Ευρωπαϊκό Διακρατικό Πρόγραμμα για την Προσχολική Αγωγή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΩΚΡΑΤΗΣ Δράση Comenius 2.1 (118192-CP-1-2004-1-GR-COMENIUS-C21) Early Steps: Ένα εναλλακτικό Πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής στην Προσχολική Εκπαίδευση Νίκη Τσαγγαρίδου & Ευρυδίκη Ζαχοπούλου Εισαγωγή Tο περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων και η αποτελεσματική προσέγγιση εφαρμογής τους στα σχολεία υπήρξαν σημαντικά θέματα που προβλημάτισαν την παγκόσμια εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή κοινότητα (Ennis, 2003; Metzler, 2000). Σύμφωνα με τις σύγχρονες εκπαιδευτικές τάσεις και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην ποιοτική εκπαίδευση και ο/η κάθε εκπαιδευτικός έχει υποχρέωση να την προσφέρει. Την σημερινή εποχή οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να χρησιμοποιούν προγράμματα και διδακτικές προσεγγίσεις που βοηθούν στη αύξηση της ακαδημαϊκής τους επίδοση καθώς και στη ανάπτυξη θετικών στάσεων για μάθηση (Kirk, 2005; Rink, 2003; Siedentop, 2005; Siedentop & Tannehill, 2000). Τα ποιοτικά προγράμματα φυσικής αγωγής είναι απαραίτητα για να αυξήσουν την απόδοση των παιδιών, την φυσική κατάσταση και ευεξία τους καθώς και να τους αναπτύξουν την υπευθυνότητα και τις θετικές στάσεις προ στην φυσική δραστηριότητα (Ennis, 2005; Kirk, 2005; Metzler, 2000). Απώτερος σκοπός των σύγχρονων προγραμμάτων φυσικής αγωγής είναι η κοινωνική αγωγή των παιδιών, ώστε να γίνουν υπεύθυνοι και καλλιεργημένοι άνθρωποι, με κριτική σκέψη. Έρευνες τεκμηριώνουν ότι η ενασχόληση των παιδιών με την φυσική αγωγή από μικρή ηλικία είναι εξαιρετικής σημασίας για το αν θα συνεχίσει κάποιος να ασχολείται και στην μετέπειτα του ζωή με την φυσική δραστηριότητα και αθλητισμό (Cote, 2002; Kirk, 2005; McKenzie, 2003; Siedentop, 2002). Επίσης ερευνητικά δεδομένα απέδειξαν πόσο σημαντικές είναι οι πρόωρες εμπειρίες με την φυσική αγωγή για να αναπτυχθούν οι κινητικές τους δεξιότητες (Cote, 2002; Kirk, 2005). Αρκετές έρευνες δείχνουν ότι πολλά σχολικά προγράμματα έχουν μια παραδοσιακή μορφή και δεν προσφέρουν ουσιαστικές γνώσεις για την μετέπειτα ζωή των παιδιών (Kirk, 2005; Siedentop, 2005). 1
Στόχος των σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων της φυσικής αγωγής είναι να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν τις κινητικές τους δεξιότητες δίνοντας συνάμα έμφαση και στην ποιότητα εκτέλεσης των δεξιοτήτων (Metzler, 2000; Siedentop & Tannehill, 2000). Αυτά τα προγράμματα πρέπει να σχεδιάζονται και να εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να βοηθούν στη προσωπική ανάπτυξη του παιδιού, την ανάπτυξη και διατήρηση σχέσεων μεταξύ των παιδιών και στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα ποιοτικά προγράμματα φυσικής αγωγής ταυτίζονται με τις αναπτυξιακές τους ανάγκες. Ευκαιρίες θα πρέπει να προσφέρονται στα παιδιά ώστε να μάθουν να παίζουν συναγωνιστικά, σύμφωνα με κανόνες, με σεβασμό στη δραστηριότητα και στους συμπαίκτες. Η φυσική αγωγή μπορεί να αποτελέσει ουσιώδη μάθημα στη εκπαίδευση των παιδιών εάν και εφόσον χαρακτηρίζεται από τις ακόλουθες τρεις βασικές αρχές (1) πρακτική εφαρμογή, (2) οικειότητα και (3) προσανατολισμός στην επιτυχία των μαθητών (Cote, 2002; Kirk, 2005; Siedentop & Tannehill, 2000). Οι πιο πάνω αρχές θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα σύγχρονα προγράμματα φυσικής αγωγής. