A-Skills ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΟΔΗΓΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 1.1 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ...5 1.2 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ...5 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ (SOCIAL SKILLS AND COMPETENCES)...6 2.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ...6 2.2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΑΜΤΙΚΩΝ (EQF)...8 3 ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ...12 3.1 ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΦΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...15 3.1.1 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ εκπαιδευτεσ...17 3.1.2 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΛΑΘΗ...18 3.2 ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...20 3.2.1 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ εκπαιδευτεσ...21 3.2.2 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΛΑΘΗ...26 3.3 ΦΑΣΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ...27 3.3.1 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ εκπαιδευτεσ...27 3.3.2 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΛΑΘΗ...29 4 Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟΘΗΚΗΣ (TOOLBOX)...30 4.1 BEHAVOUR EVENT INTERVIEW COMMUNICATION SKILLS...30 4.2 BEHAVOUR EVENT INTERVIEW HANDLING CHANGES/PROBLEM SOLVING...33 4.3 FOCUS GROUP QUALITY OF COMMUNICATION IN A GROUP...36 4.4 PRESENT YOUR TEAM...38 5 ΓΛΩΣΣΑΡΙ...40 6 ΑΝΑΦΟΡΕΣ & LINKS...42 6.1 ΑΝΑΦΟΡΕΣ...42 6.2 Links...42 7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...44
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Τα τελευταία χρόνια, οι κοινωνικές δεξιότητες είναι όλο και πιο σημαντικές για τους εργοδότες σε όλη την Ευρώπη. Παρά την ανάπτυξη και την απόκτηση εκπαίδευσης και κατάρτισης, το συγκεκριμένο πεδίο δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί πλήρως, αφήνοντας μια πλειοψηφία ανέργων χωρίς καμία επίσημη εκπαίδευση ή κατάρτιση ή αναγνώριση των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων τους. Για το λόγο αυτό, το έργο θα δώσει την ευκαιρία σε αυτά τα άτομα να αξιολογήσουν τις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που έχουν λάβει άτυπα, από την εργασία, τον εθελοντισμό ή μέσα από το ταλέντο τους κατά τη διάρκεια των ετών. Το έργο θα βοηθήσει τους ανέργους, όχι μόνο να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τις δυνατότητές τους, αλλά και θα αναδείξει τις ικανότητες που ήδη διαθέτουν αποτυπώνοντάς τις σε μια «τυπική» μορφή. Το έργο θα οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας βάσης δεδομένων με τις απαραίτητες ασκήσεις για την αξιολόγηση των γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων που διαθέτουν ήδη οι άνεργοι αλλά δεν έχουν αναγνωρισθεί στο παρελθόν. Επιπλέον, το έργο θα αναπτύξει ένα σύστημα αξιολόγησης, το οποίο θα περιλαμβάνει κυρίως τα εξής βήματα: Αξιολόγηση βιογραφικού, εκτίμηση και ανατροφοδότηση. Οι συμμετέχοντες στην πιλοτική διαδικασία, σε κάθε από τις συμμετέχουσες χώρες, θα αξιολογηθούν με βάση τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητες που έχουν αποκτήσει ανεπίσημα μέσω της εργασίας τους και άλλων δραστηριοτήτων. Επιπλέον, θα αναπτυχθεί ιστοσελίδα που θα περιέχει πληροφορίες για το έργο και μία βάση δεδομένων που θα περιέχει εγχειρίδια και εργαλεία για εκπαιδευτές/εκπαιδευτικούς. Τέλος, θα συσταθεί ένα δίκτυο από φορείς, π.χ. Δημόσιες Υπηρεσίες Απασχόλησης, οργανισμούς εκπαίδευσης ενηλίκων, κέντρα επαγγελματικού προσανατολισμού και ΜΚΟ, οι οποίοι θα συμβάλλουν στην βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων του έργου. 1.2 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ Ο εν λόγω οδηγός παρέχει κατευθύνσεις για τον τρόπο εφαρμογής της αξιολόγησης. Το πρώτο μέρος του εγχειριδίου καθορίζει τις λέξεις-κλειδιά, τις κοινωνικές δεξιότητες και ικανότητες και εξηγεί το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων και ιδίως τα τέσσερα επίπεδά του που έχουν επιλεγεί στο πλαίσιο του έργου. Σε γενικές γραμμές, το εγχειρίδιο αποτελείται από πρακτικές κατευθυντήριες γραμμές για εκπαιδευτές από την προπαρασκευαστική φάση, την φάση υλοποίησης αλλά και αξιολόγησης, καλές πρακτικές και συχνά λάθη καθώς και κάποια πρακτικά παραδείγματα χρήσης της εργαλειοθήκης. Το εγχειρίδιο επικεντρώνεται στη χρήση εργαλείων που σχετίζονται με τις εξής μεθόδους: Συνέντευξη, Παρατήρηση και Παιχνίδι ρόλων. Επιπλέον, όσο αφορά στις δεξιότητες επικεντρώνεται στις εξής: Επικοινωνία, Εργασία σε ομάδες και Διαχείριση αλλαγών / Επίλυση προβλημάτων. Να σημειωθεί ότι οι τρεις αυτές δεξιότητες έχουν επιλεγεί ως οι σημαντικότερες μετά από έρευνα που πραγματοποιήθηκε από κάθε χώρα-εταίρο. 5
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ (SOCIAL SKILLS AND COMPETENCES) 2.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Οι κοινωνικές δεξιότητες (Social skills) αναγνωρίζονται παγκοσμίως ως κρίσιμης σημασίας δεξιότητες που σχετίζονται με την επιτυχία σε όλους τους τομείς ενός ανθρώπου. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν αναπτύξει αυτές τις δεξιότητες στην πλήρη δυναμική τους. Εκπαιδευτικοί, ωστόσο, πιστεύουν ότι η διδασκαλία των κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ένα βασικό συστατικό για την ανάπτυξη ενός παιδιού και πως όλοι οι μαθητές θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να εξερευνήσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Οι Κοινωνικές δεξιότητες μπορούν να περιγραφούν ως η ικανότητα ενός ατόμου να ενεργεί είτε ατομικά είτε ομαδικά με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να επιτευχθούν οι κοινοί και οι ατομικοί στόχοι. Αυτό θα πρέπει να συμβαίνει συνυπολογίζοντας τις κοινωνικές νόρμες, τις αξίες, ή τις προσδοκίες χωρίς να αντιμετωπίζεται αρνητικά από τους άλλους. Για να λειτουργεί το άτομο με αυτό τον τρόπο σε μια κοινωνία, απαιτούνται κοινωνικές δεξιότητες. Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάποιου είδους κοινωνικές δεξιότητες, αλλά κάθε ένας διαθέτει δεξιότητες σε διαφορετικό πεδίο. Όταν ένα άτομα δρα στο πλαίσιο μιας ομάδας απαιτείται να διαθέτει διαφορετικές κοινωνικές δεξιότητες από ότι αν δρούσε μεμονωμένα. Αυτό σημαίνει ότι το ίδιο άτομο μπορεί να διαθέτει υψηλές κοινωνικές δεξιότητες στο πλαίσιο μιας ομάδας αλλά να μην μπορεί να λειτουργήσει εξίσου καλά σε ατομικό επίπεδο. Οι κοινωνικές ικανότητες δεν είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, αλλά είναι μια δεξιότητα (Mannberg, 2001). Οι κοινωνικές δεξιότητες δεν αποκτούνται εφάπαξ αλλά αναπτύσσονται δια βίου και αναπροσαρμόζονται ανάλογα με το περιβάλλον. Οι κοινωνικές δεξιότητες δεν σχετίζονται με την προσωπικότητα αλλά με συνήθειες και πρότυπα και συνεπώς δύνανται να μεταβάλλονται. Το άτομο κατά την εξέλιξή του αφομοιώνει κάποια κοινωνικά πρότυπα τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης νέων κοινωνικών δεξιοτήτων το άτομα καλείται να διαφοροποιήσει τον τρόπο που έχει συνηθίσει να ενεργεί. Προκειμένου λοιπόν να επιτευχθεί μια αλλαγή το άτομο χρειάζεται κάποια βασικά στοιχεία αυτο-προβληματισμού και ενσυναίσθησης. (Mannberg, 2001). Οι κοινωνικές δεξιότητες περιορίζονται και επηρεάζονται ανάλογα με το περιβάλλον ανάπτυξης, άνθρωποι με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο, ενώ οι κοινωνικές δεξιότητες επηρεάζονται και από το περιβάλλον και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του. Για παράδειγμα οι δεξιότητες επιβίωσης είναι εξαιρετικά σημαντικές σε περιβάλλοντα με αυξημένους κινδύνους (Herlitz, 2001). Κατά τον Herlitz, υπάρχουν διάφορες κοινωνικές δεξιότητες, όπως δεξιότητες επικοινωνίας, διαπροσωπικές δεξιότητες, δεξιότητα διαχείρισης των συγκρούσεων, ενσυναίσθηση, πίστη, τιμιότητα, ικανότητα να εμπνεύσεις τους άλλους, δεξιότητες επίλυσης προβλήματος, συναισθηματική νοημοσύνη (EQ), δεξιότητα της σκέψης και της ηθικής. Οι κοινωνικές Ικανότητες (Social competences) έχουν αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως ένας από τους βασικούς δείκτες αναφοράς για την μέτρηση της προόδου και της ευημερίας μεταξύ των κρατών μελών της (ΕΕ 2005). Οι Κοινωνικές ικανότητες μπορούν να οριστούν ως οι ικανότητες που «επιτρέπουν στα άτομα να συνυπάρχουν» (Arendt 1958) ορισμός που περιλαμβάνει διαπροσωπικές, διαπολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές ικανότητες. Πέρα 6
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ από ένα τέτοιο ευρύ ορισμό, οι γενικές κοινωνικές ικανότητες είναι δύσκολο να καθοριστούν, επειδή οι ικανότητες και ο τρόπος συμπεριφοράς που απαιτείται για την ομαλή συνύπαρξη και για την επίτευξη κοινωνικών σκοπών ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία και με τις απαιτήσεις των συγκεκριμένων περιστάσεων. Οι Κοινωνικές ικανότητες ενέχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατομικών χαρακτηριστικών, κοινωνικών απαιτήσεων και χαρακτηριστικών του εξωτερικού περιβάλλοντος. Οι κοινωνικές ικανότητες σχετίζονται με την ικανότητα ενός ατόμου να αλληλεπιδρά με άλλα άτομα, να λειτουργεί ομαλά σε διαφορετικά περιβάλλοντα και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με τρόπο που διατηρεί μεν ομαλή επικοινωνία με τους άλλους αλλά δεν περιορίζει το δικό του χαρακτήρα και τις αξίες του. Οι κοινωνικές ικανότητες γίνονται αντιληπτές με διαφορετικό τρόπο από διαφορετικούς κλάδους, ακόμη και σε κλάδους που η έννοια τους δεν είναι κοινά αποδεκτή. Στο κλάδο της ψυχολογίας, οι κοινωνικές ικανότητες ορίζονται ως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που μπορούν να λάβουν διαφορετική μορφή, όπως η ενσυναίσθηση, η ανεκτικότητα, η συνείδηση, η ικανότητα για συνεργασία, η ικανότητα προσαρμογής και αλληλεπίδρασης σε δεδομένες κοινωνικές συνθήκες, ως η πίστη των ανθρώπων στην αποτελεσματικότητά τους, ως η κοινωνική ή ακόμα και συναισθηματική νοημοσύνη. Στο κλάδο της εκπαίδευσης οι κοινωνικές ικανότητες αναφέρονται στη δια βίου, τη διαπολιτισμική και κοινωνική μάθηση. Στο κλάδο της Οικονομίας, οι κοινωνικές ικανότητες περιλαμβάνουν, την ευελιξία, την δυνατότητα εργασίας σε ομάδα, την παρακίνηση συναδέλφων και πελατών. Ως εκ τούτου, στον χώρο εργασίας, οι Κοινωνικές ικανότητες, σχετίζονται με το βαθμό απόδοσης των εργαζόμενων. Αυτές οι ικανότητες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως Ικανότητες άμεσα συνδεδεμένες με την εκτέλεση της εργασίας (π.χ., τήρηση οδηγιών, ανταλλαγή πληροφοριών, αντιμετώπιση προβλημάτων) και σε Ικανότητες μη συνδεδεμένες με τα καθήκοντα αλλά με κοινωνικές συμπεριφορές εξίσου σημαντικές για την ανάπτυξη σχέσεων στο χώρο εργασίας (π.χ., πειράγματα, αστεία, ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με προσωπικά ενδιαφέροντα). Κοινωνικές Ικανότητες σχετικές με την Απασχόληση: Ενεργός Ακρόαση Όταν ένα άτομο ακούει ενεργά, ανταποκρίνεται στον ομιλητή με νεύματα και με ερωτήσεις, επιβεβαιώνοντας με τη γλώσσα του σώματος αλλά και λεκτικά το ενδιαφέρον του στα όσα ακούγονται (Herlitz, 2001). Ικανότητα παρουσίασης του εαυτού, των αναγκών και των θέσεων/σκέψεων. Να μπορεί το άτομο να προσδιορίσει τις δικές του ανάγκες και απόψεις στους άλλους και όχι μόνο να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις και τις επιθυμίες άλλων (Mannberg, 2001). Εργασία σε μια ομάδα δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας Είναι μια βασική ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει σε μια ομάδα, καθώς παρέχει κοινωνική υποστήριξη (κάθε άτομο πρέπει να αισθάνεται ότι έχει αξία). Αφοσίωση Αφοσίωση για το άτομο δεν σημαίνει να είναι υπάκουο και να ανταποκρίνεται θετικά σε όλα αλλά αποτελεί την προσήλωση στην επίτευξη των στόχων στο χώρο εργασίας. Διαχείριση Συγκρούσεων 7
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Δεν μπορούν να επιλυθούν όλες οι συγκρούσεις, αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν με διάφορους τρόπους. Η διαχείριση συγκρούσεων αποτελεί μια κοινωνική ικανότητα και το άτομο που την διαθέτει είναι αυτό που μπορεί να προλάβει, να παρέμβει είτε τελικά να εμπλακεί με εποικοδομητικό τρόπο (Herlitz, 2001) Ικανότητα Επίλυσης Προβλημάτων Η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων σχετίζεται με την ικανότητα διαχείρισης συγκρούσεων και είναι η ικανότητα ενός ατόμου να εμπνέει τους άλλους να συνεργαστούν στην προσπάθεια επίλυσης. Ευθύνη Ένα σημαντικό μέρος των κοινωνικών ικανοτήτων είναι το άτομο να αναλαμβάνει την ευθύνη για ό, τι λέει και κάνει και όχι να κατηγορεί τον άλλο. Διαχείριση Αλλαγών Ένα άτομο με ένα υψηλό επίπεδο επάρκειας κοινωνικών ικανοτήτων είναι σε θέση να ακούσει τα επιχειρήματα και τις σκέψεις των άλλων με ειλικρίνεια πριν πάρει μια τελική απόφαση (Herlitz) Αυτό το εγχειρίδιο επικεντρώνεται στις εξής δεξιότητες: Επικοινωνία, Εργασία σε ομάδες και Διαχείριση αλλαγών / Επίλυση προβλημάτων. 2.2 ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣOΝΤΩΝ (EQF) Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (European Qualifications Framework) είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς το οποίο συνδέει τα συστήματα επαγγελματικών προσόντων των χωρών, λειτουργώντας ως μηχανισμός μετατροπής για την ευκολότερη ανάγνωση και κατανόηση των επαγγελματικών προσόντων σε διαφορετικές χώρες και συστήματα στην Ευρώπη. Έχει δύο βασικούς στόχους: την προώθηση της κινητικότητας των πολιτών από χώρα σε χώρα, και τη διευκόλυνση της διά βίου μάθησής τους. Η Σύσταση τέθηκε επισήμως σε ισχύ τον Απρίλιο του 2008. Ορίζει το 2010 ως την προτεινόμενη ημερομηνία- στόχο για το συσχετισμό των εθνικών συστημάτων επαγγελματικών προσόντων των επιμέρους χωρών με το ΕΠΕΠ, και το 2012 για την εξασφάλιση από τις χώρες ότι τα επιμέρους πιστοποιητικά επαγγελματικών προσόντων φέρουν αναφορά στο αντίστοιχο επίπεδο του ΕΠΕΠ. Το ΕΠΕΠ θα συσχετίσει τα εθνικά συστήματα και πλαίσια επαγγελματικών προσόντων των διαφόρων χωρών με ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα αναφοράς - τα οκτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΕΠ. Τα επίπεδα καλύπτουν όλο το εύρος των επαγγελματικών προσόντων, από τα βασικά (Επίπεδο 1, π.χ. σχολικά απολυτήρια) έως τα προχωρημένα (Επίπεδο 8, π.χ. Διδακτορικά) επίπεδα. Ως μέσο για την προώθηση της διά βίου μάθησης, το ΕΠΕΠ περικλείει όλα τα επίπεδα επαγγελματικών προσόντων που αποκτώνται στη γενική, επαγγελματική αλλά και ακαδημαϊκή εκπαίδευση και κατάρτιση. Επιπλέον, το πλαίσιο καλύπτει τα επαγγελματικά προσόντα που απονέμονται στην αρχική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Τα οκτώ επίπεδα αναφοράς περιγράφονται σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα. Το ΕΠΕΠ αναγνωρίζει ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη διαφέρουν τόσο πολύ 8
