ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Γραφείο Γενικής Διευθύντριας

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Γραφείο Γενικής Διευθύντριας Αρ. Φακ.: 7.1.02.7.3 Πρόεδρο και μέλη Γραμματείας Π.Ο.Ε.Δ. Δευτέρα, 25 Οκτωβρίου 2010 ΘΕΜΑ: Εισηγήσεις Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού για τα νέα Ορολογία Προγράμματα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Αναφέρομαι στο πιο πάνω θέμα και σε συνέχεια των επιστολών σας με ημερομηνίες 27 Αυγούστου 2010 και 8 Σεπτεμβρίου 2010 και της συνάντησης που πραγματοποιήθηκε στο γραφείο του Υπουργού στις 13 Σεπτεμβρίου 2010, κατά την οποία συζητήθηκαν οι απόψεις της οργάνωσης σας σχετικά με τις εισηγήσεις της Επιτροπής Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων (Ε.Δ.Α.Π.) για τα νέα Ωρολόγια Προγράμματα (Ω.Π.) Δημοτικής Εκπαίδευσης, σας αποστέλλω τις τελικές εισηγήσεις του Υπουργείου επί του θέματος. Συγκεκριμένα, αποστέλλονται δυο εναλλακτικές εισηγήσεις, οι οποίες βασικά διαφοροποιούνται στο σύνολο των διδακτικών περιόδων: η εισήγηση Α' προνοεί για 35 διδακτικές περιόδους, όπως ήταν η δική σας θέση, και η εισήγηση Β' για 34, όπως ήταν η αρχική πρόταση, η οποία πιστεύουμε ότι στο παρόν στάδιο πρέπει να παραμείνει στα θέματα της-διαβούλευσης. Νοείται ότι αφού ολοκληρωθούν οι μεταξύ μας διαβουλεύσεις, το Υπουργείο θα προωθήσει την πρόταση με βάση τις θεσμοθετημένες διαδικασίες (συζήτηση στα Συμβούλια της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, Υπουργείο Οικονομικών, Υπουργικό Συμβούλιο). Με στόχο την ολοκλήρωση του διαλόγου για τη νέα δομή της Δημοτικής Εκπαίδευσης, την έγκαιρη προώθηση του θέματος των νέων Ω.Π., έτσι ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν από την επόμενη σχολική χρονιά 2011-2012 και τη διευκρίνιση οποιωνδήποτε πτυχών του Προγράμματος Επιμόρφωσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (Α.Π.) προσκαλείστε σε σύσκεψη η οποία θα πραγματοποιηθεί τη Παρασκευή 19/10/2010 και ώρα 8:15 π.μ. στο γραφείο του Υπουργού. Ολυμπία Στυλιανού Γενική Διευθύντρια Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού 1434 Λευκωσία Τηλ: 22 800600 φαξ: 22 305974 Ιστασελίδα: http://www.maec.gav.cy

ΕΙΣΗΓΗΣΗ A'

Υ.Π.Π. 7.1.02.7.3 7.11.14 ΠΡΟΤΑΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές διαπιστώσεις κα! παραδοχές για την υφιστάμενη δομή της Δημοτικής Εκπαίδευσης, τους τρεις πυλώνες των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων όπως αυτοί έχουν περιγραφεί από την Επιτροπή Διαμόρφωσης των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων (βλ. «Αναλυτικό Πρόγραμμα για τα Δημόσια Σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας, Πρόταση Επιτροπής προς το Συμβούλιο Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης», Δεκέμβριος 2008), τις διαπιστώσεις και εισηγήσεις των οργανωμένων φορέων οι οποίοι κατά καιρούς εξέφρασαν τις απόψεις τους στα πλαίσια του δημόσιου διαλόγου που αναπτύχθηκε τα τελευταία 3 χρόνια αναφορικά με την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και έχοντας ως βασικό και αδιαπραγμάτευτο στόχο τη διευκόλυνση της εφαρμογής των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων εισηγείται τα πιο κάτω ως προς τη διαμόρφωση των νέων Ωρολογίων Προγραμμάτων της Δημοτικής Εκπαίδευσης: 1. Μείωση των διδακτικών περιόδων (δηλαδή των περιόδων στις οποίες παραδίδεται «νέα ύλη») για τις τάξεις Α' και Β' από 35 σε 30 και για τις υπόλοιπες τάξεις (Γ* - Στ') από 35 σε 31, χωρίς να μειώνονται οι περίοδοι παραμονής των παιδιών στο σχολείο. 2. Αφιέρωση πέντε διδακτικών περιόδων την εβδομάδα για τις τάξεις Α' και Β* και τεσσάρων για τις τάξεις Γ' έως Στ' στην εμπέδωση των μαθημάτων έτσι ώστε τα παιδιά, τόσο αυτά που αντιμετωπίζουν αδυναμίες όσο και αυτά που μπορούν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω, πέρα από τη διεκπεραίωση μέρους της κατ' οίκον εργασίας τους, να τυγχάνουν ενίσχυσης από το δάσκαλο της τάξης (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α). 3. Αύξηση του χρόνου του δεύτερου διαλείμματος κατά πέντε λεπτά και μείωση της έβδομης και τελευταίας διδακτικής περιόδου, κάθε μέρας, κατά πέντε λεπτά. 4. Μείωση του χρόνου διδασκαλίας των Ελληνικών στις τάξεις Α* και Β' από 14 σε 10 διδακτικές περιόδους την εβδομάδα, στην τάξη Γ' από 14 σε 8, στην τάξη Δ' από 13 σε 8 και στις τάξεις Ε* και Στ' από 10 σε 7 και συμπερίληψη στη διδασκαλία του μαθήματος θεμάτων από τη Λογοτεχνία και τη Θεατρική Αγωγή αφού, με βάση τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα, οι δεξιότητες που σχετίζονται με την ενίσχυση της μητρικής γλώσσας καλλιεργούνται στα πλαίσια όλων των γνωστικών αντικειμένων (για παράδειγμα, ακόμα και στο μάθημα Σχεδιασμός & Τεχνολογία που θεωρείται τεχνικό και πρακτικό μάθημα, υπάρχει ο στόχος «Οι μαθητές να περιγράφουν..., να επεξηγούν...» κτλ.). 5. Εισαγωγή από την Α' Δημοτικού ενός νέου γνωστικού αντικειμένου με τίτλο «Γνωρίζω τον Κόσμο Μου» το οποίο περιλαμβάνει τη Γεωγραφία, το Σχολικό Κήπο και την Πατριδογνωσία (στα πλαίσια του μαθήματος αυτού θα ακολουθείται το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Γεωγραφίας το οποίο περιλαμβάνει όλα τα πιο πάνω θέματα). 6. Εισαγωγή στις τάξεις Α' έως Δ' ενός νέου γνωστικού αντικείμενο με τίτλο «Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία», το οποίο περιλαμβάνει την Επιστήμη και το Σχεδιασμό & Τεχνολογία. 7. Εισαγωγή του μαθήματος των Αγγλικών από την Α' τάξη έτσι ώστε, πέρα από την εναρμόνιση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας μας με τις πολιτικές που προάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση για εκμάθηση ξένων γλωσσών από πολύ νεαρή ηλικία, να προσφέρεται στα παιδιά η ευκαιρία να αποκτήσουν τις αναγκαίες επικοινωνιακές δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να επικοινωνούν αποτελεσματικά και σε άλλη γλώσσα πλην της μητρικής διευρύνοντας έτσι τις πολιτιστικές εμπειρί- ΚΚ/ΚΚΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΕΗ.ΝΕΑ ΩΡΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑΣ ΗΜ ΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1

