Τάσεις στη διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Ελλάδα ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE V

Τάσεις στη διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Ελλάδα ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE V Β. Μπουντζιούκα, Κ. Τσιώτας, Ε. Οικονόμου, Α. Νάσκα και Α. Τριχοπούλου Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Εισαγωγή Για το σχεδιασμό και παρακολούθηση Εθνικής διατροφικής πολιτικής είναι απαραίτητη η δυνατότητα περιοδικής και συγκρίσιμης αξιολόγησης των διατροφικών συνηθειών του υπό εξέταση πληθυσμού. Τέτοιου τύπου δεδομένα μπορούν να συλλεχθούν από: i) τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη σύνταξη των Φύλλων Ισοζυγίου Τροφίμων (www.fao.org), ii) τις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) και iii) τις Εξατομικευμένες Διατροφικές Μελέτες (Trichopoulou and Naska, 22). Οι ΕΟΠ διενεργούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα από τις Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες όλων των Ευρωπαϊκών χωρών, συλλέγοντας πληροφορίες για τη διαθεσιμότητα των τροφίμων σε δείγμα νοικοκυριών αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού της κάθε χώρας. Ταυτόχρονα, συλλέγονται στοιχεία και για τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των νοικοκυριών και των μελών τους, επιτρέποντας έτσι άμεσες συσχετίσεις με διάφορους κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες (Van Staveren W.A., Van Beem A., Helsing E., 1991). Οι ΕΟΠ έχουν αναγνωριστεί ως χρήσιμες πηγές διατροφικών πληροφοριών, λόγω: i) του φάσματος των χωρών που καλύπτουν, ii) της εφαρμογής παρόμοιας μεθοδολογίας ώστε να εξασφαλίζεται η συγκρισιμότητα, iii) της αντιπροσωπευτικότητας του πληθυσμού που μελετάται, iv) της δυνατότητας να αξιολογηθούν οι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις διατροφικές επιλογές, v) του μεγέθους τους, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο ώστε να εξαχθούν ακριβείς εκτιμήσεις των σύνθετων διατροφικών επιλογών, vi) της περιοδικότητας στην εφαρμογή τους και vii) του χαμηλού κόστους (Trichopoulou and Lagiou, 1997; 1998). Εξαιτίας της έλλειψης εθνικών ερευνών για την εκτίμηση και παρακολούθηση της κατανάλωσης τροφίμων από τον Ελληνικό πληθυσμό, χρησιμοποιούνται τα στοιχεία που συλλέγονται μέσω των ΕΟΠ. Η αξιοποίηση των ΕΟΠ για τη μελέτη των διατροφικών 1

συνηθειών, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, έχει αξιολογηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος DAFNE (Data Food Networking), σκοπός του οποίου είναι η δημιουργία μιας βάσης διατροφικών δεδομένων που θα επιτρέπει συγκρίσεις στη διαθεσιμότητα των τροφίμων σε κάθε χώρα αλλά και μεταξύ των διαφόρων συμμετεχόντων χωρών (Trichopoulou and Naska, 21). Στο ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE V (Αρ. Συμβολαίου: SPC. 23117), το συντονιστικό κέντρο στην Αθήνα χρηματοδοτήθηκε για την ανάλυση των δεδομένων της ΕΟΠ που διενεργήθηκε στην Ελλάδα την περίοδο 24-5 και έτσι δόθηκε η δυνατότητα να εμπλουτιστεί η διαθέσιμη βάση δεδομένων καλύπτοντας διάστημα 25 ετών περίπου (1981 25). Η παρούσα αναφορά στοχεύει στην παρουσίαση και περιγραφή των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την εναρμόνιση και την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας 24 5, και την περιγραφή των αλλαγών στη διαθεσιμότητα τροφίμων οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 25 χρόνια. Υλικό και Μέθοδος Υλικό Οι ΕΟΠ στην Ελλάδα διενεργούνται ανά 4-5 έτη. Στην παρούσα ανάλυση η ημερήσια, ατομική διαθεσιμότητα τροφίμων εκτιμήθηκε χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της ΕΟΠ 24-5. Το δείγμα της έρευνας καθορίστηκε από την απογραφή του πληθυσμού που έλαβε χώρα το 21 και επιλέχθηκε μέσω δισταδιακής στρωματοποιημένης δειγματοληψίας. Το εκτιμώμενο μέγεθος δείγματος ανερχόταν στα 68 νοικοκυριά, αλλά τελικά 6555 νοικοκυριά συμμετείχαν στην έρευνα. Η δειγματοληπτική μονάδα ορίζεται ως «ένα άτομο ή ομάδα ατόμων, συγγενών ή όχι, τα οποία διαμένουν στην ίδια κατοικία και εξασφαλίζουν από κοινό προϋπολογισμό τη διατροφή τους και άλλα είδη που είναι απαραίτητα για τη διαβίωση τους». Η συλλογή των δεδομένων διενεργήθηκε από το Φεβρουάριο του 24 έως τον Ιανουάριο του 25, ώστε να εξασφαλιστεί η κάλυψη της εποχιακής διακύμανσης στις διατροφικές επιλογές. Κάθε νοικοκυριό παρείχε πληροφορίες σχετικά με τα έξοδα, τις αγορές και το εισόδημα των μελών του για διάστημα 14 ημερών. Η συλλογή δεδομένων περιελάμβανε επίσης πληροφορίες που αφορούν δημογραφικά και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά των μελών του κάθε νοικοκυριού (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, http://www.statistics.gr/). 2