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να δίνονται στα παιδιά ίσες ευκαιρίες συμμετοχής (πρακτικής εφαρμογής) κατά τη διάρκεια της σχολικής φυσικής αγωγής. Επίσης ο προσανατολισμός προς την επιτυχία είναι πολύ σημαντικός. Όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από τις ικανότητες τους θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να ανταποκριθούν σε δραστηριότητες που καθορίζει ο/η εκπαιδευτικός. Οι δραστηριότητες πρέπει να είναι διαφοροποιημένες έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σε όλο το φάσμα των παιδιών. Η δημιουργία όμως συνθηκών επιτυχίας προϋποθέτει την ύπαρξη οικειότητας μεταξύ του/της εκπαιδευτικού και των παιδιών (Cote, 2002; Kirk, 2005; Siedentop & Tannehill, 2000). Μια σημαντική παραδοχή σύμφωνα με πολλούς ερευνητές είναι ότι η φυσική αγωγή πηγάζει από το παιχνίδι (Siedentop, 2002). Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προμελετημένα ή τροποποιημένα παιχνίδια (deliberate games) θα πρέπει να καθορίζουν τα σχολικά αναλυτικά προγράμματα φυσικής αγωγής (Cote, 2003; Siedentop & Tannehill, 2000 ). Η φυσική αγωγή είναι το μοναδικό μάθημα του αναλυτικού προγράμματος που δεν προσπαθεί να εντάξει το παιχνίδι στις δραστηριότητες του αλλά ταυτίζεται με αυτό. Το παιχνίδι είναι μια δραστηριότητα στην οποία το παιδί δίνεται ολοκληρωτικά και στην οποία ξοδεύει όλες του τις δυνατότητες. Το παιδί υπάρχει για το παιχνίδι και ζει με το παιχνίδι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παιχνίδι συμβάλλει στην φυσική, ψυχική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού για αυτό θα πρέπει να προσφέρουμε ευκαιρίες στα παιδιά «να παίξουν το 2
παιχνίδι» με τρόπους που προσελκύουν το ενδιαφέρον τους (Siedentop & Tannehill, 2000 ). Συμπερασματικά η παιδική ηλικία είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων και θετικών στάσεων προς την φυσική αγωγή. Ερευνητικά δεδομένα απέδειξαν ότι στα πλαίσια της σχολικής φυσικής αγωγής δεν παρέχονται επαρκείς ποιοτικές εμπειρίες στα παιδιά (Rink, 2003). Επίσης έχει αποδειχθεί ότι η ποιότητα των πρώτων μαθησιακών εμπειριών των παιδιών είναι εξαιρετικής σημασίας για τη συνέχιση της συμμετοχής τους σε φυσικές και αθλητικές δραστηριότητες (Kirk, 2005). Γι αυτό ποιοτικά σχολικά προγράμματα φυσικής αγωγής θα πρέπει να εφαρμόζονται για να προσφέρουν εμπειρίες και ερεθίσματα στα παιδιά. Aν και στη βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές θεωρητικές εισηγήσεις, υπάρχει έλλειψη ερευνητικών δεδομένων και εναλλακτικών προγραμμάτων στην προσχολική φυσική αγωγή. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να περιγράψει το πρόγραμμα «Early Steps: Προάγοντας τον υγιεινό τρόπος ζωής και την κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω δραστηριοτήτων φυσικής αγωγής στην προσχολική ηλικία». Στο πρώτο μέρος του άρθρου περιγράφονται οι θεωρητικές βάσεις του προγράμματος, οι συμμετέχοντες, οι κύριες φάσεις του προγράμματος, οι άξονες και οι στόχοι των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής του Early Steps και οι διδακτικές προσεγγίσεις του προγράμματος. Στο δεύτερο μέρος περιγράφονται κάποιες δραστηριότητες από το συγκεκριμένο αναλυτικό πρόγραμμα και στην συνέχεια παρουσιάζονται μερικά ολοκληρωμένα σχέδια μαθήματος. Στο τελευταίο μέρος παρατίθενται δοκίμια αξιολόγησης. Οι Θεωρητικές Βάσεις του Προγράμματος Early Steps Οι άξονες ανάπτυξης του Προγράμματος Early Steps βασίστηκαν στην κύρια επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για την εκπαίδευση που είναι η προώθηση της ποιοτικής εκπαίδευσης (EE C 25 Ε της 29.1.2002, σ. 531). Ποιοτική εκπαίδευση για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας σημαίνει ότι η αγωγή τους πρέπει να καλύπτει τις ιδιαίτερες ανάγκες τους, όπως το να αισθάνονται εμπιστοσύνη και ασφάλεια, να μαθαίνουν, να σκέφτονται και να λύνουν προβλήματα, να δημιουργούν, να αναπτύσσουν τις ικανότητες τους και να μοιράζονται τις εμπειρίες τους με άλλα παιδιά και ενήλικες. Στα πλαίσια αυτής της επιδίωξης το Τμήμα Εκπαίδευσης & Κατάρτισης (Πρόγραμμα Σωκράτης, Δράση Comenius 2.1) χρηματοδοτεί το Ευρωπαϊκό Διακρατικό Πρόγραμμα EARLY STEPS: Προάγοντας τον υγιεινό τρόπος ζωής και την κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω δραστηριοτήτων φυσικής 3
αγωγής στην προσχολική ηλικία, που αφορά στην αναβάθμιση της ποιότητας της προσχολικής αγωγής. Οι δύο αυτοί στόχοι του προγράμματος Early Steps θα επιτευχθούν χρησιμοποιώντας ως κεντρικό άξονα την κίνηση και τις δραστηριότητες Φυσικής Αγωγής. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας χρησιμοποιούν την κίνηση με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: για να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους, για να μάθουν έννοιες, για να επικοινωνήσουν με τα άλλα παιδιά και τους ενήλικες, και για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τις σκέψεις τους. Τα μαθήματα Φυσική Αγωγής Early Steps παρέχουν στα παιδιά τις ευκαιρίες για εξασκήσουν τις δεξιότητές του, να εκφράσουν τις δυνατότητές τους και να αναπτύξουν τις ικανότητές τους. Οι Συμμετέχοντες στο Πρόγραμμα Early Steps Το Early Steps, το οποίο είναι από τα ελάχιστα Ευρωπαϊκά Διακρατικά Προγράμματα που αφορούν στην αναβάθμιση της ποιότητας της Προσχολικής Αγωγής, έχει συνολική διάρκεια τρία χρόνια (10/2004-09/2007). Συντονιστικό Ίδρυμα του Προγράμματος είναι το Τμήμα Βρεφονηπιοκομίας, του AΤΕΙ Θεσ/νίκης και η συντοντίστρια του προγράμματος Early Steps είναι η Dr. Ευρυδίκη Ζαχοπούλου. Συμμετέχουν σε αυτό συνολικά 14 εκπαιδευτικά ιδρύματα, εκ των οποίων τα τέσσερα είναι ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (ΑΤΕΙ Θεσ/νίκης, Roehampton University - Αγγλία, Πανεπιστήμιο Κύπρου και University of Jyvaskyla - Φιλανδία), ενώ τα δέκα είναι κέντρα Προσχολικής Εκπαίδευσης των 5 συμμετεχόντων χωρών του Προγράμματος (Ελλάδα, Αγγλία, Φιλανδία, Κύπρος και Ιταλία). Από κάθε χώρα συμμετέχουν δύο σχολεία προσχολικής εκπαίδευσης. Οι ακαδημαϊκοί που απαρτίζουν την ομάδα του Early