Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΖΩΗ

applefi ÙÔ Ãı Δ Àƒπ Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΖΩΗ Η διαχρονική πολιτική του ΤΙΤΑΝΑ για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη Τ ο ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος έχει βρεθεί, τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο του προβληματισμού και του ενδιαφέροντος παγκοσμίως και στη χώρα μας. Ένα από τα κεντρικά στοιχεία του, στα οποία προσέδωσε ιδιαίτερη επικαιρότητα ο πρόσφατος πύρινος όλεθρος σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, είναι η ανάγκη προστασίας-διάσωσης των δασών, της χλωρίδας, αυτών των «πνευμόνων» ζωής, που απειλούνται όχι, μόνο, από φυσικά αίτια, αλλά κυρίως από την ανθρώπινη αμέλεια ή αφροσύνη. Για τον ΤΙΤΑΝΑ ο προβληματισμός και το γόνιμο ενδιαφέρον και η φροντίδα για το περιβάλλον γενικά και για τον παράγοντα «δάσος» - «πράσινο» ειδικότερα δεν είναι κάτι καινούργιο ή περιστασιακό: Χρονολογούνται από το απώτερο παρελθόν, είναι ενταγμένα σε μια ευρύτερη, εμπεριστατωμένη πολιτική περιβαλλοντικής μέριμνας, που ασκείται πολύ πριν θεσπισθούν σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις στο πλαίσιο της φιλοσοφίας και πρακτικής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Ομίλου μας, έχοντας ως έναν από τους κεντρικούς της άξονες τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η πολιτική αυτή περιλαμβάνει την εγκατάσταση σύγχρονων φίλτρων στα εργοστάσιά μας, την εφαρμογή μεθόδων της πιο προηγμένης τεχνολογίας για το δραστικό περιορισμό των εκπομπών CO 2, μέτρα για εξοικονόμηση φυσικών πόρων κ.ά. Οι προσπάθειες-πρωτοβουλίες του ΤΙΤΑΝΑ στον τομέα αυτό ξεκίνησαν πριν από δεκαετίες. Ως οργανωτικό «επιστέγασμά» τους, το 1979 δημιουργήθηκε ειδική υπηρεσία που παρακολουθεί, σχεδιάζει και συντονίζει την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής του Ομίλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι για το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης τα εργοστάσιά μας στην Ελλάδα, στη Βουλγαρία, στην ΠΓΔΜ και στις ΗΠΑ, καθώς και 10 λατομεία μας έχουν έχουν αποκτήσει Πιστοποιητικό ISO 14001 από τον Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης - ΕΛΟΤ. Ιδιαίτερα πρέπει να τονισθεί η εδραιωμένη, πλέον, διάχυτη σε όλα τα πεδία και σε όλα τα επίπεδα της δραστηριότητας του Ομίλου, έμπρακτη οικολογική ευαισθησία των ανθρώπων του ΤΙΤΑΝΑ. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΕ ΠΑΛΑΙΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ Στο επίκεντρο των προσπαθειών του ΤΙΤΑΝΑ για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος βρίσκεται ένα πολύπλευρο πρόγραμμα ανάπλασης παλαιών λατομείων και αποκατάστασης της χλωρίδας και, γενικότερα του τοπίου, μετά την ολοκλήρωση της λειτουργίας τους. Η συστηματική εφαρμογή του προγράμματος αυτού άρχισε το 1976 στο λατομείο του ΤΙΤΑΝΑ στις Άρτιμες, στην Πάτρα. Το λατομείο αυτό λειτούργησε από το 1968 και το 1976 άρχισε η δενδροφύτευση-ανάπλασή του: Φυτεύθηκαν, περίπου 350 στρέμματα με δενδρύλλια, θάμνους κ.ά. Στη συνέχεια έγινε περίφραξη του χώρου, ώστε να προστατευθεί η νέα βλάστηση από τα κατσίκια. Σημειώνεται ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχε νομοθεσία, ούτε προδιαγραφές για τέτοια περιβαλλοντική δραστηριότητα. Η Εταιρία μας έπρεπε να κάνει η ίδια συνεργαζόμενη με εξειδικευμένους οίκους 4