Μέθοδος Η μεθοδολογία εναρμόνισης των δεδομένων των ΕΟΠ αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος DAFNE (Lagiou P et al, 21). Για τον υπολογισμό της κατά άτομο διαθεσιμότητας δεν ελήφθησαν υπόψη διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο και την ηλικία των μελών του νοικοκυριού κατά τη διάρκεια της μελέτης. Η διαθεσιμότητα των τροφίμων εκτιμήθηκε περαιτέρω σύμφωνα με τα ακόλουθα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά: το επίπεδο αστικότητας της περιοχής του νοικοκυριού, το μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού, το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού, και τη σύνθεση του νοικοκυριού. Το επίπεδο αστικότητας κατηγοριοποιήθηκε ως εξής: αστική, ημι-αστική, αγροτική περιοχή Το μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού ταξινομήθηκε στις ακόλουθες τρεις κατηγορίες, λαμβάνοντας υπόψη το ολοκληρωμένο μορφωτικό επίπεδο πρωτοβάθμια εκπαίδευση δευτεροβάθμια εκπαίδευση τριτοβάθμια εκπαίδευση Η επαγγελματική κατάσταση του αρχηγού του νοικοκυριού ταξινομήθηκε στις ακόλουθες πέντε κατηγορίες: απασχολούμενοι σε χειρωνακτική εργασία απασχολούμενοι σε μη χειρωνακτική εργασία συνταξιούχοι άνεργοι λοιποί (μαθητές, νοικοκυρές, άτομα ανίκανα για εργασία, στρατιώτες) Η ανωτέρω ταξινόμηση έγινε βάση της τρέχουσας απασχόλησης των συμμετεχόντων και συγκεκριμένα από την περιγραφή του επαγγέλματος. 3

