1
Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας, κάθε χρόνο υπάρχουν 1.38 εκατομμύρια καινούρια περιστατικά και περίπου 458 000 θάνατοι από τον καρκίνο του μαστού. Ο καρκίνος του μαστού είναι με μεγάλη διαφορά ο πιο συχνός καρκίνος ανάμεσα στις γυναίκες παγκοσμίως τόσο στις αναπτυγμενες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. 2
Είναι τόσο εύκολο να προλάβουμε τον καρκίνο του μαστού; Το τελευταίο καιρό έγινε μεγάλος σάλος για το θέμα της προληπτικής διπλής μαστεκτομής στην οποία οικειοθελώς υποβλήθηκαν δυο διάσημες γυναίκες. Η απόφαση τους αυτή επηρέασε τη κοινή γνώμη και δημιούργησε σε κάποια άτομα απορία όπως επίσης και πανικό σχετικά με την εγκυρότητα της γενετικής διάγνωσης αλλά και την ορθότητα της πράξης των δυο γυναικών. Η ανακοίνωση αυτή ήταν και η αφόρμηση μας για τη μελέτη αυτή. 3
4
Παρόλο που τα στατιστικά είναι ανησυχητικά, είναι απολύτως απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε ότι από το σύνολο των γυναικών παγκοσμίως μόνο το 14% θα εμφανίσει καρκίνο του μαστού. Από αυτές τις γυναίκες, το μεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή το 65% θα εμφανίσει καρκίνο χωρίς να υπάρχει κανένα οικογενειακό ιστορικό ενώ το υπόλοιπο 35 % θα έχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, μόνο στο 10% υπάρχει συγκεκριμένη γενετική προδιάθεση με διαγνωσμένες μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1, BRCA2, P53 κλπ που έχουν συνδεθεί με τον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών, ενώ το μεγαλυτερο μέρος δηλαδή το 25% με βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό δεν παρουσιάζει συγκεκριμένες μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά. 5
Ο μαστός είναι ένα δυναμικό όργανο το οποίο κατά τη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας, και με την επίδραση παραγόντων κυρίως ορμονικών περνά από πολλαπλές κυκλικές φάσεις ανάπτυξης. Με τον ίδιο τρόπο περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως καρκινογόνες και άλλες μεταλλαξιογόνες ουσίες μπορεί να επηρεάσουν το όργανο αυτό. Στην ανάπτυξη του μαστού όπως και στη καρκινογένεση, κεντρικό ρόλο παίρνουν οι πρωτεινικοί υποδοχείς για τις ορμόνες οιστραδιόλη και προγεστερόνη όπως και πολλοί υποδοχείς παραγόντων ανάπτυξης που επίσης συναντώνται στις κυτταρικές μεμβράνες των κυττάρων του μαστού. Τόσο οι ορμόνες όσο και οι άλλοι παράγοντες προωθούν την ανάπτυξη των μαστών και κατά την εγκυμοσύνη. 6
Η σωστή λειτουργία των υποδοχέων της οιστραδιόλης και ο τρόπος που αλληλοεπιδρούν με άλλους υποδοχείς είναι μεγάλης σημασίας για την ανάπτυξη του καρκίνου στο μαστό. 6
Ολες οι γυναικες διατρεχουν τον ιδιο κινδυνο για εμφανιση καρκινου του μαστου Ας δούμε παράγοντες κινδύνου που δεν μπορούν να αλλαξουν Η έκθεση του ανθρώπου σε DES (ορμονική θεραπεία) ηλικία-το γήρας Αν εσείς ή στενοί συγγενείς είχαν ή έχουν αυτή την ασθένεια. Μια γυναίκα με καρκίνο του μαστού έχει 3 με 4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξει ένα νέο καρκίνο. Ανάλογα με τη φυλή : οι λευκές γυναίκες διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού πιο συχνά από τις μαύρες γυναίκες. Ακτινοβολία: οι γυναίκες που έχουν εκτεθεί σε ακτινοβολία στο στήθος έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού. Γενετικοί παράγοντες: περίπου 1 περίπτωση καρκίνου του μαστού σε 10 συνδέεται με αλλαγές / μεταλλάξεις σε ορισμένα γονίδια. Ιστορικό περιόδου Αναπαραγωγικό ιστορικό. 7