ες τους και αναπτύσσοντας θετικές στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στο φαινόμενο της ετερότητας. 8. Εισαγωγή της ενότητας Αγωγή Ζωής στις τάξεις Α' έως Δ* με στόχο να δίνεται η ευκαιρία στις/ στους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά, με βάση τις ανάγκες του σχολείου τους, να εμπλέκονται σε διάφορες διαθεματικές δραστηριότητες και εργασίες (projects) που θα σχετίζονται με θέματα όπως η Αγωγή του Καταναλωτή, η Κυκλοφοριακή Αγωγή, η Διαπολιτισμική Αγωγή, η Περιβαλλοντική Αγωγή, κλπ τα οποία θα μπορούν να αντλήσουν από τα νέα Α.Π. της Αγωγής Υγείας και της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Π.Ε. - Ε.Α.Α.) εμπλουτίζοντας και τα θέματα με τα οποία θα καταπιάνονται στα πλαίσια άλλων γνωστικών αντικειμένων (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β). 9. Εισαγωγή των δύο κύριων θεμάτων της Αγωγής Ζωής (Αγωγή Υγείας και Π.Ε. - ΕΑ.Α.) στις τάξεις Ε' και Στ' ως ξεχωριστών γνωστικών αντικειμένων έτσι ώστε πέρα από τη διαθεματική προσέγγιση οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά να μπορούν να ασχοληθούν και με πιο εξειδικευμένα θέματα που αναφέρονται στα Προγράμματα Σπουδών των δύο αντικειμένων Η κατανομή των διδακτικών περιόδων στους διαφόρους τύπους Δημοτικών Σχολείων όπως διαμορφώνεται με βάση τις πιο πάνω εισηγήσεις επισυνάπτεται στα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Γ μέχρι Στ. Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ζ επισυνάπτεται πίνακας ενδεικτικού Ωρολογίου Προγράμματος. Πέρα από τις πιο πάνω ρυθμίσεις το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα και τη σπουδαιότητα των αλλαγών που θα προκύψουν στα πλαίσια της εφαρμογής των νέων Α.Π. και της αναδιαμόρφωσης των Ωρολογίων Προγραμμάτων της Δημοτικής Εκπαίδευσης οι οποίες συνεπάγονται νέα καθήκοντα για τις/ τους εκπαιδευτικούς, εισηγείται τη μείωση των περιόδων διδασκαλίας των δασκάλων, που θα έχουν τις περισσότερες περιόδους σε μια τάξη (υπεύθυνος τάξης), κατά δύο (2). Πα να μειωθεί ο διδακτικός χρόνος του εκπαιδευτικού που θα αναλάβει την ευθύνη κάποιου τμήματος στο σχολείο του κατά δύο (2) διδακτικές περιόδους το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προτείνει όπως κατά τις πρώτες δύο σχολικές χρονιές σταδιακής εφαρμογής του μέτρου οι πρόσθετες περίοδοι που απαιτούνται καλυφθούν μέσω ανάλογης σταδιακής μείωσης των περιόδων που δίνονται στα εκπαιδευτικά προγράμματα «Ενισχυτικής Διδασκαλίας» και «ΟΙΚΑΔΕ» και μέσω του πλήρους τερματισμού παραχώρησης επιπρόσθετων διδακτικών περιόδων για τα προγράμματα «Οικολογικά Σχολεία» και «Ευρωπαϊκό Δίκτυο Σχολείων Προαγωγής Υγείας» τα οποία, με βάση τα νέα Ω.Π., εντάσσονται στο επίσημο πρόγραμμα του σχολείου, είτε μέσω των περιόδων που παραχωρούνται για Εμπέδωση, είτε μέσω της εισαγωγής των γνωστικών αντικειμένων της Αγωγής Ζωής, της Αγωγής Υγείας και της Π.Ε. - Ε.ΑΑ. Κατά τις επόμενες σχολικές χρονιές, μέχρι την πλήρη εφαρμογή του μέτρου, το Υπουργείο εισηγείται όπως οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαπουνται καλυφθούν μέσω επιπρόσθετων διορισμών εκπαιδευτικών. Το μέτρο αυτό κρίνεται, από την πλευρά του Υπουργείου, απαραίτητο για την επιτυχία του νέου σχολείου γεγονός που αποδεικνύει ότι ο εκσυγχρονισμός των Αναλυτικών και των Ωρολογίων Προγραμμάτων οδηγεί σταδιακά στον εκσυγχρονισμό όλων των δομών του εκπαιδευτικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένων και των συνθηκών εργασίας των εκπαιδευτικών. Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του πιο πάνω μέτρου αναλύεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2010 ΚΚ/ΚΚ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡ ΥΘΜΕΗ.ΝΕ Α ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΓΡ ΑΜΜΑΤΑΛΗΜΟΤίΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ «ΕΜΠΕΔΩΣΗ» Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αδιαπραγμάτευτος στόχος των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων είναι η δημιουργία ενός ανθρώπινου και δημοκρατικού σχολείου στο οποίο όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως οποιωνδήποτε διαφορών (γλώσσας, θρησκείας, ικανοτήτων, κλπ.), θα μπορούν όχι μόνο να συμμετέχουν αλλά, κυρίως, να επιτυγχάνουν όλους τους στόχους που τίθενται. Να είναι σε τέτοια θέση δηλαδή ώστε, με το τέλος της φοίτησης τους, να έχουν αποκτήσει όλες τις απαραίτητες γνώσεις και να έχουν αναπτύξει όλες τις κομβικές δεξιότητες που χαρακτηρίζουν το μορφωμένο άνθρωπο του 21 α υ αιώνα. Για την υλοποίηση του πιο πάνω οράματος κρίνεται αναγκαία η εισαγωγή, στο νέο Ωρολόγιο Πρόγραμμα των Δημοτικών Σχολείων, της ζώνης «Εμπέδωση» (5 διδακτικές περίοδοι για τις τάξεις Α' - Β' και 4 διδακτικές περίοδοι για τις τάξεις Γ' - Στ'). Η «Εμπέδωση», ως θέμα του Ωρολογίου Προγράμματος, πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί ως μια διαδικασία ενδυνάμωσης και ενίσχυσης των μαθητών και μαθητριών έτσι ώστε, με το τέλος της σχολικής τους πορείας στο Δημοτικό, να είναι σε θέση να μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις στο Γυμνάσιο συνεχίζοντας απρόσκοπτα τη φοίτηση τους στις ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Β. ΣΚΟΠΟΣ Η «Εμπέδωση» εντάσσεται στο νέο Ωρολόγιο Πρόγραμμα με στόχο να αποτελέσει, για τα παιδιά και τις/ τους εκπαιδευτικούς, ακόμα μια «ασφαλιστική δικλείδα» επίτευξης των στόχων των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για όλα τα παιδιά. Δεν στοχεύει στη διεκπεραίωση της κατ' οίκον εργασίας στο σχολείο αλλά στην ενίσχυση των παιδιών που είτε αντιμετωπίζουν αδυναμίες είτε μπορούν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα η «Εμπέδωση» επικεντρώνεται: 1. Στη μετατόπιση εκείνου του μέρους της κατ' οίκον εργασίας από το σπίτι στο σχολείο με τρόπο ώστε η κατ' οίκον εργασία να μην μετατρέπεται σε κατ' οίκον συνδιδασκαλία της/ του εκπαιδευτικού και των γονιών αλλά ως μια ευχάριστη δραστηριότητα κατά την οποία οι γονείς θα έχουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους και να παρακολουθήσουν την πρόοδο τους στο σχολείο. 2. Στην περαιτέρω εξατομίκευση της διδασκαλίας του μαθήματος της ημέρας αναλόγως των ικανοτήτων και των αναγκών του κάθε παιδιού ξεχωριστά. 3. Στην ενίσχυση της στήριξης που προσφέρεται στα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ως προς την υλοποίηση των στόχων του αναλυτικού και κατάκτησης των παρεχόμενων γνώσεων και δεξιοτήτων. 4. Στην παροχή περισσότερων ευκαιριών στα παιδιά που επιτυγχάνουν πιο εύκολα από τα υπόλοιπα παιδιά τα επιδιωκόμενα κάθε μαθήματος, ώστε να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω. 3

5. Στην παροχή περισσότερων ευκαιριών προς την/ τον εκπαιδευτικό για περισσότερη καθοδήγηση των παιδιών σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Γ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ Για σκοπούς καταρτισμού ενός λειτουργικού Ωρολογίου Προγράμματος οι διδακτικές περίοδοι της «Εμπέδωσης» θα μπορούν να τοποθετηθούν οποιαδήποτε ώρα αναλόγως των αναγκών του κάθε σχολείου και της κάθε τάξης. Μια καλή πρακτική, για αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των περιόδων «Εμπέδωσης», θα μπορούσε να ήταν η τοποθέτηση των περιόδων της «Εμπέδωσης», για τα «αδελφό» τμήματα, τις ίδιες μέρες και ώρες έτσι ώστε να υπάρχει συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των εκπαιδευτικών. Σε πρώτη φάση και μέχρι τα σχολεία να αποκτήσουν την απαιτούμενη εμπειρία αποτελεσματικής οργάνωσης της «Εμπέδωσης», στα πλαίσια της δημιουργίας της τράπεζας εκπαιδευτικού υλικού για το κάθε γνωστικό αντικείμενο, θα ετοιμαστεί επιπρόσθετο βοηθητικό υλικό προς τις/ τους εκπαιδευτικούς το οποίο θα μπορεί να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της «Εμπέδωσης» για ενίσχυση είτε των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες (αλλόγλωσσα παιδιά, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες κλπ.) είτε των παιδιών που πετυχαίνουν πιο εύκολα τους στόχους του αναλυτικού και μπορούν να εμβαθύνουν περισσότερο. Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η επιτυχής εφαρμογή της «Εμπέδωσης» στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει η σχολική μονάδα και οι εκπαιδευτικοί στα πλαίσια της αυτονομίας που τους παρέχεται για οργάνωση του σχολικού προγράμματος αναλόγως των τοπικών συνθηκών. Οι δραστηριότητες που θα αναπτύσσονται στα πλαίσια της «Εμπέδωσης» θα επιλέγονται από τις/ τους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά με βάση τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τις δικές τους ανάγκες. Η οργάνωση του προγράμματος με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχει ευκαιρίες ουσιαστικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των παιδιών και των εκπαιδευτικών θα συμβάλει τα μέγιστα στην αποτελεσματικότητα του. 4