Σύνθεση του νοικοκυριού: Η διαθεσιμότητα των τροφίμων αξιολογήθηκε επίσης για τους ακόλουθους οκτώ τύπους νοικοκυριών: νοικοκυριά με ένα ενήλικο άτομο νοικοκυριά με δύο ενήλικα άτομα νοικοκυριά με ένα ενήλικο και παιδιά (μονογονεϊκές οικογένειες) νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά νοικοκυριά με ενήλικες και ηλικιωμένα άτομα νοικοκυριά με ενήλικες, ηλικιωμένα άτομα και παιδιά νοικοκυριά με ένα ηλικιωμένο άτομο νοικοκυριά με δύο ηλικιωμένα άτομα Τα παιδιά ορίζονται ως άτομα ηλικίας έως 18 ετών, οι ενήλικες μεταξύ 18 και 65 ετών και οι ηλικιωμένοι ως άνω των 65 ετών. Αποτελέσματα Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τη μέση διαθεσιμότητα 15 κύριων ομάδων τροφίμων στην Ελλάδα την περίοδο 24-5. Για λόγους συγκρισιμότητας, στον Πίνακα παρατίθενται και τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στις δύο προηγούμενες δεκαετίες ( 8 και 9) και αναλύθηκαν σε προηγούμενα προγράμματα DAFNE. Επιπρόσθετα, διαχρονικές τάσεις στην ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων παρουσιάζονται στα Γραφήματα 1 και 2. Σύμφωνα με τα δεδομένα του 24-5, οι Έλληνες επιλέγουν επαρκείς ποσότητες λαχανικών, φρούτων, προστιθέμενων λιπιδίων, δημητριακών, κρέατος και προϊόντων του και τέλος γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Συγκρίνοντας αυτά τα αποτελέσματα με εκείνα παλαιότερων ΕΟΠ παρατηρείται μείωση στη μέση ημερήσια διαθεσιμότητα δημητριακών, πατάτας και άλλων αμυλούχων ριζών, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων, προστιθέμενων λιπιδίων και φρούτων. Παρόλο που η ημερήσια διαθεσιμότητα των προστιθέμενων λιπιδίων φαίνεται να ελαττώνεται, παραμένει σε υψηλά επίπεδα αντανακλώντας την υψηλή κατανάλωση ελαιόλαδου. Οι συγκρίσεις μεταξύ των δεδομένων των ετών 1981-25 δείχνουν επίσης αύξηση στη μέση ημερήσια διαθεσιμότητα κρέατος και προϊόντων του, ψαριών και θαλασσινών, χυμών φρούτων και λαχανικών και τέλος αλκοολούχων ποτών. Η επιρροή από τη διατροφή δυτικού τύπου είναι εμφανής κυρίως στην αύξηση της ημερήσιας διαθεσιμότητας κρεάτων και κρεατοσκευασμάτων αλλά και στη μείωση της ημερήσιας διαθεσιμότητας οσπρίων. Η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα 15 κύριων ομάδων τροφίμων σύμφωνα με τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά που μελετώνται (μορφωτικό επίπεδο, επίπεδο αστικότητας και 4

επαγγελματική κατάσταση) παρουσιάζεται στους Πίνακες 2-4. Επιπρόσθετα, σε μια προσπάθεια για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών των ατόμων που ακολουθούν παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες παρατίθενται τα Γραφήματα 2-1, στα οποία παρουσιάζεται η ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων όπως και τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της για διάφορους κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες. Γενικά, τα νοικοκυριά στα οποία ο αρχηγός είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου φαίνεται να ακολουθούν περισσότερο τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής, καθώς αναφέρουν υψηλότερη διαθεσιμότητα λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών, προστιθέμενων λιπιδίων (ελαιόλαδο κατά κύριο λόγο), ψαριών και θαλασσινών και χαμηλότερη διαθεσιμότητα γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Ταυτόχρονα όμως, δηλώνουν και υψηλότερη διαθεσιμότητα κρέατος και πατατών. Με εξαίρεση τη διαθεσιμότητα κρέατος και λαχανικών, αντίστοιχες είναι οι παρατηρήσεις μεταξύ νοικοκυριών στα οποία ο αρχηγός απασχολείται σε χειρωνακτική εργασία (και είναι πιθανά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου). Οι συνταξιούχοι καταγράφουν αυξημένη ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων είτε εξαιτίας της περιορισμένης κατανάλωσης τροφίμων εκτός σπιτιού, είτε λόγω της συνήθειας να προετοιμάζουν γεύματα για τα παιδιά τους που διαμένουν σε άλλο νοικοκυριό. Όσον αφορά στην επίδραση του επιπέδου αστικότητας, νοικοκυριά σε αγροτικές περιοχές αναφέρουν υψηλότερες τιμές διαθεσιμότητας για όλα σχεδόν τα τρόφιμα, εκτός από γάλα και γαλακτοκομικά, φρούτα και μη αλκοολούχα ποτά (συμπεριλαμβανομένων και των χυμών). Στον Πίνακα 5 συνοψίζονται οι διατροφικές επιλογές για συγκεκριμένους τύπους νοικοκυριών. Επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον σε νοικοκυριά χωρίς παιδιά, δηλαδή με ένα ή δύο ενήλικα άτομα και ένα ή δύο ηλικιωμένα άτομα, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις στην κατά άτομο διαθεσιμότητα τροφίμων μεταξύ αυτών των κατηγοριών. Επιπρόσθετα, νοικοκυριά ηλικιωμένων ατόμων αναφέρουν μεγαλύτερη ημερήσια διαθεσιμότητα σε πατάτες, όσπρια, δημητριακά, γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέας και προϊόντα του, λαχανικά, ψάρια και θαλασσινά, φρούτα, προστιθέμενα λιπίδια και προϊόντα ζάχαρης, σε σχέση με νοικοκυριά ενήλικων ατόμων. Συζήτηση Τα δεδομένα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών στην Ελλάδα συλλέχθηκαν από την εθνική ΕΟΠ στην οποία καταγράφονται όλες οι διαθέσιμες προς 5

