποιοι κάτοικοι των γύρω περιοχών εκμεταλλευόντουσαν εκτάσεις για βόσκηση καταπατώντας τες. Οι καταπατήσεις οδήγησαν στην αυθαίρετη κατάτμηση των αγροτεμαχίων σε μικρά οικόπεδα εκτός Σχεδίου, τα οποία εντάχθηκαν στο Σχέδιο μαζί με την υπόλοιπη περιοχή. Έτσι δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για την εξέλιξη του τοπίου από αυτή την οπτική, αφού δεν υπήρχε οργανωμένη κατάτμηση των αγροτεμαχίων. 0,0 Απογραφή 1971 Απογραφή 1991 Απογραφή 2001 Διάγραμμα 7 (Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ)
4. ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Το παρόν υποκεφάλαιο σκοπεύει να περιγράψει την πολεοδομική εξέλιξη της περιοχής με βάση τις κατά καιρούς αποφάσεις που έχουν προκύψει. Η περιοχή των Γλυκών Νερών αποτελούσε οικισμό της Παιανίας απ όπου αποσπάστηκε και αναγνωρίστηκε σαν αυτόνομη κοινότητα το 1965 με το ΦΕΚ 176/30-09- 1965. Το 1973 εντάσσεται στο Σχέδιο Πόλης με Προεδρικό Διάταγμα ΦΕΚ 252 Δ /14-09- 1973 και εγκρίνεται το ρυμοτομικό σχέδιο της Κοινότητας Γλυκών Νερών (ΦΕΚ 255 Δ / 28-09-1973). Ορίζονται τα ελάχιστα όρια εμβαδού και διαστάσεων των οικοπέδων, αποφασίζεται ως ανώτατο επιτρεπόμενο ύψος τα 8,50μ (μέγιστο 2 όροφοι), μέγιστη καλυπτόμενη επιφάνεια οικοπέδου 40% της συνολικής και σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο η παρουσία πρασιάς 4μ πλάτους. Το 1989 εγκρίνεται το πολεοδομικό σχέδιο της περιοχής Φούρεζι και η τροποποίηση ρυμοτομικού σχεδίου της κοινότητας Γλυκών Νερών (ΦΕΚ 259 Δ / 9-05-1989). Καθορίζονται χρήσεις γενικής κατοικίας και διαχωρίζονται δυο τομείς Α και Β. Ποσοστό κάλυψης οικοπέδων μέχρι 500μ 2, για τον τομέα Α, ορίζεται το 50% της συνολικής τους επιφάνειας, άνω των 500μ 2, 40% της επιφάνειάς τους και για τον τομέα Β, 70% της επιφάνειάς τους. Το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος και για τους δυο τομείς ορίζεται σε 8,50μ, αλλά για κτίρια που προορίζονται για αμιγή χρήση επαγγελματικών εργαστηρίων το επιτρεπόμενο ύψος ανέρχεται σε 10,50μ. Επιβάλλεται η κατασκευή στέγης στο στάδιο ανέγερσης του τελευταίου ορόφου, με μέγιστο ύψος 2μ και κλίση μέχρι 30%. Απαγορεύει την κατασκευή πυλωτής στα κτίρια και προβλέπεται η αρχιτεκτονική προσαρμογή των ηλιακών συλλεκτών στη στέγη σε μικρή οριζόντια επιφάνεια μέχρι 10μ 2. Το 1994 αναγνωρίζεται σαν Δήμος (ΦΕΚ 133/30-08-1994). Το 1988 εγκρίνεται το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της κοινότητας Γλυκών Νερών (ΦΕΚ 860 Δ /20-09-1988), το οποίο αναδημοσιεύεται το 1995 (ΦΕΚ 1189 Δ / 20-02- 1995) και στο οποίο εκτός των άλλων, οι περιοχές Φούρεζι (κοινότητα Γλυκών Νερών) και Μπαλάνα (κοινότητα Γέρακα) οργανώνονται σε ενιαία πολεοδομική ενότητα και εντάσσονται από κοινού στο Δήμο. Το Σχέδιο περιλαμβάνει την πολεοδομική οργάνωση της περιοχής για πληθυσμό 12.000 κατοίκων και τον διαχωρισμό των εκτάσεων της περιοχής σε πυκνοδομημένες και αραιοδομημένες καθώς και την δημιουργία 3 πολεοδομικών ενοτήτων / γειτονιών. Η βόρεια πολεοδομική ενότητα έχει μέση πυκνότητα 50 κατ/ha, η Νότια ενότητα και η ενότητα του Φούρεζι έχουν μέση πυκνότητα 49 κατ/ha, ενώ και οι τρεις έχουν μέσο συντελεστή δόμησης 0,8. Επίσης για την ενίσχυση των κεντρικών λειτουργιών της πόλης προτείνεται αυξημένος συντελεστής δόμησης 1,0 για οικόπεδα στα οποία πρόκειται να ανεγερθούν εμπορικά καταστήματα. Γίνεται μια γενική εκτίμηση των αναγκών σε γη και κοινωνικές υποδομές και αναφέρονται προτάσεις για τα