Δημιουργία πλαισίου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος».

Δημιουργία πλαισίου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». www.tourism-generis.com Αθήνα & Σκιάθος, Νοέμβριος 2017

Κύρια σημεία 200.000 Ευρώ, κατ ελάχιστον και κατ έτος στο διάστημα 2018-2020, πρέπει να επενδύσει ο τουριστικός προορισμός «Σκιάθος» σε οργανωτικές δομές και επιχειρησιακές δράσεις μάρκετινγκ, ώστε να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά του και να επιτύχει σε 5 χρόνια από σήμερα την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου κατά δύο μήνες, με ικανοποιητικές πληρότητες. Στο επίπεδο της προσφοράς: κρίνεται αναγκαίος ο εμπλουτισμός του βασικού τουριστικού προϊόντος της Σκιάθου «ήλιος και θάλασσα» με τα εξής προϊόντα: πεζοπορία, καταδύσεις, γάμοι, ποδηλασία, γαστρονομία. Στο επίπεδο της ζήτησης: η αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου παραμένει στρατηγικά ως η κυρίαρχη αγορά-στόχος, τόσο λόγω μεγάλου μεγέθους, όσο και ικανοποιητικής κατανομής της ζήτησης στη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Όμως, οι πιθανές διακυμάνσεις στην ισοτιμία Ευρώ-Αγγλικής Λίρας, λόγω Brexit, επιβάλλουν πολιτικές προσέλκυσης ζήτησης κατά προτεραιότητα από χώρες εντός ζώνης Ευρώ. Ως τέτοιες χώρες προέλευσης προκρίνονται η μεν Γερμανία, ως επιλογή για την ενίσχυση της ζήτησης στους εκτός αιχμής μήνες, η δε Ιταλία κυρίως η Βόρεια Ιταλία για την κάλυψη των απωλειών από την εσωτερική αγορά και την αύξηση της δαπάνης ανά επισκέπτη. Στο επίπεδο προβολής: οι στρατηγικές κατευθύνσεις είναι η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και η μείωση της εξάρτησης από συγκεκριμένες αγορές-χώρες, από όπου σήμερα η Σκιάθος αντλεί τουρίστες. Σε ό,τι αφορά στη στοχοθέτηση και σε επίπεδο γεωγραφικών αγορών: η στοχοθέτηση επιδιώκει την εξισορρόπηση του μίγματος αγορών από χώρες προέλευσης εντός και εκτός ζώνης Ευρώ. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η διατήρηση του μεριδίου αγοράς στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Σκανδιναβία. Αύξηση του μεριδίου αγοράς προτείνεται για τις χώρες Ιταλία, Γερμανία, Αυστρία και Ολλανδία. Ως προς τους τρόπους προβολής: προτείνεται μίγμα δράσεων, που αφορά στη συμμετοχή σε γενικές και εξειδικευμένες τουριστικές εκθέσεις, ψηφιακή επικοινωνία, εκδηλώσεις και co-marketing, δημόσιες σχέσεις και Β2Β. Αυτά, με την απαραίτητη προϋπόθεση της δημιουργίας ικανοποιητικών και λειτουργικών υποδομών μάρκετινγκ, που θα περιλαμβάνουν νέο λογότυπο, image bank, video bank, έντυπα για τις ειδικές μορφές τουρισμού, παρουσιάσεις για εξειδικευμένα κοινά και media kit. Σημειώνεται ότι οι προτεινόμενες δράσεις μάρκετινγκ για να επιτύχουν τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα, παράλληλα με τις υποδομές μάρκετινγκ, χρειάζονται υποστήριξη και 1

συνεχή πρωτογενή έρευνα. Η έρευνα αυτή πρέπει να έχει σκοπό την καταγραφή των χαρακτηριστικών της πελατείας των εξειδικευμένων προϊοντικών αγορών που προτείνονται για τη Σκιάθο, ώστε να διευκολυνθεί ο σχεδιασμός της προβολής και των όποιων διαφημιστικών ενεργειών. Σε θεσμικό επίπεδο: Η Σκιάθος, για την προβολή της, πρέπει να κινηθεί είτε σε αυστηρά τοπικό επίπεδο, είτε ακόμα καλύτερα σε επίπεδο Σποράδων, διαφοροποιούμενη από τις όποιες δράσεις της Περιφέρειας Θεσσαλίας και εκμεταλλευόμενη τη δημοφιλία της και την υψηλή αναγνωρισιμότητά της, όπως αυτή επιβεβαιώνεται από διαδικτυακές έρευνες. Ιδανική έκφραση σε θεσμικό επίπεδο για την προβολή της Σκιάθου (ή και των Σποράδων συνολικά) θα ήταν η ίδρυση ενός Φορέα, στον οποίο θα συμμετέχουν ο Δήμος/οι Δήμοι και οι Φορείς των τουριστικών επιχειρήσεων της Σκιάθου/Σποράδων. Σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού: πέρα από τη γενική ανάγκη συνεχούς εκπαίδευσης-κατάρτισης σε γενικότερα θέματα εξυπηρέτησης, κρίνεται αναγκαία και η ενημέρωση-εκπαίδευση των ασχολούμενων με τον τουρισμό στη Σκιάθο, για τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες των νέων προϊόντων, που θα εμπλουτίσουν την τουριστική προσφορά του νησιού. 2

Πρόλογος Η Σκιάθος είναι ένας ώριμος τουριστικός προορισμός, με μεγάλη διεθνή αναγνωρισιμότητα και δημοφιλία. Η παρούσα Δημοτική Αρχή αναγνωρίζει την κυρίαρχη σημασία του τουρισμού για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Σκιάθου και καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες στήριξης της τουριστικής οικονομίας. H Δημοτική Αρχή ενδιαφέρεται να θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία πλαισίου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της τουριστικής δραστηριότητας στη Σκιάθο. Ένα πλαίσιο το οποίο θα σκοπεύει, μεσομακροπρόθεσμα και ανεξάρτητα από την εκάστοτε Δημοτική Αρχή, στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των κατοίκων της Σκιάθου μέσω και του τουρισμού. Με δεδομένα ότι: α. ο κύριος όγκος τουριστών φθάνει στη Σκιάθο αεροπορικά και β. οι διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι είναι (και θα είναι) περιορισμένοι, η Δημοτική Αρχή επιθυμεί να έχει μια αρχική προσέγγιση της αναγκαίας στρατηγικής και του πλαισίου δράσεων, ώστε να ξεκινήσει την υλοποίησή τους. Η στρατηγική αυτή, λαμβάνοντας υπόψη το χρονικό ορίζοντα της θητείας της παρούσας Δημοτικής Αρχής, επικεντρώνεται σε θέματα μάρκετινγκ με δράσεις που μπορούν να υλοποιηθούν στο αμέσως επόμενο διάστημα και οι οποίες δεν εξαρτώνται από νομοθετικές και θεσμικές παρεμβάσεις, σε επίπεδο κεντρικής τουριστικής πολιτικής, που θα μπορούσαν να μεταβάλλουν το υφιστάμενο πλαίσιο λειτουργίας της τουριστικής οικονομίας. Με βάση τα ανωτέρω, η tourism generis πραγματοποίησε έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία πλαισίου βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». Γιώργος Δρακόπουλος Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος tourism generis Αθήνα & Σκιάθος, Νοέμβριος 2017 3

Περιεχόμενα Κύρια σημεία... 1 Πρόλογος... 3 Πίνακες Διαγράμματα Εικόνες... 7 Συντομογραφίες... 10 Σκοπός Μεθοδολογία Δομή... 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α - ΖΗΤΗΣΗ 1. Ανάλυση ζήτησης... 14 1.1. Top 10 διεθνών αφίξεων... 17 1.2. Ανάλυση αγορών... 18 1.2.1. Ανάλυση ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο... 18 1.3. Μερίδια αγοράς... 20 1.4. Μίγμα αγοράς... 21 1.5. Εποχικότητα ζήτησης συνολικά... 22 1.5.1. Εποχικότητα ανά αγορά προέλευσης... 24 1.6. Ανταγωνισμός... 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β - ΠΡΟΣΦΟΡΑ 2. Ανάλυση προσφοράς... 28 2.1. Πλεονέκτημα σε ειδικές μορφές τουρισμού... 28 2.2. Μίγμα προϊόντων... 29 2.3. Προτεραιότητα προϊόντων... 30 2.3.1. Πεζοπορία... 31 2.3.2. Καταδύσεις... 32 4