κατανάλωση ποσότητες τροφίμων σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και σε αντιπροσωπευτικό δείγμα νοικοκυριών της χώρας. Τα στοιχεία των ΕΟΠ αναφέρονται σε επίπεδο νοικοκυριού, συνεπώς μια διαδικασία εξατομίκευσης είναι απαραίτητη για την εκτίμηση της κατά άτομο διαθεσιμότητας. Στην παρούσα ανάλυση, οι ημερήσιες ανά άτομο διαθέσιμες ποσότητες υπολογίστηκαν διαιρώντας τη διαθέσιμη ποσότητα (σε επίπεδο νοικοκυριού) με την περίοδο αναφοράς και το πλήθος των μελών κάθε νοικοκυριού. Διαχρονικές συγκρίσεις δείχνουν μια σταθερά αυξητική τάση στην ημερήσια διαθεσιμότητα λαχανικών, ψαριών και θαλασσινών, και μια προτίμηση στην κατανάλωση κρέατος παρ όλη τη μείωση εξαιτίας της διατροφικής κρίσης στη δεκαετία του 9. Επίσης αυξήθηκε η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα αλκοολούχων ποτών και χυμών φρούτων και λαχανικών. Απεναντίας, μείωση παρατηρήθηκε στη μέση διαθεσιμότητα αυγών, πατάτας και μη αλκοολούχων ποτών ίσως ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του Ελληνικού πληθυσμού να υιοθετήσει περισσότερο υγιεινές διατροφικές επιλογές. Για την αξιολόγηση κοινωνικο-οικονομικών διαφοροποιήσεων στις διατροφικές συνήθειες συνήθως χρησιμοποιείται το μορφωτικό επίπεδο, καθώς αντανακλά την επαγγελματική θέση και το εισόδημα των μελών του κάθε νοικοκυριού. Επιπρόσθετα, το μορφωτικό επίπεδο μπορεί να θεωρηθεί ως δείκτης του βαθμού κατανόησης και υιοθέτησης διατροφικών συστάσεων. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, και συνεπώς η χαμηλή κοινωνικο-οικονομική τάξη, σχετίζεται με χαμηλή διαθεσιμότητα φρούτων, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων και με υψηλή διαθεσιμότητα λαχανικών, δημητριακών (συμπεριλαμβανομένου του ψωμιού), προστιθέμενων λιπιδίων, ψαριών, θαλασσινών και πατάτας. Η παρατήρηση αυτή φαίνεται να συμφωνεί με τα ευρήματα άλλων μελετών σύμφωνα με τα οποία άτομα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης φαίνεται να ακολουθούν περισσότερο τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες (Johansson et al. 1999, Irala- Estevez et al. 2) (Γραφήματα 3 και 4). Εξαίρεση των παραπάνω αποτελεί το κρέας, το οποίο αν και παραδοσιακά δεν καταναλωνόταν σε μεγάλες ποσότητες, η διαθεσιμότητα του στη σημερινή εποχή έχει αυξηθεί και μάλιστα είναι μεγαλύτερη σε νοικοκυριά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Τα ευρήματα μας για την επίδραση του επαγγέλματος στις διατροφικές επιλογές του Ελληνικού πληθυσμού είναι παρόμοια με αυτά του μορφωτικού επιπέδου. Εξαίρεση παρατηρείται στην περίπτωση των λαχανικών, των ψαριών και των θαλασσινών όπου χαμηλότερες ποσότητες 6