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ «ΑΓΩΓΗ ΖΩΗΣ» Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από έντονες και πολυεπίπεδες κρίσεις σε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Στην προσπάθεια μας να βρούμε διέξοδο από την κρίση, στρεφόμαστε για άλλη μια φορά στην εκπαίδευση αναζητώντας τους όρους μιας νέας συλλογικότητας, κατάλληλης για το νέο αιώνα. Με το άτομο-πολίτη συμμέτοχο σε όλα τα επίπεδα, κριτικό και ενεργό, ικανό να παίρνει τη ζωή του στα χέρια του και να της δίνει όραμα και προοπτική. Ο ρόλος της εκπαίδευσης πρέπει λοιπόν να επικεντρωθεί στο να εφοδιάσει τους μαθητές με λειτουργικές δεξιότητες και ικανότητες: ικανότητα προσαρμογής, δημιουργικότητα, φαντασία, κριτική σκέψη, ευελιξία. Μέσα από τις λειτουργικές αυτές δεξιότητες επιθυμούμε να καταλήξουμε στην ενεργό συμμετοχή και τη δράση για να μπορούν οι άνθρωποι να σκέφτονται για τον εαυτό τους ως ενεργοί πολίτες, πρόθυμοι, ικανοί και επαρκείς. Να τους καταστήσουμε ατομικά ικανούς να βρίσκουν νέους τρόπους εμπλοκής και δράσης. Στα πλαίσια των προβληματισμών αυτών ένα νέο θέμα, η Αγωγή Ζωής, εντάσσεται στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα της Δημοτικής Εκπαίδευσης, στα πλαίσια της αναμόρφωσης και της εισαγωγής των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ένα θέμα με πολλές προοπτικές και δυνατότητες. Η Αγωγή Ζωής ως θέμα του Ωρολογίου Προγράμματος πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί ως διαδικασία ενδυνάμωσης των αυριανών πολιτών έτσι ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν τη ζωή τους, αλλά και να συμμετέχουν ενεργά στη πολιτισμική, κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική πτυχή της καθημερινότητας τους. Η Αγωγή Ζωής εντάσσεται στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα με στόχο να αποτελέσει εφόδιο ζωής. Δε στοχεύει απλά στη δημιουργία πολιτών με γνώσεις και δεξιότητες. Η Αγωγή Ζωής στοχεύει να «πείσει» τους αυριανούς πολίτες να χρησιμοποιήσουν αυτές τις γνώσεις και δεξιότητες. Εμπεριέχει διαδικασίες οι οποίες επιτρέπουν στο μαθητή να έχει ενεργό εμπλοκή σε διαδικασίες λήψης και υλοποίησης αποφάσεων, γιατί βασικός πυρήνας της φιλοσοφίας της Αγωγής Ζωής είναι η καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής με τελικό στόχο την Πράξη. Πιο συγκεκριμένα, η Αγωγή Ζωής επικεντρώνεται στην ανάπτυξη των ακόλουθων δεξιοτήτων: δεξιότητες αναπαράστασης, επεξεργασίας και ερμηνείας πληροφοριών ικανότητα για ανάλυση και σύνθεση των πληροφοριών και των λειτουργιών επεξεργασίας κριτική σκέψη, δηλαδή ικανότητα για έλεγχο, επιλογή και αξιολόγηση πληροφοριών και λύσεων δημιουργικότητα, δηλαδή ικανότητα για δημιουργία νέων, χρήσιμων ιδεών, εννοιών και πολιτιστικών προϊόντων 5

δεξιότητες επικοινωνίας και συζήτησης αυτογνωσία, αυτοέλεγχο και αυτοδιαχείριση για αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων. Λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, στα πλαίσια του αναπροσανατολισμού και αναμόρφωσης της σκοποθεσίας, για το δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο, με κεντρικό πυρήνα την ανθρωποκεντρική, απελευθερωτική παιδεία, το περιεχόμενο του μαθήματος της Αγωγής Ζωής έχει κτιστεί γύρω από τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Αγωγής Υγείας τα οποία καταπιάνονται με θέματα όπως; η βελτίωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών συνθηκών η διατροφή οι κλιματικές αλλαγές η πείνα, η φτώχια, οι μετακινήσεις πληθυσμών, οι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες, ο πόλεμος, οι κοινωνικές ανισότητες, οι διακρίσεις, η παραβατικότητα οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η πολιτιστική κληρονομιά από την περιβαλλοντική υποβάθμιση η συναισθηματική και διαφυλική αγωγή η ΧΡήση και κατάχρηση ουσιών η κυκλοφοριακή αγωγή η διαπολιτισμική εκπαίδευση και η αγωγή του καταναλωτή. Οι πιο πάνω θεματικές περιοχές, οι οποίες αποτελούν την αιχμή του δόρατος σε προσπάθειες αναμόρφωσης της εκπαίδευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καλύπτουν θέματα που σχετίζονται με τους 4 πυλώνες της εκπαίδευσης, καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να γνωρίζουν, να υπάρχουν, να συνυπάρχουν και να πράττουν. Β. ΣΚΟΠΟΣ Η Αγωγή Ζωής, με σεβασμό στον πλουραλισμό (πολιτιστικό, γλωσσικό, θρησκευτικό) και την πολυδιάστατη νοημοσύνη, στοχεύει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων του νου και της ψυχής (ικανότητες, στάσεις, αξίες, διαθέσεις, πολιτικές αρετές). Προωθεί την κοινωνική και συναισθηματική μάθηση, με στόχο την ανάπτυξη πανανθρώπινης ταυτότητας. Ενθαρρύνει τη δράση στο σχολικό περιβάλλον με τρόπο που να σέβεται τη διαφορετικότητα. Η επίδειξη δημιουργικότητας και ευελιξίας, η αναγνώριση της συλλογικής ευφυΐας και η διδασκαλία μέσω της λύσης προβλήματος, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση των βασικών της στόχων. 6

ΐ. Γενικοί Στόχοι (Γνώσεις, Δεξιότητες, Αξίες, Στύσεις) Για την επίτευξη του κεντρικού σκοπού της Αγωγής Ζωής προϋποτίθεται ότι, κατά τη διερεύνηση των επιμέρους θεμάτων, θα επιδιωχθεί η υλοποίηση του συνόλου των στόχων της Αγωγής Ζωής, οι οποίοι συνοψίζονται: Στη γνώση των προβλημάτων (επίπεδο γνώσης), Στην κατανόηση και συνειδητοποίηση των ατομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και πολιτικών διαστάσεων που έχουν τα προβλήματα (κοινωνικοπολιτκό επίπεδο), Στη διαμόρφωση μιας νέας ηθικής και ενός νέου κώδικα αξιών (αξιακό επίπεδο), Στην απόκτηση δεξιοτήτων ζωής, μέσω των οποίων τα άτομα και οι ομάδες θα μπορούν να αντεπεξέλθουν στις σύγχρονες και πολύπλοκες ατομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές προκλήσεις (επίπεδο δεξιοτήτων), Στην ενεργό συμμετοχή και δράση των πολιτών για αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων (επίπεδο συμμετοχής). Κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων ή δραστηριοτήτων της Αγωγής Ζωής επιδιώκεται: Η διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση των θεμάτων. Η έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών και τη χρήση ενεργητικών μεθόδων: συζήτηση - αντιπαράθεση απόψεων, έρευνα, κριτική επεξεργασία και δράση. Ο προσανατολισμός στην πρόληψη ή επίλυση θεμάτων ή προβλημάτων. Η άμεση δράση σε τοπικό επίπεδο με στόχο μακροχρόνια αποτελέσματα σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η ευαισθητοποίηση στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και την ορθή χρήση της Τεχνολογίας. Η παροχή ίσων ευκαιριών για την απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, αξιών και στάσεων. Η ανάδειξη συνεργασίας, καλλιέργειας αξιών και δημιουργίας νέων προτύπων, στάσεων και συμπεριφορών ατόμων, ομάδων και κοινωνίας Το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και τη ζωή. 7

ϋ. Μεθοδολογικές προσεγγίσεις Για την επίτευξη των στόχων της Αγωγής Ζωής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλία μεθοδολογικών προσεγγίσεων, στηριγμένων στην ενεργητική μάθηση, τη διερεύνηση και την ομαδική εργασία. Ενδεικτικά αναφέρονται οι πιο κάτω: 1. Σνέδιο εργασίας η αναπτυξιακή υελέτη (Project) Ονομάζεται και Βιωματική μέθοδος. Είναι διεπιστημονική και ολιστική. Στα πλαίσια του μπορούν να εφαρμοστούν πολλές από τις υπόλοιπες μεθόδους. Στάδια πορείας: Επιλογή του θέματος και συνολική εξέταση του. Καταγραφή θεματικών υποενοτήτων, οργάνωση δραστηριοτήτων και κατανομή τους στις ομάδες. Υλοποίηση δραστηριοτήτων, συγκέντρωση πληροφοριών και καταγραφή λύσεων. Αλληλοενημέρωση των ομάδων, τελική σύνθεση, καταγραφή και κοινοποίηση στην τάξη. 2. Διερεύνηση Τα βασικά στάδια της διαδικασίας που ακολουθείται είναι: ο ορισμός του θέματος, η παρουσίαση των δεδομένων, η διεξαγωγή του πειράματος, ο προβληματισμός και η αξιολόγηση της διαδικασίας και η ανασκόπηση των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν. Τα παιδιά κατά τη διαδικασία της διερεύνησης: Διατυπώνουν υποθέσεις Σχεδιάζουν το πείραμα για να εντοπίσουν και να ελέγξουν μεταβλητές Παρατηρούν, μετρούν και καταγράφουν αποτελέσματα Αναλύουν και συγκρίνουν τα αποτελέσματα Καταλήγουν σε συμπεράσματα και τα ανακοινώνουν Παίρνουν αποφάσεις Δουλεύουν ομαδικά. 3. Επίλυση Προβληυατος Σκοπός της μεθόδου επίλυσης προβλήματος είναι να αναπτύξουν οι μαθητές τις ικανότητες για διερεύνηση και επίλυση προβλημάτων, ικανότητες που θα τους είναι 8