Steps είναι: (1) Dr. Ευρυδίκη Ζαχοπούλου, Αναπληρωτής Καθηγήτρια του Τμήματος Βρεφονηπιοκομίας - ΑΤΕΙ Θε/νίκης, (2) ο Mr Ian Pickup, Senior Lecturer Roehampton University (United Kingdom), (3) ο Dr. Jarmo Liukkonen, Associate Professor Department of Physical Education, University of Jyväskylä (Finland), και (4) η Dr. Νίκη Τσαγγαρίδου, Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Πανεπιστήμιο Κύπρου. Ακόμη, στο πρόγραμμα Early Steps συμμετέχουν 4 εκπαιδευτικοί Προσχολικής Αγωγής από κάθε χώρα, δηλαδή ενός συνολικός αριθμός 20 εκπαιδευτικών και 500 παιδιά (ηλικίας 4-5 ετών) από τις 5 Ευρωπαϊκές χώρες, που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής Early Steps. 4
Κύριες Φάσεις του Early Steps Το χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων του Early Steps περιλαμβάνει: Συγγραφή των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής 1 ος χρόνος (10/2004 Early Steps 8/2005) Επιμόρφωση εκπαιδευτικών 2 ος χρόνος (9/2005 7/2006) Εφαρμογή του Early Steps στα Κέντρα Προσχολικής Αγωγής 3 ος χρόνος (8/2006 9/2007) Αναθεώρηση των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής Early Steps Έκδοση του προγράμματος Διάδοση των αποτελεσμάτων Πρώτη Φάση: Η πρώτη φάση περιλάμβανε τον σχεδιασμό και την συγγραφή ενός καινοτόμου προγράμματος Φυσικής Αγωγής για παιδιά προσχολικής ηλικίας, με κύριες επιδιώξεις την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και την κατανόηση και τον σεβασμό των ατομικών διαφορών. Οι δύο αυτές επιδιώξεις θα επιτευχθούν με την οργάνωση κινητικών δραστηριοτήτων που βασίζονται στην δημιουργική μάθηση και στην διαθεματική διδασκαλία, ενώ τον κύριο όγκο των δραστηριοτήτων καλύπτουν δραστηριότητες παιγνιώδους μορφής, όπου δίνονται στα παιδιά ευκαιρίες να πειραματιστούν με ποικίλες καταστάσεις, εξερευνώντας και ανακαλύπτοντας τις διάφορες έννοιες. Για παράδειγμα, για την κατανόηση της ανάληψης των αρμοδιοτήτων ενός ρόλου, τα παιδιά καλούνται να συμμετέχουν σε παιχνίδια και δραστηριότητες δύο συνθηκών: στην πρώτη συνθήκη οι ρόλοι των παιδιών δεν είναι ευδιάκριτοι και ξεκάθαροι, ενώ στην δεύτερη συνθήκη σε κάθε παιδί της ομάδας έχει ανατεθεί συγκεκριμένος ρόλος με ξεκάθαρες αρμοδιότητες και ευθύνες. Δίνεται χρόνος στα παιδιά για προβληματισμό και συζήτηση πάνω στην εξέλιξη των δραστηριοτήτων των δύο αυτών συνθηκών. Η συγγραφική ομάδα των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής Early Steps απαρτίζεται από τους 4 ακαδημαϊκούς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Δεύτερη Φάση: Η δεύτερη φάση του Early Steps περιλάμβανε την οργάνωση Επιμορφωτικών Σεμιναρίων Συνεχιζόμενης Κατάρτισης για εκπαιδευτικούς Προσχολικής Αγωγής έτσι ώστε να τους καταστήσει ικανούς να εφαρμόσουν το καινοτόμο προτεινόμενο πρόγραμμα Φυσικής Aγωγής. Είκοσι εκπαιδευτικοί Προσχολικής Αγωγής (τέσσερις από κάθε χώρα) επιμορφώθηκαν μέσω δύο Σεμιναρίων Κατάρτισης. Το 1 ο Επιμορφωτικό Σεμινάριο διεξήχθη στο University of 5