δήλωσαν νοικοκυριά των οποίων οι αρχηγοί απασχολούνται σε χειρωνακτική εργασία και είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γραφήματα 5 και 6). Νοικοκυριά που βρίσκονται σε αστικές περιοχές φαίνεται να αποκτούν μικρότερες ποσότητες σχεδόν όλων των τροφίμων με εξαίρεση το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (Γραφήματα 7 και 8). Η παρατήρηση αυτή μπορεί ενδεχομένως να αποδοθεί σε περισσότερο συχνή ενημέρωση και υιοθέτηση συστάσεων για υγιεινές διατροφικές επιλογές. Επιπλέον, άτομα που ζουν σε αστικές περιοχές είναι συνήθως άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου που απασχολούνται σε μη χειρωνακτικές εργασίες και ενδεχομένως να έχουν συχνά εκτός σπιτιού γεύματα. Η σύνθεση των νοικοκυριών, επιπλέον, είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει τις διατροφικές επιλογές. Τα αποτελέσματα, όμως, θα πρέπει να ερμηνευθούν με ιδιαίτερη προσοχή καθώς το φύλο και οι ηλικιακές διαφορές δεν συνεκτιμώνται και τα αποτελέσματα μπορεί να υποεκτιμούν την πραγματική κατανάλωση (Γραφήματα 9 και 1). Παρόλο που οι ΕΟΠ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτίμηση της μέσης διαθεσιμότητας των τροφίμων εντός και μεταξύ των χωρών, οι έρευνες δεν έχουν σχεδιαστεί πρωταρχικά για τη συλλογή διατροφικών πληροφοριών και τα δεδομένα φέρουν περιορισμούς οι οποίοι πρέπει να ληφθούν υπ όψη. Πληροφορίες σχετικές με τον τύπο και την ποσότητα του φαγητού που καταναλώνονται εκτός σπιτιού, τις απώλειες (μη βρώσιμο μέρος, απορρίμματα), τις ποσότητες που προορίζονται για τροφή κατοικίδιων ζώων ή που προσφέρονται σε φιλοξενούμενους, η λήψη βιταμινών και συμπληρωμάτων διατροφής αλλά και η παρουσία ειδικών ομάδων του πληθυσμού (εγκυμονούσες ή θηλάζουσες γυναίκες) δεν καταγράφονται. Βιβλιογραφία Irala-Estévez JD, Groth M, Johansson L, Oltersdorf U, Prättälä R, Martínez-González MA (2). A systematic review of socio-economic differences in food habits in Europe: consumption of fruit and vegetables. Eur J Clin Nutr. 54(9):76-14. Lagiou P, Trichopoulou A and the DAFNE contributors (21). The DAFNE initiative: the methodology for assessing dietary patterns across Europe using household Budget Survey Data. Publ Health Nutr.; 4(5B) : 1135-1141. Johansson L, Thelle DS, Solvoll K, Bjørneboe GEA & Drevon CA (1999). Healthy dietary habits in relation to social determinants and lifestyle factors. Brit J. Nutr. 81, 211-22. 7

Trichopoulou A, Lagiou P, eds. DAFNE I- Methodology for the Exploitation of HBS Data and Results on Food Availability 5 European Countries. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 1997: 142pp. Trichopoulou A, Lagiou P, eds. DAFNE II- Methodology for the Exploitation of HBS Data and Results on Food Availability 6 European Countries. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 1998: 162pp. Trichopoulou A, Naska A (22). What consumers eat? In Henry CK, Chapman C, editors. The nutrition handbook for food processors. Cambridge:Woodhead Publishing Ltd, 22: 7-23. Trichopoulou A, Naska A and the DAFNE contributors (21). The DAFNE initiative. Assessment of dietary patterns across Europe using household budget survey data. A Europan Commission Supported Project. Public Health Nutr: 4(5B). pp. 71 Van Staveren WA, Van Beem A, Helsing E. Household budget surveys. In Food and Health Data. WHO Publications, European Series, No. 34. Geneva: World Health Organisation (WHO), 1991. 8