χρήσιμες για την υπόλοιπη ζωή τους (Ramsey et al., 1992). Τα στάδια της μεθόδου είναι: Αναγνώριση, προσδιορισμός και αναπαράσταση του προβλήματος Συλλογή, οργάνωση και ανάλυση σχετικών πληροφοριών Εξεύρεση, εφαρμογή, σύγκριση και αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων Επιλογή της καλύτερης υπό τις περιστάσεις λύσης Αξιολόγηση της διαδικασίας και της λύσης Κωδικοποίηση των αποφάσεων-λύσεων για μελλοντική χρήση 4. Μελέτη περίπτωσης (Case Study) Αντικείμενο της μελέτης περιπτώσεων είναι ένα πραγματικό γεγονός ή συγκεκριμένη περίπτωση. Αφορμή για την επιλογή του θέματος μπορεί να είναι ένα άρθρο σε μία εφημερίδα ή κάποιο ρεπορτάζ στην τηλεόραση. Η διαδικασία που ακολουθείται σε ένα case study είναι ανάλογη με εκείνη που ακολουθείται στην επίλυση προβλήματος. Όταν η τάξη ή οι ομάδες καταλήξουν σε αποφάσεις για το τι πρέπει να γίνει αναφορικά με το θέμα, τότε ξεκινά η ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης. Η διαφορά με την επίλυση προβλήματος, εκτός από το γεγονός ότι μια μελέτη περίπτωσης ξεκινά από μία συγκεκριμένη καταγραφή, είναι ότι στο τέλος η ομάδα καταλήγει σε μία άποψη ή μία σειρά απόψεων οι οποίες είναι αποδεκτές από όλους, και όχι σε λύση του προβλήματος. 5 Επισκόπηση (gallop) Η μέθοδος καταγράφει τις γνώσεις, το βαθμό ενημέρωσης και κατανόησης, τα συναισθήματα, το ενδιαφέρον και τις στάσεις μιας κοινότητας ανθρώπων για ένα θέμα. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι το ερωτηματολόγιο και η συνέντευξη. 6 Μελέτη πεδίου Έξοδος στο φυσικό ή δομημένο περιβάλλον σε σημείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον. Μια καλά οργανωμένη μελέτη πεδίου προϋποθέτει: ειδικό Ύπαρξη σκοπού Καλή πληροφόρηση και προετοιμασία Μελέτη της περιοχής μέσα από χάρτες Ετοιμασία δραστηριοτήτων οι οποίες θα διεξαχθούν στο πεδίο Οργάνωση δραστηριοτήτων ή ερμηνεία δεδομένων μετά την επιστροφή στην τάξη. 9

7. Συζήτηση - Αντιπαράθεση (Debate) Η συζήτηση αποτελεί μία μορφή ανταλλαγής απόψεων και ιδεών μεταξύ των συμμετεχόντων. Διευκολύνει την κατανόηση και την ανάλυση ενός θέματος και προάγει τη συνεργατική εργασία. Κύκλος Συζήτησης Κάθε κύκλος συζήτησης έχει ένα συγκεκριμένο θέμα το οποίο ο δάσκαλος εξηγεί στην αρχή της συζήτησης με τρόπο ώστε να γίνεται πλήρως κατανοητό από όλους. Τα παιδιά μοιράζονται τις εμπειρίες και τις απόψεις τους πάνω στο θέμα και συζητούν πάνω σε αυτά που άκουσαν. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι καλύτερα να μιλούν για υποθετικά πρόσωπα της ηλικίας τους παρά για τους εαυτούς (π.χ. Ο Χάρης δεν θέλει να πάει σχολείο σήμερα, τι άραγε να συμβαίνει;) Σημαντικό σε αυτή τη μέθοδο δεν είναι μόνο το θέμα συζήτησης αλλά η διαδικασία και το κλίμα μέσα στο οποίο γίνεται η συζήτηση γιατί η δύναμη του κύκλου έγκειται στη δύναμη που έχει η ενεργός ακρόαση ως μέθοδος βοήθειας. Ο κύκλος αποτελεί ένα μικρόκοσμο στον οποίο δίνεται έμφαση στη σωστή επικοινωνία, την αυτογνωσία, τον αυτοέλεγχο, και στις διαπροσωπικές σχέσεις και μέσα στον οποία τα παιδιά μαθαίνουν να λαμβάνουν και να προσφέρουν γνήσια προσοχή και αποδοχή. Πορεία Εργασίας Οργάνωση του κύκλου (1-2 λεπτά) Υπενθύμιση των κανόνων που διέπουν τον κύκλο (1-2 λεπτά) * Εισαγωγή του θέματος (1-2 λεπτά) Ανταλλαγή εμπειριών από τα μέλη χωρίς σχόλια (12-18 λεπτά) Ανακεφαλαίωση των όσων λέχθηκαν (2-8 λεπτά) ** Συζήτηση πάνω σε αυτά που λέχθηκαν {2-8 λεπτά) Κλείσιμο του κύκλου (1 λεπτό) προαιρετικά μετά από τις πρώτες συναντήσεις ** προαιρετικά Κανόνες Στον κύκλο φέρνεις μόνο τον εαυτό σου και κανένα άλλο αντικείμενο εκτός αν σου ζητηθεί. Όλοι έχουν τη σειρά τους στο να μοιραστούν αυτά που θέλουν συμπεριλαμβανομένου και του αρχηγού. Μπορείς να μην πεις τίποτα όταν έρθει η σειρά σου. 10

Ακούς το πρόσωπο που μιλά. Ο χρόνος μοιράζεται εξίσου σε όλους. Δεν υπάρχουν παρεμβολές, ειρωνείες ή κουτσομπολιό. Αντιπαράθεση Η αντιπαράθεση έχει μια πιο οργανωμένη και τυπική μορφή. Χρησιμοποιείται για την ανάλυση αντιφατικών θεμάτων. Δύο ομάδες μαθητών αναλαμβάνουν να μιλήσουν για το ίδιο θέμα σε ένα κοινό. Η μία ομάδα τοποθετείται υπέρ του θέματος και η άλλη κατά. Οι μαθητές αναπτύσσουν δεξιότητες σε σχέση με: Την οργάνωση και ακριβή παρουσίαση των σκέψεων τους Την ικανότητα να επικεντρώνονται στα βασικά σημεία Την ανάπτυξη διαφορετικών στάσεων και την παρουσίαση λογικών συλλογισμών Την ανάπτυξη επιχειρηματολογίας Την ανάλυση των απόψεων των άλλων και την παρουσίαση λακωνικών απαντήσεων, καθώς και την αντίκρουση άλλων θέσεων Τον προσδιορισμό των αξιών και των στάσεων των άλλων. Παραλλαγές της αντιπαράθεσης: Γοαμμή συνεχείας Στο πάτωμα σχηματίζουμε μια γραμμή με κιμωλία ή ζητούμε από τους μαθητές να τη φανταστούν. Τους εξηγούμε ότι η μια της άκρη αντιπροσωπεύει μια ακραία άποψη, ενώ η άλλη της άκρη την αντίθετη άποψη. Ο δάσκαλος διαβάζει δηλώσεις για ένα συγκεκριμένο θέμα και οι μαθητές στέκονται στη γραμμή ανάλογα με το τι νομίζουν. Οι μαθητές συζητούν για τις θέσεις τους με συμμαθητές που στάθηκαν κοντά, αλλά και με συμμαθητές που στάθηκαν μακριά τους. Θέσεις Δραστηριότητα παρόμοια με τη Γραμμή Συνεχείας, εκτός από το ότι δεν υπάρχουν μέσες απόψεις. Οι μαθητές πρέπει να αποφασίσουν αν συμφωνούν ή διαφωνούν με κάποια δήλωση. Ακολούθως, συζητούν την άποψη τους με κάποιον που βρίσκεται στην ίδια ή την αντίθετη θέση. 11

