ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ (ΜΑΒΕ):

ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑ ΟΣ (ΜΑΒΕ): ΙΣΤΟΡΙΚΟ, ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝ ΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ Από το 1982 µέχρι το 2000 λειτουργούσε στο Ζιδάνι της Κοζάνης η τελευταία και µεγαλύτερη µονάδα εξόρυξης και επεξεργασίας αµιάντου της Ευρώπης. Ο χώρος των Μεταλλείων Αµιάντου Βορείου Ελλάδος (ΜΑΒΕ) εκτείνεται σε 4.135 στρέµµατα και απέχει 40 km περίπου από την πόλη της Κοζάνης. Σε απόσταση 1.000m, διέρχεται ο ποταµός Αλιάκµονας στο σηµείο που σχηµατίζεται η τεχνητή λίµνη Πολυφύτου, εξαιτίας του οµώνυµου φράγµατος. Σε ακτίνα µόλις 5 km, βρίσκονται 4 χωριά µε συνολικό πληθυσµό 1.760 κατοίκους. Σε απόσταση 500 m από το µεταλλείο βρίσκεται η µονή Ζιδανίου, ένα παλιό µοναστήρι που δέχεται µεγάλο αριθµό επισκεπτών, οι οποίοι διέρχονται µέσα από το χώρο των ΜΑΒΕ. Από το 1977, η Ελληνική Κυβέρνηση είχε αναθέσει στην ΕΤΒΑ, την αξιοποίηση του αµιάντου στο Ζιδάνι, η οποία για το λόγο αυτό ίδρυσε τη θυγατρική εταιρία Μεταλλεία Αµιάντου Βορείου Ελλάδος (ΜΑΒΕ) Α.Ε. Την ίδια χρονιά ο αµίαντος χαρακτηρίστηκε, ως ένα από τα 10 πιο καρκινογόνα υλικά. Οι νοµοθετικοί περιορισµοί που ετέθησαν για τη χρήση και εµπορία αµιάντου, οδήγησαν την αγορά αµιάντου σε κρίση. Ως αποτέλεσµα, στις 6/3/2000 διεκόπησαν οι εργασίες εξόρυξης και επεξεργασίας στο Ζιδάνι, ενώ οι εταιρίες εκµετάλλευσης κήρυξαν πτώχευση. Οι περισσότεροι εργαζόµενοι συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα ενώ σήµερα αποµένουν στην εταιρία ΜΑΒΕ Α.Ε. σαράντα (40) περίπου άτοµα. Στο διάστηµα λειτουργίας των ΜΑΒΕ, εξορύχθησαν περίπου 70.000.000 τόνοι µεταλλεύµατος (σερπεντινίτης) µε χρήση εκρηκτικών υλών. Οι εκρήξεις αυτές, επί 18 χρόνια απελευθέρωναν µεγάλες ποσότητες ινών αµιάντου στην ατµόσφαιρα, που σήµερα βρίσκονται διασκορπισµένες στην ευρύτερη περιοχή. Παρήχθησαν 1.000.000 τόνοι αµιάντου, ενώ οι υπόλοιποι 69.000.000 τόνοι παραµένουν επί τόπου, ως στείρα υλικά. Οι αποθέσεις αυτές, καταλαµβάνουν 532 στρέµµατα σχηµατίζοντας τεράστιους σωρούς που είναι ορατοί από µεγάλη απόσταση καθώς το ύψος τους φτάνει τα 180 m. Το 0,2% αυτών των αποθέσεων είναι αµίαντος και αποτελούν µια σοβαρότατη πηγή ρύπανσης για τον αέρα και τα νερά της ευρύτερης περιοχής. Ιδιαίτερα, τα ρέµατα που διέρχονται από τις αποθέσεις, παρασύρουν ποσότητες αµιάντου στον ποταµό Αλιάκµονα, ο οποίος πρόκειται να τροφοδοτήσει µε πόσιµο νερό τη Θεσσαλονίκη. Τα κτίρια επεξεργασίας του µεταλλεύµατος αποτελούν επίσης σοβαρότατη πηγή ρύπανσης, καθώς σε όλους τους εσωτερικούς χώρους κείτονται σωροί από καθαρό αµίαντο ο οποίος διαφεύγει προς το εξωτερικό περιβάλλον. Σύµφωνα µε Κοινή Υπουργική Απόφαση των υπουργών ΠΕΧΩ Ε και Ανάπτυξης, που εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2001, η ΜΑΒΕ Α.Ε. έπρεπε να διαθέσει το ποσό των 2.650.000, για να αποκαταστήσει το ορυχείο και τις αποθέσεις. Η χρεοκοπία της εταιρίας οδήγησε τη Ν.Α. Κοζάνης, να αναλάβει η ίδια την υποχρέωση αυτή. Το Μάρτιο του 2002, η ΜΑΒΕ Α.Ε. και η ΕΤΒΑ BANK παραχώρησαν τη χρήση της έκτασης και των εγκαταστάσεων των ΜΑΒΕ για 30 χρόνια, στη νοµαρχία Κοζάνης. Ένα µέρος των εργαζοµένων µπήκε σε καθεστώς πρόωρης συνταξιοδότησης, άλλοι πήραν µικρή αποζηµίωση και άλλοι έµµεινα απλώς άνεργοι. Μετά από διερεύνηση, διαπιστώθηκε ότι τα απαιτούµενα ποσά για την εξυγίανση της περιοχής από τον Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 1