2.3.3. Γάμοι... 32 2.3.4. Ποδηλασία... 33 2.3.5. Γαστρονομία... 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ - ΠΡΟΒΟΛΗ 3.1. Ανάλυση SWOT... 35 3.2. Προβολή στρατηγικές κατευθύνσεις... 36 3.2.1. Προβολή Αρχές και προϋποθέσεις... 36 3.2.2. Σχεδιασμός προβολής Σκιάθου... 40 3.2.2.1. Στοχοθέτηση... 40 3.2.2.2. Προτεραιότητα γεωγραφικών αγορών... 40 3.2.2.3. Προτεραιότητα προϊοντικών αγορών... 41 3.2.2.4. Εξειδίκευση στόχων... 41 3.2.3. Μέσα προβολής... 42 3.2.3.1. Εκθέσεις... 43 3.2.3.2. Ψηφιακή επικοινωνία... 43 3.2.3.3. Εκδηλώσεις και co-marketing... 45 3.2.3.4. Δημόσιες σχέσεις και Β2Β... 47 3.2.4. Υποδομές μάρκετινγκ... 48 3.2.4.1. Logo και slogan... 48 3.2.5. Ειδικές υποδομές μάρκετινγκ... 50 3.2.5.1. Image bank video bank... 51 3.2.5.2. Έντυπα... 52 3.2.5.3. Παρουσιάσεις... 52 3.2.5.4. Media kit... 52 3.3. Προϋπολογισμός ενεργειών μάρκετινγκ 2018-2020... 53 5

3.4. Έρευνα... 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 4.1. Θεσμική οργάνωση... 55 4.2. Ανθρώπινο δυναμικό... 58 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019» Μέρος Α & αποτελέσματα... 65 Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019» Μέρος Β & αποτελέσματα... 89 2. Εποχικότητα ανά χώρα... 97 3. Συσχετισμός αφίξεων με νομισματική ισοτιμία... 99 4. Κύρια αεροδρόμια προέλευσης τουριστών... 108 5. Προτάσεις για τη βελτίωση του www.skiathos.gr... 110 6

Πίνακες Διαγράμματα Εικόνες Πίνακες Α1 Διεθνείς αεροπορικές αφίξεις 2007-2016... 14 Α2 Ξενοδοχειακές κλίνες 2007-2016... 14 Α3 Διεθνείς αφίξεις μέσω Αθηνών 2015-2016 (με την Aegean Airlines)... 15 Α4 Αεροδρόμια προέλευσης διεθνών αφίξεων στη Σκιάθο με την Aegean Airlines, 2015-2016... 16 Α5 Αφίξεις επιβατών κρουαζιέρας στη Σκιάθο, 2013-2017... 17 Α6 Top 10 διεθνών αφίξεων 2007-2016... 17 Α7 Αφίξεις από Ηνωμένο Βασίλειο, 2007-2016... 18 Α8 Ανάλυση ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο... 19 Α9 Εποχικότητα: ποσοστιαία κατανομή διεθνών αφίξεων ανά μήνα... 23 Α10 Εποχικότητα ανά χώρα 2007-2016... 25 Α11 Εποχικότητα ανά χώρα και ανά μήνα δείκτης Gini... 26 Β1 Ποδηλατικός τουρισμός... 33 Γ1 Google search... 49 Γ2 Προϋπολογισμός... 53 Διαγράμματα Α1 Διεθνείς αφίξεις 2007-2016... 15 Α2 Αφίξεις από το Ηνωμένο Βασίλειο και ισοτιμία GBP/EURO... 19 Α3 Μερίδια αγοράς Σκιάθου στο σύνολο των αφίξεων στην Ελλάδα... 20 Α4 Διεθνείς μηνιαίες αφίξεις 2007-2016... 22 Α5 Εποχικότητα διεθνών αφίξεων 2012-2016... 22 Α6 Εποχικότητα διεθνών αφίξεων ανά χώρα: Ηνωμένο Βασίλειο... 24 7

Α7 Εποχικότητα ανά χώρα 2007-2016... 25 Α8 Εγχώριος ανταγωνισμός... 27 Α9 Διεθνής ανταγωνισμός... 27 Β1 Πλεονέκτημα σε ειδικές μορφές τουρισμού... 28 Β2 Προϊόντα προς ανάπτυξη και κατά προτεραιότητα... 29 Β3 Καταδυτικός τουρισμός... 32 Γ1 Πότε αποφασίζουν τι;... 38 Γ2 Πότε κάνουν κράτηση;... 39 Γ3 Google search... 49 Εικόνες Α1 Μερίδια αγοράς top 1 και top 5 (2007 & 2016)... 21 Α2 Μίγμα αγορών με βάση το νόμισμα των χωρών-πηγών... 21 Α3 JSI vs PMI... 26 Β1 Μίγμα προϊόντων... 29 Β2 Προτεραιότητα προϊόντων... 30 Β3 Περιπατητικός τουρισμός... 31 Β4 Γαμήλιος τουρισμός... 32 Β5 Ποδηλατικός τουρισμός... 33 Β6 Γαστρονομικός τουρισμός... 34 Γ1 Traveller Research Patterns - From look to book on TripAdvisor... 37 Γ2 Αποτέλεσμα έρευνας δράση... 40 Γ3 Προτεραιότητα αγορών... 40 Γ4 Προτεραιότητα προϊόντων... 41 Γ5 Μόναχο περιπατητικός τουρισμός... 42 Γ6 Βόρεια Ιταλία ήλιος & θάλασσα... 42 8

Γ7 Εκθέσεις... 43 Γ8 Skiathos on TripAdvisor (i)... 44 Γ9 Skiathos on Wikipedia... 44 Γ10 Skiathos on TripAdvisor (ii)... 44 Γ11 mainalontrail.eu... 45 Γ12 mainalontrail app... 45 Γ13 Co-marketing (i)... 46 Γ14 Co-marketing (ii)... 46 Γ15 Παρουσία σε ταξιδιωτικούς οδηγούς... 47 Γ16 Branding Skiathos... 49 Γ17 www.skiathos.gr... 50 Γ18 Skiathos Facebook Page... 50 Γ19 Skiathos Facebook Page: About... 50 Γ20 Skiathos on Instagram (i)... 51 Γ21 Skiathos on Instagram (ii)... 51 Δ1 Ψηφιακή Ανάλυση Προορισμών Θεσσαλίας Εξέταση Δυναμικής Αναζητήσεων... 56 9

Συντομογραφίες Ελληνικές ΕΛΙΜΕ ΕΛΣΤΑΤ ΕΟΤ ΜΔΠ ΜΚΔ ΞΕΕ ΟΤΑ ΤτΕ ΥΠΑ ΕΕΚΦΝ Ένωση Λιμένων Ελλάδος Ελληνική Στατιστική Αρχή Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού Μέση Διάρκεια Παραμονής Μέση Κατά κεφαλή Δαπάνη Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Τράπεζα Της Ελλάδος Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας Ένωση Εφοπλιστών Κρουαζιερόπλοιων και Φορέων Ναυτιλίας Διεθνείς ABTA CLIA DAV EUROSTAT ITB UNWTO WTM JSI UK IT SE Association of British Travel Agents Cruise Lines International Association Deutsche Alpenverein Statistical Office of the European Union Internationale Tourismus-Börse United Nations World Tourism Organisation World Travel Market Κωδικός Αεροδρομίου Σκιάθου United Kingdom Italy Sweden 10

NO DK AU NL DE RS CY PL RO Norway Denmark Austria Netherlands Germany Serbia Cyprus Poland Romania 11

Σκοπός Μεθοδολογία Δομή Σκοπός Σκοπός είναι να προταθούν κατευθύνσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». Πιο συγκεκριμένα: α. σε επίπεδο ζήτησης Προτεραιότητα-στοχοθέτηση αγορών (γεωγραφικών & προϊοντικών) με σκοπό τη διαχρονική μεγιστοποίηση της ζήτησης και των ωφελειών μέσω της μεσομακροπρόθεσμης μείωσης της εξάρτησης από συγκεκριμένες αγορές. Δηλαδή, η ανάληψη πρωτοβουλιών για την εξισορρόπηση του μίγματος αγορών της Σκιάθου, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι από εξωγενείς οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την τουριστική ζήτηση στο νησί. β. σε επίπεδο προσφοράς Εμπλουτισμό του χαρτοφυλακίου προϊόντων μας με σκοπό τη μικρή επιμήκυνση της περιόδου. γ. σε επίπεδο ανθρώπινων πόρων Εκπαιδευτικά προγράμματα που θα καλύπτουν τις ανάγκες του ευρύτερου σχεδιασμού της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού στη Σκιάθο. δ. σε θεσμικό επίπεδο Δημιουργία δομών συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, με δεδομένο ότι το τουριστικό προϊόν είναι ένα άθροισμα/συνδυασμός υποδομών, αναδομών και υπηρεσιών που παράγονται και προσφέρονται τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα. Μεθοδολογία Διενεργήθη δευτερογενής έρευνα, με σκοπό τη συλλογή στατιστικών στοιχείων σχετικά με τα βασικά μεγέθη της τουριστικής οικονομίας της Σκιάθου. Αντλήθηκαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Ελληνική Στατιστική Αρχή, Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Τουρισμού/ΕΟΤ, Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος, Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, Αερολιμήν Σκιάθου «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», Eurostat και στατιστικές υπηρεσίες χωρών, από τις οποίες προέρχονται οι επισκέπτες της Σκιάθου. Έγιναν σε βάθος συνεντεύξεις με επιχειρηματίες και επαγγελματίες του νησιού και διενεργήθη πρωτογενής έρευνα στο διάστημα 31.05.17 20.06.2017, με ερωτηματολόγιο που εστάλη 5 φορές ηλεκτρονικά σε 536 αποδέκτες. Ελήφθησαν 42 έγκυρα και πλήρως συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. Στο πλαίσιο πάντα της πρωτογενούς έρευνας, εστάλη ηλεκτρονικά και δεύτερο 12

