Το τρίπτυχο μιας ανώφελης θυσίας: μειώσεις μισθών, απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, κατάλυση εργασιακών δικαιωμάτων Αλίκη Μουρίκη Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών
Η νεο-φιλελεύθερη συνταγή για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας: μείωση του εργατικού κόστους, κυρίως με μειώσεις μισθών, περαιτέρω απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, μέσω της επέκτασης των ευέλικτων μορφών απασχόλησης και διευκόλυνσης των απολύσεων, και περιορισμός της διαπραγματευτικής δύναμης των εργαζομένων, εφόσον αρνούνται να συναινέσουν στα δυο πρώτα.
Δυσχέρεια πρώτης εισόδου στην απασχόληση Χαμηλό ποσοστό γυναικείας απασχόλησης Αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης της εργασίας Μακροχρόνια ανεργία ----------------------------------------------------------------- Μέτρα που θα έπρεπε να παρθούν Μέτρα που τελικά προτιμήθηκαν
μεταξύ 2000-2010, το ονομαστικό κόστος εργασίας αυξήθηκε στην Ελλάδα κατά 54,1%, ενώ στη Γερμανία μόνο κατά 18,6%, στη δε Πορτογαλία κατά 28,7% αύξηση κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος ΕΛΛΑΔΑ ΕΥΡΩΖΩΝΗ Διαφορά ΕΛ.-ΕΖ 2001-2009 +41,9% +19,7% +22,2% 2010 2011* -5,9% +0,2 +1,0% -5,7-4,9% Σύνολο 2001-2011 +36,0% +19,9 20,7% +15,3% +16,1% * εκτίμηση Πηγές:εκτιμήσεις Τράπεζας της Ελλάδος για την Ελλάδα, Ευρωπαϊκή Επιτοπή, Economic Forecasts, για την ευρωζώνη
Μοναδιαίο κόστος εργασίας 2009 2010 2011 2012* στο σύνολο της οικονομίας +6,6% -3,8% -2,0% -5,8% -6,7% στον επιχειρηματικό τομέα +4,6% -2,7% -3,9% -7,7% -8,9%
Ήδη, το εργατικό κόστος έχει μειωθεί κατά 14,3% μέσα σε 2 χρόνια και αναμένεται να μειωθεί επιπλέον κατά 10% έως το τέλος του 2012 Ωστόσο, το εργατικό κόστος από μόνο του αποτελεί ένα μικρό μόνο κομμάτι στο παζλ της φθίνουσας ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, η οποία οφείλεται σε μια σειρά από χρόνιες και παγιωμένες στρεβλώσεις και παθογένειες, οι οποίες, παρά τις έκτακτες συνθήκες που βιώνουμε, εν πολλοίς δεν έχουν ακόμη αντιμετωπιστεί. Παρόλα αυτά, προκρίθηκε η εύκολη λύση της μείωσης των μισθών.
(α) ανατροπή του ισχύοντος συστήματος διαμόρφωσης μισθών (β)περαιτέρω ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας (γ) αλλαγή στον θεσμικό ρόλο των συνδικάτων και στο σύστημα επίλυσης εργασιακών διαφορών Οι νομοθετικές αλλαγές κινήθηκαν σε 4 βασικούς άξονες:
(α) περαιτέρω ελαστικοποίηση των όρων και μορφών εργασίας: ενίσχυση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, διευκόλυνση των απολύσεων με παράλληλη μείωση κατά 50% της αποζημείωσης απόλυσης (β) παρεμβάσεις στο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων και διαμόρφωσης των αμοιβών: αποδυνάμωση των κλαδικών συμβάσεων προς όφελος των επιχειρησιακών και ατομικών συμβάσεων, κατάργηση της ευνοϊκότερης ρύθμισης, μείωση της μετενέργειας κατά 3 μήνες, αναστολή της επέκτασης των συμβάσεων μέχρι το 2015, υποβάθμιση του ρόλου του ΟΜΕΔ (κατάργηση της δυνατότητας μονομερούς προσφυγής και περιορισμός του ρόλου του στη συζήτηση για τον βασικό μισθό) (γ) παρεμβάσεις σε θεμελιώδη εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα, και την αμφισβήτηση της εργατικής νομοθεσίας ως πηγής δικαίου: οι κοινωνικοί εταίροι χάνουν τη δυνατότητα καθορισμού των κατώτατων αμοιβών μέσα από συλλογικές διαπραγματεύσεις, καθώς αυτές πλέον θα καθορίζονται με μονομερή νομοθετική ρύθμιση (δ) δραστική μείωση του εργατικού κόστους: περικοπή των κατώτατων αμοιβών κατά 22%, διολίσθηση και των μέσων αποδοχών προς τα κατώτατα όρια, αναστολή αυτόματων αυξήσεων μισθών και ωριμάνσεων (μέχρι το ποσοστό της ανεργίας να πέσει κάτω από το 10%).