αµίαντο ήταν πολύ µεγαλύτερα από τα αρχικά υπολογιζόµενα, µε τις µετριοπαθέστερες εκτιµήσεις να τα υπολογίζουν σε 15-20 εκ.. Το καλοκαίρι του 2003, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (πρόγραµµα Life-Environment) και το ΥΠΕΧΩ Ε (πρόγραµµα Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον - ΕΠΠΕΡ) ενέκριναν τη χρηµατοδότηση δύο προγραµµάτων για την εξυγίανση της περιοχής των ΜΑΒΕ. Στα πλαίσια των δύο αυτών προγραµµάτων, διάρκειας 3 χρόνων προβλέπονταν τα εξής: 1. Να γίνουν δειγµατοληψίες και αναλύσεις ώστε να διαπιστωθεί ο βαθµός ρύπανσης της περιοχής, που περιλαµβάνει το ορυχείο, τα κτίρια, τις αποθέσεις και τους γύρω υπαίθριους χώρους (LIFE - ΕΠΠΕΡ). 2. Να εκπονηθούν µελέτες για τον ακριβή τρόπο αποκατάστασης του ορυχείου, των κτιρίων και του εξοπλισµού, που βρίσκεται µέσα στα κτίρια, και των γύρω χώρων, ώστε να σταµατήσουν να αποτελούν πηγή ρύπανσης για το περιβάλλον και κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία (LIFE - ΕΠΠΕΡ). 3. Να εγκατασταθεί ένα σύστηµα παρακολούθησης της ρύπανσης στον αέρα και στα νερά της περιοχής (ΕΠΠΕΡ). 4. Να καθαριστούν τα κτίρια, αποθήκες και λοιπός εξοπλισµός από τον αµίαντο και αν κριθεί απαραίτητο να αποµονωθούν ή να κατεδαφιστούν (ΕΠΠΕΡ). 5. Να διαµορφωθούν οι αποθέσεις σε βαθµίδες και να καλυφθούν µε χώµα ώστε να σταµατήσει η διαρροή αµιάντου στην ατµόσφαιρα (ΕΠΠΕΡ). 6. Να γίνουν τα απαραίτητα υδραυλικά έργα στις αποθέσεις για να σταµατήσει η διαρροή αµιάντου προς τον Αλιάκµονα (ΕΠΠΕΡ). 7. Να καθαριστούν οι περισσότερο ρυπασµένες περιοχές του ορυχείου (LIFE). 8. Να διαµορφωθεί το ορυχείο ώστε να µπορέσει να δεχτεί τα απόβλητα αµιάντου, που θα προκύψουν από τα έργα εξυγίανσης. Τα απόβλητα αυτά θα πρέπει να διατεθούν επί τόπου καθώς ο περιορισµένος προϋπολογισµός δεν επιτρέπει τη µεταφορά τους σε ειδικούς χώρους απόθεσης που υπάρχουν στο εξωτερικό (LIFE). 9. Να εκπαιδευτούν στα σύγχρονα µέτρα ασφάλειας, που ορίζουν οι κανονισµοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσοι εργαζόµενοι θα απασχοληθούν στα παραπάνω έργα (LIFE). 10. Να γίνει µια µελέτη στην οποία θα εκτιµηθεί η δυνατότητα να χρησιµοποιηθεί το ορυχείο ως χώρος διάθεσης αποβλήτων αµιάντου. Αν µια τέτοια προοπτική αποδειχτεί περιβαλλοντικά ασφαλής και γίνει κοινωνικά αποδεκτή µπορεί να αποτελέσει κερδοφόρα δραστηριότητα, που θα προσδώσει άµεσα οικονοµικά οφέλη και θα δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας στην περιοχή (LIFE). 11. Να γίνουν δράσεις ενηµέρωσης µε στόχο τη διάχυση της τεχνογνωσίας και της εµπειρίας, που θα έχει αποκτηθεί και την έναρξη µιας εθνικής καµπάνιας σε θέµατα προστασίας από τον αµίαντο (LIFE). Τόσο το πρόγραµµα του LIFE όσο και του ΕΠΠΕΡ, τρία σχεδόν χρόνια µετά την επίσηµη έναρξη τους προχωρούν µε µεγάλες δυσκολίες. Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 2