Jyvaskyla (Φιλανδία), 8-10 Απριλίου 2005, ενώ το 2 ο Σεμινάριο διεξήχθη στις 27-29 Μαϊου 2005, στο Athos Palace, Κρυοπηγή, Ν. Χαλκιδικής. Τα θέματα του 1 ου Επιμορφωτικού Σεμιναρίου επικεντρώθηκαν στο θεωρητικό υπόβαθρο του προγράμματος, ενώ το 2 ο Επιμορφωτικό Σεμινάριο αφορούσε στις στρατηγικές και στα μοντέλα διδασκαλίας, καθώς και στην ανάλυση του ρόλου και της συμπεριφοράς του διδάσκοντα σε προγράμματα φυσικής αγωγής για την προσχολική ηλικία. Αναλυτικότερα, τα θέματα των δύο Επιμορφωτικών Σεμιναρίων ήταν: 1 ο Επιμορφωτικό Σεμινάριο Παρουσίαση του προγράμματος Early Steps Σπουδαιότητα της Φυσικής Αγωγής στην προσχολική ηλικία Ανάλυση των σκοπών, των στόχων και των επιδιώξεων του Early Steps Σχεδιασμός και δομή ενός μαθήματος φυσικών δραστηριοτήτων 2 ο Επιμορφωτικό Σεμινάριο Περιγραφή στρατηγικών και μεθόδων διδασκαλίας Ανάλυση του ρόλου και της συμπεριφοράς του διδάσκοντα Παρατήρηση βιντεοσκοπημένων μαθημάτων Αξιολόγηση Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών περιελάμβανε διαλέξεις και workshops σε ομάδες συζήτησης. Τρίτη Φάση: Η τρίτη φάση του Early Steps είναι η καθοριστικότερη και περιλαμβάνει την εφαρμογή των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής στα συμμετέχοντα Κέντρα Προσχολικής Αγωγής. Η εφαρμογή έχει διάρκεια οκτώ μήνες και συμμετέχει σ αυτό ένας συνολικός αριθμός 500 παιδιών, ηλικίας 4-5 ετών, από τις πέντε συμμετέχουσες χώρες. Για την μελέτη της αποτελεσματικότητας του σχεδιασμού και της εφαρμογής των μαθημάτων Early Steps εφαρμόζεται διαδικασία αξιολόγησης που περιλαμβάνει τα εξής στάδια: (1) αρχική αξιολόγηση (αξιολόγηση του σχεδιασμού του προγράμματος από τους συγγραφείς και από εξωτερικούς αξιολογητές, αξιολόγηση των επιμορφωτικών σεμιναρίων από τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής, από τους επιμορφωτές και από εξωτερικούς αξιολογητές), (2) αξιολόγηση εφαρμογής του προγράμματος από τους εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής που θα το εφαρμόσουν, από τους επόπτες εφαρμογής από εξωτερικούς αξιολογητές και από τους γονείς των συμμετεχόντων παιδιών, και (3) τελική αξιολόγηση επίτευξης των στόχων του προγράμματος. 6
Στα πλαίσια του Εarly Steps θα εκδοθεί ένα βιβλίο, που θα περιέχει το προτεινόμενο πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής Early Steps για την Προσχολική Εκπαίδευση, και θα εκδοθεί σε τέσσερις γλώσσες Ελληνικά, Αγγλικά, Ιταλικά και Φιλανδικά. Το βιβλίο αυτό θα αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο μέρος θα περιέχει το θεωρητικό υπόβαθρο του προγράμματος, την παρουσίαση και ανάλυση των σκοπών του συγκεκριμένου προγράμματος Φυσικής Αγωγής, καθώς και τις μεθόδους διδασκαλίας και τρόπους αξιολόγησης, ενώ το δεύτερο μέρος θα περιλαμβάνει 48 ημερήσια πλάνα Φυσικής Αγωγής με επισυναπτόμενο βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό. Έχει σχεδιαστεί, ακόμη, η ιστοσελίδα του Early Steps, έτσι ώστε να υπάρχει διαθέσιμο υλικό για τους εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (http://earlysteps.teithe.gr). Οι Αξονες και οι Στόχοι των Μαθημάτων Φυσικής Αγωγής Early Steps (Early Steps Curriculum) Το πρόγραμμα κινητικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνει 48 πλάνα μαθημάτων, και η χρονική διάρκεια του κάθε μαθήματος είναι 40 45 λεπτά. Τα μαθήματα φυσικής αγωγής Early Steps