Πίνακας 1: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Ελλάδα, ανά έτος έρευνας (ποσότητα/άτομο/ημέρα). ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 1981/82 1987/88 1998/99 24/5 Αυγά (κομμάτια).4.51.25.22 Πατάτες 158 154 137 124 Όσπρια 17 16 14 14 Ξηροί καρποί 2. 3.71 4.72 4.44 Δημητριακά και προϊόντα τους 294 323 253 246 Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 273 317 298 295 Κρέας και προϊόντα 15 174 149 159 Λαχανικά N/A 264 271 283 Ψάρι και θαλασσινά 36 4 45 46 Φρούτα 332 35 36 264 Προστιθέμενα λιπίδια 79 82 84 77 Αλκοολούχα ποτά (ml) 36 36 48 6 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) N/A 316 328 244 Ζάχαρη και προϊόντα της N/A 83 33 34 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 1.79 3.58 23 37 Πίνακας 2: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων στην Ελλάδα ανά μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕ ΔΕ ΤΕ Αυγά (κομμάτια).24.21.2 Πατάτες 138 121 15 Όσπρια 19 12 1 Ξηροί καρποί 4.25 4.18 5.34 Δημητριακά και προϊόντα τους 285 228 29 Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 278 298 327 Κρέας και προϊόντα 172 151 152 Λαχανικά 32 257 264 Ψάρι και θαλασσινά 51 41 48 Φρούτα 273 249 279 Προστιθέμενα λιπίδια 9 7 65 Αλκοολούχα ποτά (ml) 66 55 59 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 234 245 254 Ζάχαρη και προϊόντα της 38 31 32 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 28 38 49 Σημείωση: ΠΕ: Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ΔΕ: Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ΤΕ: Τριτοβάθμια εκπαίδευση 9

Πίνακας 3: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων στην Ελλάδα, σύμφωνα με την επαγγελματική κατάσταση του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μηχειρωνακτική Χειρωνακτική εργασία ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ εργασία Συνταξιούχοι Λοιποί* Αυγά (κομμάτια).21.2.25.22 Πατάτες 121 111 138 148 Όσπρια 13 1 19 19 Ξηροί καρποί 3.83 4.8 5.43 2.8 Δημητριακά και προϊόντα τους 244 213 279 263 Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 276 39 31 316 Κρέας και προϊόντα 152 154 174 16 Λαχανικά 246 248 355 329 Ψάρι και θαλασσινά 38 42 6 49 Φρούτα 228 251 316 295 Προστιθέμενα λιπίδια 71 63 95 91 Αλκοολούχα ποτά (ml) 64 58 63 43 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 224 25 253 275 Ζάχαρη και προϊόντα της 31 31 39 4 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 36 45 29 39 *Λοιποί: συμπεριλαμβάνονται στρατιώτες, νοικοκυρές, άτομα ανίκανα για εργασία. Πίνακας 4: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων στην Ελλάδα, ανά επίπεδο αστικότητας του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Αγροτικές περιοχές Ημιαστικές περιοχές Αστικές περιοχές Αυγά (κομμάτια).26.22.21 Πατάτες 131 133 121 Όσπρια 2 16 12 Ξηροί καρποί 4.4 4.21 4.5 Δημητριακά και προϊόντα τους 31 258 224 Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 262 296 35 Κρέας και προϊόντα 183 159 152 Λαχανικά 293 299 277 Ψάρι και θαλασσινά 47 5 45 Φρούτα 241 271 269 Προστιθέμενα λιπίδια 92 84 71 Αλκοολούχα ποτά (ml) 79 61 55 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 22 278 244 Ζάχαρη και προϊόντα της 39 37 32 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 3 37 39 1