Το ΕΠΠΕΡ χρηµατοδοτεί σήµερα µε το ποσό των 6,5 εκ. την αποκατάσταση των αποθέσεων αµιάντου στα πρανή (προς τη λεκάνη απορροής του Αλιάκµονα). Το έργο αυτό είχε αρχικό προϋπολογισµό 8,8 εκ. και περιλάµβανε και τον καθαρισµό και αποµόνωση των κτιρίων και του λοιπού εξοπλισµού, µαζί µε τις σχετικές υποστηρικτικές µελέτες (προσδιορισµός της ρύπανσης και καθορισµός των ενδεδειγµένων έργων και ενεργειών). Καθυστερήσεις στις διαδικασίες έγκρισης τροποποίησης των Τ.. έβγαλαν το έργο εκτός αρχικού χρονοδιαγράµµατος µε αποτέλεσµα την απένταξη του συγκεκριµένου υποέργου από το ΕΠΠΕΡ και την συνεπαγόµενη µείωση του προϋπολογισµού του. Ο προϋπολογισµός του προγράµµατος LIFE είναι 4.3 εκ. µε το 50% να επιδοτείται από την Ε.Ε. και το υπόλοιπο 50% να αποτελεί την ιδία συµµετοχή των εταίρων του προγράµµατος (Ν.Α. Κοζάνης, ΑΝΚΟ, SPEC και von Lieberman GmbH). Η διάρκειά του είναι 40 µήνες και άρχισε τον Οκτώβριο 2003. Το έργο αυτό αποσκοπεί κυρίως στην προετοιµασία του ορυχείου ώστε να δεχτεί τα απόβλητα του αµιάντου, που θα προέκυπταν από τον καθαρισµό των κτιρίων, του εξοπλισµού και των γύρω χώρων. Από την έναρξη του προγράµµατος υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από τοπικές οικολογικές οργανώσεις, ορισµένους ΟΤΑ και άλλα µέλη της τοπικής κοινωνίας µε την αιτιολογία ότι πίσω από το έργο κρύβεται σχέδιο µετατροπής της περιοχής και ειδικά του ορυχείου το οποίο θα αποκατασταθεί σε «χωµατερή βιοµηχανικών αποβλήτων». Σηµειώνεται ότι ο αρχικός σχεδιασµός προέβλεπε την χρήση του ορυχείου ως χώρου απόθεσης αποβλήτων αµιάντου κυρίως για την διάθεση των αποβλήτων που θα προέκυπταν από τα έργα του ΕΠΠΕΡ. Τέτοια ασφαλής περιοχή αποθέσεων δεν υπάρχει αλλού στην Ελλάδα, ενώ τυχόν µεταφορά τους στο εξωτερικό είχε απαγορευτικό κόστος. Ένας τρίτος τέλος σοβαρός παράγοντας καθυστέρησης των έργων του ΕΠΠΕΡ, είναι οι εξαιρετικά αργοί ρυθµοί της δηµόσιας διοίκησης: Οι περιβαλλοντικοί όροι που είχαν υπογραφεί το 2001 για την αποκατάσταση του ορυχείου και των αποθέσεων και που καθορίζονταν µέσα από σχετική ΚΥΑ, είχαν βασιστεί σε µία ΜΠΕ εξαιρετικά ελλιπή και χαµηλής ποιότητας. Ως αποτέλεσµα, µετά από µια λεπτοµερή µελέτη της ΑΝΚΟ προέκυψε η ανάγκη για την τροποποίησή τους. Η σχετική µελέτη κατατέθηκε στο ΥΠΕΧΩ Ε τον εκέµβριο του 2005 και ακόµα η σχετική ΚΥΑ δεν έχει υπογραφεί από τα τρία συναρµόδια Υπουργεία. Αποτέλεσµα της συλλογικής αυτής αδυναµίας ή της προσχηµατικής συχνά επίκλησης δυσκολιών και εµποδίων, είναι ότι το έργο κινδυνεύει να µείνει ανεκτέλεστο, να χαθούν Κοινοτικά χρήµατα και η ρύπανση να απειλεί όχι µόνο την περιοχή, αλλά και πολύ πιο µακρινές αστικές συγκεντρώσεις όπως είναι η Θεσσαλονίκη. Πράγµατι, πρόσφατες µετρήσεις στο νερό του Αλιάκµονα (στην τεχνητή λίµνη Πολυφύτου από την οποία υδρεύεται η πόλη της Θεσσαλονίκης) έδειξαν υψηλές τιµές αµιάντου : 15-17.000.000 ίνες ανά κυβικό εκατοστό. Σύµφωνα µε τους µελετητές και λαµβάνοντας υπόψιν αντίστοιχες µετρήσεις στο εξωτερικό η χρήση νερού µε αυτήν την περιεκτικότητα σε αµίαντο στην κατανάλωση µπορεί να είναι επικίνδυνη για τη δηµόσια υγεία. Οι τιµές στην ατµόσφαιρα µπορούν να φτάσουν τις 100.000 ίνες ανά κυβικό Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 3