δίκτυα υποδομής. Για το οδικό δίκτυο προβλέπεται η κατασκευή των Λεωφόρων Σταυρού Ελευσίνας και Σταυρού Λαυρίου για την αποσυμφόρηση των Λεωφόρων Λαυρίου και Μαραθώνος, καθώς και η διάνοιξη και βελτίωση οδών τοπικής εξυπηρέτησης. Προτείνει την κατασκευή νέου συστήματος ύδρευσης σε συνδυασμό με την κατασκευή υδατοδεξαμενής για την εξυπηρέτηση υψηλών σημείων της περιοχής. Προτείνεται επίσης η κατασκευή δικτύου αποχέτευσης, ενώ οι ενεργειακές ανάγκες καλύπτονται από τον ήδη υπάρχοντα υποσταθμό της ΔΕΗ. Το 1992 εγκρίνεται η τροποποίηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Κοινότητας, όπου πραγματοποιείται επέκταση των ορίων των Πολεοδομικών Ενοτήτων «Βόρεια» και «Νότια» με τον μέσο συντελεστή δόμησης να αλλάζει από 0,8 σε 0,6. Το 1997 τροποποιείται το προεδρικό διάταγμα που ισχύει μέχρι τότε ως προς τις χρήσεις γης και την ρυμοτομία της περιοχής Φούρεζι (ΦΕΚ 158 Δ / 6-03-1997). Προστίθενται λεπτομερείς ορισμοί για τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης επί των Λεωφόρων
Λαυρίου και Μαραθώνος και μειώνεται το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος κτιρίων που προορίζονται για αμιγή χρήση επαγγελματικών εργαστηρίων από 10,50μ σε 9,50μ, επίσης καταργείται η υποχρέωση κατασκευής στέγης στο στάδιο ανέγερσης του τελευταίου ορόφου. Το 1999 έρχεται η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου Δήμου Γλυκών Νερών και η τροποποίηση όρων και περιοχών δόμησης. Η τροποποίηση αφορά ειδικότερα στο βασικό οδικό δίκτυο και στα οικοδομικά τετράγωνα κατά μήκος της Λεωφόρου Λαυρίου. Έτσι για τα οικόπεδα που εφάπτονται της Λεωφόρου Λαυρίου συντελεστής δόμησης καθορίζεται 0,8 μα μέγιστο ύψος κτιρίων 11,50μ, αλλά κανένα κτίριο να μην υπερβαίνει τους τρεις ορόφους (ΦΕΚ 870 Δ / 3-12-1999). Το 2003 αναθεωρείται το παλαιό ρυμοτομικό σχέδιο του Δήμου και εγκρίνεται η αναθεώρηση του υφιστάμενου Σχεδίου Πόλεως ώστε να οριστικοποιηθούν οι ρυμοτομικές γραμμές, τα προκήπια και να εξασφαλισθούν οι κοινόχρηστοι και κοινωφελείς χώροι (ΦΕΚ 1200 Δ / 12-11-2003). Το 2003 αποφασίζεται ο καθορισμός των χρήσεων γης καθώς και των όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προ του έτους 1923 ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων, όπου περιλαμβάνονται και τα Γλυκά Νερά (ΦΕΚ 199 Δ / 6-03-2003). Ενώ με το ΦΕΚ 308 Α / 31-12-2003 τροποποιούνται κάποια κομμάτια της παραπάνω απόφασης. Το 2004 εγκρίνεται η πολεοδομική μελέτη τμημάτων των πολεοδομικών ενοτήτων «Βόρεια» και «Νότια» του Δήμου Γλυκών Νερών καθώς και η τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου στα όρια σύνδεσης με την περιοχή επέκτασης του δήμου (ΦΕΚ 1149 Δ / 8-12-2004). Έτσι λοιπόν εγκρίνεται το πολεοδομικό σχέδιο των δυο από τις τρεις πολεοδομικές ενοτητές που περιγράφει το Γ.Π.Σ και καθορίζεται σε Τομείς Α και Β χρήσεων γης. Ισχύει επίσης ως μέγιστο ποσοστό κάλυψης το 50% της επιφάνειας των οικοπέδων. Για τον Τομέα Α συντελεστής δόμησης για τμήμα οικοπέδου έως 300μ 2 0,8 και άνω των 300μ 2 0,3. Για τον Τομέα Β ο συντελεστής δόμησης για τμήμα οικοπέδου έως 300μ2 0,7 και άνω των 300μ2 0,25. μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος 7,5μ και για κτίρια αμιγώς επαγγελματικά με πρόσωπο στη Λεωφόρο Λαυρίου, μέγιστο ύψος 11,5μ. Εικόνα 9. Εξέλιξη του Δήμου (Πηγή: Δήμος Γλυκών Νερών)