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ μεταξύ τους που η μετατόπιση του βάρους στα μαθησιακά αποτελέσματα είναι απαραίτητη για τη σύγκριση και συνεργασία μεταξύ χωρών και ιδρυμάτων. Στο ΕΠΕΠ, ένα μαθησιακό αποτέλεσμα ορίζεται ως μια διατύπωση όλων αυτών που ο εκπαιδευόμενος γνωρίζει, κατανοεί και μπορεί να κάνει μετά την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας εκμάθησης. Κατά συνέπεια, το ΕΠΕΠ δίνει έμφαση στα αποτελέσματα της μάθησης και όχι στις εισροές, όπως η διάρκεια των σπουδών. Τα μαθησιακά αποτελέσματα κατανέμονται σε τρεις κατηγορίες - γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Αυτό σημαίνει ότι τα επαγγελματικά προσόντα σε διαφορετικούς συνδυασμούς περιλαμβάνουν μεγάλο εύρος μαθησιακών αποτελεσμάτων, συμπεριλαμβανομένης της θεωρητικής γνώσης, των πρακτικών και τεχνικών δεξιοτήτων και των κοινωνικών ικανοτήτων, όπου η ικανότητα της συνεργασίας με άλλους παίζει ζωτικό ρόλο. Τον Δεκέμβριο του 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη σύσταση των Βασικών Ικανοτήτων για τη Δια Βίου Μάθηση. Οι βασικές ικανότητες για τη δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση αποτελούν συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων κατάλληλων για το ευρύτερο συγκείμενο. Είναι ιδιαίτερα αναγκαίες για την προσωπική ολοκλήρωση και ανάπτυξη, την κοινωνική ένταξη, την ενεργό ιδιότητα του πολίτη και την απασχόληση. Οι βασικές ικανότητες είναι απαραίτητες εντός της κοινωνίας της γνώσης και εξασφαλίζουν περισσότερη ευελιξία στο εργατικό δυναμικό, επιτρέποντάς του να προσαρμόζεται γρηγορότερα στις διαρκείς αλλαγές του ολοένα περισσότερο διασυνδεδεμένου κόσμου. Αποτελούν σημαντικό παράγοντα καινοτομίας, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, και συμβάλλουν στην κινητοποίηση και στην ικανοποίηση των εργαζομένων, καθώς και στην ποιότητα της εργασίας. Το πλαίσιο αυτό ορίζει οκτώ βασικές ικανότητες και περιγράφει τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις που αφορούν την καθεμία. Οι βασικές αυτές ικανότητες είναι: επικοινωνία στη μητρική γλώσσα, η επικοινωνία σε ξένες γλώσσες, μαθηματική ικανότητα και βασικές ικανότητες στην επιστήμη και στην τεχνολογία. η ψηφιακή ικανότητα οι μεταγνωστικές ικανότητες (Learning to learn) κοινωνικές ικανότητες και ικανότητες που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη. το αίσθημα πρωτοβουλίας και η επιχειρηματικότητα η πολιτιστική γνώση και έκφραση, Στο πλαίσιο του έργου A-SKILLS, με βάση το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων, αναπτύχθηκαν περιγραφικοί δείκτες μαθησιακών αποτελεσμάτων - ικανότητες, δεξιότητες και γνώσεις- για τα τέσσερα επίπεδα EQF, από το βασικό (επίπεδο 1) έως το ενδιάμεσο (επίπεδο 4) που μπορούν να εφαρμοστούν στη διδασκαλία και καλύπτουν όλους τους τύπους της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και των επαγγελματικών προσόντων (π.χ. από τη σχολική εκπαίδευση στην επαγγελματική και επαγγελματική). 9
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Soft Skills Επίπεδο 1 Επίπεδο 2 Επίπεδο 3 Επίπεδο 4 μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα Επικοινωνία Ευαισθητοποίηση των διαφόρων τύπων λεκτικής αλληλεπίδρασης (συζητήσεις, συνεντεύξεις κλπ). Η συνειδητοποίηση ότι η γλώσσα και η επικοινωνία μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου και σε διαφορετικές γεωγραφικές, κοινωνικές και επικοινωνιακές συνθήκες. Ικανότητα επικοινωνίας, σε γραπτή ή προφορική μορφή, και κατανόησης, ή το πώς να κάνει κανείς άλλους να καταλάβουν, διάφορα μηνύματα σε μια ποικιλία καταστάσεων και για διαφορετικούς σκοπούς. Η επικοινωνία περιλαμβάνει τη δυνατότητα κάποιος να ακούσει ή να καταλάβει διάφορα φωνητικά μηνύματα σε διάφορες επικοινωνιακές καταστάσεις και να μιλήσει συνοπτικά και με σαφήνεια. Δυνατότητα να ανάγνωσης και κατανόησης διάφορων κειμένων, υιοθετώντας στρατηγικές κατάλληλες για διάφορους σκοπούς ανάγνωσης. Δυνατότητα συγγραφής διαφόρων είδη κειμένων για διάφορους σκοπούς, και παρακολούθηση της διαδικασίας συγγραφής (από το στάδιο του σχεδιασμού έως την διόρθωση). Δυνατότητα αναζήτησης, συλλογής και επεξεργασίας γραπτών πληροφοριών, δεδομένων και εννοιών, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στη μελέτη και να οργανώσουν τη γνώση με συστηματικό τρόπο. Δυνατότητα να διατύπωσης επιχειρημάτων, με ομιλία ή γραπτώς, με πειστικό τρόπο και λαμβάνοντας πλήρως υπόψη άλλες απόψεις, που εκφράζονται είτε σε γραπτή είτε σε προφορική μορφή. Διάθεση προσέγγισης των απόψεων και των επιχειρημάτων των άλλων με ανοιχτό μυαλό και συμμετοχή σε εποικοδομητικό και κριτικό διάλογο. Αυτοπεποίθηση κατά την ομιλία σε κοινό. Διαγωνισμός για την αισθητική ποιότητα της έκφρασης, πέρα από την τεχνική ορθότητα μιας λέξης / φράσης. Ανάπτυξη μιας θετικής στάσης για τη διαπολιτισμική επικοινωνία. 10
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Soft Skills Επίπεδο 1 Επίπεδο 2 Επίπεδο 3 Επίπεδο 4 μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα μαθησιακά αποτελέσματα Εργασία σε ομάδες Διαχείριση αλλαγών / Επίλυση προβλημάτων Γνώση των διαθέσιμων ευκαιριών προκειμένου να εντοπιστούν εκείνοι που είναι κατάλληλοι για τις προσωπικές, επαγγελματικές ή / και επιχειρηματικές δραστηριότητες ενός ατόμου. Βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση απλών εργασιών. Βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση απλών εργασιών. Ικανότητα συνεργατικής εργασίας και ευελιξία ως μέρος μιας ομάδας. Δυνατότητα προσδιορισμού των προσωπικών δυνάμεων και αδυναμιών. Απαιτούμενες βασικές γνωστικές και πρακτικές δεξιότητες για την αξιοποίηση σχετικών πληροφοριών με σκοπό την εκτέλεση εργασιών και την επίλυση συνήθων προβλημάτων με τη χρήση απλών κανόνων και εργαλείων. Δυνατότητα προληπτικής δράσης και ανταπόκρισης θετικά στις αλλαγές. Δυνατότητα δόμησης του προβλήματος. Θετική στάση απέναντι στην αλλαγή και την καινοτομία. Γνώση των διαδικασιών και γενικών εννοιών σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδών. Ανάληψη ευθυνών για την εκπλήρωση καθηκόντων στην εργασία ή την μελέτη. Προσαρμογή της προσωπικής συμπεριφοράς στις περιστάσεις κατά την εργασία σε ομάδες. Δυνατότητα αναζήτησης για πιθανές λύσεις. Προσαρμογή της προσωπικής συμπεριφοράς στις περιστάσεις κατά την επίλυση προβλημάτων. Ένα φάσμα γνωστικών και πρακτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εκτέλεση εργασιών και την επίλυση προβλημάτων με επιλογή και εφαρμογή βασικών μεθόδων, εργαλείων, υλικών και πληροφοριών. Εξέταση κάθε πιθανής λύσης και συστηματική ανάλυσή της. Δυνατότητα λήψης αποφάσεων. Άσκηση αυτοδιαχείρισης βάσει κατευθύνσεων σε περιβάλλοντα εργασίας ή μελέτη προβλέψιμων γεγονότων, αλλά που υπόκεινται σε αλλαγές. Επίβλεψη της εργασίας άλλων ατόμων, αναλαμβάνοντας κάποια ευθύνη για την αξιολόγηση και τη βελτίωση των δραστηριοτήτων εργασίας ή σπουδών. Ένα φάσμα γνωστικών και πρακτικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εξεύρεση λύσεων σε συγκεκριμένα προβλήματα σε ένα πεδίο εργασίας ή σπουδών. Δυνατότητα υλοποίησης. Δυνατότητα ελέγχου ότι η διαδικασία ήταν επιτυχής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παρακολούθηση και την απόκτηση πληροφοριών από τους ανθρώπους που επηρεάζονται από τις μεταβολές που επήλθαν. 11