Διαλογική συζήτηση Επιλέγουμε ποια θέση θα συζητηθεί από τους μαθητές. Ακολούθως, παρουσιάζονται διάφορες απόψεις με σχετικές πληροφορίες και στοιχεία υπέρ ή εναντίον. Αφού απαντηθούν ερωτήσεις από το ακροατήριο, η τάξη ψηφίζει Υπέρ ή Εναντίον της άποψης. 8. Παιγνίδια Τα παιχνίδια είναι ψυχαγωγικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ανταγωνισμό, συνεργασία και τύχη. Τα παιχνίδια αποτελούν συνήθως κομμάτι κάποιου προγράμματος, είτε στην αρχή ως αφόρμηση, είτε στο ενδιάμεσο ως ανάλυση κάποιου επιμέρους ζητήματος, είτε στο τέλος ως επιστέγασμα. Είναι ομαδικά και αναπτύσσουν τη συνεργασία και το σεβασμό της άποψης του άλλου. Δίνουν ευκαιρίες για τη διερεύνηση και διασαφήνιση των προσωπικών θέσεων, πεποιθήσεων, αξιών και συναισθημάτων. 9. Παιγνίδια ρόλων - Ποοσουοιώσεις Οι μαθητές υποδύονται ρόλους ατόμων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα σε ένα πρόβλημα και συμμετέχουν στις διαδικασίες επίλυσης του (Αλεξοπούλου, 1992). Ένα καλό παιχνίδι ρόλων πρέπει: Να έχει συγκεκριμένους στόχους Να είναι ρεαλιστικό και ενδιαφέρον Να είναι σύντομο, προσαρμόσιμο (χωρίς να υπάρχει ένα αυστηρά καθορισμένο και συγκεκριμένο πλάνο) και απλό Να περιέχει ένα δίλημμα ή εσωτερική σύγκρουση και να περιλαμβάνει ξεκάθαρους ρόλους και περιγραφές χαρακτήρων. Παραλλαγή των παιχνιδιών ρόλων είναι οι Αυτοσχεδιασμοί: Μια στρατηγική η οποία αναπτύσσει τον αυθορμητισμό των παιδιών. Τα παιδιά μέσω της στρατηγικής αυτής προσπαθούν να βρουν τη σχέση ανάμεσα στον εσωτερικό τους κόσμο (πνευματικό, συναισθηματικό) και στη φυσική τους έκφραση. Ο αυτοσχεδιασμός, είναι μια εμπειρία εντελώς προσωπική και δίνει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα εξωτερίκευσης του εσώτερου πλούτου τους, την εύρεση νέων τρόπων έκφρασης, εκτόνωσης και εκφόρτισης, κίνησης τόσο στο φανταστικό πεδίο όσο και στην πραγματικότητα. Στον αυτοσχεδιασμό δεν προβλέπουμε αντίδραση. Υπάρχει το κίνητρο, δημιουργείται η ανάγκη και έχει ως αποτέλεσμα τη συμπεριφορά. Μέσα από τον αυτοσχεδιασμό ενισχύουμε συμπεριφορές και στάσεις ζωής. Έχουμε διάφορα είδη αυτοσχεδιασμών ανάλογα με το επίπεδο της ομάδας. Αυτοί είναι ο καθοδηγημένος αυτοσχεδιασμός (δίνονται οι ρόλοι), αυτοσχεδιασμός με λέξεις - τίτλους ή θέματα από τη ζωή, αυτοσχεδιασμός με χιουμοριστική διαφήμιση και αυτοσχεδιασμός με αφορμή μια 12

φωτογραφία. Οι αυτοσχεδιασμοί καλό είναι να παρουσιάζονται και να δίνεται ευκαιρία συζήτησης με στόχο τη βελτίωση του. Περιβαλλοντικά μονοπάτια (μονοπάτια της φύσης/ιστορικά-αρχαιολογικά μονοπάτια) Πρόκειται για μία έξοδο στο πεδίο, η οποία όμως ακολουθεί μία οργανωμένη διαδρομή (με τα πόδια ή με ποδήλατα) μέσα από διάφορες τοποθεσίες. Η διαδρομή σχεδιάζεται από τους εκπαιδευτικούς και περνά από διαφορετικές περιοχές. Η διαδρομή είναι καλά μελετημένη και στοχοθετημένη, έτσι ώστε να γίνονται συγκρίσεις και να εξάγονται συνμπεράσματα. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση αποτελεί αναπόσπαστο και δυναμικό στοιχείο του προγραμματισμού και της υλοποίησης κάθε προγράμματος. Σκοπός της είναι, αφενός, η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής πρακτικής, και, αφετέρου, η συνεχής βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Κατά την αξιολόγηση εκτιμάται: Ο βαθμός επίτευξης των στόχων που τέθηκαν (π.χ. η οικοδόμηση γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η διαμόρφωση κώδικα αξιών, στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών απέναντι στον εαυτό τους, την ομάδα και το περιβάλλον) Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε Η διαθεματική προσέγγιση Η ποιότητα των πηγών που επιλέχθηκαν Η ικανότητα οργάνωσης και επεξεργασίας δεδομένων, πληροφοριών και στοιχείων που συγκεντρώθηκαν Η εξαγωγή και τεκμηρίωση των συμπερασμάτων που προέκυψαν Η σύνθεση της εργασίας και η πρωτοτυπία της Ο βαθμός αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών. Συστήνεται η συνεχής αξιολόγηση (συντρέχουσα) χωρίς όμως να αποκλείεται η αρχική ή η τελική αξιολόγηση. Λόγω της ιδιαίτερης φύσης των θεμάτων η αυτοαξιολόγηση και η ετεροαξιολόγηση, μέσω της επικοινωνίας της αποκτηθείσας γνώσης, αποτελούν σημαντικές παραμέτρους της συνολικής διαδικασίας της αξιολόγησης. Κάποιες ενδεικτικές στρατηγικές αυτοαξιολόγησης είναι οι ακόλουθες: Οι μαθητές σημειώνουν σε προσωπικό τους σημειωματάριο (τι έμαθαν, τι θα προσπαθήσουν να κάνουν για την επόμενη βδομάδα). Επιλέγουν τι θέλουν να μοιραστούν με το σύνολο της τάξης. 13

Οι μαθητές χωρίζονται σε τριάδες και συζητούν για κάτι που έμαθαν από το μάθημα, για κάτι που τους άρεσε και για κάτι που θα προτιμούσαν να γινόταν διαφορετικά. Οι μαθητές στέκονται σε κύκλο και αναφέρουν ένα συναίσθημα που σχετίζεται με το μάθημα και που τους έκανε να νιώσουν άβολα και ένα συναίσθημα που τους έκανε να νιώσουν ευχάριστα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η φιλοσοφία της Αγωγής Ζωής προϋποθέτει τη διαφύλαξη της διαθεματικότητας και την προσαρμογή των διαφόρων θεμάτων που θα μελετηθούν στις ιδιαιτερότητες της σχολικής μονάδας. Οι ενότητες και οι δραστηριότητες που προτείνονται από κάθε θεματικό άξονα υπόκεινται στην επιλογή των δασκάλων και των παιδιών στη βάση κριτηρίων που αφορούν τα ειδικά ενδιαφέροντα ή και τις ειδικές ανάγκες της κάθε ομάδας, αλλά και την ευρύτερη τοπική κοινότητα. Η διάχυση των θεμάτων που θα μελετηθούν από κάθε τάξη όχι μόνο στα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα αλλά και στην υπόλοιπη σχολική μονάδα και την τοπική κοινότητα, σε μια προσπάθεια ανοίγματος του σχολείου στην κοινωνία, θα οδηγήσει στην αλληλεπίδραση των παιδιών με ομάδες παιδιών άλλων ηλικιών και με ενήλικες και θα συμβάλει τα μέγιστα στην αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων της Αγωγής Ζωής ενθαρρύνονται οι εκπαιδευτικοί με τους μαθητές τους να προχωρούν στη δημιουργία Σχεδίων Δράσης με στόχο τη βελτίωση του περιβάλλοντος ή την αλλαγή του τρόπου ζωής τους. Τα στάδια περιγράφονται πιο κάτω: 1. Θέμα: Να αποφασιστεί το πρόβλημα με το οποίο θέλουν να ασχοληθούν. 2. Στόχοι: Να καθοριστούν οι στόχοι. Να είναι απλοί, συγκεκριμένοι και ρεαλιστικοί. 3. Δραστηριότητες: Μετά την επιλογή των στόχων του σχεδίου δράσης θα πρέπει να καθοριστούν οι δραστηριότητες. 4. Αξιολόγηση: Να αξιολογήσουν το σχέδιο δράσης τους τόσο σε σχέση με τις διαδικασίες που ακολούθησαν, όσο και σε σχέση με τα αποτελέσματα. Το γεγονός πως οι μαθητές μέσα από την Αγωγή Ζωής θα συμμετέχουν ενεργά στη διαχείριση μιας ομάδας που συζητά, λαμβάνει αποφάσεις και επιλύει προβλήματα θα συμβάλει στην κατεύθυνση της διαμόρφωσης ενεργών πολιτών. 14

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΔΩΝ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΛΥΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟ* (Έξι Τμήματα και άνω) Α/Α ΜΑΘΗΜΑ Α Β Γ Δ Ε Στ ΣΥΝΟΛΟ 1 Γλώσσα και Πολιτισμός (Ελληνικά/ Λογοτεχνία/ Θέατρο) 10 10 8 8 7 7 50 2 Μαθηματικά 5 5 5 5 5 5 30 3 Ιστορία 2 2 2 2 8 4 Θρησκευτικά 2 2 2 2 2 2 12 5 Γνωρίζω τον Κόσμο Μου (Γεωγραφία/Σχολικός Κήπος/Πατριδογνωσία) 2 2 2 2 2 2 12 6 Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία 2 2 2 2 8 7 Φυσικές Επιστήμες 2 2 4 8 Τέχνη 2 2 2 2 2 2 12 9 Μουσική 2 2 2 2 2 2 12 10 Φυσική Αγωγή 2 2 2 2 2 2 12 11 Αγγλικά 1 1 2 2 2 2 10 12 Σχεδιασμός & Τεχνολογία/ Αγωγή Υγείας 2 2 4 13 Αγωγή Ζωής (Αγωγή Υγείας/ Π.Ε. - ΕΑΑ.) 2 2 2 2 8 14 Π.Ε.-ΕΑΑ. 1 1 2 15 Εμπέδωση 5 5 4 4 4 4 26 ΣΥΝΟΛΟ 35 35 35 35 35 35 210 *Σηυείωση: Εκεί όπου λειτουργούν συμπλέγματα τάξεων εφαρμόζεται για όλα τα μαθήματα το Ωρολόγιο Πρόγραμμα του σχολείου με τρία τμήματα (Παράρτημα Δ).

