ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 13 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Ε Ν Δ Ε Ι Κ Τ Ι Κ Ε Σ Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 α. Κλήριγκ: σχολικό βιβλίο, σελ.54: Ένα από τα μέτρα κρατικού παρεμβατισμού που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που έφτασε και στην Ελλάδα το 1932. «Στο εξωτερικό εμπόριο θετικά στοιχεία.» β. Εθνικόν Κομιτάτον: σχολικό βιβλίο, σελ.77: «Στην εθνοσυνέλευση του 1862-1864 μικρότερη απήχηση είχαν πολιτικές παρατάξεις όπως το Εθνικόν Κομιτάτον υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη Οθωμανική αυτοκρατορία.» γ. Οργανισμός (1914): σχολικό βιβλίο, σελ.140-141: «Τον Ιούλιο του 1914 γεωργικό κλήρο.» ΘΕΜΑ Α2 α. Σωστό β. Σωστό γ. Σωστό δ. Λάθος ε. Λάθος ΘΕΜΑ Β1 α. Σχολικό βιβλίο, σελ.92: «Τα αντιβενιζελικά κόμματα ήταν το κόμμα του Δημητρίου Ράλλη, του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη (πιο αδιάλλακτα) και το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη (πιο διαλλακτικό).» β. Σχολικό βιβλίο, σελ.92: «Ως αντιβενιζελικά συντηρητικότερες θέσεις». ΘΕΜΑ Β2 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 206-7: «Μέσα σε μια απερίγραπτη... Ελ. Βενιζέλος.» 1
β. Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας εργάστηκε με ζήλο και απέδωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα σημαντικό έργο. Τα οικονομικά μέτρα που έλαβε αφορούσαν το νόμισμα, έκοψε κρητική δραχμή και ίδρυσε την Κρητική Τράπεζα. ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΜΑ Γ1 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 33: «Η πιο χαρακτηριστική... το 19 ο αιώνα.» «Στις μικρότερες και πιο καθυστερημένες χώρες... κρατών.» Η ιστορική πηγή από το έργο του Α. Ν. Βερναρδάκη «Περί του εν Ελλάδι εμπορίου» παραθέτει επιπρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου θα οδηγούσε στην εκπλήρωση των προσδοκιών αυτών. Ειδικότερα, ο σιδηρόδρομος εξαιτίας της δυνατότητας της ταχείας μεταφοράς και, ως εκ τούτου, απορρόφησης των προϊόντων που προσέφερε θα οδηγούσε στην ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής. Ο σιδηρόδρομος αποτελούσε εχέγγυο, σύμφωνα με τα δεδομένα του παραθέματος, της ποσοτικής και ποιοτικής αναβάθμισης της εμπορικής δραστηριότητας των αγροτικών προϊόντων με επακόλουθο την αύξηση των εσόδων. Επομένως, το βιοτικό επίπεδο των αγροτών, που αποτελούσαν και την πολυαριθμότερη κοινωνική ομάδα στην Ελλάδα, θα βελτιωνόταν, γεγονός που θα επιδρούσε θετικά τόσο στη βελτίωση των χειρωνακτικών επαγγελμάτων, όσο και της βιομηχανίας. Η ανάπτυξη αυτή του βιομηχανικού τομέα αναμενόταν ότι θα επιφέρει τη μείωση των εισαγωγών. Με τον τρόπο αυτό, θα είχαν τη δυνατότητα να αγοράζουν νέα προϊόντα προερχόμενα από το εξωτερικό, είτε από την εγχώρια αγορά. Σχολικό βιβλίο, σελ. 34: «Οι γενικότερες αλλαγές η χώρα με τους διεθνείς άξονες.» β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 33: «Οι σχετικές... απλών επιθυμιών. Η κατασκευή της... δικτύου.» Μέχρι τη δεκαετία του 1880... κερδοσκόπους. Διαφωτιστικά λειτουργούν τα δεδομένα του πίνακα από το έργο του Γ. Δερτιλή «Ιστορία του Ελληνικού κράτους» σε σχέση με την πορεία ολοκλήρωσης του έργου. Συγκεκριμένα, ο πίνακας παρουσιάζει τα χιλιόμετρα σιδηροδρομικού δικτύου που είχαν κατασκευαστεί σε συγκεκριμένα έτη. Η καθυστέρηση της κατασκευής επιβεβαιώνεται, αν λάβουμε υπόψη ότι κατά το έτος 2