ερωτηματολόγιο, σε 533 αποδέκτες, 3 φορές στο διάστημα 21-29.06.2017. Ελήφθησαν 21 έγκυρα και πλήρως συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. Μετά την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων που συνελέγησαν και την ανάλυση των απαντήσεων στα ερωτηματολόγια, έγιναν συναντήσεις εν είδει διαβουλεύσεων με τη Δημοτική Αρχή και επιχειρηματίες του νησιού, στο διάστημα 22-25 Σεπτεμβρίου 2017, για τον καθορισμό των στόχων της στρατηγικής τουρισμού της Σκιάθου. Δομή Στο Κεφάλαιο Α ξεκινάμε με την ανάλυση της διεθνούς τουριστικής ζήτησης για τη Σκιάθο. Επικεντρώνεται στο top 10 των χωρών προέλευσης των τουριστών της Σκιάθου, με έμφαση στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ακολούθως, αναλύεται η εποχικότητα ζήτησης συνολικά και ανά αγορά προέλευσης. Στο Κεφάλαιο Β γίνεται η ανάλυση της τουριστικής προσφοράς της Σκιάθου και προτείνονται τα τουριστικά προϊόντα που κατά προτεραιότητα πρέπει να αναπτυχθούν. Το Κεφάλαιο Γ αναφέρεται στην προβολή, προτείνονται στρατηγικές κατευθύνσεις, στοχοθέτηση και τρόποι προβολής μαζί με τις αναγκαίες υποδομές μάρκετινγκ. Το Κεφάλαιο Δ αναφέρεται στην αναγκαιότητα της θεσμικής οργάνωσης για την προβολή της Σκιάθου, καθώς και σε προτάσεις βελτίωσης της παραγωγικότητας του ανθρώπινου δυναμικού. 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΖΗΤΗΣΗ 1. Ανάλυση ζήτησης Η ανάλυση της ζήτησης έγινε τόσο για τη δεκαετία 2007-2016 όσο και για τις περιόδους 2012-2016 και 2014-2016. Η αναφορά σε τρεις περιόδους κρίθηκε επιβεβλημένη, διότι στη διάρκεια της δεκαετίας κατεγράφησαν αξιοσημείωτες αλλαγές στη ζήτηση, οι οποίες έπρεπε να αποτυπωθούν. Η ανάλυση της ζήτησης γίνεται με κύρια μεταβλητή τις διεθνείς αφίξεις με απευθείας πτήσεις στο αεροδρόμιο του νησιού. Οι αφίξεις ξένων επισκεπτών μέσω Αθήνας, καθώς και μέσω ακτοπλοΐας δεν παρακολουθούνται-καταγράφονται με συνέπεια διαχρονικά και συνεπώς, δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Όπως βλέπουμε στον Πίνακα Α1, το μερίδιο της Σκιάθου, σε σύγκριση με της Ελλάδας συνολικά, σε ό,τι αφορά στις διεθνείς τουριστικές αφίξεις, είναι στο 0,87%, σχεδόν αμετάβλητο σε όλη την εξεταζόμενη δεκαετία. Παρατηρώντας τον Πίνακα Α2, βλέπουμε ότι υπάρχει μία ισορροπία με την προσφορά, τουλάχιστον σε επίπεδο ξενοδοχειακών κλινών, όπου η Σκιάθος έχει το 0,86% του συνόλου της χώρας. Πίνακας Α1 Διεθνείς αεροπορικές αφίξεις 2007-2016 διεθνείς αφίξεις (000) 2007 2007-2016 Δ (Χ) GR 13.960 146.597 10,50 JSI 119 1.276 10,72 μερίδιο 0,85% 0,87% 0,02 Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ & ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis Πίνακας Α2 Ξενοδοχειακές κλίνες 2007-2016 Πηγή: ΞΕΕ Επεξεργασία: tourism generis ξεν/κές κλίνες 2007 2016 Δ Ελλάδα 700.933 788.553 12,50 % Σκιάθος 6.460 6.781 10,49 % μερίδιο 0,92% 0,86% 0,06 % 14

Οι διεθνείς αφίξεις στο διάστημα 2007-2016, μετά από μια μικρή μείωση στη διάρκεια της διεθνούς οικονομικής κρίσης 2008-2010, παρουσίασαν σταδιακή και σταθερή αύξηση, πλησιάζοντας τις 180.000 για το 2016 (βλ. Διάγραμμα Α1). Διάγραμμα Α1 Διεθνείς αφίξεις (χιλ.) 2007-2016 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: ΥΠΑ Σημειώνεται ότι, μια λεπτομερής ανάλυση των διεθνών αφίξεων στη Σκιάθο, θα πρέπει να συμπεριλάβει και τις αεροπορικές αφίξεις μέσω Αθηνών (Πίνακας Α3). Δυστυχώς όμως, η χρονοσειρά αυτή είναι ελλιπής και η αναφορά στο 2015 και 2016 είναι ενδεικτική, αναδεικνύοντας την ανάγκη συνυπολογισμού αυτών των αφίξεων, διευκολύνοντας έτσι την προσπάθεια ανίχνευσης και κάλυψης αναγκών απευθείας αεροπορικών συνδέσεων (Πίνακας Α4). Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει επίσημη στατιστική καταγραφή του αριθμού των αφικνουμένων στο αεροδρόμιο της Σκιάθου με πτήσεις εξωτερικού οι οποίοι φεύγουν αμέσως, είτε για τα υπόλοιπα νησιά των Σποράδων, είτε με ιστιοπλοϊκό σκάφος. Πίνακας Α3 Διεθνείς αεροπορικές αφίξεις μέσω Αθηνών 2015-2016 (με την Aegean Airlines) Skiathos Πηγή: Aegean Airlines 2016 2015 Ttl 43.338 47.709 PP 31.150 33.986 Ttl Connx 12.188 13.723 Dom Connx 1.260 1.596 Intl Connx 10.929 12.127 15

Πίνακας Α4 Διεθνείς τουριστικές αφίξεις στη Σκιάθο με Aegean Airlines, από διάφορα αεροδρόμια, 2015-2016 Skiathos 2016 2015 INTERNATIONAL Connx PAX Connx PAX HEATHROW - UK LHR 1.885 2.223 LARNACA - CYPRUS LCA 1.781 1.743 MILAN-MALPENSA - ITALY MXP 818 614 CHARLES DE GAULLE - FRANCE CDG 736 768 FIUMICINO - ITALY FCO 369 222 BRUSSELS - BELGIUM BRU 364 487 GENEVA - SWITZERLAND GVA 316 392 TEL AVIV - ISRAEL TLV 303 206 ISTANBUL ATATURK - TURKEY IST 294 413 BARCELONA - SPAIN BCN 282 211 DOMODEDOVO - MOSCOW DME 268 478 ZURICH - SWITZERLAND ZRH 248 289 MADRID-BARAJAS - SPAIN MAD 236 151 COPENHAGEN - DENMARK CPH 194 326 MUNICH - GERMANY MUC 194 276 BERLIN TEGEL - GERMANY TXL 180 132 STOCKHOLM ARLANDA - SWEDEN ARN 177 267 NAPOLI - ITALY NAP 169 MANCHESTER - UK MAN 159 72 OSLO - NORWAY OSL 142 215 BIRUT - LEBANON BEY 140 27 WARSAW - POLAND WAW 127 156 AMSTERDAM - NETHERLANDS AMS 113 35 FRANFURT - GERMANY FRA 98 315 VENICE - ITALY VCE 96 25 MARSEILLE - FRANCE MRS 88 132 VIENNA - AUSTRIA VIE 81 310 OTOPENI BUCHAREST - ROMANIA OTP 76 205 HAMBURG - GERMANY HAM 64 112 BELGRADE - SERBIA BEG 55 266 Πηγή: Aegean Airlines rest 875 1.059 Connx Ttl 10.928 12.127 16