Άποψη του λατομείου του ΤΙΤΑΝΑ στο Ξηρόρεμα Βοιωτίας πριν και μετά τη διαδικασία αποκατάστασης-ανάπλασης. του εξωτερικού τις αναγκαίες μελέτες και να δοκιμάζει διάφορες μεθόδους (σποράς, φύτευσης κ.ά.), μέχρις ότου καταλήξει στις καταλληλότερες και πιο αποτελεσματικές. Ακολούθησε η σταδιακή εφαρμογή του προγράμματος σε όλη την Ελλάδα (από τα λατομεία Νέας Ευκαρπίας, Δρυμού, Ελευσίνας και Καμαρίου ώς το Usje). Ήδη, δε, τα αποτελέσματά της είναι εντυπωσιακά. Σήμερα έχει γίνει αποκατάσταση στο 34% των διαταραγμένων περιοχών των λατομείων στην Ελλάδα. 1994 Οι μελέτες αποκατάστασης εκπονούνται παράλληλα με τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τις μελέτες λειτουργίας ενός λατομείου από το ξεκίνημά του και κατά την εξέλιξή της εκμετάλλευσης. Κατά τη διαδικασία αποκατάστασης στενή είναι η συνεργασία της Εταιρίας με την τοπική κοινωνία και τις αρμόδιες αρχές (π.χ. Δασαρχεία), σε ορισμένες δε περιπτώσεις και με ειδικούς επιστημονικούς φορείς (π.χ. στο Usje με το Τμήμα Δασολογίας του Πανεπιστημίου της ΠΓΔΜ). Σε κάθε αποκατάσταση τοπίου χρησιμοποιούνται είδη τοπικής χλωρίδας, ώστε να «ταιριάζουν» αισθητικά με το περιβάλλον, αλλά και να είναι πλήρως εγκλιματισμένα στις τοπικές συνθήκες. Τα φυτά προέρχονται, στο σύνολό τους σχεδόν, από τα φυτώρια του ΤΙΤΑΝΑ. Για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του προγράμματος, δοκιμάζονται διάφορες μέθοδοι και τα πλέον εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα. Χαρακτηριστικά είναι δύο παραδείγματα: Χρησιμοποίηση της μεθόδου της υδροσποράς (εκτόξευσης με ειδικό μηχάνημα μίγματος νερού, σπόρων, λιπάσματος και υλικών επικάλυψης-επικόλλησης σπόρων). Η μέθοδος αυτή, την οποία ο ΤΙΤΑΝ εφάρμοσε από τους πρώτους στην Ελλάδα, είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για δύσκολες επιφάνειες, όπως απότομα κατωφερείς ασβεστολιθικές βαθμίδες, αλατούχα εδάφη και περιοχές εκτεθειμένες σε ισχυρούς ανέμους. Το 2001 η Εταιρία μας απέκτησε δικό της μηχανισμό υδροσποράς και από τότε έχει καλυφθεί έκταση περίπου 500 στρεμμάτων, που αλλιώς θα παρέμενε χωρίς βλάστηση. Χρησιμοποίηση προϊόντων κομποστοποίησης οργανικών απορριμμάτων για εμπλουτισμό εδαφών. ΔΕΔΡΟΦΥΤΕΥΣΕΙΣ Εκτός από την αποκατάσταση της χλωρίδας σε παλαιά λατομεία, ο ΤΙΤΑΝ εδώ και δεκαετίες εφαρμόζει ένα ευρύτερο, πολύπλευρο πρόγραμμα δενδροφυτεύσεων, ως επί το πλείστον με δενδρύλλια από τα 1995 5

applefi ÙÔ Ãı Δ Àƒπ δικά του φυτώρια. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει ένα πλέγμα εταιρικών πρωτοβουλιών και συμμετοχής σε δραστηριότητες άλλων φορέων: α. Εξωραϊστικές δενδροφύτευσης στα εργοστάσια του Ομίλου. Πάγια πολιτική του ΤΙΤΑΝΑ είναι η φύτευση δέντρων για αισθητικούς και ευρύτερους περιβαλλοντικούς λόγους γύρω από τα εργοστάσια και άλλες εγκαταστάσεις του. Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί η δημιουργία ενός περιβολιού με μηλιές στη θέση ενός παλαιού εργοστασιακού χώρου δίπλα στις νέες, υπερσύγχρονες βιομηχανικές εγκαταστάσεις της ΤΙΤΑΝ AMERICA στο Roanoke της Πολιτείας Βιρτζίνια (ΗΠΑ). Ο χώρος αυτός μετά την κατεδάφιση του εργοστασίου και την απομάκρυνση των παλαιών μηχανημάτων στρώθηκε με χώμα και κάθε εργαζόμενος φύτευσε μια μηλιά. β. Δενδροφυτεύσεις-αναδασώσεις σε αποψιλωμένες ή καμμένες εκτάσεις. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις δενδροφύτευσης του Ποικίλου Όρους, μιας καμμένης περιοχής στη Μήλο με δωρεά 9.000 δενδρυλλίων στο εκεί Δασαρχείο, 100 καμμένων στρεμμάτων στο Διόνυσο Αττικής με 11.750 δέντρα, του λόφου Νέας Ευκαρπίας, μιας περιοχής κοντά στο εργοστάσιό μας στο Usje της ΠΓΔΜ κ.ά. Αξίζει ιδιαίτερα να αναφερθεί η αναδάσωση του λόφου στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας που είχε καεί το 1998. Της αναδάσωσης προηγήθηκε εκπόνηση ειδικής μελέτης από τον υπεύθυνο αποκατάστασης περιβάλλοντος του ΤΙΤΑΝΑ, η οποία εγκρίθηκε από τις αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες. Προετοιμάσθηκε ο χώρος και φυτεύτηκαν 7.000 φυτά διαφορετικών ειδών. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2001 με τη συμβολική φύτευση (5 Μαΐου) των τελευταίων δενδρυλλίων από εργαζόμενους στο εργοστάσιο Ελευσίνας του ΤΙΤΑΝΑ, από μέλη των οικογενειών τους και από κατοίκους της πόλης. γ. Δενδροφυτεύσεις σε προαύλια σχολείων με συμμετοχή των μαθητών τους (π.χ. στην Ελευσίνα 7 σχολεία, στα Μέγαρα 2 σχολεία κ.ά.). Στο προαύλιο του σχολικού συγκροτήματος του 2ου ΤΕΛ Ελευσίνας φυτεύτηκε και μια ελιά 200 ετών. Η ελιά βρι- 6

σκόταν σε έκταση ιδιοκτησίας του ΤΙΤΑΝΑ στο Καμάρι και, όταν πέρασε από εκεί δημόσιος δρόμος, η Εταιρία μας φρόντισε να μεταφέρει το φυσικό αυτό μνημείο σε άλλο χώρο, στο νέο «σπίτι» του. στότερο «ταίριασμά» τους με τα προς παραγωγή φυτά και, εφ όσον διαπιστωθεί η ανάγκη, να γίνεται προσθήκη βελτιωτικών υλικών κ.ά.). Σήμερα η δραστηριότητα του φυτωρίου στο Καμάρι έχει μεταφερθεί στο φυτώριο του εργοστασίου Ελευσίνας. Το φυτώριο στην Ελευσίνα διαθέτει ειδικό τμήμα, όπου παράγονται-πολλαπλασιάζονται καλλωπιστικά φυτά και φυτά εσωτερικού χώρου, χρησιμοποιούμενα στα γραφεία και στα εργοστάσια της Εταιρίας και προσφερόμενα σε δήμους-κοινότητες, σε κατοίκους περιοχών, όπου δραστηριοποιείται ο ΤΙΤΑΝ (π.χ. κατά τα ετήσια «Ανθεστήρια», που διοργανώνονται με πρωτοβουλία της Εταιρίας μας στην Ελευσίνα και ΤΑ ΦΥΤΩΡΙΑ ΤΟΥ ΤΙΤΑΝΑ Καθοριστικό ρόλο στην περιβαλλοντική δραστηριότητα και ευρύτερη συμβολή του ΤΙΤΑΝΑ παίζουν τα φυτώριά του. Το πρώτο φυτώριο δημιουργήθηκε στην Πάτρα το 1979. Ξεκίνησε με μικρή παραγωγή (10.000-12.000 ανά έτος), η οποία σταδιακά αυξήθηκε, φθάνοντας σε 40.000-50.000 το 2002. Το 1992 άρχισε να λειτουργεί φυτώριο του ΤΙΤΑΝΑ και στο Καμάρι, συνδυάζοντας την παραγωγή με πειραματικές καλλιέργειες (δοκιμές με διαφορετικά εδαφικά δείγματα από τα λατομεία μας, ώστε να γίνει το σω- - στη Ν. Ευκαρπία) κ.ά. Ένα άλλο, μικρό αλλά «εξειδικευμένο» φυτώριο λειτουργεί στη Μήλο από το 1988. Κύριος σκοπός του είναι η αξιοποίηση και αναπαραγωγή ειδών της τοπικής χλωρίδας, που παρουσιάζει σε συσχετισμό με τις ιδιαιτερότητες των ενταγμένων στο Δίκτυο Natura 2000 οικοσυστημάτων του νησιού ειδικά χαρακτηριστικά και ειδικές απαιτήσεις. Ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα των φυτωρίων μας ήταν η αναπαραγωγή, από το 1989, δύο σπάνιων τοπικών φυτών (Prickly Juniper-Juniperus Oxycedrus & Phoenicia Juniper-Juniperurs Phoenicea), που θεωρούνται προστατευόμενα είδη, καθώς επίσης της κάπαρης και άλλων ειδών, που πολλαπλασιάζονται δύσκολα. Το φυτώριο Μήλου παράγει 1.500-2.000 φυτά ετησίως. Η συνολική παραγωγή των φυτωρίων μας πρόκειται να αυξηθεί άμεσα, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στην αναληφθείσα από τον ΤΙΤΑΝΑ δέσμευση φύτευσης 1.000.000 δέντρων σε περιοχές όπου το φυσικό περιβάλλον υπέστη μεγάλη καταστροφή από τις πυρκαγιές του καλοκαιριού. ΑΛΛΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ-ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο ΤΙΤΑΝ συμβάλλει στην προσπάθεια για προστασία και φροντίδα του φυσικού περιβάλλοντος και με άλλους τρόπους. Π.χ.: Με προσφορά σιλοφόρων οχημάτων του, για χρησιμοποίησή τους ως δεξαμενών νε- 7

applefi ÙÔ Ãı Δ Àƒπ ρού στην κατάσβεση πυρκαγιών, και με χρήση, για τον ίδιο σκοπό, λιμνοδεξαμενών, που δημιουργήθηκαν στις θέσεις παλαιών λατομείων. Οι λιμνοδεξαμενές αυτές (6 στην Ελλάδα, συνολικής χωρητικότητας περίπου 50.000 τ.μ., και στη Φλόριντα - ΗΠΑ) έχουν εξελιχθεί σε υδροβιότοπους (π.χ. Παυλόκαστρο Αχαΐας) ή αξιοποιούνται για πότισμα καλλιεργειών κ.ά. Με τη συνεχώς διευρυνόμενη εφαρμογή στα εργοστάσια του Ομίλου μεθόδων ανακύκλωσης-επαναχρησιμοποίησης πρώτων υλών και τη χρήση εναλλακτικών πηγών καυσίμων κ.ά., αποτέλεσμα των οποίων είναι η εξοικονόμηση φυσικών πόρων και αυτό, παρά το γεγονός ότι το επιχειρηματικό-βιομηχανικό περιβάλλον στην Ελλάδα δεν ευνοεί και δεν στηρίζει πρωτοβουλίες-δράσεις στον τομέα αυτό. Με πρωτοβουλία σε συνεργασία με επιστημονικούς και άλλους φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού για την προαγωγή-διάδοση πρωτοποριακών περιβαλλοντικών δράσεων (π.χ. Ημερίδα με θέμα τη «Βιο-Αντικατάσταση, Υποβάθμιση Τοπίων», το 2006, σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας και το Ινστιτούτο Εδαφολογίας Αθηνών και συμμετοχή του Πανεπιστημίου Bangor Ουαλίας και του Ενιαίου Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής). Συμβολική φύτευση του 1.000.000ού δέντρου του ΤΙΤΑΝΑ (Καμάρι, 2006). ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Μορφή συμβολής στον τομέα αυτό αποτελεί και το πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, που συστηματικά εφαρμόζει ο ΤΙΤΑΝ για τα στελέχη του, για όλους τους ανά τον κόσμο εργαζόμενους του Ομίλου του και για τους εξωτερικούς συνεργάτες του, με στόχο, αφ ενός, την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης και, αφ ετέρου, την ενημέρωση, κατάρτιση και παρακίνησή τους για την προστασία του περιβάλλοντος στην πράξη. Ο ΤΙΤΑΝ, επίσης, αναλαμβάνει ο ίδιος πρωτοβουλίες ή στηρίζει πρωτοβουλίες άλλων φορέων που αποσκοπούν στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι, μεταξύ άλλων: Η ετήσια διοργάνωση, στο εργοστάσιο Δρεπάνου, εκδηλώσεων στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος, με συμμετοχή των παιδιών των εργαζομένων και μαθητών των δημοτικών σχολείων της περιοχής. Η ενεργός συμμετοχή εργαζομένων και παιδιών σε δενδροφυτεύσεις (π.χ. στην Ελλάδα, στην ΠΓΔΜ, στη Βουλγαρία). Η εφαρμογή του προγράμματος «Μεγαλώνοντας το δικό μου δέντρο» για μαθητές στα Δερβενοχώρια (βλ. σελ. 18 του παρόντος τεύχους). Η χορηγική υποστήριξη από τον ΤΙΤΑΝΑ εκδηλώσεων για το περιβάλλον, όπως η προβολή της ταινίας του Νομπελίστα Αλ Γκορ «Μια ενοχλητική αλήθεια» και διάλεξή του με το ίδιο θέμα στην Αθήνα κ.ά. 8