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ 3 ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Δεν υπάρχει ευρέως κοινά αποδεκτός τρόπος σχετικά με το πώς μπορούν να «μετρηθούν» και να αξιολογηθούν οι κοινωνικές δεξιότητες. Η αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να περιλαμβάνει μια ποικιλία μεθόδων, που μπορεί να περιλαμβάνει αυτο-αξιολογήση, παρατήρηση συμπεριφοράς, ερωτηματολόγια αξιολόγησης της συμπεριφοράς, συνέντευξη, παίξιμο ρόλων, υποθετικά σενάρια καθώς και προσομοιώσεις σε υπολογιστή. Η πολυπλοκότητα της έννοιας των κοινωνικών δεξιοτήτων, δημιουργεί μια σειρά από δυσκολίες κατά την αξιολόγηση. Βασικές αρχές της αξιολόγησης Έγκυρη Αξιόπιστη Δίκαιη Ο βαθμός στον οποίο η ερμηνεία και η χρήση ενός αποτελέσματος αξιολόγησης μπορεί να υποστηρίζεται από αποδεικτικά στοιχεία. Μια εκτίμηση είναι έγκυρη εάν οι μέθοδοι και τα υλικά αξιολόγησης αντανακλούν τα στοιχεία, τα κριτήρια απόδοσης και τις βασικές πτυχές των αποδεικτικών στοιχείων, και αν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης υποστηρίζονται από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν. Ο βαθμός της συνέπειας και της ακρίβειας των αποτελεσμάτων αξιολόγησης, δηλαδή, ο βαθμός στον οποίο η εκτίμηση παρέχει παρόμοια αποτελέσματα για τους εκπαιδευόμενους με τις ίδιες ικανότητες σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους, ανεξάρτητα από τον αξιολογητή που διεξήγαγε την αξιολόγηση. Η αξιολόγηση δεν πρέπει να παρέχει πλεονέκτημα ή μειονέκτημα σε συγκεκριμένους εκπαιδευόμενους. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι μέθοδοι αξιολόγησης πρέπει να είναι προσαρμοσμένες ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες (όπως τα άτομα με αναπηρία ή άτομα με πολιτισμικές διαφορές) Το εγχειρίδιο επικεντρώνεται στη χρήση εργαλείων που σχετίζονται με τις εξής μεθόδους: Συνέντευξη, Παρατήρηση και Παιχνίδι ρόλων. Επιπλέον, όσο αφορά στις δεξιότητες επικεντρώνεται στις εξής: Επικοινωνία, Εργασία σε ομάδες και Διαχείριση αλλαγών / Επίλυση προβλημάτων. Γενικές προσεγγίσεις για την αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων: Οι Schumaker & Hazel (1984) παρέχουν μια τυπολογία με προσεγγίσεις αξιολόγησης και με γενική αναφορά στα πλεονεκτήματα και στα μειονεκτήματα του κάθε τύπου και θέτουν μια σειρά από κριτήρια για την μέτρηση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Η αξιολόγηση πρέπει να μπορεί να μετρά κατά πόσον ή όχι υπάρχουν οι δεξιότητες στο άτομο και τον τρόπο συμπεριφοράς του και χρήσης των δεξιοτήτων σε διάφορες καταστάσεις. Σε γενικές γραμμές, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ ελλείμματος σε ικανότητες και αδυναμίας εφαρμογής αυτών. Στην συνέχεια αναλύονται μερικές από τις μεθόδους αξιολόγησης. 1. Παρατήρηση και Κωδικοποίηση της Συμπεριφοράς Αποτελεί την καταγραφή και κωδικοποίηση της συμπεριφοράς ενός ατόμου στο πλαίσιο συγκεκριμένων συνθηκών. Στην συνέχεια, μέσω της παρατήρησης, καταγράφεται η εμφάνιση, η συχνότητα και η διάρκεια των κωδικοποιημένων συμπεριφορών. 12
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Πλεονεκτήματα (α) όταν εφαρμόζεται σε πραγματικό περιβάλλον αντανακλά τις ρεαλιστικές συμπεριφορές ενός άτομου, (β) μπορεί να είναι αξιόπιστη εάν ο παρατηρητής εκπαιδευτεί κατάλληλα και διενεργεί επαρκείς ελέγχους αξιοπιστίας, (γ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα σε πραγματικό περιβάλλον για την αξιολόγηση της αλλαγής στη συμπεριφορά Μειονεκτήματα (α) μέθοδοι που μετρούν τη συχνότητα ή τη διάρκεια μιας συμπεριφοράς στο πλαίσιο κοινωνικών αλληλεπιδράσεων δεν έχουν μακροχρόνια προγνωστική εγκυρότητα, (β) η ποιότητα των συμπεριφορών είναι δύσκολο να εντοπιστεί και ως εκ τούτου σπάνια κωδικοποιείται, (γ) δε μπορεί να προσδιοριστεί σαφώς εάν ο εξεταζομενος διαθέτει σε σημαντικό η όχι βαθμό τις δεξιότητες που ερευνώνται, (δ) η μέθοδος είναι χρονοβόρα και δύσκολη, (ε) δεν μπορεί να διασφαλιστεί η εμφάνιση και συνεπώς η παρατήρηση και αξιολόγηση των δεξιοτήτων που ενδιαφέρουν τον εκπαιδευτή 2. Παρατήρηση με την χρήση λίστας ελέγχου (Observational checklists) Αποτελεί μια πολύ συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδο σύμφωνα με την οποία κατηγοριοποιούνται σε λίστα όλες οι δυνητικές συμπεριφορές που ερευνώνται και θα μπορούσαν να προκύψουν στο πλαίσιο μια συγκεκριμένης κατάστασης. Στην συνέχεια ο αξιολογητής καλείται με βάση την λίστα να αξιολογήσει συμπεριφορές που προκύπτουν είτε σε φυσικό περιβάλλον, είτε στο πλαίσιο παιχνιδιού ρόλων είτε με την μέθοδο των σκηνοθετημένων καταστάσεων σε φυσικό περιβάλλον. Η μέθοδος «Παιχνίδι ρόλων» είναι εύκολη να εφαρμοσθεί αλλά δεν αντικατοπτρίζει με ακρίβεια συμπεριφορές που θα συνέβαιναν στη φυσική κατάσταση. Η παρατήρηση σε φυσική κατάσταση είναι άριστη μέθοδος, αλλά συχνά πολλές συμπεριφορές αποτρέπονται εξαιτίας της παρουσίας του παρατηρητή. Οι μέθοδος των σκηνοθετημένων καταστάσεων χωρίς την εκ των προτέρων γνώση του ατόμου - στόχου αποτελεί έναν καλό συνδυασμό των δυο παραπάνω περιπτώσεων. Advantages (α) είναι εύκολο στη χρήση - απαιτείται λίγος χρόνος εκπαίδευσης ώστε κάποιος να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει ορθά αυτή τη μέθοδο (β) μπορεί να επιτρέψει την καταγραφή λεκτικών και μη λεκτικών συμπεριφορών, (γ) μπορεί να συμβάλει στον προσδιορισμό και εντοπισμό των κατάλληλων συμπεριφορών που στην συνέχεια μπορούν να αξιοποιηθούν για την εκπαίδευση αντίστοιχων ομάδων, (δ) δίνει την δυνατότητα ποσοτικού προσδιορισμού του βαθμού που παρατηρείται μια συμπεριφορά, (ε) μπορεί να χρησιμοποιείται κατ επανάληψη 3. Κοινωνιομετρική Αξιολόγηση (Socio-metric Assessment) Disadvantages (a) δεν δύναται να συμβάλει στον προσδιορισμό των εκπαιδευτικών αναγκών καθώς δε μπορεί να προσδιοριστεί το σημείο «μη ικανοποιητικής απόδοσης», (b) συμπεριφορές που δεν έχουν καταγραφεί στην λίστα δεν αξιολογούνται Αναφέρεται στην μέθοδο του προσδιορισμού του βαθμού που ένα άτομο είναι αρεστό και κοινωνικά αποδεκτό. Η κοινωνιομετρία αφορά ένα σύνολο τεχνικών με τις οποίες μπορούμε 13