Η ζήτηση για την κρουαζιέρα είναι σχετικά μικρή (Πίνακας Α5) και το 2016 ακολούθησε την πτωτική πορεία που είχε συνολικά η κρουαζιέρα στην Ελλάδα. Πίνακας Α5 Αφίξεις επιβατών κρουαζιέρας στη Σκιάθο, 2013-2017 πλοία επιβάτες 2013 11 3.158 2014 14 4.563 2015 23 8.220 2016 18 6.232 2017 6 3.111 Πηγή: CLIA, ΕΕΚΦΝ 1.1. Top 10 διεθνών αφίξεων Αναλύοντας τη ζήτηση σε βάθος δεκαετίας (2007-2016) παρατηρούμε μικρές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, από το 2012 και μετά, η Ρουμανία αντικατέστησε την Κύπρο στο top 10 και από το 2014 και μετά η Πολωνία μπήκε στο top 10 στη θέση της Ολλανδίας. Πίνακας Α6 Top 10 διεθνών αφίξεων 2007-2016 Πηγή: ΥΠΑ 2007-2016 2012-2016 2014-2016 χώρα αφίξεις (000) χώρα αφίξεις (000) χώρα αφίξεις (000) 1 UK 648 UK 345 UK 224 2 IT 163 IT 100 IT 74 3 SE 93 SE 51 SE 34 4 NO 80 NO 47 NO 26 5 DK 67 AU 33 AU 21 6 AU 48 DK 33 DK 19 7 NL 29 RS 20 DE 16 8 RS 29 DE 18 RS 16 9 CY 23 RO 15 PL 12 10 DE 22 NL 13 RO 10 total top 10 1.200 total top 10 674 total top 10 452 grand total 1.276 grand total 714 grand total 477 Επεξεργασία: tourism generis % 94 % 94 % 95 17

Το top 10 των αγορών της Σκιάθου αντιστοιχεί περίπου στο 95% της ζήτησης από όλες τις χώρεςπηγές συνολικά. Κατά συνέπεια, στην επόμενη τριετία 2018-2020, το top 10 και μόνο, πρέπει να είναι οι χώρες στις οποίες θα στραφούμε για άντληση πελατείας. Βεβαίως, υπάρχουν και χώρεςαγορές με μεσομακροπρόθεσμο ενδιαφέρον (πχ Κίνα), αλλά αυτές ξεφεύγουν του παρόντος σκοπού. 1.2. Ανάλυση αγορών Στη συνέχεια, αναλύονται οι 10 σημαντικότερες αγορές της Σκιάθου όπως αυτές έχουν καταγραφεί στο διάστημα 2014-2016. Δηλαδή: Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Σουηδία, Νορβηγία, Αυστρία, Δανία, Γερμανία, Σερβία, Ρουμανία Πολωνία. Η ανάλυση για κάθε χώρα περιλαμβάνει τα εξής: α. Τον αριθμό των εξερχόμενων ταξιδίων συνολικά, τον αριθμό των ταξιδίων στην Ελλάδα και τον αριθμό των ταξιδίων στη Σκιάθο. β. Την εξέλιξη της ισοτιμίας του νομίσματος κάθε χώρας ως προς το Ευρώ, καθώς επίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το ποσοστό ανεργίας και τον πληθωρισμό κάθε χώρας. Τα στοιχεία αυτά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων στη στρατηγική μας. γ. Συσχετισμό των αφίξεων από κάθε χώρα στη Σκιάθο, σε σχέση με την εξέλιξη της νομισματικής ισοτιμίας. Στη συνέχεια, γίνεται λεπτομερής αναφορά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Για τις υπόλοιπες χώρες παρατίθενται οι σχετικοί πίνακες και διαγράμματα (βλ. Παράρτημα: σελ. 99-107). 1.2.1. Ανάλυση ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο Η Σκιάθος βελτίωσε ελαφρά το μερίδιο της αγοράς της από 2,71% το 2007 σε 2,75% το 2016. Το ποσοστό αναφέρεται στους επισκέπτες από το Ηνωμένο Βασίλειο, που ήρθαν στη Σκιάθο και σε σύγκριση με το σύνολο των επισκεπτών από το Ηνωμένο Βασίλειο, που ήρθαν στην Ελλάδα (Πίνακας Α7). Πίνακας Α7 Επισκέπτες από το Ηνωμένο Βασίλειο 2007-2016 (αφίξεις σε χιλ.) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ & ΥΠΑ Ελλάδα Σκιάθος % GR 2016 2.894 79,5 2,75............ 2007 2.508 68 2,71 18

Να σημειωθεί ότι η Ελλάδα, ενώ για πολλά χρόνια διατηρούσε σχεδόν αμετάβλητο το μερίδιο αγοράς της από το Ηνωμένο Βασίλειο, ήτοι περίπου 3,5% στο διάστημα 2007-2015 (Πίνακας Α8), το 2016 το ποσοστό αυτό βελτιώθηκε στο 5,2%. Πίνακας Α8 Ανάλυση ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο Δ% μεριδίων αγοράς ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΕΤΟΣ ΕΞΕΡΧΟΜΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙΑ (000) ΤΑΞΙΔΙΑ (000) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ % vs WORLD * ΤΑΞΙΔΙΑ (000) ΣΚΙΑΘΟΣ % vs GR** 2016 56.041 2.895 5,2% 79,5 2,7% 2015 65.720 2.397 3,6% 73,0 3,0% 2014 60.082 2.090 3,5% 71,0 3,4% 2013 57.792 1.846 3,2% 60,0 3,2% 2012 56.538 1.921 3,4% 61,0 3,2% 2011 56.836 1.758 3,1% 57,8 3,3% 2010 55.562 1.802 3,2% 57,5 3,2% 2009 58.614 2.112 3,6% 59,5 2,8% 2008 60.011 2.278 3,8% 60,8 2,7% 2007 69.450 2.509 3,6% 68,0 2,7% Πηγή: EUROSTAT, ΕΛΣΤΑΤ, ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis *Μερίδιο αγοράς στο σύνολο των ταξιδίων από το Ηνωμένο Βασίλειο προς όλο τον κόσμο. **Μερίδιο αγοράς Σκιάθου στο σύνολο των ταξιδίων από το Ηνωμένο Βασίλειο προς την Ελλάδα. Η εξέλιξη της ζήτησης για τη Σκιάθο από την Αγγλική αγορά είναι ομόρροπη με την εξέλιξη της ισοτιμίας της Αγγλικής Λίρας με το Ευρώ, για όλο το διάστημα 2007-2015. Εξαίρεση αποτέλεσε το 2016 όπου, παρά την ανατίμηση του Ευρώ έναντι της Αγγλικής Λίρας, σημειώθηκε αύξηση της ζήτησης (Διάγραμμα Α2). Διάγραμμα Α2 Αφίξεις από Ηνωμένο Βασίλειο και ισοτιμία GBP/EURO 80 70 60 50 40 30 20 10 0 68 Πηγή : World Bank, ΥΠΑ 61 60 58 58 Επεξεργασία: tourism generis JSI arrivals GBP/Euro 61 60 71 73 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 80 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 19

1.3. Μερίδια αγοράς Πάντα για τη δεκαετία 2007-2016 και σύμφωνα με το Διάγραμμα Α3, παρατηρούνται τα εξής : α. Η Σκιάθος διατηρεί σταθερό το μερίδιο αγοράς της στην Αγγλική αγορά. β. Έχει αυξήσει το μερίδιο της σε όλες τις άλλες αγορές (Ιταλία, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία, Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Κύπρο, Πολωνία, Σερβία.) Διάγραμμα Α3 Μερίδια αγοράς Σκιάθου στο σύνολο των αφίξεων στην Ελλάδα AU CY DE DK IT NL NO PL RO RS SE UK 2016 2015 2007 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Πηγή : ΕΛΣΤΑΤ & ΥΠΑ 20

1.4. Μίγμα αγοράς Στην Εικόνα Α1, παρατηρούμε μια σημαντική μείωση ως προς την εξάρτηση από συγκεκριμένες αγορές και κύρια από την Αγγλική. Το 2007 η Αγγλική αγορά είχε το 57% των διεθνών αφίξεων στη Σκιάθο, ενώ το 2016 το ποσοστό της περιορίστηκε λίγο κάτω από το 45%. Αντίστοιχα με το top 1-κύρια αγορά, παρατηρούμε μικρή μείωση της εξάρτησης και στο top 5 των αγορών-πηγών για τη Σκιάθο από 87% το 2007 σε 79% το 2016. Εικόνα Α1 Μερίδια αγοράς top 1 και top 5 (2007, 2016) Εξετάζοντας το μίγμα των αγορών της Σκιάθου με κριτήριο τα νομίσματα των χωρών-πηγών, βλέπουμε στην Εικόνα Α2 ότι από το top 10 και 95% των χωρών-πηγών για τον τουρισμό της Σκιάθου, το 26% των αφίξεων προέρχεται από χώρες ζώνης Ευρώ και το 74% από χώρες εκτός ζώνης Ευρώ. Οι χώρες αυτές αντίστοιχα είναι: Ιταλία, Αυστρία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Σερβία, Πολωνία, Ρουμανία. Εικόνα Α2 Μίγμα αγορών με βάση το νόμισμα των χωρών-πηγών 21