1869 μόνο 9 χιλιόμετρα έχουν κατασκευαστεί. Οι γενικότερες όμως αλλαγές που προοδευτικά μετέβαλαν τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας ως το 1881, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για υλοποίηση των σχεδίων κατασκευής του σιδηροδρομικού δικτύου. Τα δεδομένα του πίνακα επιβεβαιώνουν ότι μετά το 1881 η κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου προωθείται, αφού το 1883 η σιδηροδρομική γραμμή αυξάνεται στα 22 χιλιόμετρα. Σχολικό βιβλίο, σελ. 34.: «Το σιδηροδρομικό δίκτυο... γραμμής.» Τα δεδομένα του πίνακα παραθέτουν με ακρίβεια το εύρος του δικτύου την περίοδο από το 1885 έως το 1892. Το 1885 το σιδηροδρομικό δίκτυο φτάνει τα 222 χιλιόμετρα, εντυπωσιακή αύξηση εν συγκρίσει με τα 22 χιλιόμετρα του 1883. Ο σιδηροδρομικός άξονας τριπλασιάζεται μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια (640 χλμ. το 1889) και φτάνει τα 900 χιλιόμετρα το 1892, λίγο πριν από την πτώχευση του ελληνικού κράτους (1893). Σημαντικό ρόλο στην κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου διαδραμάτισε και η σύναψη των δανείων κατά τη δεκαετία του 1890. Σχολικό βιβλίο, σελ. 34: «Το σιδηροδρομικό δίκτυο... μόλις το 1909.» Τα στοιχεία του πίνακα λειτουργούν επιβεβαιωτικά σε σχέση με την καθυστέρηση της ολοκλήρωσης του έργου εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων της χώρας. Συγκεκριμένα, από το 1892 έως το 1897 κατασκευάζονται 70 επιπλέον χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής, περιορισμένη επέκταση δηλαδή, αν συγκρίνει την επέκταση με την αντίστοιχη των προηγούμενων ετών, δεδομένης και της κήρυξης της χώρας σε πτώχευση. [Σχολικό βιβλίο, σελ. 37: «Κατά το έτος... δημόσιου χρέους της»]. Ανάλογα κινείται η αύξηση του σιδηροδρομικού άξονα και κατά τα επόμενα έτη. Το 1903 και παρά την πτώχευση του ελληνικού κράτους είχαν κατασκευαστεί 1.132 χλμ. σιδηροδρομικής γραμμής που έφτασαν τα 1.335 το 1904 και τα 1372 το 1907. Σχολικό βιβλίο, σελ. 35: «Το κράτος... σιδηροδρόμου.» γ. Σχολικό βιβλίο, σελ. 35: «Πραγματικά το σιδηροδρομικό δίκτυο κλήθηκε... τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές.» Η ιστορική πηγή από το έργο «Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση. 1880-1909» αναφέρεται συμπληρωματικά στους λόγους για τους οποίους το σιδηροδρομικό δίκτυο δεν εκπλήρωσε τις προσδοκίες που στηρίχθηκαν σε αυτόν. Αρχικά, γίνεται λόγος για την συνεισφορά του σιδηροδρόμου στον τομέα της βιομηχανίας. Για να αποτελέσει ο σιδηρόδρομος βάση της βιομηχανικής ανάπτυξης, θα 3
έπρεπε στο ελληνικό κράτος να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις, οι οποίες όμως εξέλειπαν. Περιορισμένη, επομένως, χαρακτηρίζεται η σημασία της κατασκευής του σιδηροδρόμου στη βιομηχανία, εξαιτίας της απουσίας αφ ενός των επενδύσεων στο χώρο του σιδηροδρόμου και αφ ετέρου των κατασκευαστών σιδηροδρομικών αξόνων. Η κατασκευή του σιδηροδρόμου πράγματι αυξάνει τη ζήτηση των υλικών κατασκευής του. Στην Ελλάδα δεν υπήρχαν, ωστόσο, οι αντίστοιχοι κλάδοι. Επομένως, δεν ευνοήθηκε η ελληνική βιομηχανία από την κατασκευή του. Επίσης, η απουσία των πρώτων υλών λειτουργούσε αρνητικά στην ανάπτυξη των αντίστοιχων βιομηχανιών. Επιπλέον, η προσφορά του σιδηροδρόμου στον τομέα των μεταφορών κρίνεται, σύμφωνα με τα δεδομένα του παραθέματος, ανεπαρκής. Οι λόγοι για τους οποίους ο σιδηρόδρομος δεν συνεισέφερε στον τομέα αυτό ήταν οι προδιαγραφές του δικτύου και ο ανταγωνισμός των θαλάσσιων μεταφορών. Ειδικότερα, «σελ. 35: στο μεγαλύτερο τμήμα του... διεθνούς δικτύου». Η ιστορική πηγή συμπληρώνει ότι ο σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε με κάποια «ελαφρότητα» όπως τη χαρακτηρίζει, αφού δεν είχε παντού το ίδιο πλάτος γραμμών, ενώ κατασκευάστηκε σε παράλιες περιοχές για να εξυπηρετήσει τις ναυτικές μεταφορές. Ακόμη, ο ανταγωνισμός των θαλάσσιων μεταφορών λειτούργησε επιβαρυντικά πολύ περισσότερο σε εποχές οικονομικής κρίσης εξαιτίας του ανταγωνισμού των τιμών στις θαλάσσιες μεταφορές. ΘΕΜΑ Δ1 α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 156: «Η αγροτική αποκατάσταση... τοποθεσίες.» Επιβεβαιωτικά λειτουργούν οι πληροφορίες της ιστορικής πηγής από την Κοινωνία των Εθνών «Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα» σχετικά