Ο Χάρτης 1 που ακολουθεί, καταγράφει τις υπάρχουσες χρήσεις γης το 1996 με μεγάλη ακρίβεια. Η εικόνα που παρουσιάζεται επαληθεύεται από τις μέχρι τώρα πολεοδομικές μελέτες και ρυμοτομικά σχέδια και είναι όπως περιγράφηκε κατά τα προηγούμενα. Χάρτης 1. Χρήσεις Γης, 1996 (Πηγή: Αττικό Μετρό)
5. ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ Εξετάζοντας την πολεοδομική εξέλιξη του Δήμου θα αποτελούσε σημαντική παράλειψη να μην γίνει αναφορά στο Νέο Σχέδιο Νόμου «Καλλικράτης». Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του Σχεδίου Νόμου 1, αυτό έχει σκοπό να «εξειδικεύσει και να υλοποιήσει βασικές συνταγματικές επιταγές για τη συγκρότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης σε δύο λειτουργικές βαθμίδες, με μονάδες που διαθέτουν το κατάλληλο μέγεθος και καθίστανται ικανές να διαχειριστούν τις τοπικές υποθέσεις, αλλά και να αναλάβουν την τοπική διεκπεραίωση αρμοδιοτήτων που συνιστούν. 1 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ του σχεδίου νόμου «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης», Απρίλιος 2010
Στόχος του Νέου Σχεδίου είναι γενικότερα η ενδυνάμωση του αναπτυξιακού ρόλου των ΟΤΑ μέσα από την διαμόρφωση αναγκαίων συνθηκών για την ανάληψη πρωτοβουλιών για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της τοπικής και περιφερειακής πολιτικής. Αυτό επιτυγχάνεται με μια ταυτόχρονη διεύρυνση των χωρικών ενοτήτων αναφοράς του πρώτου και δεύτερου βαθμού αυτοδιοίκησης. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην παροχή βασικών υπηρεσιών προς τους πολίτες με παράλληλη ενδυνάμωση των θεσμών δημοκρατικού προγραμματισμού ιδίως στα ζητήματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη και τη διεύρυνση του κοινωνικού ρόλου της ΤΑ. Ο Δήμος Γλυκών Νερών μετά την 1 η Ιανουαρίου 2011 θα ενοποιηθεί με τον υπάρχοντα Δήμο της Παιανίας, δημιουργώντας έναν διευρυμένο Δήμο με έκταση 47,14 τ. χλμ, πληθυσμό 19.639 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και έδρα την Παιανία Αξίζει να αναφερθεί ξανά ότι τα Γλυκά Νερά αποτελούσαν οικισμό της Παιανίας, από την οποία κατάφεραν να αποσπαστούν το 1965. Μέσα από την ένωση αυτή προσδοκάται μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από πλευράς τοπικής αυτοδιοίκησης. 6. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Η περιοχή σήμερα αποτελεί άλλον ένα δήμο, ο οποίος είναι μικρός σε έκταση και σε ηλικία. Αυτό συνεπάγεται ότι μπορεί να οργανωθεί ευκολότερα και οι υποδομές που παρέχει να είναι ολοκληρωμένες. Όμως η οικιστική εξάπλωση που πραγματοποιήθηκε δεν συνοδεύτηκε με τα αντίστοιχα έργα υποδομής Σήμερα υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις, οι οποίες έχουν να κάνουν κυρίως με το αποχετευτικό σύστημα και την αντιπλημμυρική θωράκιση. Η ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων καλύπτεται σε αποχετευτικό επίπεδο από χώρους, κάτω από την οριστική στάθμη του εδάφους, στους οποίους συγκεντρώνονται τα λύματα κτιρίων ή τα όμβρια ύδατα (βόθροι). Οι χώροι αυτοί είναι απορροφητικοί, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας είναι υψηλός, με αποτέλεσμα την μόλυνση του, αλλά και τις υπερχειλίσεις των βόθρων σε περιόδους βροχών. Εξαιτίας αυτής της έλλειψης αποχέτευσης η ποιότητα ζωής των κατοίκων επιβαρύνεται καθημερινά,, ο υδροφόρος ορίζοντας μολύνεται, η περιβαλλοντική επιβάρυνση επιδεινώνεται. Το κράτος έχει χρηματοδοτήσει κάποιες μελέτες υπερτοπικού βιολογικού καθαρισμού στην Ανατολική Αττική (μελέτη ΕΥΔΑΠ, Βιολογικού Καθαρισμού για τις περιοχές Παλλήνης, Γέρακα, Γλυκών Νερών, Σπάτων, Αρτέμιδας, Ραφήνας Πικερμίου και Ανθούσας), οι οποίες όμως δεν έχουν προχωρήσει. Σημαντικές αντιρρήσεις προβάλει η περιοχή της Αρτέμιδας, στην οποία και θα καταλήγει ο αγωγός με τα επεξεργασμένα λύματα. Παρόλα αυτά από το 2004 έχει ζητηθεί η επίσπευση των έργων αυτών. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα που εμφανίζεται στην περιοχή είναι η κατάτμηση και οριοθέτηση δασικών εκτάσεων στην πλαγιά του Υμηττού. Η κερδοσκοπία και η μανία εξεύρεσης όλο και περισσότερης οικοδομήσιμης γης οδηγεί σε καταπατήσεις και κατατμήσεις. Στο βωμό αυτής της μανίας όλο και συχνότερα «εκδηλώνονται» πυρκαγιές στο περιαστικό δάσος του Υμηττού και η εικόνα της ανάπτυξης οικημάτων στις καμένες εκτάσεις δεν φαντάζει καθόλου μακρινή, ούτε θα είναι και πρωτόγνωρη. Τα δύο προβλήματα της αποχέτευσης και των πυρκαγιών είναι αλληλένδετα. Οι πυρκαγιές και η αλλαγή στη χρήση γης έχουν δημιουργήσει αυξημένη απορροή νερού, αφού αυτό που συγκρατεί το νερό με φυσικό τρόπο υποβαθμίζεται, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πλημμύρες. Έτσι η αναβάθμιση των αντιπλημμυρικών και των αποχετευτικών
συστημάτων κρίνεται αναγκαία, σε συνδυασμό με την μη βίαιη επέμβαση στο περιβάλλον και διαφύλαξη της φυσικής προστασίας που προσφέρει κάθε δασική έκταση. Ακόμη ένα πρόβλημα που παρατηρείται στην περιοχή είναι οι εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στα σύνορα των Γλυκών Νερών με την Κάντζα. Οι εγκαταστάσεις ηλεκτροδότησης καταλαμβάνουν έκταση 76,7 στρεμμάτων, όπου από 30ετίας λειτουργεί το Κέντρο Δοκιμών Ερευνών και Προτύπων της Επιχείρησης, μια δραστηριότητα βιομηχανικού χαρακτήρα. Οι εγκαταστάσεις αυτές τοποθετήθηκαν στην περιοχή περίπου όταν αυτή ξεκίνησε να αναπτύσσεται οικιστικά. Αποτέλεσμα σήμερα είναι να συναντάμε τεράστιους πυλώνες της ΔΕΗ κατά μήκος μια νοητής γραμμής που ξεκινά από την Κάντζα και φτάνει μέχρι την πλαγιά του Υμηττού περνώντας μέσα από τον οικισμό. Σήμερα υπάρχουν σκέψεις από την ΔΕΗ για την κατασκευή γραφείων Διοίκησης και άλλων Κεντρικών Υπηρεσιών στην συγκεκριμένη έκταση. Σήμερα η περιοχή έχει ανάγκη από την ενίσχυση των βασικών υποδομών που σημειώθηκαν παραπάνω, από την εφαρμογή της κυκλοφοριακής μελέτης η οποία έχει ήδη πραγματοποιηθεί και θα λύσει πολλά προβλήματα. Επίσης θα πρέπει να τηρηθούν οι περιορισμοί και οι κανόνες έτσι ώστε η οικιστική ανάπτυξη που θα συνεχίσει να υπάρχει, να πραγματοποιείται με όρους που δεν θα επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον και θα διατηρήσουν την εικόνα της φιλικής πόλης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αραβαντινός Αθ., Πολεοδομικός σχεδιασμός για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα, 1997 Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Κοινωνικός και Οικονομικός Άτλας της Ελλάδος, Τόμος 1: Ο πόλεις, Αθήνα Βόλος 2000 Τσαούση Δ.Γ., Η κοινωνία του ανθρώπου. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία, Βιβλιοθήκη Κοινωνικής επιστήμης και Κοινωνικής πολιτικής, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2001 Άρθρα: Ελεύθερος Τύπος, Όταν η Αθήνα κατέλαβε τα Μεσόγεια, Ευαγγελοδήμου Ελένη, 21/09/08 Καθημερινή, Κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού στα Μεσόγεια, 19/12/2008 Διαδικτυακοί τόποι: Νομαρχία Ανατολικής Αττικής http://www.atticaeast.gr/ Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Δήμος Γλυκών Νερών www.glikanera.gr www.minenv.gr