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ ΤΡΙΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (100 ΔΙΔΑΚΤΙΚΕ! ΠΕΡΙΟΔΟΙ) (Τρία τμήματα: Α' + Β', Γ'+ Δ' και Ε' + Στ') Α/Α ΜΑΘΗΜΑ Α Β Γ Δ Ε ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ 1 Γλώσσα & Πολιτισμός (Ελληνικά/Λογοτεχνία/ Θέατρο) 7 7 6 5 5 5 35 2 Μαθηματικά 4 4 4 3 3 3 21 3 Ιστορία 1 1 2 2 6 4 Θρησκευτικά 1 1 2 4 5 Γνωρίζω τον Κόσμο Μου (Γεωγραφία/ Σχολικός Κήπος/ Πατριδογνωσία) 1 1 2 4 6 Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία 2 2 4 7 Φυσικές Επιστήμες 2 2 8 Τέχνη 1 1 1 3 9 Μουσική 1 1 1 3 10 Φυσική Αγωγή 2 2 2 6 11 Αγγλικά 1 1 1 1 1 1 6 12 Σχεδιασμός & Τεχνολογία/ Αγωγή Υγείας 1 1 13 Αγωγή Ζωής (Αγωγή Υγείας/ Π.Ε. - ΕΑΑ.) 1 1 2 14 Π.Ε.-ΕΑΑ 1 1 15 Εμπέδωση 1 1 2 ΣΥΝΟΛΟ 100

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ε ΔΙΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (75 ΔΙΔΑΚΤ1ΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ) (Δύο τμήματα: Α' + Β* + Γ' και Δ' + Ε' + Στ') Α/Α ΜΑΘΗΜΑ Α Β Γ Δ Ε ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ 1 Γλώσσα & Πολιτισμός (Ελληνικά/ Λογοτεχνία/ Θέατρο) 5 5 5 4 4 4 27 2 Μαθηματικά 3 3 3 3 3 3 18 3 Ιστορία 1 1 1 1 4 4 Θρησκευτικά 1 1 3 5 Γνωρίζω TOV Κόσμο Μου (Γεωγραφία/ Σχολικός Κήπος/ Πατριδογνωσία) 1 1 1 3 6 Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία 1 1 2 7 Φυσικές Επιστήμες 1 8 Τέχνη 1 1 2 9 Μουσική 1 1 2 10 Φυσική Αγωγή 1 1 2 11 Αγγλικά 0,5 0,5 0,5 0,5 1 1 4 12 Σχεδιασμός & Τεχνολογία/Αγωγή Υγείας 1 1 13 Αγωγή Ζωής (Αγωγή Υγείας/ Π.Ε. - Ε Α Α.) 1 1 2 14 Π.Ε.-ΕΑΑ 1 1 15 Εμπέδωση 1 1 1 3 ΣΥΝΟΛΟ 75 17

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Στ ΔΙΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (54 ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ) (Δύο τμήματα: Α' + Β'+ Γ'και Δ* + Ε* + Στ') Α/Α ΜΑΘΗΜΑ Α Β Γ Δ Ε ΣΤ ΣΥΝΟΛΟ 1 Γλώσσα & Πολιτισμός (Ελληνικά/ Λογοτεχνία/ Θέατρο) 4 4 3 3 3 3 20 2 Μαθηματικά 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 15 3 Ιστορία 1 2 4 Θρησκευτικά 0,5 0,5 1 2 5 Γνωρίζω τον Κόσμο Μου (Γεωγραφία/ Σχολικός Κήπος/ Πατριδογνωσία) 1 1 2 6 Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία 1 1 2 7 Φυσικές Επιστήμες 1 1 8 Τέχνη 1 1 9 Μουσική 1 1 10 Φυσική Αγωγή 1 1 11 Αγγλικά 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 12 Σχεδιασμός & Τεχνολογία/Αγωγή Υγείας 1 1 13 Αγωγή Ζωής (Αγωγή Υγείας/ Π.Ε. - ΕΑΑ.) 1 1 14 Π.Ε. - Ε.Α.Α. 1 1 15 Εμπέδωση 1 1 ΣΥΝΟΛΟ 54 18

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΖ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΩΡΟΛΟΓΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ QPA ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 0745-0825 40' 40' 40' 40" 40' 0825-0905 40' 40' 40' 40' 40* ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ (20') 0925-1005 40' 40* 40' 40' 40' 1005-1045 40' 40' 40' 40' 40' ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ (15') 1100-1140 40 40* 40* 40' 40' 1140-1220 " 40' 40' 40' 40' 40* ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ (10') 1230-1305 35* 35' 35' 35' 35' 19

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΑΞΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2011-2012 2012-2013 2013-2014 2014-2015 2015-2016 Συμπλέγματα 220 2 2 Α' 420 1 1 2 Β' 420 1 1 2 Γ 420 1 1 2 Δ' 420 1 1 2 Ε' 420 1 1 2 Στ 1 420 1 1 2 ΣΥΝΟΛΟ 2740 Πα να μειωθεί ο διδακπκός χρόνος του εκπαιδευτικού που θα αναλάβει την ευθύνη κάποιου τμήματος στο σχολείο του κατά δύο (2) διδακτικές περιόδους το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προτείνει όπως: 1. Κατά τη σχολική χρονιά 2011-2012, που θα εφαρμοστούν τα νέα Ωρολόγια Προγράμματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, μειωθεί κατά μια (1) διδακτική περίοδο ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος στο σχολείο τους και εργάζονται σε πολυδιδάσκαλα σχολεία (Παράρτημα Γ) και κατά δύο (2) διδακτικές περιόδους ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος στο σχολείο τους και εργάζονται σε σχολεία των 54, 75 και 100 διδακτικών περιόδων (Παραρτήματα Δ, Ε, και Στ). Πα τη διευθέτηση αυτή οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαιτούνται θα καλυφθούν μέσα από: ί. εξοικονομήσεις διδακτικών περιόδων που δίνονται στο Πρόγραμμα «Ενισχυτική Διδασκαλία Αναλφάβητων Παιδιών» το οποίο εντάσσεται στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα μέσω της «Εμπέδωσης». ϋ. εξοικονομήσεις διδακτικών περιόδων που δίνονται στο Πρόγραμμα «ΟΙΚΑΔΕ» το οποίο εντάσσεται στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα μέσω της «Αγωγής Ζωής». ϋί. τον πλήρη τερματισμό παραχώρησης επιπρόσθετων διδακτικών περιόδων για το Πρόγραμμα «Οικολογικά Σχολεία» το οποίο εντάσσεται στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα μέσω της «Αγωγής Ζωής» και της «Π.Ε. - Ε.Α.Α.». ίν. τον πλήρη τερματισμό παραχώρησης επιπρόσθετων διδακτικών περιόδων για το Πρόγραμμα «Ε.Δ.Σ.Π.Υ.» το οποίο εντάσσεται στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα μέσω της «Αγωγής Ζωής» και της «Αγωγής Υγείας». ν. την αναδιοργάνωση των ωρολογίων προγραμμάτων των διδιδάσκαλων και τριδιδάσκαλων σχολείων (Παραρτήματα Δ, Ε, και Στ) στα οποία οι διδακτικές ΝΟΛΟ 20