αρχικά (Ν. 3845/10), καθιερώνονται οι συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου για νέους 18-25 ετών για απόκτηση εργασιακής εμπειρίας, με αποδοχές το 80% του κατώτατου μισθού της ΕΓΣΣΕ. Λίγο αργότερα (Ν. 3863/10) θεσμοθετείται η περικοπή του κατώτατου μισθού των εργαζομένων κάτω των 25 ετών στο 84% του κατώτατου εθνικού μισθού της ΕΓΣΣΕ. επειδή ούτε αυτό είχε καμμία επίδραση στα επίπεδα ανεργίας των νέων τα οποία συνέχιζαν να καλπάζουν, θεσμοθετήθηκε (Ν. 4046/12) η μείωση κατά 32% των ελαχίστων μισθών της ΕΓΣΣΕ για τους νέους κάτω των 25 ετών προγράμματα απασχόλησης ανέργων με επιδότηση μέχρι το 100% των ασφαλιστικών εισφορών από τον ΟΑΕΔ, και η θέσπιση της επιταγής επανένταξης στην αγορά εργασίας για επιδοτούμενους ανέργους (η οποία δεν περπάτησε).
έμφαση στη διάσωση του 13 ου και 14 ου μισθού υπεράσπιση των κλαδικών συμβάσεων και της 6μηνης μετενέργειας εμμονή στη διεκδίκηση των αυξήσεων που είχαν συμφωνηθεί το 2010 γιατί όχι ο ίδιος ζήλος και για την προάσπιση των κατώτατων ορίων της ΕΓΣΣΕ;;;
το ποσοστό ανεργίας εκτοξεύθηκε από το 8,9% το 2007 στο 22,5% σήμερα, ενώ στους νέους κάτω των 25 ετών η κατάσταση είναι πλέον απελπιστική με την ανεργία να έχει εκτιναχθεί από το ήδη υψηλό 25% το 2007 στο δυσθεώρητο 52% σήμερα, στις δε νέες κοπέλες, οι 6 στις 10 είναι άνεργες. εξίσου ανησυχητική είναι και η άνοδος του ποσοστού της μακροχρόνιας ανεργίας, από το 4,2% το 2007 στο 8,8% το 2011. Ο 1 στους 2 ανέργους είναι μακροχρόνια άνεργος. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά την αδυναμία της οικονομίας να επαναφέρει τους ανέργους στην αγορά εργασίας.
πηγή: Karantinos, (2012), Long-term unemployment, EEO Review, Spring (forthcoming)
Επομένως, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο των δύο δανειακών συμβάσεων, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην καταπολέμηση της ανεργίας, αλλά αντίθετα την υπερδιπλασίασαν σε χρόνο ρεκόρ. Αυτό λέει πολλά για την ορθότητα της συνταγής. Λέει, επίσης, πολλά και για τις πραγματικές προθέσεις των εμπνευστών αυτών των μέτρων πολιτικής... Στη διαρθρωτική ανεργία, αυτή που αντανακλά την αδυναμία σύζευξης της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας, ήρθε ορμητικά να προστεθεί και η κυκλική ανεργία, που οφείλεται στον περιορισμό της συνολικής ζήτησης, λόγω ύφεσης. Σε μια οικονομία που βασιζόταν πρωτίστως στη ζήτηση και την κατανάλωση, επιβλήθηκε μια πολιτική λιτότητας που στραγγάλισε τη ζήτηση και οδήγησε σε κλείσιμο επιχειρήσεων, πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας και μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος. Τι περίμεναν δηλαδή να συμβεί το διαφορετικό; Από τους συνήθεις διαθέσιμους τρόπους στήριξης της ενεργούς ζήτησης, δηλ. (α) τις δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές (πολιτική Ομπάμα), (β) τη μείωση της φορολογίας, και (γ) τις απευθείας μεταβιβάσεις στα νοικοκυριά για αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματός τους, καμμία δεν μπορεί να εφαρμοστεί σήμερα γιατί όλες προσθέτουν στα ήδη μεγάλα (και απαγορευμένα δια ροπάλου) δημόσια ελλείμματα. Άρα, αν κάτι δεν αλλάξει ώστε να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο, είμαστε μπροστά σε αδιέξοδο.