Πίνακας 5: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων στην Ελλάδα, ανά τύπο νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Ένα άτομο - ενήλικας Δύο άτομα - ενήλικες Δύο ενήλικες & παιδιά Ενήλικες και ηλικιωμένος Ενήλικος & ηλικιωμένος & παιδί Ένα άτομο ηλικιωμένος Δύο άτομα - ηλικιωμένοι ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Αυγά (κομμάτια).26.25.19.25.19.25.25.21 Πατάτες 153 153 11 131 98 176 146 12 Όσπρια 11 2 9.81 18 13 27 24 12 Ξηροί καρποί 5.12 5.82 3.84 5.26 4.38 3.43 4.85 4.5 Δημητριακά και προϊόντα τους 274 279 214 264 225 35 3 242 Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 344 295 31 283 264 42 319 25 Κρέας και προϊόντα 173 23 141 167 122 194 184 164 Λαχανικά 334 376 218 331 193 446 378 289 Ψάρι και θαλασσινά 57 6 34 58 34 7 62 48 Φρούτα 357 317 221 296 175 41 329 258 Προστιθέμενα λιπίδια 92 97 6 88 54 133 16 75 Αλκοολούχα ποτά (ml) 97 89 48 67 42 49 64 7 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 466 326 211 255 152 31 242 241 Ζάχαρη και προϊόντα της 56 41 29 37 26 57 42 3 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 67 43 41 29 21 36 23 35 Λοιποί 11

Γράφημα 1: Διαχρονικές τάσεις στην ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερίσια διαθεσιμότητα τροφίμων 4 35 3 25 2 15 5 Πατάτες Όσπρια Δημητριακά Λαχανικά Φρούτα Προστιθέμενα λιπίδια 1981-82 1987-88 1999-99 24-5 Γράφημα 2: Διαχρονικές τάσεις στην ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 35 3 25 2 15 5 Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Ψάρι και θαλασσινά Ζάχαρη και προϊόντα της 1981-82 1987-88 1999-99 24-5 12

Γράφημα 3: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων, ανά μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). 35 Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 3 25 2 15 5 Πατάτες Όσπρια Δημητριακά Λαχανικά Φρούτα Προστιθέμενα λιπίδια Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Γράφημα 4: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της, ανά μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα) Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 35 3 25 2 15 5 Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Ψάρι και θαλασσινά Ζάχαρη και προϊόντα της Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση 13

Γράφημα 5: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων, σύμφωνα με το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 4 35 3 25 2 15 5 Πατάτες Όσπρια Δημητριακά Λαχανικά Φρούτα Προστιθέμενα λιπίδια Χειρωνακτική εργασία Μη-χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Λοιποί Γράφημα 6: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της, σύμφωνα με το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 35 3 25 2 15 5 Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Ψάρι και θαλασσινά Ζάχαρη και προϊόντα της Χειρωνακτική εργασία Μη-χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Λοιποί 14

Γράφημα 7: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων, ανά επίπεδο αστικότητας του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερίσια διαθεσιμότητα τροφίμων 35 3 25 2 15 5 Πατάτες Όσπρια Δημητριακά Λαχανικά Φρούτα Προστιθέμενα λιπίδια Αγροτικές περιοχές Ημι-αστικές περιοχές Αστικές περιοχές Γράφημα 8: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της, ανά επίπεδο αστικότητας του νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). 35 Μέη, ημερήσια δαιθεσιμότητα τροφίμων 3 25 2 15 5 Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Ψάρι και θαλασσινά Ζάχαρη και προϊόντα της Αγροτικές περιοχές Ημι-αστικές περιοχές Αστικές περιοχές 15

Γράφημα 9: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων φυτικής προέλευσης και προστιθέμενων λιπιδίων, ανά τύπο νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 5 45 4 35 3 25 2 15 5 Πατάτες Όσπρια Δημητριακά Λαχανικά Φρούτα Προστιθέμενα λιπίδια Ένα άτομο-ενήλικας Δύο άτομα-ενήλικες Ένα άτομο-ηλικιωμένο Δύο άτομα-ηλικωμένα Γράφημα 1: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων ζωικής προέλευσης, ζάχαρης και προϊόντων της, ανά τύπο νοικοκυριού το 24/5 (ποσότητα/άτομο/ημέρα). Μέση, ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων 45 4 35 3 25 2 15 5 Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Ψάρι και θαλασσινά Ζάχαρη και προϊόντα της Ένα άτομο-ενήλικας Δύο άτομα-ενήλικες Ένα άτομο-ηλικιωμένο Δύο άτομα-ηλικωμένα 16

This report was produced by a contractor for Health & Consumer Protection Directorate General and represents the views of the contractor or author. These views have not been adopted or in any way approved by the Commission and do not necessarily represent the view of the Commission or the Directorate General for Health and Consumer Protection. The European Commission does not guarantee the accuracy of the data included in this study, nor does it accept responsibility for any use made thereof.