1.5. Εποχικότητα ζήτησης συνολικά Από τα κυρίαρχα θέματα του τουρισμού στη Σκιάθο είναι και η εποχικότητα της ζήτησης. Φαινόμενο διαχρονικό, το οποίο αντιμετωπίζεται συνήθως με λεκτικά και με ευχολόγια (ισχύει για όλη την Ελλάδα και δεν περιορίζεται στη Σκιάθο). Στη συνέχεια του κεφαλαίου, αναλύεται η εποχικότητα των διεθνών αφίξεων στη Σκιάθο, συνολικά και ανά χώρα και γίνεται μία εκτίμηση για πιθανή άμβλυνση, κυρίως μέσω της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου. Στο Διάγραμμα Α4 παρουσιάζονται αθροιστικά οι μηνιαίες αφίξεις στο διάστημα 2007-2016. Ένα χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τη Σκιάθο από την υπόλοιπη Ελλάδα είναι ότι ο Ιούνιος καταγράφει περισσότερες αφίξεις από τον Σεπτέμβριο σε όλο το προαναφερθέν διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι, τουλάχιστον για τον Σεπτέμβριο, υπάρχει χώρος περαιτέρω ανάπτυξης, ο οποίος θα επηρεάσει θετικά και την κίνηση του Οκτωβρίου. Διάγραμμα Α4 Διεθνείς μηνιαίες αφίξεις 2007-2016 322.454 339.257 262.544 203.185 142.668 545 4.899 ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΝ ΙΟΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ Πηγή: ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis Στο Διάγραμμα Α5 αποτυπώνονται οι καμπύλες της ζήτησης των διεθνών αφίξεων για πέντε συνεχή χρόνια (2012-2016). Οι μεταβολές είναι αμελητέες, επιβεβαιώνοντας την τάση της ζήτησης των τελευταίων ετών. 22

Διάγραμμα Α5 Εποχικότητα διεθνών αφίξεων 2012-2016 50 40 30 20 10 0 ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΝ ΙΟΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis Παρακολουθώντας την εποχικότητα σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους (Πίνακας Α9), βλέπουμε ότι στην περίοδο 2007-2016, οι τρεις μήνες με τη μεγαλύτερη κίνηση (Ιούνιος-Ιούλιος- Αύγουστος) συγκέντρωσαν το 73% των συνολικών διεθνών αφίξεων. Οι αντίστοιχοι μήνες για το διάστημα 2014-2016 είναι ακριβώς το ίδιο ποσοστό, 73%. Μία ελάχιστη ως αμελητέα μείωση παρατηρείται το 2016 όπου, στο τρίμηνο αυτό κατεγράφη το 72% του συνόλου των διεθνών αφίξεων. Πίνακας Α9 Εποχικότητα: ποσοστιαία κατανομή διεθνών αφίξεων ανά μήνα (% επί του συνόλου των αφίξεων) 2007-2016 2014-2016 2016 Μάιος 11 11 10 Ιούνιος 21 19 18 Ιούλιος 25 26 26 Αύγουστος 27 28 28 Σεπτέμβριος 16 16 17 Πηγή: ΥΠΑ 2007-2016 2014-2016 2016 Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος 73% 73% 72% Επεξεργασία: tourism generis 23

1.5.1. Εποχικότητα ανά αγορά προέλευσης Στη συνέχεια, εξετάζουμε την εποχικότητα ανά χώρα, αθροίζοντας τις μηνιαίες αφίξεις από κάθε χώρα, για το διάστημα 2007-2016. Παράδειγμα: στο Διάγραμμα Α6 παρουσιάζεται η καμπύλη ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο Παράρτημα (σελ. 97-98) μπορείτε να δείτε τις αντίστοιχες καμπύλες για την Ιταλία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Αυστρία Σερβία, Ολλανδία Γερμανία, Κύπρο, Πολωνία και Ρουμανία. Διάγραμμα Α6 Εποχικότητα διεθνών αφίξεων: Ηνωμένο Βασίλειο (αφίξεις αθροιστικά στο διάστημα 2007-2016) 150 UK 100 50 0 A M J J A S O TOTAL 100.010 140.475 146.962 144.696 113.204 Πηγή : ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis. Η κατανομή της ζήτησης από το Ηνωμένο Βασίλειο για τη Σκιάθο παρουσιάζει τη μικρότερη εποχικότητα (μαζί με την Ολλανδία, η οποία όμως υστερεί σημαντικά σε αριθμό τουριστών) σε σχέση με όλες τις άλλες χώρες-πηγές. Όμως, ειδικά για την αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου και πέρα από το θέμα της εποχικότητας, στον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό ανάπτυξης και προβολής του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος», θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη το Brexit και να παρακολουθούνταιμελετώνται όλες οι εξελίξεις γύρω από αυτό. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις σχεδόν όλων των αναλυτών, αναμένονται μεταβολές της ισοτιμίας EUR/GBP σε βάρος της Αγγλικής Λίρας, γεγονός το οποίο θα επιφέρει πτώση στο ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου και κατά συνέπεια, μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, άρα και των ταξιδιωτικών προϋπολογισμών. Το Brexit θα επιφέρει και σημαντικές αλλαγές στο χώρο των αερομεταφορών και αυτό διότι, με το Ηνωμένο Βασίλειο εκτός ΕΕ, θα χρειαστούν, πέρα από τη γενική διαπραγμάτευση των Βρυξελλών, επιμέρους αεροπορικές συμφωνίες μεταξύ κάθε μιας χώρας της ΕΕ με το Ηνωμένο 24

Βασίλειο και πιθανές αλλαγές έδρας αεροπορικών εταιρειών, που εδρεύουν σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά θα φέρουν αναταράξεις και αλλαγές στο καθεστώς που ισχύει σήμερα. Συνεπώς, η στρατηγική επιλογή της Σκιάθου πρέπει να επικεντρωθεί στην προσπάθεια προσέλκυσης τουριστών από το Ηνωμένο Βασίλειο, υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου και λιγότερο price sensitive, ταυτόχρονα με την προσπάθεια προσέλκυσης τουριστών από άλλες χώρες εντός ζώνης Ευρώ, ώστε να αντισταθμιστεί πιθανή μείωση από την αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου. Στον Πίνακα Α10 καταγράφονται οι μηνιαίες αφίξεις από τις χώρες που παρουσιάζουν την καλύτερη κατανομή ζήτησης, στο διάστημα Μάιος-Σεπτέμβριος και για όλη την περίοδο 2007-2016. Η σταθερότητα της κατανομής επιβεβαιώνεται διαγραμματικά-οπτικά στο Διάγραμμα Α7. Πίνακας Α10 Εποχικότητα ανά χώρα-καλύτερη κατανομή ζήτησης, 2007-2016 M J J A S TOTAL UK 100.010 140.475 146.962 144.696 113.204 645.347 SE 10.884 21.732 21.994 22.025 16.192 92.827 NO 7.718 18.084 21.976 16.862 13.300 77.940 DK 7.218 15.571 17.599 16.721 9.437 66.546 AU 3.140 10.455 12.980 12.319 8.881 47.775 NL 5.784 5.602 6.336 5.541 5.351 28.614 DE 2.942 5.522 7.451 7.533 4.713 28.161 Πηγή: ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis Διάγραμμα Α7 Εποχικότητα ανά χώρα-καλύτερη κατανομή ζήτησης, 2007-2016 30% 20% 10% 0% M J J A S UK SE NO DK AU NL DE Πηγή: ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis 25

Στον Πίνακα Α11 βλέπουμε και τις τιμές του δείκτη Gini για τις χώρες με την καλύτερη επίδοση, όπου το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία παρουσιάζουν με διαφορά σχεδόν 100% τις καλύτερες επιδόσεις. (Εντελώς απλά, όταν ο δείκτης Gini παίρνει τιμή «0», δεν υπάρχει εποχικότητα, δηλαδή η κατανομή της ζήτησης είναι ίδια για κάθε μήνα και όταν η τιμή του δείκτη γίνει «1», σημαίνει ότι όλες οι αφίξεις ήρθαν μέσα σε ένα μήνα). Πίνακας Α11 Εποχικότητα ανά χώρα, %, μηνιαία δείκτης Gini ΧΩΡΑ MΑΙ ΙΟΝ ΙΟΛ ΑΥΓ ΣΕΠ Gini UK 16 21 23 22 18 0,12 SE 12 21 25 25 17 0,22 NO 10 23 26 23 17 0,25 DK 12 23 25 26 13 0,26 AU 8 19 26 25 21 0,28 NL 21 20 24 18 17 0,12 DE 11 20 24 26 19 0,22 Πηγή: ΥΠΑ Επεξεργασία: tourism generis 1.6. Ανταγωνισμός Ας θυμηθούμε τη θεωρία του τουριστικού μάρκετινγκ: «δύο ή περισσότεροι τουριστικοί προορισμοί είναι ανταγωνιστικοί μεταξύ τους όταν συντρέχουν οι εξής δύο προϋποθέσεις: α. προσφέρουν το ίδιο μίγμα προϊόντων ή/και απευθύνονται στα ίδια τμήματα της αγοράς και β. απέχουν σχεδόν ίδια χρονοαπόσταση από τις αγορές-στόχους τους». Σε μια απλοποιημένη μορφή (Εικόνα Α3), συγκρίνουμε τη Σκιάθο (JSI) με την Palma της Μαγιόρκα (PMI) ως προς το πόσο ανταγωνίζονται μεταξύ τους στην Αγγλική και γερμανική αγορά. Εικόνα Α3 JSI vs PMI distance matters PMI JSI Πηγή: tourism generis 26