βασίστηκαν σε τρεις άξονες: Την ανάπτυξη των βασικών κινητικών δεξιοτήτων. Αυτές οι δεξιότητες αποτελούν την βάση για την μελλοντική κινητική ανάπτυξη των παιδιών και είναι οι δεξιότητες τις οποίες χρησιμοποιεί το παιδί στην καθημερινή ζωή του (Gallahue & Ozmun, 1998). Σύμφωνα με τον Graham (1991), αυτές οι δεξιότητες: (1) σχηματίζουν την βάση για την μελλοντική επιτυχή συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες, (2) είναι διασκεδαστικές για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και (3) όταν μαθευτούν, διατηρούνται δια βίου. Εξοικείωση με τον υγιεινό δραστήριο τρόπο ζωής. Ο κύριος μηχανισμός διατήρησης της υγείας είναι η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες (Corbin & Pangrazi, 1998). Αυτή η αρχή είναι ευρέως αποδεκτή, αλλά ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγεί σε τελείως διαφορετικά αποτελέσματα, εξαιτίας της καθιστικής καθημερινής ζωής, της έλλειψης συμμετοχής σε φυσικές δραστηριότητες, της συστηματικής παρακολούθησης τηλεόρασης και της ανθυγιεινής διατροφής. Η πλειοψηφία των προβλημάτων υγείας, τα οποία έχουν κάνει την εμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια, βασίζεται στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των παιδιών που χαρακτηρίζονται ως παχύσαρκα. Ένα πρόγραμμα φυσικής αγωγής μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά: (1) να κατανοήσουν την σπουδαιότητα της άσκησης για την υγεία, (2) να εκτιμήσουν την ανάγκη διατήρησης καλής φυσικής κατάστασης μέσω της συμμετοχής σε φυσικές 7
δραστηριότητες υπομέγιστης έντασης, (3) να μάθουν την σπουδαιότητα της υγιεινής διατροφής, και (4) να αναγνωρίζουν τις υγιεινές τροφές. Την αποδοχή και τον σεβασμό των ατομικών διαφορών. Κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας, τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τις σχέσεις τους με τους άλλους. Αυτό σημαίνει ότι οι βάσεις της κοινωνικής ανάπτυξής τους σχηματίζονται σε αυτή την ηλικία, όπου και αρχίζουν να αναγνωρίζουν την διαφορετικότητα μεταξύ των παιδιών. Αυτή η διαφορετικότητα μπορεί να αφορά τις ικανότητές τους, το φύλο τους, ή την εθνικότητά τους. Μέσω της συμμετοχής σε φυσικές δραστηριότητες, τα μικρά παιδιά μαθαίνουν να παίζουν και να σχηματίζουν ζευγάρια ή ομάδες με όλα τα παιδιά της τάξης τους, ανεξαρτήτως ατομικών διαφορών. Η συμμετοχή σε ομαδικές φυσικές δραστηριότητες οδηγεί τα παιδιά στο να αντιδρούν εύκολα στις προσεγγίσεις των άλλων παιδιών κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, να αποδέχονται τις ιδέες των άλλων παιδιών και να μοιράζονται τις δικές τους, να αναλαμβάνουν τον ρόλο του αρχηγού ή να ακολουθούν άλλο αρχηγό, όταν παίζουν. Ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων του προγράμματος βασίστηκε στους σκοπούς και στις επιμέρους επιδιώξεις αυτών των στόχων. Πιο συγκεκριμένα: Οι σκοποί του πρώτου στόχου αφορούν την συμμετοχή του παιδιού σε ποικιλία κινητικών δραστηριοτήτων, την αναγνώριση των αλλαγών στις σωματικές λειτουργίες κατά την συμμετοχή σε κινητικές δραστηριότητες και την γνωριμία με συνήθειες υγιεινού τρόπου ζωής. Οι σκοποί του δεύτερου στόχου αφορούν την θετική αλληλεπίδραση μεταξύ των ομάδων μιας ομάδας, όπως να μοιράζονται τα παιδιά τον διαθέσιμο χώρο και εξοπλισμό, τις ιδέες τους, να αναλαμβάνουν ρόλους, να δουλεύουν σε ομάδες, να αναγνωρίζουν και να σέβονται τις ατομικές διαφορές. ΣΚΟΠΟΣ 1: Μέσω της ανάπτυξης των κινητικών δεξιοτήτων, τα παιδιά θα έχουν την επιθυμία να αποκτήσουν υγιεινό τρόπο ζωής Στόχος 1.1: Συμμετοχή σε ποικιλία κινητικών δραστηριοτήτων Επιδιώξεις: 1.1.1: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να κινούνται στον χώρο με διαφορετικούς τρόπους, τροποποιώντας την κατεύθυνση, το επίπεδο κίνησης και την ταχύτητα 1.1.2: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να συμμετέχουν σε δραστηριότητες ισορροπίας 8
1.1.3: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να εκτελούν ρίψη και υποδοχή αντικειμένων με διαφορετικούς τρόπους Στόχος 1.2: Αναγνώριση των αλλαγών που συμβαίνουν στις σωματικές λειτουργίες κατά την συμμετοχή σε κινητικές δραστηριότητες Επιδιώξεις: 1.2.1: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις αλλαγές στον καρδιακό παλμό 1.2.2: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις αλλαγές της αναπνοής 1.2.3: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν στις αλλαγές στην θερμοκρασία του σώματος Στόχος 1.3: Γνωριμία με τον υγιεινό τρόπο ζωής Επιδιώξεις: 1.3.1: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να απολαμβάνουν την συμμετοχή τους σε κινητικές δραστηριότητες 1.3.2: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις υγιεινές τροφές 1.3.3: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να κατανοούν την ανάγκη για ξεκούραση ΣΚΟΠΟΣ 2: Συνεργασία με τα άλλα παιδιά και σεβασμός των ατομικών διαφορών Στόχος 2.1: Θετική αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας Επιδιώξεις: 2.1.1: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να συνεργάζονται σε ομάδες 2.1.2: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να μοιράζονται τον χώρο και τον εξοπλισμό 2.1.3: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να συμμετέχουν σε δραστηριότητες χωρίς να ενοχλούν τους άλλους 2.1.4: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να μοιράζονται ιδέες και ρόλους Στόχος 2.2: Αναγνώριση και σεβασμός των ατομικών διαφορών Επιδιώξεις: 2.2.1: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να εκτιμούν την δική τους εργασία και αυτή των άλλων παιδιών 2.2.2: Τα παιδιά θα είναι σε θέση να βοηθούν τα άλλα παιδιά 9
Οι Διδακτικές Προσεγγίσεις των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής Early Steps Τα μαθήματα Φυσικής Αγωγής Early Steps βασίστηκαν σε αναπτυξιακώς κατάλληλες πρακτικές, οι οποίες επιτρέπουν στα παιδιά προσχολικής ηλικίας να συμμετέχουν ενεργά, και όχι παθητικά, στις διαδικασίες μάθησης. Αυτό σημαίνει ότι αυτά τα μαθήματα περιέχουν ποικιλία εμπειριών μάθησης, εκπαιδευτικού υλικού, εξοπλισμού και στρατηγικών διδασκαλίας έτσι ώστε να είναι κατάλληλα για παιδιά προσχολικής ηλικίας με ατομικές διαφορές όσον αφορά: (α) τις προηγούμενες εμπειρίες, (β) το στάδιο ανάπτυξης, (γ) τους τρόπους μάθησης, και (δ) τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Πιο συγκεκριμένα, τα