αυτονόμηση της ελληνικής αγοράς εργασίας από τις ευρύτερες ευρωπαϊκές διεργασίες,κίνδυνος οριστικής απώλειας της προόδου των τελευταίων 25 ετών στο επίκεντρο της συζήτησης στην ΕΕ: η μετάβαση από το μοντέλο του flexicurity στις ενεργές ασφάλειες η συμβολή των πολιτικών flexicurity στην αύξηση της απασχόλησης δεν είναι ξεκάθαρη: η υπερβολική αύξηση των άτυπων μορφών απασχόλησης (κυρίως της προσωρινής απασχόλησης και της μερικής απασχόλησης λίγων ωρών) συσχετίζεται μάλλον αρνητικά με την παραγωγικότητα και την οικονομική αποτελεσματικότητα αντίθετα, η λελογισμένη χρήση μπορεί ν αποτελέσει τη γέφυρα προς την απασχόληση για νέους, γυναίκες, κ.λπ.
αμφισβήτηση του μοντέλου του flexicurity εγγυημένα, νέα κοινωνικά δικαιώματα για όλο το ΕΔ (συμμετοχή στους κινδύνους και τα οφέλη της απασχόλησης- ασφαλείς μεταβάσεις) διαχείριση αβεβαιοτήτων, υπέρβαση της ασύμμετρης αντίληψης των κινδύνων σύνδεση των πολιτικών με την ευρύτερη χρηματοοικονομική και παραγωγική πραγματικότητα επαναρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων πάνω στο νέο πρότυπο απαχόλησης αναβάθμιση των θεσμών έναντι των οργανωμένων συμφερόντων αναδιανομή των αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης
όχι μόνο τα οικονομικά μεγέθη αλλά και το κλίμα εμπιστοσύνης αναγκαίο για τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος κατάρρευση του παλαιού, άρρητου κοινωνικού συμβολαίου και όλων των συμφραζομένων του ανάγκη ενός νέου, αυτή τη φορά ρητού και αξιόπιστου κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ του κράτους και των κοινωνικών υποκειμένων, που θα πρέπει να έχει στο επίκεντρό του τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και να δίνει εξέχουσα προτεραιότητα στην αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων, κάτι που σημαίνει αναδιανομή δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων
κοινωνική εμπιστοσύνη μια συν-αντίληψη για τα σημαντικά διακυβεύματα και την ευάλωτη θέση της χώρας και η δυνατότητα προσαρμογής στις εξωτερικές προκλήσεις επίγνωση και επιδίωξη του γενικότερου συμφέροντος αξιοπιστία, προσαρμοστικότητα και αποτελεσματικότητα των θεσμών και επιβολή τους στα άτυπα, παραδοσιακά δίκτυα μια ξεκάθαρη ατζέντα ένα κράτος δικαίου, απαλλαγμένο από πελατειακές λογικές
οι παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις, ιδίως οι πιο πρόσφατες, αποτελούν μάλλον «τιμωρία» για τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση των διαρθρωτικών αλλαγών στην οικονομία παρά εργαλεία αποκατάστασης της χαμένης ανταγωνιστικότητας οι ελληνικές κυβερνήσεις προτίμησαν να θυσιάσουν βασικά εργασιακά δικαιώματα, να κάνουν κουρελόχαρτο το Σύνταγμα, παρά να αποδομήσουν το πελατειακό σύστημα κοινωνικό dumping, ρήξη κοινωνικής συνοχής, περαιτέρω διάβρωση της ανταγωνιστικότητας πώς θα αξιοποιήσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις το νέο, ευνοϊκότερο γι αυτές θεσμικό πλαίσιο; Προς την κατεύθυνση της βαλκανοποίησης ή της καινοτομίας και της εξωστρέφειας; η κρίση ως ευκαιρία για την απαλλαγή από τα βαρίδια του παρελθόντος που μας οδήγησαν μέχρι εδώ επείγουσα ανάγκη για ένα εθνικό σχέδιο που να συναρθώνει όλα τα προτάγματα.