Ολες οι γυναικες διατρεχουν τον ιδιο κινδυνο για εμφανιση καρκινου του μαστου. Τώρα ας ρίξουμε μια ματιά στους παράγοντες κινδύνου που μπορούν να αλλαξουν: Παχυσαρκία: υπερβολικό σωματικό βάρος αυξάνει τον κίνδυνο, ειδικά μετά την εμμηνόπαυση ή αν η αύξηση του σωματικού βάρους πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής. Άσκηση: Η άσκηση μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού κατά περίπου 60% στους ενήλικες. Θηλασμός: Μελέτες έχουν δείξει ότι ο θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερα αν ο θηλασμός διαρκεί από 1 ½ έως 2 έτη. Αλκοόλ: Το αλκοόλ είναι σαφές ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Όσες καταναλώνουν 2-5 ποτά την ημέρα είναι περίπου 1 ½ φορές πιο ευάλωτες στην ανάπτυξη καρκινώματος στο μαστό από τις γυναίκες που δεν πίνουν καθόλου αλκοόλ. HRT (ορμονική αποκατάσταση): Έχει γίνει σαφές ότι η μακροχρόνια χρήση της συνδυασμένης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης (οιστρογόνα σε συνδυασμό με προγεστερόνη) για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης μπορεί να αυξήσει ελαφρώς τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Επίσης η χρήση HRT φαίνεται να μειώνει την αποτελεσματικότητα των μαστογραφιών. Τα αντισυλληπτικά χάπια: μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά χάπια έχουν ένα ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο μαστό. 8
8
9
Ο Καρκίνος παρουσιάζεται σε περιπτώσεις που η διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης απορυθμίζεται. Σε υγιείς καταστάσεις, η κυτταρική διαίρεση στον οργανισμό γίνεται Για σκοπούς ανάπτυξης/αύξησης του οργανισμού. Για σκοπούς αναπλήρωσης φθορών. Για σκοπούς επιδιόρθωσης ζημιών. 10
Στα φυσιολογικά κύτταρα ο ρυθμός ανάπτυξης των κυττάρων αλλά και ο κυτταρικός θάνατος είναι όλα προγραμματισμένα και ρυθμισμένα στην εντέλεια. Στα καρκινικά κύτταρα αυτή η ισορροπία διαταράσσεται. Η ανωμαλία αυτή μπορεί να οφείλεται στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων ή την αδυναμία των κυττάρων να αυτοκαταστραφούν με τη διαδικασία της απόπτωσης. Η απόπτωση είναι μια προγραμματισμένη διαδικασία αυτοκαταστροφής των κυττάρων με την οποία παλιά και (γερασμένα) κύτταρα αυτοκαταστρέφονται και αναπληρώνονται από άλλα καινούρια. Στα καρκινικά κύτταρα τώρα η διαδικασία αυτή απορυθμίζεται. Μετά τη πρώτη μετάλλαξη, κάποια κύτταρα διατηρούνται και ακολουθούν άλλες μεταλλάξεις οι οποίες έχουν σε τελικό στάδιο την ολοκληρωτική απώλεια ελέγχου της κυτταρικής διαίρεσης και επομένως ξεκινά η ανεξέλεγκτη διαίρεση των κυττάρων δίνοντας μια άμορφη μάζα μη φυσιολογικών κυττάρων ή όπως το ονομάζουμε όγκο με καρκινικά κύτταρα. 11
12
Ο καρκίνος του μαστού είναι αποτέλεσμα της δράσης γενετικών αλλά και περιβαλλοντικών παραγόντων οι οποίοι έχουν σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση μεταλλάξεων σε κάποια πολύ σημαντικά γονίδια, Αυτές οι μεταλλάξεις μπορεί να είναι κληρονομικές ή μπορεί να είναι τυχαία γεγονότα. Κάποια γονίδια που έχουν συνδεθεί με τη εμφάνιση καρκίνου του μαστού είναι τα γονίδια BRCA1 και BRCA2. Το γονίδιο BRCA1αναγνωρίστηκε το 1994. Η γονιδιακή θέση του BRCA1 είναι στο μακρυ σκέλος του χρωμόσωματος 17 στη θέση 21(17q21). Το BRCA1 είναι ένα πολύ μεγάλο γονίδιο με 24 εξώνια (κωδικές περιοχές) που κωδικοποιούν μια πρωτείνη του πυρήνα με 1863 αμινοξέα. Το BRCA2 βρίσκεται στο μακρύ σκέλος του χρωμοσώματος 13 στη θέση 12.3 (13q12.3) και αναγνωρίστηκε από την ομάδα του Wooster et al το 1995. Κωδικοποιεί μια επίσης πρωτείνη του πυρήνα με 3418 αμινοξέα. Το BRCA2 αποτελείται από 27 εξώνια και εκτείνεται σε ένα τεράστιο τμήμα DNA με μήκος 70 χιλιάδες ζεύγη βάσεων. 13