με τους παράγοντες που συνυπολογίστηκαν για την παραχώρηση του κλήρου. Ειδικότερα, επισημαίνεται ότι στόχος των υπηρεσιών διανομής ήταν η εξασφάλιση της επιβίωσης και των μέσων αποπληρωμής των χρεών της οικογένειας. Πυρήνας της διανομής ήταν η τετραμελής οικογένεια και για κάθε μέλος προσετίθετο το 1/5 της βασικής αυτής έκτασης. Διαφοροποίηση στη διανομή υπήρχε από περιοχή σε περιοχή, τις υποδομές και την απόσταση από τα αστικά κέντρα. Σχολικό βιβλίο, σελ. 156: «Στην αρχή... Γεωργίας.» Τα δεδομένα της ιστορικής πηγής συμπληρώνουν σχετικά με την παραχώρηση του κλήρου. Αρχικά, γινόταν η αποδοχή της 4
παραχώρησης του κλήρου χωρίς να έχει, ωστόσο, γίνει η τοπογράφηση και χωρίς να είναι ακριβώς καθορισμένα το όρια από τις αντίστοιχες υπηρεσίες. Εκτός από τη γη παραχωρούνταν στέγη, εργαλεία, σπόροι, λιπάσματα και ζώα. β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 167: «Για ένα διάστημα... η παραγωγή διπλασιάστηκε.» Το ιστορικό έργο του Κ. Κατσάπη «Η αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου» επιβεβαιώνει τον διπλασιασμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων το 1936 ως συνέπεια της άφιξης και αποκατάστασης των προσφύγων, ενώ επισημαίνεται και η πύκνωση του πληθυσμού στις βόρειες επαρχίες του κράτους. Σχολικό βιβλίο, σελ. 167: «Επίσης, εξασφαλίστηκε επάρκεια σε σιτηρά.» Τα δεδομένα του ιστορικού έργου «Η αποστολή μου στην Αθήνα. Το έπος εγκατάστασης» εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο η άφιξη των προσφύγων επέδρασε στην ανάπτυξη της σιτηροκαλλιέργειας. Η καλλιέργεια δημητριακών προτιμήθηκε, αφού οι αγρότες με τον τρόπο αυτό διασφάλιζαν την επιβίωσή τους εξαιτίας της άμεσης απόδοσης της συγκεκριμένης παραγωγής σε αντίθεση με άλλες καλλιέργειες όπως για παράδειγμα των οπωρικών. Επίσης, το σιτάρι αποτελεί μια καλλιέργεια που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από άποψη εδάφους. Επομένως, αυτό αποτέλεσε έναν ακόμη λόγο για τον οποίο προτιμήθηκε η συγκεκριμένη καλλιέργεια. Η καπνοκαλλιέργεια, ακόμη, ενισχύθηκε εξαιτίας του ότι ήταν άμεσο ως προς την απόδοση προϊόν και ότι απαιτούσε καλλιεργητικές συνθήκες που το ελληνικό κράτος μπορούσε να διασφαλίσει. Επιπρόσθετοι λόγοι για τους οποίους προτιμήθηκε ήταν η δυνατότητα άμεσης πώλησης και το μεγάλο κέρδος που αυτό απέφερε. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τα δεδομένα του παραθέματος, το 14% των αγροτών ασχολούνται με τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Το ιστορικό παράθεμα αναφέρει και άλλες καλλιέργειες με τις οποίες ασχολήθηκαν οι αγρότες σε μικρότερο όμως βαθμό. Συγκεκριμένα, αμπέλι καλλιεργεί ένα ποσοστό αγροτών της τάξης του 3%, 2% καλλιεργούν οπωρικά, ενώ ένα ποσοστό 5% ασχολείται με περιφερειακές της αγροτικής παραγωγής εργασίες (μεταφορές, σιδηρουργοί κλπ). Σχολικό βιβλίο, σελ. 167: «Ακόμη, οι πρόσφυγες εφάρμοσαν... Μακεδονία.» Η ιστορική πηγή από το έργο «Η αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου: Το γενικό περίγραμμα» συμπληρώνει στοιχεία σχετικά την υλοποίηση των εγγειοβελτιωτικών έργων με στόχο την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας. Η βελτίωση των υποδομών θεωρήθηκε μέσο διασφάλισης ενός επιπέδου διαβίωσης για 5
τους πρόσφυγες, ενώ ήταν και προϋπόθεση ανάπτυξης της γεωργικής παραγωγής. Οι προσπάθειες επομένως που έγιναν για τη βελτίωση των υποδομών της χώρας με εγγειοβελτιωτικά έργα είχαν ως συνέπεια την αύξηση των καλλιεργούμενων εδαφών. Σχολικό βιβλίο, σελ. 168: «Επίσης, εισήχθησαν νέες... πατρίδα τους.» Τέλος, μια ακόμη συνέπεια της εγκατάστασης των προσφύγων στην αγροτική οικονομία ήταν η ταχύτερη απαλλοτρίωση των μεγάλων ιδιοκτησιών, η ολοκλήρωση δηλαδή της αγροτικής μεταρρύθμισης. Προαιρετικά: (Σχολικό βιβλίο, σελ. 45: «Η αναδιανομή... συνεταιρισμών.») 6