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ να συλλέξουμε πληροφορίες που μας βοηθούν να αντιληφθούμε καλύτερα μια ομάδα, ως σύστημα σχέσεων με λειτουργικούς και δομικούς δεσμούς. Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη συναισθηματική ή την κοινωνική δομή και τη δυναμική της ομάδας, προσδιορίζοντας το βαθμό αποδοχής των μελών και το κατά πόσο τα άτομα είναι ανεκτά σε μια ομάδα, το ποιος είναι περισσότερο δημοφιλής και ποιος όχι, κλπ. Συνίσταται κυρίως: α) στη διενέργεια του κοινωνιομετρικού τεστ, β) από τα δεδομένα του τεστ στη σύνταξη της κοινωνιόμητρας, γ) από αυτήν στη δημιουργία του κοινωνιόγραμματος και τελικά δ) στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Το κοινωνιομετρικό τεστ προϋποθέτει τη συμπλήρωση ερωτηματολογίου όπως το παράδειγμα που ακολουθεί: Με ποιους συναδέλφους σου επιθυμείς να είσαι στην ίδια ομάδα. Γράψε τα ονόματα τριών από αυτούς κατά σειρά προτίμησης. Για τις ανάγκες του κοινωνιομετρικού τεστ μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε η κλίμακα Likert είτε η Οπτική Αναλογική Κλίμακα (Visual Analogue Scale). Η κλίμακα Likert είναι μια ψυχομετρική κλίμακα που συνήθως χρησιμοποιείται στην έρευνα βασισμένη σε ερωτηματολόγια. Η τυπική μορφή αποτελείται από μια πεντάβαθμη κλίμακα που μπορεί να έχει ως εξής: 1 Διαφωνώ 2 Μάλλον Διαφωνώ 3 Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ 4. Μάλλον Συμφωνώ 5. Συμφωνώ απόλυτα Η οπτική αναλογική κλίμακα (VAS) είναι μια ψυχομετρική κλίμακα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ερωτηματολόγια. Είναι ένα όργανο μέτρησης για υποκειμενικά χαρακτηριστικά ή συμπεριφορές που δεν μπορούν άμεσα να μετρηθούν. Στο πλαίσιο της κλίμακας VAS, οι ερωτηθέντες προσδιορίζουν το επίπεδο που συμφωνούν σε μια δήλωση προσδιορίζοντας ένα σημείο κατά μήκος μιας συνεχούς γραμμής η οποία διαθέτει σημείο αρχής και τέλους. Πλεονεκτήματα (α) η μέθοδος είναι εστιασμένη στην άποψη μιας συγκεκριμένης ομάδας ομότιμων σε σχέση τις κοινωνικές ικανότητες, (β) η μέθοδος έχει αποδειχθεί ότι έχει καλή προβλεπτική εγκυρότητα, (γ) έχει αξιοπιστία σε διενέργεια επαναληπτικών μετρήσεων, (δ) είναι γρήγορη και εύκολη Μειονεκτήματα (α) μπορεί να επηρεάζεται το αποτέλεσμα σε καταστάσεις όπου οι φιλίες, οι συμπάθειες και οι αντιπάθειες είναι ισχυρές, (β) τα αποτελέσματα δεν παρέχουν διαγνωστικές πληροφορίες σχετικά με το ποιες κοινωνικές δεξιότητες θα πρέπει να διδαχτούν, (γ) δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί πολύ συχνά, (δ) η κατάταξη των συμμετεχόντων με βάση την δημοτικότητα/ αποδοχή τους από την ομάδα μπορεί να οδηγήσει στην περιθωριοποίηση ατόμων 14
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ 4. Συμπεριφορικές κλίμακες αξιολόγησης (Behavioural rating scales) Ένα εργαλείο αξιολόγησης που σχεδιάστηκε για την εκτίμηση των αντιλήψεων και συμπεριφορών ενός ατόμου σε μια τυποποιημένη μορφή. Κατά την εφαρμογή αναδεικνύεται κατά πόσον απαντάται μια συγκεκριμένη ικανότητα ή πόσο καλά εφαρμόζεται. Advantages (α) γρήγορη και εύκολη, (β) μπορεί να προσδιορίσει τις ελλείψεις και συνεπώς δίνει την δυνατότητα για λήψη μέτρων, (γ) γρήγορη και εύκολη στην εφαρμογή Disadvantages (α) μια τυχαία απάντηση μπορεί να αποτελέσει καθολικό δείκτη των ικανοτήτων του ατόμου ενώ αδυναμία αξιοποίησης ικανοτήτων (και όχι απουσίας) μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα 3.1 ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΦΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Το κείμενο που ακολουθεί επικεντρώνεται στην προπαρασκευαστική φάση της αξιολόγησης (σχεδιασμός της αξιολόγησης). Πλαίσιο και στόχοι της αξιολόγησης Το σύστημα αξιολόγησης που προτείνεται στο πλαίσιο του έργου Askills απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς/εκπαιδευτές αλλά και όσους σχετίζονται με τους ανέργους και έχει ως στόχο την αξιολόγηση και τη διαπίστευση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που έχουν αποκτηθεί μέσω της εμπειρίας). Ποιοι θα πρέπει να αξιολογηθούν; Οι συμμετέχοντες της αξιολόγησης είναι κυρίως οι άνεργοι που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες (χαμηλής εξειδίκευσης, μακροχρόνια άνεργοι, άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο, ανύπαντρες μητέρες, μετανάστες, κλπ). Τα εργαλεία μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για απασχολούμενους σε θέσεις εργασίας όπως αυτές που χαρακτηρίζονται από μεταβλητότητα, έχουν χαμηλότερες απαιτήσεις όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο, εξαρτώνται από τις εξωτερικές συνθήκες, είτε εμφανίζουν μειωμένη δυνατότητα επαγγελματικής ανέλιξης. Τα Εργαλεία αξιολόγησης δύνανται να χρησιμοποιηθούν είτε κατά άτομο (συνέντευξη) είτε κατά ομάδες (παρατήρηση κλπ) Οι συμμετέχοντες θα αξιολογηθούν σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες, που έχουν αποκτήσει ανεπίσημα μέσω της εργασίας τους και από άλλες προσωπικές δραστηριότητες. Η αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί μια ευκαιρία για μια καλύτερη θέση στην αγορά εργασίας αλλά και για τη διατήρηση υφισταμένων θέσεων εργασίας. Οι συμμετέχοντες μπορούν να αξιολογήσουν τις δικές τους δεξιότητες και ικανότητες, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην αναγνώριση και στον προσδιορισμό των ελλείψεων σε δεξιότητες. Η Αξιολόγηση μπορεί επίσης να δώσει την δυνατότητα ανάδειξης των αναγκών κατάρτισης ενώ μπορεί να αποτελέσει μέρος ενός ολοκληρωμένου προγράμματος συμβουλευτικής υποστήριξης. Τι πρόκειται να αξιολογηθεί; Αυτό το εγχειρίδιο παρέχει εργαλεία για την αξιολόγηση των παρακάτω κοινωνικών δεξιοτήτων: 15
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Επικοινωνία, Εργασία σε ομάδες και Διαχείριση αλλαγών / Επίλυση προβλημάτων Ποιος θα αξιολογήσει; Κάθε επαγγελματίας εκπαιδευτής διαθέτει το δικό του επαγγελματικό υπόβαθρο στα πεδία που ειδικεύεται. Ωστόσο, πέρα από την ατομική προσέγγιση είναι η αναγκαία μια κοινή προσέγγιση διδασκαλίας και αξιολόγησης. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να τονιστούν ορισμένες κοινές αρχές για την διαδικασία της αξιολόγησης, όπως εμφανίζονται στην συνέχεια: Διατύπωση ρεαλιστικών στόχων. Καθορισμός της κατάλληλης μορφής / εργαλείου αξιολόγησης. Ικανότητα για ανατροφοδότηση. Ικανότητα επιλογής και χρήσης εκπαιδευτικών μεθόδων και διδακτικών βοηθημάτων. Δεξιότητες παρακολούθησης και αξιολόγησης της επίτευξης των στόχων της αξιολόγησης. Η αξιολόγηση μπορεί να επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα προσωπικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτή. Μερικά χαρακτηριστικά είναι κληρονομικές προδιαθέσεις, άλλα προκύπτουν εξελικτικά μέσω της μάθησης και ενισχύονται από την εμπειρία. Σε γενικές γραμμές, ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι μια ώριμη, ισορροπημένη προσωπικότητα. Θα πρέπει να ενεργεί με φιλικό και αξιόπιστο τρόπο, μιας και είναι η καλύτερη προσέγγιση για τους συμμετέχοντες ώστε να οικοδομήσουν το σεβασμό. Είναι σημαντικό να θεσπιστούν σαφείς κανόνες, αντικειμενικότητα και αποφασιστικότητα. Ο εκπαιδευτής πρέπει να υποστηρίζει, να ενθαρρύνει, να εκτιμά και να εξηγεί ασάφειες εκ των προτέρων. Για την προετοιμασία και την υλοποίηση της αξιολόγησης, είναι σημαντικό να υπάρχει βασική γνώση της ψυχολογίας μάθησης, όπως: Γνώση της καμπύλης μάθησης. Μνήμη και διαδικασίες μνήμης (λήθη, επανάληψη). Κίνητρα. Προσοχή και αντίληψη. Νοημοσύνη. Επίσης, πολύ σημαντική θεωρείται η γνώση των ΤΠΕ. Η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας μπορεί να αποτελέσει ένα ουσιαστικό μέρος της διαδικασίας κατάρτισης και αξιολόγησης. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να δοθεί βαρύτητα στην ορθή και αποτελεσματική χρήση αυτών των εργαλείων. Ο χρόνος αλλά και το κόστος που απαιτούνται για την εφαρμογή της αξιολόγησης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που πρέπει αν ληφθούν υπόψη. Η συνολική διάρκεια της αξιολόγησης εξαρτάται από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται, ωστόσο οι μέθοδοι που περιγράφονται στο παρόν εγχειρίδιο έχουν διάρκεια 3-5 ωρών. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την διαδικασία αξιολόγησης είναι το ίδιο το άτομο ή η ομάδα και το επίπεδο της συνεργασίας για την επίτευξη των στόχων. Τα άτομα που 16
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ συμμετέχουν στην διαδικασία πρέπει πάντα να είναι εξοικειωμένα με το χρονοδιάγραμμα της αξιολόγησης. Το κόστος της αξιολόγησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Τα πιο βασικά περιλαμβάνουν: αμοιβή εκπαιδευτή/αξιολογητή. Παροχή χώρου για την εφαρμογή της αξιολόγησης. Ενημερωτική εκστρατεία. Τα υλικά εκτύπωσης και άλλες διοικητικές δραστηριότητες. 3.1.1 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ εκπαιδευτεσ Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να βοηθήσει τους εκπαιδευτές να οργανώσουν και να προετοιμάσουν την αξιολόγηση από την αρχή μέχρι το τέλος. Για το λόγο αυτό, ο εκπαιδευτής πρέπει να επικεντρωθεί σε μεθοδολογικά ζητήματα. Ποιοι είναι οι συμμετέχοντες και ποιοι είναι οι στόχοι τους? Ο εκπαιδευτής, πριν ξεκινήσει η διαδικασία αξιολόγησης, πρέπει να γνωρίζει τις ατομικές ανάγκες, τα κίνητρα και τις επιθυμίες των συμμετεχόντων. Ο εκπαιδευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει διάφορες μεθόδους γνωριμίας με τους συμμετέχοντες πριν την έναρξη της διαδικασίας, ορισμένες από αυτές μπορεί να είναι η αποστολή βιογραφικού η επιστολής εκδήλωσης ενδιαφέροντος, η συνέντευξη κλπ. Επιλογή του κατάλληλου εργαλείου Ο εκπαιδευτής πρέπει να δώσει προσοχή για να επιλέξει το καλύτερο εργαλείο για την αξιολόγηση σύμφωνα με τις ανάγκες της συγκεκριμένης ομάδας. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την επιλογή της πιο αποτελεσματικής μεθόδου για την αξιολόγηση των soft skills είναι διάφορα, όπως: ο χρόνος, οι οικονομικοί πόροι, οι δεξιότητες που πρέπει να αναπτυχθούν, οι προδιαγραφές μιας θέσης εργασίας, οι στόχοι της αξιολόγησης, αλλά και κριτήρια, όπως η αποτελεσματικότητα, η αντικειμενικότητα και η αξιοπιστία. Ο στόχος της αξιολόγησης είναι να προσδιορίσει τις κοινωνικές δεξιότητες των συμμετεχόντων, ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για τις συνεντεύξεις εργασίας με πιθανούς εργοδότες, να αναδείξει ορθούς τρόπους για την επίλυση συγκεκριμένων (υποθετικών) καταστάσεων που σχετίζονται με την επικοινωνία, να εντοπίσει και να αξιολογήσει το επίπεδο της ικανότητας για ομαδική εργασία και να προτείνει βελτιώσεις. Η επιλογή εργαλείου σχετίζεται άμεσα με τις πραγματικές ανάγκες της ομάδας, για παράδειγμα εάν ο εκπαιδευτής ξέρει ότι ένας συμμετέχων πρόκειται να λάβει μέρος σε μια συνέντευξη με δυνητικό εργοδότη και παρουσιάζει έλλειμμα στις δεξιότητες επικοινωνίας, τότε ο εκπαιδευτής θα πρέπει να επιλέξει ένα συναφές εργαλείο. Ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι σίγουρος για το επιλεγμένο εργαλείο, θα πρέπει να το γνωρίζει πολύ καλά αλλά επίσης να είναι σε θέση να αξιοποιήσει τη δική του εμπειρία, τις δεξιότητες και τις γνώσεις για να προσαρμόσει την εφαρμογή του εργαλείου σύμφωνα με την κατάσταση. Για να επιλέξει ένα κατάλληλο εργαλείο, ο εκπαιδευτής θα πρέπει να ρωτήσει τον εαυτό τις ακόλουθες ερωτήσεις: 17
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Ποιος ακριβώς είναι ο σκοπός της αξιολόγησης; Σύμφωνα με την εμπειρία μου, τι θα με βοηθήσει στην αξιολόγηση; Τι θέλω να πετύχω; Τι πρέπει να κάνω πρώτα; Παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη (χώρος, εξοπλισμός κλπ) Ο εκπαιδευτής πρέπει να έχει προετοιμαστεί όσο αφορά στον εξοπλισμό ανάλογα με το επιλεγμένο εργαλείο και τον αριθμό των συμμετεχόντων. Κατά την επιλογή του χώρου συνάντησης ο εκπαιδευτής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την δυνατότητα πρόσβασης προκειμένου να υπάρχει ευκολία πρόσβασης και χαμηλό κόστος από πλευράς εκπαιδευομένων. Επιπλέον είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Η διαρρύθμιση του χώρου και η διάταξη εξαρτάται από τις μεθόδους / εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση. Στον εξοπλισμό περιλαμβάνονται ο βασικός εξοπλισμός για τις παρουσιάσεις (υπολογιστής, data projector κλπ αλλά και βασικό υποστηρικτικό υλικό που πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους οι συμμετέχοντες όπως υποστηρικτικό υλικό, φόρμες κλπ. Χρονοδιάγραμμα Το πρόγραμμα πρέπει να είναι σαφές σε όλους τους συμμετέχοντες. Το χρονοδιάγραμμα εξαρτάται επίσης από τον αριθμό των συμμετεχόντων και τις ειδικές ανάγκες τους. Κάθε εργαλείο έχει μια συνιστώμενη διάρκεια συμπεριλαμβανομένης τις φάσεις προετοιμασίας, υλοποίησης, αξιολόγησης και ανατροφοδότησης. Αυτό το πρόγραμμα πρέπει να ορίζεται από την αρχή και οι χρόνοι πρέπει να τηρούνται και ελέγχονται από τον εκπαιδευτή. 3.1.2 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΛΑΘΗ Participants Είναι απαραίτητη η διάγνωση από την αρχή προβλημάτων όπως, η έλλειψη κινήτρων και οι περιορισμοί στη συμμετοχή (ψυχική υγεία, αναπηρία, μετανάστες που δεν γνωρίζουν τη γλώσσα κ.λπ.) Ο εκπαιδευτής πρέπει να είναι εξοικειωμένος με τις συγκεκριμένες ανάγκες των συμμετεχόντων πριν από την έναρξη της αξιολόγησης. Ο εκπαιδευτής μπορεί να προετοιμάσει κάποια ερωτηματολόγια που περιλαμβάνουν ερωτήσεις σχετικά με συγκεκριμένες απαιτήσεις των συμμετεχόντων ώστε να μπορεί να προσαρμόσει την αξιολόγηση όσο το δυνατόν περισσότερο στις ανάγκες τους. Μεροληψία Είναι πολύ σημαντικό ο εκπαιδευτής που διεξάγει την αξιολόγηση να είναι αμερόληπτος και ανοιχτός να παρατηρήσει την συμπεριφορά της ομάδας χωρίς να προσδοκά εκ προτέρων κάποιο συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Υλικά και εξοπλισμός Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να προετοιμάσει τα κατάλληλα υλικά και τον απαραίτητο εξοπλισμό σύμφωνα με το επιλεγμένο εργαλείο αλλά και τον αριθμό των συμμετεχόντων. Ο εξοπλισμός θα 18