14
Οι καρκίνοι που συνδέονται με το γονίδιο BRCA2 είναι οι εξής: Καρκίνος του μαστού με πιθανότητα εμφάνισης του από 50 μέχρι 85% Καρκίνος του μαστού σε άντρες που φτάνει το χαμηλό ποσοστό του 6%. Καρκίνος του μαστού των ωοθηκών με ποσοστό 10 με 20%. Πιθανός αυξημένος κίνδυνος για εμφάνιση άλλων μορφών καρκίνου όπως καρκίνος του προστάτη ή καρκίνο του παχέως εντέρου. Αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης άλλων μορφών καρκίνου όπως του λάρυγγα, και καρκίνου του παγκρέατος 15
Ο ρόλος των πρωτεινών που κωδικοποιούνται από αυτά τα γονίδια και που η απώλεια της λειτουργικότητας τους οδηγεί στην εμφάνιση καρκίνου. Ας δούμε λοιπόν τη λειτουργία των πρωτεινών αυτών στα κύτταρα. Μεταλλάξεις στα αλληλόμορφα γονιδια που κωδικοποιούν την πρωτείνη BRCA1 έχoyn συνδεθεί με την εμφάνιση καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών, του τραχήλου, του προστάτη και του παγκρέατος. Γενικά μετάλλαξη στο γονίδιο BRCA1, καθορίζει μια πιθανότητα γύρω στο 85% για την εμφάνιση καρκίνου του μαστού σε κάποιο στάδιο της ζωής. Άτομα με τη μετάλλαξη BRCA1 φέρουν μια πιθανότητα 65% να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού πριν την ηλικία των 70 και μια πιθανότητα 39% να εμφανίσουν παράλληλα καρκίνο των ωοθηκών. Αυτή είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη πρωτείνη αρα όποιος δεν μπορεί να την παράξει έχει μεγάλες πιθανότητες να εμφανίσει καρκίνο του μαστού. Η BRCA1 εισέρχεται στον πυρήνα δεσμεύεται στο DNA και διασφαλίζει την αυξημένη έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων όπως αντιοξειδωτικών ουσιών οι οποίες μειώνουν τις ενεργές ρίζες οξυγόνου, πρωτεϊνών του ανοσοποιήτικού συστήματος όπως τον παράγοντα νέκρωσης 16
όγκων και την ιντερλευκίνη(interleukin), πρωτείνες οι οποίες σταματούν τη κυτταρική διαίρεση όπως το ρετινοβλάστωμα, ογκοκατασταλτικές πρωτείνες που σταματούν την ανάπτυξη του καρκινικού όγκου όπως BRCA2, BRCD και τη p53, πρωτείνες οι οποίες προωθούν την επιδιόρθωση του DNA όπως η p53, και η ATM πρωτείνες οι οποίες ελέγχουν και επιδιορθώνουν τυχόν λάθη στα ζεύγη των αζωτούχων βάσεων και άλλες. 16
Η πρωτείνη p53 είναι μια ογκοκατασταλτική πρωτείνη, μεταλλάξεις της οποίας έχουν ανιχνευτεί σε περίπου 50% όλων των καρκίνων στον άνθρωπο. Η συγκεκριμένη πρωτεινη έχει κεντρικό ρόλο στη προστασία του οργανισμού από τη καρκινογένεση και η μετάλλαξη της αυξάνει δραματικά τη προδιάθεση δηλαδή τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκινώματος. Η πρωτείνη p53 εμπλέκεται με μια σειρά από εξειδικευμένους κυτταρικούς μηχανισμούς οι οποίοι επιτρέπουν τη καταστροφή μη φυσιολογικών κυττάρων. Η φυσιολογική μορφή της πρωτείνης εμποδίζει τα κύτταρα από το να εισέλθουν στη διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης δίνοντας έτσι χρόνο στα κύτταρα να επιδιορθώσουν τυχόν ζημιές στο DNA ή σε άλλες περιπτώσεις, να προκληθεί απόπτωση δηλαδή προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος. Άρα, παρόλο που οι μεταλλάξεις στα γονίδια p53, BRCA1 και BRCA2 δεν προκαλούν απευθείας καρκίνο, εμποδίζουν την ανάπτυξη μη φυσιολογικών κυττάρων δίνοντας τους χρόνο να επιδιορθώσουν τις ζημιές τους ή προωθώντας προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο, καταστρέφοντας έτσι δυνητικά καρκινικά κύτταρα. Δηλαδή εμποδίζουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων αποτελούν ρυθμιστικούς παράγοντες. 17