Στο προϊόν «ποδήλατο», δεν τίθεται θέμα ανταγωνισμού, διότι η Palma είναι πάρα πολύ οργανωμένη και προσφέρει εξαιρετικό προϊόν ποδηλατικού τουρισμού, ενώ στη Σκιάθο το προϊόν αυτό είναι στη λεγόμενη wish list. Στο προϊόν «ήλιος και θάλασσα», η Σκιάθος ανταγωνίζεται τη Μαγιόρκα, η οποία όμως έχει ένα μικρό πλεονέκτημα στην Αγγλική αγορά, λόγω μικρότερης χρονοαπόστασης. Ενδιαφέρον έχει η καταγραφή των ανταγωνιστών της Σκιάθου, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο, όπως φάνηκε από την πρωτογενή έρευνα μεταξύ επιχειρηματιών και επαγγελματιών στο νησί. Στο Διάγραμμα Α8, Μύκονος, Σαντορίνη, Κεφαλονιά και Ζάκυνθος θεωρούνται ως κύριοι ανταγωνιστές της Σκιάθου σε εγχώριο επίπεδο, ενώ σε διεθνές επίπεδο Ίμπιζα, Σικελία, Κανάρια Νησιά και Μαγιόρκα. Διάγραμμα Α8 Εγχώριος ανταγωνισμός ΜΥΚΟΝΟΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ ΖΑΚΥΝΘΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΣΚΟΠΕΛΟΣ ΛΕΥΚΑΔΑ ΠΑΡΟΣ ΚΡΗΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ ΡΟΔΟΣ ΣΑΜΟΣ 12% 10% 10% 10% 7% 5% 21% 21% 19% 19% 31% 52% Πηγή: tourism generis Διάγραμμα Α9 Διεθνής ανταγωνισμός ΙΜΠΙΖΑ ΣΙΚΕΛΙΑ ΚΑΝΑΡΙΑ ΝΗΣΙΑ ΜΑΓΙΟΡΚΑ ΑΤΤΑΛΕΙΑ ΣΑΡΔΗΝΙΑ ΠΑΦΟΣ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑΣ (ΣΜΥΡΝΗ) ΛΙΣΑΒΩΝΑ ΚΥΠΡΟΣ (ΛΕΜΕΣΟΣ - ΑΓΙΑ ΝΑΠΑ) ΚΑΠΡΙ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ FORMENTERA BODRUM 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 7% 7% 14% 14% 12% 12% 19% Πηγή: tourism generis 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β - ΠΡΟΣΦΟΡΑ 2. Ανάλυση προσφοράς Η διαμόρφωση της πολιτικής προσφοράς για τη Σκιάθο, πρέπει να έχει ως στόχους: α. την αύξηση των εσόδων μέσω προσέλκυσης πλέον εύπορης πελατείας και β. την επέκταση της περιόδου. Με δεδομένη την παγιωμένη καμπύλη ζήτησης για τα τελευταία 10 χρόνια, είναι προφανές ότι η αύξηση των εσόδων μπορεί να προέλθει μόνο μέσα από τη βελτίωση της ποιότητας και τη βελτίωση της σχέσης τιμής-ποιότητας με αυτήν τη σειρά αυστηρά. Η επέκταση της περιόδου, η οποία είναι διαχρονικό ζητούμενο, δε μπορεί να συμβεί άμεσα και δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την όποια προβολή γίνει. 2.1. Πλεονέκτημα σε ειδικές μορφές τουρισμού Η Σκιάθος χρειάζεται να διαφοροποιήσει-εμπλουτίσει το προϊόν της, αν θέλει να προσελκύσει καλύτερη πελατεία και να αυξήσει τα έσοδά της. Με βάση-κριτήριο την προηγούμενη πρόταση, τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας, ειδικά σε ό,τι αφορά στις ειδικές μορφές τουρισμού, είναι ενθαρρυντικά, με την έννοια ότι αφενός μεν καταδεικνύουν την ανάγκη ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού αφετέρου δε, καταγράφουν προϊόντα, τα οποία πρέπει να αναπτύξει κατά προτεραιότητα η Σκιάθος. Στο διάγραμμα Β1 που ακολουθεί καταγράφονται τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με το ερώτημα: «Σε ποιες ειδικές μορφές τουρισμού έχει πλεονέκτημα η Σκιάθος;» Διάγραμμα Β1 Πλεονέκτημα σε ειδικές μορφές τουρισμού 52% 26% 19% 17% 14% 10% 7% 7% 7% 5% 5% 5% 5% 5% Πηγή: tourism generis 28

Είναι προφανές και ήταν αναμενόμενο, οι απαντήσεις να επηρεάζονται από το αντικείμενο ενασχόλησης των ερωτηθέντων, αλλά τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα προϊόν, το οποίο πρέπει να αναπτυχθεί κατά προτεραιότητα και αυτό είναι ο περιπατητικός τουρισμός. Στο Διάγραμμα Β2 που ακολουθεί, καταγράφονται τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με την ερώτηση: «Ποια νέα προϊόντα πρέπει να αναπτύξει η Σκιάθος;» Διάγραμμα Β2 Προϊόντα προς ανάπτυξη και κατά προτεραιότητα ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΣ ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΟΣ ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΑ ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΤΕΝΝΙΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΣ ΝΑΥΤΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ECO tourism 10% 10% 7% 7% 7% 5% 5% 5% 5% 19% 17% 26% 52% Πηγή: tourism generis 2.2. Μίγμα προϊόντων Προτού αναφερθούμε στο συνολικό μίγμα προϊόντων που θα πρέπει να αναπτυχθούν κατά προτεραιότητα στη Σκιάθο και αναγνωρίζοντας τα ενδιαφέροντα και σεβόμενοι τις απόψεις κάθε επαγγελματία, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι τα προϊόντα που θα επιλεγούν, θα πρέπει να ικανοποιούν την ανάγκη για επέκταση της περιόδου (Εικόνα Β1), άρα να μην είναι εποχικά ευαίσθητα. Εικόνα Β1 Μίγμα προϊόντων 29

Αυτό κατά πάσα βεβαιότητα, θα δημιουργήσει αντιδράσεις εκ μέρους επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται σε άλλες μορφές τουρισμού, αλλά πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πρέπει να τεθούν προτεραιότητες και να υποστηριχτούν με συνέπεια. Επιλογές του τύπου «ασχολούμαστε από λίγο με όλα», δεν είχαν, δεν έχουν και δεν πρόκειται να έχουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, αν επιτευχθεί η επιμήκυνση της περιόδου με την ανάπτυξη των προτεινόμενων κατά προτεραιότητα προϊόντων, θα επωφεληθούν όλες οι τουριστικές δραστηριότητες που ασκούνται στο νησί. 2.3. Προτεραιότητα προϊόντων Στο πλαίσιο αυτό, μετά την ολοκλήρωση της πρωτογενούς έρευνας και της διαβούλευσης που έγινε με τους επιχειρηματίες και επαγγελματίες της Σκιάθου, προτείνονται αρχικά τα εξής προϊόντα (Εικόνα Β2): Εικόνα Β2 Προτεραιότητα προϊόντων Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά κοινά και μη αυτών των προϊόντων: Η πεζοπορία, η ποδηλασία και οι καταδύσεις εντάσσονται στη γενική κατηγορία του «Active/Adventure Tourism», καλύπτουν ένα ευρύτατο ηλικιακό φάσμα και οι φίλοι αυτών των δραστηριοτήτων, και κυρίως της πεζοπορίας και της ποδηλασίας, προτιμούν τους δροσερούς από τους πολύ ζεστούς μήνες. Για την περίπτωσή μας, άνετα ο Απρίλιος και ο Οκτώβριος προσφέρονται για ποδηλασία και περπάτημα στη Σκιάθο. Οι φίλοι των καταδύσεων, αφενός μεν δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις θερμοκρασίες, αφετέρου δε, δεν ενθουσιάζονται από την πολυκοσμία στις παραλίες και στις θάλασσες. Κατά συνέπεια, και αυτοί εξυπηρετούν τον σκοπό της επέκτασης της περιόδου. Σε ό,τι αφορά στην οργάνωση γάμων, με όρους μάρκετινγκ, είναι η χαρά του πωλητή, λόγω του υψηλού πολλαπλασιαστή επισκεπτών που έχουν. Η αγορά-στόχος είναι τα ζευγάρια που θέλουν να παντρευτούν και η δυνητική αγορά συμπεριλαμβάνει και τους καλεσμένους αυτών. 30