περίοδοι από 58, 79 και 105 μειώνονται σε 54, 75 και 100 αντίστοιχα χωρίς αυτό να επηρεάζει ούτε το χρόνο παραμονής των παιδιών στο σχολείο ούτε την ποιότητα της διδασκαλίας. 2. Κατά τη σχολική χρονιά 2012-2013 μειωθεί για ακόμα μια (1) διδακτική περίοδο ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος της Στ' τάξης στο σχολείο τους. Πα τη διευθέτηση αυτή οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαιτούνται θα καλυφθούν από την περαιτέρω εξοικονόμηση διδακτικών περιόδων που δίνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ενισχυτική Διδασκαλία Αναλφάβητων Παιδιών» το οποίο εντάσσεται στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα μέσα από την «Εμπέδωση» 3. Κατά τη σχολική χρονιά 2013-2014 μειωθεί για ακόμα μια (1) διδακτική περίοδο ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος της Ε 1 τάξης στο σχολείο τους. Για τη διευθέτηση αυτή οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαιτούνται θα καλυφθούν από επιπρόσθετους διορισμούς εκπαιδευτικών. 4. Κατά τη σχολική χρονιά 2014-2015 μειωθεί για ακόμα μια (1) διδακτική περίοδο ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος των Γ και Δ' τάξεων στο σχολείο τους. Για τη διευθέτηση αυτή οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαιτούνται θα καλυφθούν από επιπρόσθετους διορισμούς εκπαιδευτικών. 5. Κατά τη σχολική χρονιά 2015-2016 μειωθεί για ακόμα μια (1) διδακτική περίοδο ο διδακτικός χρόνος των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την ευθύνη κάποιου τμήματος των Α' και Β' τάξεων στο σχολείο τους. Για τη διευθέτηση αυτή οι πρόσθετες διδακτικές περίοδοι που απαιτούνται θα καλυφθούν από επιπρόσθετους διορισμούς εκπαιδευπκών. Ολες οι πιο πάνω διευθετήσεις αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό των συνθηκών εργασίας των εκπαιδευτικών αφού προγράμματα που μέχρι σήμερα προσφέρονταν στο «περιθώριο» του επίσημου ωρολογίου προγράμματος, με αποτέλεσμα να επιφορτίζουν τις/ τους εκπαιδευτικούς με επιπρόσθετα καθήκοντα χωρίς ανάλογη μείωση του διδακτικού τους χρόνου (εκτός από τη μείωση του χρόνου του συντονιστή), εντάσσονται στο επίσημο πρόγραμμα του σχολείου ώστε να λειτουργούν ως κομμάτι της δουλειάς της/ του κάθε εκπαιδευτικού που έχει την ευθύνη ενός τμήματος ενώ παράλληλα δίνεται και η ανάλογη μείωση στο διδακτικό της/ του χρόνο. 21

ΕΙΣΗΓΗΣΗ Β'

Υ.Π.Π. 7.1.02.7.3 7.11.14 ΠΡΟΤΑΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΩΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού λαμβάνοντας υπόψη τις γενικές διαπιστώσεις και παραδοχές για την υφιστάμενη δομή της Δημοτικής Εκπαίδευσης, τους τρεις πυλώνες των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων όπως αυτοί έχουν περιγραφεί από την Επιτροπή Διαμόρφωσης των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων (βλ. «Αναλυτικό Πρόγραμμα για τα Δημόσια Σχολεία της Κυπριακής Δημοκρατίας, Πρόταση Επιτροπής προς το Συμβούλιο Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης», Δεκέμβριος 2008), τις διαπιστώσεις και εισηγήσεις των οργανωμένων φορέων οι οποίοι κατά καιρούς εξέφρασαν τις απόψεις τους στα πλαίσια του δημόσιου διαλόγου που αναπτύχθηκε τα τελευταία 3 χρόνια αναφορικά με την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και έχοντας ως βασικό και αδιαπραγμάτευτο στόχο τη διευκόλυνση της εφαρμογής των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων εισηγείται τα πιο κάτω ως προς τη διαμόρφωση των νέων Ωρολογίων Προγραμμάτων της Δημοτικής Εκπαίδευσης: 1. Μείωση των περιόδων απασχόλησης των παιδιών μέσα στην τάξη από 35 σε 34 χωρίς να μειώνεται ο χρόνος παραμονής των παιδιών στο σχολείο. 2. Μείωση των διδακτικών περιόδων (δηλαδή των περιόδων στις οποίες παραδίδεται «νέα ύλη») για τις τάξεις Α' και Β' κατά 4 και για τις υπόλοιπες τάξεις (Γ' έως Στ') κατά 3. 3. Αφιέρωση 4 διδακτικών περιόδων την εβδομάδα για τις τάξεις Α' και Β' και 3 για τις τάξεις Γ' έως Στ' στην εμπέδωση των μαθημάτων έτσι ώστε τα παιδιά, τόσο αυτά που αντιμετωπίζουν αδυναμίες όσο και αυτά που μπορούν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω, πέρα από τη διεκπεραίωση μέρους της κατ' οίκον εργασίας τους, να τυγχάνουν ενίσχυσης από το δάσκαλο της τάξης (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α). 4. Αύξηση του χρόνου του δεύτερου διαλείμματος κατά πέντε λεπτά και μείωση της έβδομης και τελευταίας διδακτικής περιόδου, κάθε μέρας, κατά πέντε λεπτά. 5. Αναδιοργάνωση του προγράμματος της Παρασκευής (ή οποιασδήποτε άλλης μέρας θεωρεί καταλληλότερη το σχολείο) με τρόπο ώστε το τελευταίο διάλειμμα να αυξηθεί κατά 15 λεπτά και η τελευταία περίοδος, που δεν θα θεωρείται περίοδος διδασκαλίας, μειωθεί κατά 15 λεπτά με στόχο ο χρόνος αυτός να αφιερώνεται σε δραστηριότητες που η διεύθυνση του σχολείου θα κρίνει ότι πρέπει να γίνονται (π.χ. συναντήσεις του υπεύθυνου τμήματος με την τάξη του ή τους γονείς, σχολικό ταμιευτήριο, κοινή συγκέντρωση, ενδοσχολικοί εορτασμοί, κοινές πρόβες χορωδίας). 6. Μείωση του χρόνου διδασκαλίας των Ελληνικών στις τάξεις Α' και Β' από 14 σε 10 διδακτικές περιόδους την εβδομάδα, στην τάξη Γ' από 14 σε 8, στην τάξη Δ' από 13 σε 8 και στις τάξεις Ε' και Στ' από 10 σε 7 και συμπερίληψη στη διδασκαλία του μαθήματος θεμάτων από τη Λογοτεχνία και τη Θεατρική Αγωγή αφού, με βάση τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα, οι δεξιότητες που σχετίζονται με την ενίσχυση της μητρικής γλώσσας καλλιεργούνται στα πλαίσια όλων των γνωστικών αντικειμένων (για παράδειγμα, ακόμα και στο μάθημα Σχεδιασμός & Τεχνολογία που θεωρείται ΚΚ/ΚΚ-ΕΚΠΑΙΔΒΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ.ΝΕΑ ΩΡΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑΣΗΜΟΤΊΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1

τεχνικό και πρακτικό μάθημα, υπάρχει ο στόχος «Οι μαθητές να περιγράφουν..., να επεξηγούν...» κτλ.). 7. Εισαγωγή από την Α' Δημοτικού ενός νέου γνωστικού αντικειμένου με τίτλο «Γνωρίζω τον Κόσμο Μου» το οποίο περιλαμβάνει τη Γεωγραφία, το Σχολικό Κήπο και την Πατριδογνωσία (στα πλαίσια του μαθήματος αυτού θα ακολουθείται το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα της Γεωγραφίας το οποίο περιλαμβάνει όλα τα πιο πάνω θέματα). 8. Εισαγωγή στις τάξεις Α' έως Δ' ενός νέου γνωστικού αντικείμενο με τίτλο «Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία», το οποίο περιλαμβάνει την Επιστήμη και το Σχεδιασμό & Τεχνολογία. 9. Εισαγωγή του μαθήματος των Αγγλικών από την Α' τάξη έτσι ώστε πέρα από την εναρμόνιση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας μας με τις πολιτικές που προάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση για εκμάθηση ξένων γλωσσών από πολύ νεαρή ηλικία να προσφέρεται στα παιδιά η ευκαιρία να αποκτήσουν τις αναγκαίες επικοινωνιακές δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να επικοινωνούν αποτελεσματικά και σε άλλη γλώσσα πλην της μητρικής διευρύνοντας έτσι τις πολιτιστικές εμπειρίες τους και αναπτύσσοντας θετικές στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στο φαινόμενο της ετερότητας. 10. Εισαγωγή της ενότητας Αγωγή Ζωής στις τάξεις Α' έως Δ' με στόχο να δίνεται η ευκαιρία στις/ στους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά, με βάση τις ανάγκες TOU σχολείου τους, να εμπλέκονται σε διάφορες διαθεματικές δραστηριότητες και εργασίες (projects) που θα σχετίζονται με θέματα όπως η Αγωγή του Καταναλωτή, η Κυκλοφοριακή Αγωγή, η Διαπολιτισμική Αγωγή, η Περιβαλλοντική Αγωγή, κλπ τα οποία μπορούν να αντλήσουν από τα νέα Α.Π. της Αγωγής Υγείας και της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης - Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Π.Ε. - Ε.Α.Α.) εμπλουτίζοντας και τα θέματα με τα οποία θα καταπιάνονται στα πλαίσια άλλων γνωστικών αντικειμένων (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β). 11. Εισαγωγή των δύο κύριων θεμάτων της Αγωγής Ζωής (Αγωγή Υγείας και Π.Ε. - Ε.Α.Α.) στις τάξεις Ε' και Στ' ως ξεχωριστών γνωστικών αντικειμένων έτσι ώστε πέρα από τη διαθεματική προσέγγιση οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά να μπορούν να ασχοληθούν και με πιο εξειδικευμένα θέματα που αναφέρονται στα Προγράμματα Σπουδών των δύο αντικειμένων Η κατανομή των διδακτικών περιόδων στους διαφόρους τύπους Δημοτικών Σχολείων, όπως διαμορφώνεται με βάση τις πιο πάνω εισηγήσεις, επισυνάπτεται στα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Γ μέχρι Στ. Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ζ επισυνάπτεται πίνακας ενδεικτικού Ωρολογίου Προγράμματος. Πέρα από τις πιο πάνω ρυθμίσεις το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα και τη σπουδαιότητα των αλλαγών που θα προκύψουν στα πλαίσια της εφαρμογής των νέων Α.Π. και της αναδιαμόρφωσης των Ωρολογίων Προγραμμάτων της Δημοτικής Εκπαίδευσης, οι οποίες συνεπάγονται νέα καθήκοντα για τις/ τους εκπαιδευτικούς, εισηγείται τη μείωση των περιόδων διδασκαλίας των δασκάλων, που θα έχουν τις περισσότερες περιόδους σε μια τάξη (υπεύθυνος τάξης) κατά δύο (2). ΚΚ/ΚΚ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ MET ΑΡΡ ΥΘΜΕΚ.ΝΕΑ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑΛΚΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2