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ πρέπει να έχει ελεγχτεί ως προς την ορθή λειτουργία του πριν την έναρξη της αξιολόγησης. Space for assessment Εκπαιδευτής θα πρέπει να νιώθει άνετα στο χώρο της αξιολόγησης για αυτό το λόγο, στην προπαρασκευαστική φάση, είναι σκόπιμο να επισκεφτεί την αίθουσα αξιολόγησης. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ: Γνωρίστε τη δομή της ομάδας των συμμετεχόντων. Κατανοήστε όλες τις ειδικές ανάγκες και απαιτήσεις των συμμετεχόντων. Επιλέξτε το κατάλληλο εργαλείο. Επιλέξτε τον κατάλληλο χώρο και επισκεφθείτε τον πριν. Προετοιμάστε όλα τα υλικά και τον εξοπλισμό. Ελέγξτε τη λειτουργία του εξοπλισμού. Κάντε ένα σαφές και ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα με διαλείμματα. Αναρτήστε το πρόγραμμα σε εμφανή θέση. Φροντίστε να υπάρχουν αρκετά αναψυκτικά ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων και τη διάρκεια της αξιολόγησης. 19
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ 3.2 ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι Schumaker & Hazel (1984) συμπεραίνουν ότι κανένας από τους τρόπους μέτρησης δεν είναι ιδανικός. Η Χρήση ενός συνδυασμού προσεγγίσεων μέτρησης είναι η καλύτερη τακτική. Η αξιολόγηση πρέπει να διαθέτει στρατηγική, κατάλληλα στοχοθετημένη, αποτελεσματική και να καθορίζει εύκολα μετρησιμους στόχους. Η επιτυχής εφαρμογή της αξιολόγησης έχει τρεις μεταβλητές: Σαφής επιδίωξη / στόχο. Λογική διάταξη. Σαφήνεια. Μελέτες δείχνουν ότι με την ανάγνωση ένα άτομο θυμάται μόνο τις ελάχιστες πληροφορίες. Οι περισσότερες πληροφορίες εντυπώνονται από τις συζητήσεις σχετικά με το θέμα, την προσωπική εμπειρία ή κατά την μεταφορά μιας πληροφορίας σε άλλο πρόσωπο. Η παρακάτω κλίμακα δείχνει την ποσότητα των πληροφοριών που παραμένουν στη μνήμη με τη χρήση των διαφόρων μορφών διδασκαλίας: ανάγνωση 10% ακρόαση 20% όραση/εικόνα 0% όραση και ακοή, 50% συζήτηση με άλλους 70% προσωπική εμπειρία 80% μεταβίβαση πληροφοριών / διδασκαλία σε άλλο 95% Εκπαιδευτικοί Στόχοι για κάθε Δεξιότητα Ανάλογα με τη δεξιότητα που επικεντρώνεται ο αξιολογητής καθορίζονται διαφορετικοί εκπαιδευτικοί στόχοι. Στην συνέχεια αναφέρονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι για τις δεξιότητες στις οποίες επικεντρώνεται ο οδηγός και η εργαλειοθήκη δηλαδή, Επικοινωνία, Εργασία σε ομάδες, Διαχείριση αλλαγών/ επίλυση προβλημάτων. Communication Ο στόχος της αξιολόγησης είναι να εντοπίσει και να αξιολογήσει τις καλές (ή κακές) δεξιότητες επικοινωνίας, την ποιότητα της επικοινωνίας σε μια συγκεκριμένη ομάδα (ομάδα μελέτης, η ομάδα εργασίας) και να συμβάλει στον προσδιορισμό των απαραίτητων βελτιώσεων για την καλύτερη προετοιμασία τους για συνεντεύξεις εργασίας με πιθανούς εργοδότες. Working in teams Ο στόχος είναι να εντοπίσει και να αξιολογήσει την ποιότητα της επικοινωνίας σε μια συγκεκριμένη ομάδα (ομάδα μελέτης, η ομάδα εργασίας) και το επίπεδο της ικανότητας ομαδικής εργασίας. Handling changes/problem solving Ο στόχος της αξιολόγησης είναι να εντοπίσει προσεγγίσεις για την επίλυση συγκεκριμένων (υποθετικών) καταστάσεων που σχετίζονται με την επικοινωνία και την διαχείριση αλλαγών. 20
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ 3.2.1 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ εκπαιδευτεσ Ο εκπαιδευτής είναι ο διοργανωτής της αξιολόγησης και ταυτόχρονα κύριος διαμεσολαβητής, παρατηρητής, προπονητής, αξιολογητής και μερικές φορές ψυχολόγος. Ο εκπαιδευτής μερικές φορές μιλάει συχνά, παρουσιάζει, εξηγεί, επιδεικνύει, δίνει οδηγίες, θέτει ερωτήματα ή ξεκινά μια συζήτηση στην ομάδα. Κάθε επικοινωνία πρέπει να είναι: Δομημένη Κατανοητή Αξιόπιστη. Ο εκπαιδευτής είναι πάντα υπεύθυνος για τη συνολική διάρκεια της διαδικασίας και την χρονική κατανομή, ενώ οι συμμετέχοντες πρέπει πάντα να είναι ενημερωμένοι από την αρχή για το χρονοδιάγραμμα. Στη συνέχεια, καλό είναι να τοποθετηθεί το πρόγραμμα σε ένα ορατό μέρος που επιτρέπει σε όλους τους συμμετέχοντες να παρακολουθούν την εξέλιξη της διαδικασίας. Η διαδικασία αξιολόγησης βασίζεται στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εκπαιδευτή και του συμμετέχοντα, αυτό δημιουργεί πολλές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και ο εκπαιδευτής είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία μιας καλής ατμόσφαιρας. Ο εκπαιδευτής πρέπει επίσης να ενθαρρύνει όλους τους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις απόψεις τους για διάφορα θέματα και να παρέχει ίσες ευκαιρίες σε όλους στην ομάδα ενώ θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος για τις περιπτώσεις που κάποιος στην ομάδα επιδιώκει να κυριαρχήσει και να επιβάλει τις δικές του ιδέες στην ομάδα. Γενικές Μέθοδοι Αξιολόγησης των Soft Skills Πρώτα απ όλα, είναι αναγκαίο να υποστηριχτεί ο συμμετέχοντας να εντοπίσει δικό του / της επίπεδο των δεξιοτήτων. Ο εκπαιδευτής μπορεί να επιλέξει διάφορα εργαλεία για τον εντοπισμό των κοινωνικών δεξιοτήτων που έχει ήδη ο συμμετέχων. Το παρόν εγχειρίδιο θα επικεντρωθεί σε τρεις επιλεγμένες δεξιότητες - Επικοινωνία, Ομαδικής εργασία και διαχείρισης αλλαγών / επίλυση προβλημάτων. INTERVIEW Μια δομημένη συνέντευξη με τον υποψήφιο θεωρείται ως μια μορφή αναγνώρισης της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης. Η συνέντευξη μπορεί να διεξαχθεί ως μια συνέντευξη για μια συγκεκριμένη εργασία, η οποία θα επιτρέψει τον αξιολογητή να καταλάβει τις δεξιότητες και ικανότητες που ο υποψήφιος έχει αποκτήσει και τη στάση του / της απέναντι σε διάφορες καταστάσεις. Η Ατομική συνέντευξη (προφορική έκφραση) μπορεί να βασισθεί στη συμπλήρωση ενός ερωτηματολόγιου που μπορεί να οδηγήσει σε διάλογο πάνω σε συγκεκριμένους άξονες. Οι Συνεντεύξεις τρόπου συμπεριφοράς, είναι συνεντεύξεις που ερευνούν τον τρόπο που το άτομο ενέργησε στο παρελθόν σε διάφορες καταστάσεις (επαγγελματικές και προσωπικές). Βασίζεται στη λογική ότι ο τρόπος συμπεριφοράς στο παρελθόν μπορεί να προβλέψει πώς θα συμπεριφερθεί στο μέλλον. 21
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ OBSERVATION OF ON-THE-JOB TASKS Η Άμεση παρατήρηση και την αξιολόγηση των ικανοτήτων ατόμων κατά την διάρκεια της εργασίας τους, είναι μια άλλη μορφή της αξιολόγησης. Αυτό, ωστόσο, προϋποθέτει ότι ο υποψήφιος είναι εργαζόμενος και μπορεί επομένως να συμμετέχει σε αυτόν τον τύπο αξιολόγησης. Εάν ο υποψήφιος είναι άνεργος θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα εικονικό εργασιακό περιβάλλον όπου ο υποψήφιος μπορεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του και ο αξιολογητής θα είναι σε θέση να αξιολογήσει τις ικανότητές του. Αυτή η μορφή της αξιολόγησης είναι αρκετά δύσκολη δεδομένου ότι ο αξιολογητής θα πρέπει να επισκεφθεί τον υποψήφιο στη δουλειά του είτε αν είναι άνεργος θα χρειαστεί σημαντικούς πόρους για τις ανάγκες της προσομοίωσης εργασιακού περιβάλλοντος. Ωστόσο, η παρατήρηση κατά την διάρκεια της εργασίας επιτρέπει την προσεκτική παρατήρηση και την αξιολόγηση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων του υποψηφίου και της εμπειρίας του σε ένα συγκεκριμένο τομέα. ROLE PLAYING Το Παιχνίδι ρόλων είναι μια προσομοίωση στην οποία κάθε συμμετέχων έχει ένα ρόλο να παίξει. Τα άτομα που συμμετέχουν λαμβάνουν πληροφορίες που σχετίζονται με την περιγραφή του ρόλου, τις αρμοδιότητες και άλλες τέτοιες πληροφορίες. Στο συμμετέχοντα στη συνέχεια δίνεται μια γενική περιγραφή της κατάστασης και του προβλήματος, αφού οι συμμετέχοντες έχουν διαβάσει και κατανοήσει το ρόλο τους, αρχίζουν να ενεργούν μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους συμμετέχοντες. Σε γενικές γραμμές, η μέθοδος βοηθά στα ακόλουθα: Ανάπτυξη διαπροσωπικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων επικοινωνίας Επίλυση των συγκρούσεων Λήψη ομαδικών αποφάσεων Το Παιχνίδι ρόλων ως μέθοδος αξιολόγησης των κοινωνικών δεξιοτήτων του ατόμου συχνά προτιμάται από τους συμμετέχοντες, δεδομένου ότι θεωρείται ως ένας διασκεδαστικός τρόπος εκμάθησης και κατάρτισης ή εκτίμησης soft skills. Ωστόσο συχνά οι συμμετέχοντες αισθάνονται άβολα και απροετοίμαστοι σχετικά με την εφαρμογή της μεθόδου. PORTFOLIO Κάθε υποψήφιος μπορεί να υποβάλει ένα χαρτοφυλάκιο που μπορεί να περιλμβάνει: Βιογραφικό Σημείωμα, Επιστολή, πτυχία / διπλώματα / πιστοποιητικά, συστατικές επιστολές κ.