Ως προς τη γαστρονομία, αυτό είναι κάτι το οποίο ενδιαφέρει και αγγίζει όλα τα τμήματα της αγοράς, διότι ανεξάρτητα του λόγου που επισκέπτεται κάποιος μία περιοχή, θέλει πάντα να τρώει και να πίνει καλά. Κάθε τουριστικός προορισμός, έτσι και η Σκιάθος λοιπόν, πρέπει να δουλέψει πάνω στο θέμα «γαστρονομία», τόσο σε επίπεδο προσφοράς προϊόντων όσο και κυρίως, σε επίπεδο εξυπηρέτησης, ώστε να ικανοποιήσει μια αναγκαία συνθήκη ικανοποίησης των πελατών. Ας δούμε τα παραπάνω προϊόντα λίγο πιο συγκεκριμένα. 2.3.1. Πεζοπορία Η Σκιάθος μπορεί να γίνει ο ιδανικός προορισμός. Έχουν ξεκινήσει οι προσπάθειες για την πιστοποίηση των μονοπατιών σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το «Μονοπάτι του Μαινάλου» (βλ. Εικόνα Β3) μπορεί να αποτελέσει οδηγό-πρότυπο για τη δημιουργία του προϊόντος «περιπατητικός τουρισμός» στη Σκιάθο. Εικόνα Β3 Περιπατητικός τουρισμός Πηγή: www.menalontrails.eu Επίσης, να σημειωθεί ότι έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια για την ανάδειξη των μονοπατιών της Ελλάδας, σύμφωνα με τις προδιαγραφές των «Leading Quality Trails», η οποία καλό θα ήταν να επεκταθεί και στη Σκιάθο. 31

2.3.2. Καταδύσεις Μια άλλη πολύ μεγάλη αγορά (βλ. Διάγραμμα Β3) από την οποία, τόσο η Ελλάδα όσο και η Σκιάθος, αντλούν πολύ μικρά μερίδια. Οι βάσεις υπάρχουν ήδη στη Σκιάθο. Η περαιτέρω ανάπτυξη του προϊόντος εξαρτάται από τον συνδυασμό εμπλουτισμού της προσφοράς σε συνδυασμό με στοχευμένη προβολή. Διάγραμμα Β3 Καταδυτικός τουρισμός top 15 ευρωπαϊκές αγορές 2009-2013 (εκατ.) Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UΝWTO) 2.3.3. Γάμοι Είναι ένα προϊόν, στο οποίο η Ελλάδα κερδίζει συνεχώς μερίδιο στη διεθνή αγορά και προφανώς η Σκιάθος προσφέρεται για αυτό το προϊόν. Εικόνα Β4 Γαμήλιος τουρισμός Πηγή: http://seferidis.net 32

2.3.4. Ποδηλασία Άλλη μία τεράστια αγορά (βλ. Πίνακα Β1), από την οποία η χώρα μας δεν αντλεί, παρά απειροελάχιστο ποσοστό. Το ποδήλατο απευθύνεται επίσης, σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα, το οποίο μάλιστα, με την ανάπτυξη των e-bikes διευρύνεται ακόμα περισσότερο. Εάν τμηματοποιήσουμε τον ποδηλατικό τουρισμό, βλέπουμε ότι ένα από τα σημαντικότερα τμήματά του είναι η ορεινή ποδηλασία, κάτι για το οποίο η Σκιάθος θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανικό προορισμό. Πίνακας Β1 Ποδηλατικός τουρισμός Πηγή: European Cyclist Federation Πληθυσμός Ποδήλατα Εκατ. Εκατ. DE 81 62 DK 5,5 4,5 FI 5,4 3,2 NL 16,6 16,5 NO 4,9 3 SE 9,4 6 Η ανάπτυξη του προϊόντος έχει ως προαπαιτούμενο την καταγραφή (βλ. Εικόνα Β5) και την πιστοποίηση των ποδηλατικών διαδρομών, σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα. Εικόνα Β5 Ποδηλατικός τουρισμός Πηγή: www.bikemap.net 33

2.3.5. Γαστρονομία Είναι αλήθεια είναι ότι η Σκιάθος δεν έχει να επιδείξει, σε διεθνές επίπεδο, κάποια ιδιαίτερα αναγνωρίσιμα γαστρονομικά προϊόντα. Όμως, από τη στιγμή που όλοι οι τουρίστες, ανεξαρτήτως του λόγου που θα επιλέξουν να κάνουν διακοπές στη Σκιάθο είτε για να απολαύσουν τον ήλιο και τη θάλασσα, είτε να κάνουν πεζοπορία, είτε είτε είτε όλοι θέλουν να απολαύσουν καλό φαγητό. 1 Επίσης, η γαστρονομία, έναντι άλλων εναλλακτικών μορφών τουρισμού έχει το πλεονέκτημα ότι απαιτεί ελάχιστες επενδύσεις και αυτές κυρίως σε επίπεδο προστιθέμενης αξίας. Με άλλα λόγια, ένα βασικό branding με ελάχιστη αξιοπρεπή προβολή και εκπαίδευση σε όσους ασχολούνται με το service. Η Σκιάθος λοιπόν, ως «Aegean Paradise», μπορεί να γίνει και «Aegean Gastronomic Paradise» παρουσιάζοντας και διαθέτοντας εμβληματικά προϊόντα άλλων περιοχών του Αιγαίου και της Θεσσαλίας σε συνδυασμό με τα δικά της, τα οποία αρκεί να είναι τίμια και αυθεντικά. Η προσπάθεια ανάπτυξης της γαστρονομίας στη Σκιάθο, πρέπει να επικεντρωθεί στην ενημέρωση και την εκπαίδευση των επαγγελματιών με τρόπο που αναφέρεται σε επόμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Δ, 4.2. Ανθρώπινο Κεφάλαιο, σελ. 59-63). Εικόνα Β6 Γαστρονομικός τουρισμός Πηγή: tourism generis 1 Η αναφορά στη γαστρονομία και στο φαγητό σαφέστατα περιλαμβάνει και το ποτό, με έμφαση στο ελληνικό κρασί και τα ελληνικά αποστάγματα. 34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΠΡΟΒΟΛΗ 3.1. Ανάλυση SWOT Η ανάλυση SWOT είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την τουριστική ανάπτυξη ενός προορισμού, ανεξάρτητα με τη φάση ωριμότητας στην οποία βρίσκεται. Στην προσπάθεια βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος» και μάλιστα σε ορίζοντα τριετίας, είναι προφανές ότι, οι όποιες προτάσεις κατατεθούν, θα πρέπει να είναι υλοποιήσιμες σε αυτόν τον χρονικό ορίζοντα και να μην εξαρτώνται από γενικότερες αποφάσεις τουριστικής πολιτικής που συνδέονται με τη νομοθεσία, είτε αυτή αφορά περιβαλλοντικά θέματα, είτε χωροταξικά θέματα, είτε τους τρόπους λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Κατά συνέπεια, η ανάλυση SWOT θα επικεντρωθεί στην επικοινωνία, όπως αυτή εκφράζεται ή δεν εκφράζεται ή/και μπορεί να εκφραστεί στο άμεσο μέλλον. Δυνατά σημεία Brand «Σκιάθος»: Ένα ιδιαιτέρα αναγνωρίσιμο brand, το οποίο επωφελείται από τη γενικότερη προβολή του Αιγαίου ως τουριστικού προορισμού, χωρίς ποτέ να επηρεάζεται από την αρνητική δημοσιότητα για άλλα νησιά του Αιγαίου, που κατά καιρούς έχουν πληγεί από το προσφυγικό ρεύμα. Πρωτογενές προϊόν μοναδικής ομορφιάς, συνδυασμός πράσινου και γαλάζιου, υπέροχες παραλίες, καταπράσινα χαμηλά βουνά, ο παράδεισος για τον φωτογράφο και τον εικονολήπτη. Αδύνατα σημεία Έλλειψη σχήματος συνεργασίας δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για την προβολή του νησιού. Μη σταθερή έως και ανύπαρκτη ομάδα υλοποίησης των επικοινωνιακών δράσεων. Θεσμικό πλαίσιο, κάθε άλλο παρά ευέλικτο, το οποίο δημιουργεί προβλήματα, τόσο στην ταχύτητα λήψης των αποφάσεων για τις δράσεις επικοινωνίας όσο και κυρίως, στην υλοποίησή τους. Κίνδυνοι Τα προαναφερθέντα αδύνατα σημεία προφανώς δεν υποστηρίζουν την αποτελεσματική διάθεση των κονδυλίων για την επικοινωνία και σίγουρα δεν επιτυγχάνουν το βέλτιστο αποτέλεσμα. 35