Για να μειωθεί ο διδακτικός χρόνος του εκπαιδευτικού που θα αναλάβει την ευθύνη κάποιου τμήματος στο σχολείο του κατά δύο (2) διδακτικές περιόδους το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προτείνει όπως κατά την πρώτη σχολική χρονιά σταδιακής εφαρμογής του μέτρου οι πρόσθετες περίοδοι που απαιτούνται καλυφθούν μέσω της μείωσης των διδακτικών περιόδων των παιδιών από 35 σε 34 χωρίς να μειώνεται όμως ο χρόνος παραμονής των παιδιών στο σχολείο ενώ κατά τη δεύτερη σχολική χρονιά πλήρους εφαρμογής του μέτρου οι πρόσθετες περίοδοι που απαιτούνται καλυφθούν μέσω της ανάλογης μείωσης των περιόδων που δίνονται στα εκπαιδευτικά προγράμματα «Ενισχυτικής Διδασκαλίας» και «ΟΙΚΑΔΕ» και μέσω του πλήρους τερματισμού παραχώρησης επιπρόσθετων διδακτικών περιόδων για τα προγράμματα «Οικολογικά Σχολεία» και «Ευρωπαϊκό Δίκτυο Σχολείων Προαγωγής Υγείας» τα οποία, με βάση τα νέα Ω.Π., εντάσσονται στο επίσημο πρόγραμμα του σχολείου, είτε μέσω των περιόδων που παραχωρούνται για Εμπέδωση, είτε μέσω της εισαγωγής των γνωστικών αντικειμένων της Αγωγής Ζωής, της Αγωγής Υγείας και της Π.Ε. - Ε.ΑΑ. Το μέτρο αυτό κρίνεται, από την πλευρά του Υπουργείου, απαραίτητο για την επιτυχία του νέου σχολείου γεγονός που αποδεικνύει ότι ο εκσυγχρονισμός των Αναλυτικών και των Ωρολογίων Προγραμμάτων οδηγεί σταδιακά στον εκσυγχρονισμό όλων των δομών του εκπαιδευτικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένων και των συνθηκών εργασίας των εκπαιδευτικών. Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής του πιο πάνω μέτρου αναλύεται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2010 ΚΚ/ΚΚ.ΕΚΠΑΙΛΕΥΤΊΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΟΜΕΗ.ΝΕΑ ΟΡΟΛΟΓΊΑ ΠΡΟΓΡ ΑΜΜ AT Α.ΔΗΜ ΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 3

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑA ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ «ΕΜΠΕΔΩΣΗ» Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αδιαπραγμάτευτος στόχος των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων είναι η δημιουργία ενός ανθρώπινου και δημοκρατικού σχολείου στο οποίο όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως οποιωνδήποτε διαφορών (γλώσσας, θρησκείας, ικανοτήτων, κλπ.), θα μπορούν όχι μόνο να συμμετέχουν αλλά, κυρίως, να επιτυγχάνουν όλους τους στόχους που τίθενται. Να είναι σε τέτοια θέση δηλαδή ώστε, με το τέλος της φοίτησης τους, να έχουν αποκτήσει όλες τις απαραίτητες γνώσεις και να έχουν αναπτύξει όλες τις κομβικές δεξιότητες που χαρακτηρίζουν το μορφωμένο άνθρωπο του 21 ο υ αιώνα. Για την υλοποίηση του πιο πάνω οράματος κρίνεται αναγκαία η εισαγωγή, στο νέο Ωρολόγιο Πρόγραμμα των Δημοτικών Σχολείων, της ζώνης «Εμπέδωση» (5 διδακτικές περίοδοι για τις τάξεις Α' - Β' και 4 διδακτικές περίοδοι για τις τάξεις Γ' - Στ'). Η «Εμπέδωση», ως θέμα του Ωρολογίου Προγράμματος, πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί ως μια διαδικασία ενδυνάμωσης και ενίσχυσης των μαθητών και μαθητριών έτσι ώστε, με το τέλος της σχολικής τους πορείας στο Δημοτικό, να είναι σε θέση να μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις στο Γυμνάσιο συνεχίζοντας απρόσκοπτα τη φοίτηση τους στις ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Β. ΣΚΟΠΟΣ Η «Εμπέδωση» εντάσσεται στο νέο Ωρολόγιο Πρόγραμμα με στόχο να αποτελέσει, για τα παιδιά και τις/ τους εκπαιδευτικούς, ακόμα μια «ασφαλιστική δικλείδα» επίτευξης των στόχων των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων για όλα τα παιδιά. Δεν στοχεύει στη διεκπεραίωση της κατ' οίκον εργασίας στο σχολείο αλλά στην ενίσχυση των παιδιών που είτε αντιμετωπίζουν αδυναμίες είτε μπορούν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα η «Εμπέδωση» επικεντρώνεται; 1. Στη μετατόπιση εκείνου του μέρους της κατ' οίκον εργασίας από το σπίτι στο σχολείο με τρόπο ώστε η κατ' οίκον εργασία να μην μετατρέπεται σε κατ' οίκον συνδιδασκαλία της/ του εκπαιδευτικού και των γονιών αλλά ως μια ευχάριστη δραστηριότητα κατά την οποία οι γονείς θα έχουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους και να παρακολουθήσουν την πρόοδο τους στο σχολείο. 2. Στην περαιτέρω εξατομίκευση της διδασκαλίας του μαθήματος της ημέρας αναλόγως των ικανοτήτων και των αναγκών του κάθε παιδιού ξεχωριστά. 3. Στην ενίσχυση της στήριξης που προσφέρεται στα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ως προς την υλοποίηση των στόχων του αναλυτικού και κατάκτησης των παρεχόμενων γνώσεων και δεξιοτήτων. 4. Στην παροχή περισσότερων ευκαιριών στα παιδιά που επιτυγχάνουν πιο εύκολα από τα υπόλοιπα παιδιά τα επιδιωκόμενα κάθε μαθήματος, ώστε να προχωρήσουν ένα βήμα παραπάνω. 3

5. Στην παροχή περισσότερων ευκαιριών προς την/ τον εκπαιδευτικό για περισσότερη καθοδήγηση των παιδιών σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα. Γ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ Πα σκοπούς καταρτισμού ενός λειτουργικού Ωρολογίου Προγράμματος οι διδακτικές περίοδοι της «Εμπέδωσης» θα μπορούν να τοποθετηθούν οποιαδήποτε ώρα αναλόγως των αναγκών του κάθε σχολείου και της κάθε τάξης. Μια καλή πρακτική, για αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των περιόδων «Εμπέδωσης», θα μπορούσε να ήταν η τοποθέτηση των περιόδων της «Εμπέδωσης», για τα «αδελφά» τμήματα, τις ίδιες μέρες και ώρες έτσι ώστε να υπάρχει συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των εκπαιδευτικών. Σε πρώτη φάση και μέχρι τα σχολεία να αποκτήσουν την απαιτούμενη εμπειρία αποτελεσματικής οργάνωσης της «Εμπέδωσης», στα πλαίσια της δημιουργίας της τράπεζας εκπαιδευτικού υλικού για το κάθε γνωστικό αντικείμενο, θα ετοιμαστεί επιπρόσθετο βοηθητικό υλικό προς τις/ τους εκπαιδευτικούς το οποίο θα μπορεί να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της «Εμπέδωσης» για ενίσχυση είτε των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες (αλλόγλωσσα παιδιά, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες κλπ.) είτε των παιδιών που πετυχαίνουν πιο εύκολα τους στόχους του αναλυτικού και μπορούν να εμβαθύνουν περισσότερο. Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η επιτυχής εφαρμογή της «Εμπέδωσης» στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις πρωτοβουλίες που θα αναλάβει η σχολική μονάδα και οι εκπαιδευτικοί στα πλαίσια της αυτονομίας που τους παρέχεται για οργάνωση του σχολικού προγράμματος αναλόγως των τοπικών συνθηκών. Οι δραστηριότητες που θα αναπτύσσονται στα πλαίσια της «Εμπέδωσης» θα επιλέγονται από τις/ τους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά με βάση τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τις δικές τους ανάγκες. Η οργάνωση του προγράμματος με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχει ευκαιρίες ουσιαστικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των παιδιών και των εκπαιδευτικών θα συμβάλει τα μέγιστα στην αποτελεσματικότητα του. 4