Περίπου 10% όλων των καρκίνων οφείλονται σε κληρονομικές μεταλλάξεις που μπορούν να κληρονομηθούν από οποιονδηποτε από τους δυο γονείς. Τα γονίδια είναι τμήματα του DNA και βρίσκονται στα χρωμοσώματα τα οποία φέρουν το σύνολο της γενετικής πληροφορίας του οργανισμού. Δύο από αυτά τα γονίδια, το BRCA1 και το BRCA2 έχουν ρόλο στο να προστατεύουν τον οργανισμό από τον καρκίνο του μαστού και τον καρκίνο των ωοθηκών αφού δρουν σαν ογκοκατασταλτικά γονίδια. Η δράση τους είναι να ρυθμίζουν τη κυτταρική διαίρεση και να επιδιορθώνουν τυχόν ζημιές στο DNA οι οποίες θα έχουν σαν αποτέλεσμα τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Η πληροφορίες στο DNA ελέγχουν το χρόνο και τη διάρκεια της κυτταρικής διαίρεσης, την ανάπτυξη των κυττάρων αλλά και το θάνατο των κυττάρων. Μια μετάλλαξη στα γονίδια το BRCA1 ή BRCA2 έχει σαν αποτέλεσμα τη μη αποτελεσματική λειτουργία του γονιδίου και την έναρξη της ανεξέλεγκτης διαίρεσης και ανάπτυξης των κυττάρων στο μαστό και τις ωοθήκες. Αυτή η ταχύτατη διαίρεση των κυττάρων έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη όγκων. Γυναίκες οι οποίες κληρονομούν μια μετάλλαξη στο γονίδιο το BRCA1 ή BRCA2 έχουν μέχρι 87% πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού και μέχρι 40% πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο των ωοθηκών. Γυναίκες χωρίς τη μετάλλαξη έχουν μόνο 8% πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού και λιγότερο από 2% κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου των ωοθηκών. 18
Υπάρχουν αρκετές χρήσιμες πρωτείνες οι οποίες προλαμβάνουν τον καρκίνο του μαστού, σταματώντας τη κυτταρική διαίρεση σε μη φυσιολογικά κύτταρα και που ενισχύουν την επιδιόρθωση τυχών ζημιών στο DNA. Μόνο σε γυναίκες στις οποίες οι πιο πάνω πρωτείνες έχουν μεταλλαχθεί, άρα δε λειτουργούν σωστά, εμφανίζεται ο καρκίνος του μαστού. Συγκεκριμένα, οι πρωτείνες BRCA1 και BRCA2 έχουν συνδεθεί με την καταστολή καρκινικών όγκων κυρίως σε καρκίνο του μαστού. 18
Πως μπορεί μια γυναίκα να προλάβει την εξέλιξη του καρκίνου του μαστού; Πρώτα πρέπει να προσέχει τον εαυτό της.οποιαδήποτε αλλαγή στη μορφή του μαστού πρέπει να την ωθήσει να επισκεφτεί τον γιατρό. Κάποια από τα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τον καρκίνο του μαστού είναι τα εξής: Εξόγκωμα ή σκλήρυνση στην περιοχή του μαστού ή και της μασχάλης Διόγκωση λεμφαδένων της μασχάλης Έκκριση υγρών από τη θηλή Εισολκή δέρματος δηλαδή έλξη του δέρματος ή της θηλής προς το εσωτερικό του μαστού Ερυθρότητα, ευαισθησία ή πόνοι στο στήθος 19
Η μαστογραφία επιτρεπει την αποτελεσματική διάγνωση του καρκίνου του μαστού στα πρώτα στάδια. Σε περίπτωση διάγνωσης καρκινώματος ο γιατρός πάντα σαν αρχικό βήμα για την αντιμετώπιση της νόσου κανει χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του όγκου. Στη συνέχεια η μετεγχειρητική θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει Ακτινοθεραπεία,Χημειοθεραπεία, Ορμονοθεραπεία. 20
21