µέτρο (0,1 ίνες ανά κυβικό εκατοστό) που είναι απαγορευτικές ακόµη και για εργαζοµένους σε εργοστάσια αµιάντου. Τα όρια (περιεκτικότητας αµιάντου στον αέρα) στη Γερµανία είναι 1.000 ίνες ανά τ.µέτρο και στη Μ. Βρετανία 10.000 ίνες ανά τ.µέτρο. Πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι οι µετρήσεις αυτές είναι µόνο ενδεικτικές και ότι δεν έχει γίνει ποτέ ολοκληρωµένη εκτίµηση της κατάστασης (πολλές µετρήσεις σε µεγάλη χρονική περίοδο και σε διάφορες εποχές) τόσο στο νερό του ποταµού όσο και στο επίπεδο της κατανάλωσης. Να σηµειώσουµε τέλος τις ιστορικές ευθύνες της κρατικής ΕΤΒΑ (που σήµερα είναι θυγατρική της Τρ. Πειραιώς) και στην οποία ανήκε η ΜΑΒΕ η οποία ουδέποτε αποδέχθηκε την υποχρέωσή της για την αποκατάσταση της βλάβης που προκλήθηκε στο περιβάλλον που απορρέει την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Έτσι, δέχτηκε πρόθυµα να παραχωρήσει το δικαίωµα χρήσης του χώρου στη Νοµαρχία Κοζάνης για 30 χρόνια, ώστε να αρθεί το Κοινοτικό ασυµβίβαστο, για την χρηµατοδότηση έργων από ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά στη συνέχεια και µετά από ωριµότερη σκέψη άρχισε να διεκδικεί µέρος των Κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων µε τον ισχυρισµό ότι έχει δουλείες τις οποίες πρέπει να εξυπηρετήσει. Ο λόγος που ώθησε την ΕΤΒΑ σε αυτήν την (ατελέσφορη) κίνηση ήταν το υψηλό χρέος της ΜΑΒΕ προς το Ελληνικό δηµόσιο, το ΙΚΑ, τους εργαζοµένους κτλ. ύψους 2 εκ. περίπου. Με την ίδια κίνηση, πριν από 1,5 χρόνο, διέθεσε παράνοµα στην αγορά σηµαντικές ποσότητες αδιάθετου αµιάντου από το εγκαταλειφθέν εργοστάσιο και στη συνέχεια διεκδικεί το δικαίωµα να πουλήσει τον ακατάλληλο και ρυπασµένο εξοπλισµό σε επιχειρηµατία που όπως λέγεται θα τον µεταπουλήσει στην Κίνα! Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 4

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 5

ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 6

ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΗΣ Αµίαντος: µια διαρκής απειλή Προβλήµατα και τρόποι αντιµετώπισής τους, ΤΕΕ, Αθήνα, 30-31 Οκτωβρίου, 2006 7