Στην περιβαλλοντική ενημέρωση συμβάλλει και ο ετήσιος Απολογισμός Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ομίλου, όπου γίνεται αναφορά και στις δράσεις του ΤΙΤΑΝΑ για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Οι δράσεις αυτές είναι ενταγμένες και προωθούνται και ενισχύονται και διαχέονται μέσα στο πλαίσιο ενός πλέγματος διεθνών συνεργασιών του ΤΙΤΑΝΑ. Κυριότερες, μεταξύ αυτών, είναι: Το Οικουμενικό Σύμφωνο (Global Compact) του ΟΗΕ. Ο ΤΙΤΑΝ είναι η πρώτη ελληνική εταιρία, που έχει προσυπογράψει και εφαρμόζει το Σύμφωνο αυτό, τρεις αρχές του οποίου αφορούν στο περιβάλλον. Το Διεθνές Επιχειρηματικό Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (WBCSD) και η Πρωτοβουλία για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στον Κλάδο Τσιμέντου (CSI). Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (CSR Europe), στις προτεραιότητες του οποίου περιλαμβάνεται και η ενθάρρυνση, ανάδειξη, και διάδοση καλών πρακτικών για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την αειφορία. ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ Για τις προσπάθειες του και τις υψηλές επιδόσεις του στον τομέα της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος ο ΤΙΤΑΝ έχει τύχει πολλών σημαντικών διακρίσεων, ελληνικών και διεθνών. Μεταξύ αυτών είναι και οι εξής: Βραβείο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης από την Εθνική Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Έτους Περιβάλλοντος 1988. Έπαινος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης από την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 1988. Ο Αντιπρόεδρος της Βουλής Μ. Στεφανίδης παραδίδει στον Ηλ. Πανιάρα, Αναπλ. Γενικό Διευθυντή του ΤΙΤΑΝΑ, το Βραβείο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (1988). Βραβείο Προστασίας Περιβάλλοντος από τη Νομαρχία Βοιωτίας, στην οποία ανήκει το εργοστάσιο Καμαρίου 1989. Βραβείο «Επιχείρηση και Περιβάλλον» από το Εμπορικό και Βιομηχανικό Eπιμελητήριο Αθηνών 1997. Βραβείο συστηματικής και συνεπούς περιβαλλοντικής διαχείρισης και επίδοσης στην αειφόρο ανάπτυξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2000. Στον ΤΙΤΑΝΑ, και ειδικότερα στο εργοστάσιο Δρεπάνου, απονεμήθηκε (1989), βραβείο από το Φυσιολατρικό Σύνδεσμο Πατρών, στο πλαίσιο του εορτασμού της «Hμέρας Δασοπονίας», για το πρόγραμμα αποκατάστασης εξοφλημένων λατομείων της Εταιρίας. Το μεγαλύτερο, όμως, «βραβείο» για τον ΤΙΤΑΝΑ και τους ανθρώπους του είναι η αποτελεσματικότητα των πρωτοβουλιών τους και το αντίκρισμα των προσπαθειών τους στην πράξη. Είναι σπουδαίο να συνειδητοποιείς αυτό που συμβολικά λέει ο ποιητής: «Η ζωή των δέντρων, δική μας ζωή και η ψυχή μας, ψυχή δική τους». Και είναι εξαιρετικά σημαντικό όπως απέδειξε η Τιτανική κινητοποίηση για συμμετοχή στην αντιμετώπιση των καταστροφικών πυρκαγιών του περασμένου καλοκαιριού και των συνεπειών τους να μπορείς να μετουσιώνεις την αντίληψη αυτή συλλογικά σε έργο. 9