λπ. Το περιεχόμενο του χαρτοφυλακίου στη συνέχεια θα τεθεί προς αξιολόγηση ενώ κατά την διάρκεια της συνέντευξης θα προσδιοριστεί η εγκυρότητα του περιεχομένου του χαρτοφυλακίου. Το χαρτοφυλάκιο είναι μια πιο εκτεταμένη μορφή αξιολόγησης, καθώς περιλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικά έγγραφα ενώ επιτρέπει την αξιολόγηση προηγούμενης μάθησης. Τέλος, η αποτίμηση του χαρτοφυλακίου του υποψηφίου επιτρέπει την αξιολόγηση κατά κύριο λόγο των γνώσεων του υποψηφίου καθώς βασίζεται σε πιο θεωρητικό υπόβαθρο και όχι στην πρακτική εμπειρία και την τεχνογνωσία που έχει αποκτηθεί με την πάροδο των ετών. Η αξιολόγηση χαρτοφυλακίου ωστόσο, έχει επίσης πιθανά μειονεκτήματα, όπως: Είναι χρονοβόρο και δύσκολο για να αξιολογήσει 22
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Το περιεχόμενο ενδέχεται να ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των υποψηφίων Είναι δαπανηρή διαδικασία από την άποψη χρόνου Συχνά καθίσταται δύσκολη η διαδικασία συλλογής και αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας αξιόπιστων και έγκυρων κριτηρίων ταξινόμησης SURVEYS & QUESTIONNAIRES Οι έρευνες και τα ερωτηματολόγια μπορούν να χορηγηθούν σε όλες τις ομάδες-στόχους και με μια σειρά από διαφορετικούς τρόπους (τηλέφωνο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, συνεντεύξεις). Τα πιθανά πλεονεκτήματα της εφαρμογής ερευνών και ερωτηματολογίων περιλαμβάνουν: Εύκολο να διαχειριστεί Μπορεί να καλύψει μια ποικιλία θεμάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα Βοήθεια για τη δημιουργία σχέσεων με τους ενδιαφερόμενους φορείς και τις ομάδεςστόχους Ευκολότερη κοινοποίηση των αποτελεσμάτων στους ενδιαφερόμενους και τις ομάδεςστόχους Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή πληροφοριών από άτομα που θα είναι δύσκολο να προσεγγιστούν από άλλες μεθόδους αξιολόγησης Τα δυνητικά μειονεκτήματα περιλαμβάνουν: Οι πληροφορίες θεωρούνται έμμεσα δεδομένα Μπορεί να οδηγήσει σε μεροληπτικά αποτελέσματα Οι κλειστές ερωτήσεις δεν επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να ανταποκριθούν όπως θα ήθελαν Χαμηλό ποσοστό ανταπόκρισης Προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές αποτυχίες οι έρευνες και τα ερωτηματολόγια θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως συμπλήρωμα στις άμεσες μεθόδους αξιολόγησης. Επιπλέον, θα πρέπει να περιλαμβάνει ανοιχτές ερωτήσεις με ελεύθερη επιλογή απάντησης Ο εκπαιδευτής προετοιμάζει ένα ερωτηματολόγιο εκ των προτέρων και επικεντρώνεται σε όλους τους τομείς που μπορεί να είναι χρήσιμοι για την διαδικασίας αξιολόγησης. Το ερωτηματολόγιο πρέπει να οργανωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατανοητό και εύκολο και να μπορεί να οδηγήσει σε συγκεκριμένα μετρήσιμα αποτελέσματα. Τέλος, θα πρέπει να προσαρμοστεί στις κοινωνικές δεξιότητες που απαιτείται να αξιολογηθούν. ONLINE TEST Το online τεστ αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων που ο υποψήφιος καλείται να απαντήσει σε ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και θα αξιολογήσει κυρίως τις γνώσεις του υποψηφίου σε ένα συγκεκριμένο τομέα και όχι την πρακτική εμπειρία του. Το online τεστ θεωρείται βολικό και μπορεί να εφαρμοστεί γρήγορα. Επιπλέον, δίνει την δυνατότητα αντικειμενικής κρίσης και σύγκρισης. Ωστόσο, τα τεστ είναι γνωστό ότι μετρούν 23
ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ/ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ επιφανειακή γνώση ή μάθηση και είναι απίθανο να ταιριάζει με τους ειδικούς στόχους που έχουν τεθεί για την αξιολόγηση των κοινωνικών δεξιοτήτων. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. Observation and Coding of Behaviour Αποτελεί την καταγραφή και κωδικοποίηση της συμπεριφοράς ενός ατόμου στο πλαίσιο συγκεκριμένων συνθηκών. Στην συνέχεια, μέσω της παρατήρησης, καταγράφεται η εμφάνιση, η συχνότητα και η διάρκεια των κωδικοποιημένων συμπεριφορών. Παράδειγμα: Ο εκπαιδευτής ορίζει τις βασικές ικανότητες που πρέπει να επιλεγούν για την επίτευξη των στόχων, σύμφωνα με το Επίπεδο EQF 3 για την δεξιότητα Επικοινωνία: Δείκτες L χαμηλής ικανότητας I Ενδιάμεσης Η υψηλής ικανότητας 2. Observational checklists Κωδικοποιημένες συμπεριφορές 1 Διατυπώνουν επιχειρήματα 2 Διαβάζουν και κατανοούν διαφορετικά κείμενα Ικανότητα να γράφουν διάφορα είδη κειμένων 4 Έρευνα και συλλογή γραπτών πληροφοριών Αποτελεί μια πολύ συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδο σύμφωνα με την οποία κατηγοριοποιούνται σε λίστα όλες οι δυνητικές συμπεριφορές που ερευνώνται και θα μπορούσαν να προκύψουν στο πλαίσιο μια συγκεκριμένης κατάστασης. Στην συνέχεια ο αξιολογητής καλείται με βάση την λίστα να αξιολογήσει συμπεριφορές που προκύπτουν είτε σε φυσικό περιβάλλον, είτε στο πλαίσιο παιχνιδιού ρόλων είτε με την μέθοδο των σκηνοθετημένων καταστάσεων σε φυσικό περιβάλλον. Η μέθοδος «Παιχνίδι ρόλων» είναι εύκολη να εφαρμοσθεί αλλά δεν αντικατοπτρίζει με ακρίβεια συμπεριφορές που θα συνέβαιναν στη φυσική κατάσταση. Η παρατήρηση σε φυσική κατάσταση είναι άριστη μέθοδος, αλλά συχνά πολλές συμπεριφορές αποτρέπονται εξαιτίας του παρατηρητή. Οι μέθοδος των σκηνοθετημένων καταστάσεων χωρίς την εκ των προτέρων γνώση του ατόμου - στόχου αποτελεί έναν καλό συνδυασμό των δυο παραπάνω περιπτώσεων. Ένα πρότυπο για την Παρατήρηση με την χρήση λίστας ελέγχου βρισκεται το παράρτημα 7 του παρόντος εγχειριδίου (Δεξιότητες αξιολόγησης και έκθεση προόδου). 3. Socio-metric Assessment Αναφέρεται στην μέθοδο του προσδιορισμού του βαθμού που ένα άτομο είναι αρεστό και κοινωνικά αποδεκτό. Η κοινωνιομετρία αφορά ένα σύνολο τεχνικών με τις οποίες μπορούμε να συλλέξουμε πληροφορίες που μας βοηθούν να αντιληφθούμε καλύτερα μια ομάδα, ως σύστημα σχέσεων με λειτουργικούς και δομικούς δεσμούς. Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη συναισθηματική ή την κοινωνική δομή και τη δυναμική της ομάδας, προσδιορίζοντας το βαθμό αποδοχής των μελών και το κατά πόσο τα άτομα είναι ανεκτά σε μια ομάδα, το ποιος είναι περισσότερο δημοφιλής και ποιος όχι, κλπ. 24