σημεία-κλειδιά αυτής της προσέγγισης είναι: η κατάκτηση της γνώση μέσω του πειραματισμού, της γνώσης των αναπτυξιακών διαδικασιών, της συστηματικής καταγραφής της προόδου του κάθε παιδιού, της συστηματικής καταγραφής των επιδιώξεων των δραστηριοτήτων, της ενίσχυσης της αλληλεπιδραστικής μάθησης μεταξύ των παιδιών, και της ενίσχυσης της ανεξαρτησίας και της υπευθυνότητας των παιδιών. Η διαθεματική διδασκαλία αποτελεί, επίσης, μέρος του προγράμματος. Αυτή η καινοτόμος διδακτική μέθοδος είναι μία εκπαιδευτική προσέγγιση, κατά την οποία δύο ή περισσότερα αντικείμενα διδασκαλίας εμπλέκονται με στόχο την ενίσχυση της μάθησης σε κάθε ένα από αυτά. Η έννοια της διαθεματικής διδασκαλίας αναγνωρίζει την μοναδικότητα του κάθε αντικειμένου διδασκαλίας, αλλά και τις αλληλοσυσχετίσεις μεταξύ των διαφόρων αντικειμένων διδασκαλίας. Η εκπαιδευτική προσέγγιση της δημιουργικής μάθησης είναι μία μέθοδος που εφαρμόζεται στα μαθήματα Φυσικής Αγωγής Early Steps, η οποία οδηγεί τα παιδιά στην ενεργητική μάθηση. Βασίζεται στον καινούριο ρόλο του διδάσκοντα που είναι ο διευκολυντής της μάθησης, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μεθόδους διδασκαλίας, οι οποίες είναι δασκαλοκεντρικές ή επικεντρωμένες στην δραστηριότητα. Στα μαθήματα Φυσικής Αγωγής Early Steps χρησιμοποιούνται δύο τύποι δημιουργικής μάθησης: της εξερεύνησης και της κατευθυνόμενης ανακάλυψης. 10
Βιβλιογραφία Cote, J. and Hay, J. (2002). Children s involvement in sport: A developmental prespective. In J.M. Silva and D. Stevens (eds) Psychological Foundations of Sport (pp. 487-502). Boston, MA: Merrill. Ennis, C. (2003). Using curriculum to enhance student learning. In S., Silverman & C. Ennis (2nd ed.), Student learning in physical education: Applying research to enhance instruction (pp.109-127). Champaign, IL: Human Kinetics. Kirk, D. (2005). Physcial education, youth sport and lifelong participation: the importance of early lerning experiences. European Physcial Education Review, 11, 239-255. McKenzie, T. (2003). Health-related physical education: Physical activity, fitness, and wellness. In S., Silverman & C. Ennis (2nd ed.), Student learning in physical education: Applying research to enhance instruction (pp.207-226). Champaign, IL: Human Kinetics. Metzler, M. (2000). Instructional Models for physical Education. New York: Allyn & Bacon. Rink, J. (2003). Effective instruction in physical education. In S., Silverman & C. Ennis (Eds.), Student learning in physical education: Applying research to enhance instruction (pp. 165-186). Champaign, IL: Human Kinetics. Siedentop (2005). The effective physical educator: Then and now avec les hommages de l auteur á Maurice. In F. Carreiro da Costa, M. Cloes, & M. Gongalez (Eds.), The art and science of teaching in physical education and sport (pp. 89-104). Lisbon: MH Faculdade de Motricidada Humana. Siedentop, D. (2002) Junior sport and the evolution of sport cultures. Journal of Teaching in Physical Education, 21, 392-401. Siedentop, D., & Tannehill, D. (2000). Developing teaching skills in physical education (4th ed.). Palo Alto, CA: Mayfield. 11