Έτσι, πολλές φορές η επικοινωνία περιορίζεται σε γενικότητες, γεγονός που εξηγεί και τη μη επίτευξη στόχων, που επανειλημμένα έχουν τεθεί στο παρελθόν (πχ ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού-επιμήκυνση τουριστικής περιόδου). Ευκαιρίες Αν τα αδύνατα σημεία αντιμετωπιστούν έστω και μερικά, τότε θα βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό η αποτελεσματικότητα των δράσεων επικοινωνίας για τον τουριστικό προορισμό «Σκιάθος». Η ευνοϊκή χρονική συγκυρία για τον ελληνικό τουρισμό, τόσο από πλευράς προτίμησης που δείχνει η διεθνής ζήτηση, όσο και κυρίως, η αναγνώριση του τουρισμού ως βασικού πυλώνα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, μπορεί να οδηγήσουν σε μια νέα εποχή, όπου ο τουρισμός θα αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες του κυβερνητικού σχεδιασμού. 3.2. Προβολή στρατηγικές κατευθύνσεις 3.2.1. Αρχές προϋποθέσεις Πριν αναλύσουμε τη στρατηγική της προβολής, καλό θα ήταν να εξηγηθεί η προσέγγισή μας στη βάση κάποιων αρχών, που διέπουν γενικά την τουριστική προβολή και πάνω στις οποίες θα πρέπει να βασιστούμε. Οι αρχές αυτές είναι οι εξής: 1. Επικεντρωνόμαστε στις αγορές όχι στους εαυτούς μας. 2. Στοχοθέτηση όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένη. 3. Ελάχιστα απαιτούμενη επένδυση. 4. Ο νόμος των «λίγων» (media, celebrities, KOL-Key Opinion Leaders). 5. Συμμαχίες και συνέργιες. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι πολλές φορές η τουριστική προβολή, αντί να στοχεύει αποκλειστικά στις αγορές-στόχους, εξυπηρετεί εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες. Δηλαδή, ένα μεγάλο μέρος της προβολής αποσκοπεί στο να επηρεάσει την κοινή γνώμη υπέρ συγκεκριμένου πολιτικού προσώπου, αντί να σκοπεύει να επηρεάσει τουρίστες να επιλέξουν συγκεκριμένο προορισμό για συγκεκριμένο λόγο. Απαραίτητη προϋπόθεση για επιτυχημένη προβολή είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη οριοθέτηση-ταυτοποίηση της αγοράς-στόχου. Καμπάνιες που υπερηφανεύονται ότι πχ προβάλλουν την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο, συνήθως δεν έχουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αυτό συμβαίνει διότι η προσέγγιση μιας συγκεκριμένης αγοράς-στόχου απαιτεί μια ελάχιστη επένδυση. 36

Δεν είναι δυνατόν, για παράδειγμα, να έχει βάλει κάποιος μία αφίσα του ελληνικού τουρισμού για μία εβδομάδα σε μία στάση λεωφορείων στο Λονδίνο, στο Μιλάνο, στη Βιέννη, στο Παρίσι και στη Μόσχα και να λέει ότι «προβάλλω τον ελληνικό τουρισμό σε 5 χώρες». Στην περίπτωση αυτή, απλά θα έχουν πεταχτεί χρήματα. Πολλές φορές επίσης, αντί των παραδοσιακών μεθόδων προβολής, καλό είναι να χρησιμοποιούνται άνθρωποι-κλειδιά, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την ευρύτερη κοινή γνώμη. Οι άνθρωποι αυτοί, συνήθως προέρχονται από τον χώρο της τέχνης και του αθλητισμού. Τέλος, η αποτελεσματική προβολή τουριστικών προορισμών επιβάλλει τη σύναψη συμμαχιών και ανάπτυξης συνεργιών μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, με τον ιδιωτικό να περιλαμβάνει, στην ιδανική περίπτωση, όλους τους επιμέρους κλάδους της τουριστικής οικονομίας. Στο ερώτημα: «πότε πρέπει να γίνεται η προβολή», η σωστή απάντηση δίνεται πολύ παραστατικά από την εικόνα Γ1. Εικόνα Γ1 Traveller Research Patterns - From look to book on TripAdvisor Αρχικά να σημειωθεί, ότι είναι φανερό σε αυτήν την εικόνα ότι περιλαμβάνονται οι προορισμοί, τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα αξιοθέατα, οι περιηγήσεις κλπ. Άρα, αυτό που λέγαμε προηγουμένως: η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Το στοιχείο που αφορά στον δημόσιο τομέα είναι οι προορισμοί κι εδώ εμπλέκεται η Κεντρική Κυβέρνηση, οι Περιφέρειες και οι Δήμοι. Με δεδομένο ότι η λογική του υποψήφιου επισκέπτη ενός προορισμού ακολουθεί σε μέγιστο ποσοστό τα στάδια που περιγράφονται στην Εικόνα Γ1, δηλαδή (σε ελεύθερη απόδοση) ενημέρωση, αξιολόγηση, σύγκριση, κράτηση, εμπειρία, συνηγορία (ο καλός μας λόγος), αντίστοιχα στάδια πρέπει να ακολουθήσει και η προβολή. Αυτό δεν είναι πάντα εφικτό, για μια 37

σειρά λόγων που θα αναλυθούν στη συνέχεια και έχουν σχέση με τη θεσμική οργάνωση της τουριστικής προβολής. Κατά συνέπεια, προορισμοί όπως η Σκιάθος πρέπει να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν στο μέγιστο τις δυνάμεις τους, γνωρίζοντας εκ των προτέρων και παραδεχόμενοι ότι το σχέδιο προβολής τους θα έχει πάντα κάποιες αδυναμίες. Παραμένουμε στον προορισμό. Στην Εικόνα Γ1, βλέπουμε ότι μεταξύ της αρχικής ενημέρωσης και της κράτησης μεσολαβούν ακόμα τα στάδια της αξιολόγησης και της σύγκρισης. Τα χρονικά διαστήματα, που ενδεικτικά αναφέρει το TripAdvisor, είναι μεταξύ των χρηστών του και εμφανίζουν μέσο όρο για όλους τους προορισμούς και για όλα τα ήδη των διακοπών. Άρα, αυτό προφανώς δε μας εξυπηρετεί. Ενδεικτικό του τι μας εξυπηρετεί, είναι η επιμέρους μελέτη κάθε αγοράς, όπως στα Διαγράμματα Γ1 και Γ2, για τη Γερμανική και Αγγλική αγορά αντίστοιχα. Οι τουρίστες επιλέγουν πρώτα τον προορισμό-χώρα, μετά περιοχή-προορισμό μέσα στη χώρα και στη συνέχεια κατάλυμα. Ακολούθως, κάνουν κράτηση για το κατάλυμα και την πτήση. Η τέχνη της διαφήμισης λοιπόν, πρέπει να συνδυαστεί με την επιστήμη και να αποφασιστεί ποια θα είναι η καταλληλότερη στιγμή ανά γεωγραφική και ανά προϊοντική αγορά, για να γίνει η προβολή. Μετά αποφασίζουμε για το μέσον και το περιεχόμενο της προβολής. Διάγραμμα Γ1 Πότε αποφασίζουν τι; % 30 Γερμανική αγορά 25 20 15 χώρα περιοχή κράτηση 10 5 0 12 9 6 3 2 < 1 χωρίς μήνες κράτηση Πηγή: ADAC 2014 38

Διάγραμμα Γ2 Πότε κάνουν κράτηση; Χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ κράτησης και πραγματοποίησης διακοπών % 33 30 27 24 21 18 15 12 9 6 3 0 Πηγή: ΑΒΤΑ 2016 UK 12+ 10-12 7-9 5-6 3-4 2 1 1 - μήνες 2013 2014 2015 Γνωρίζοντας το πότε αποφασίζουν χώρα, πότε αποφασίζουν περιοχή μέσα στη χώρα και πότε κάνουν κράτηση σε συγκεκριμένο κατάλυμα, μπορούμε να προγραμματίσουμε και προσανατολίσουμε τις δράσεις επικοινωνίας-διαφήμισης. Για παράδειγμα, στη Γερμανική αγορά για το 2014, βλέπουμε ότι 6 μήνες πριν από την πραγματοποίηση των διακοπών, το 60% περίπου των Γερμανών είχε επιλέξει χώρα και περιοχή και λίγο περισσότεροι από το 40% είχαν κάνει και κράτηση. Αυτό σημαίνει ότι για την αγορά αυτή οι επικοινωνιακές δράσεις χώρας/προορισμού/αερομεταφορών/καταλυμάτων πρέπει να πάνε μαζί. Το ερώτημα που τίθεται αμέσως μετά είναι το: «σε ποιο τμήμα της αγοράς πρέπει να στοχεύσουμε και με ποιο τρόπο». Αυτό μπορεί να προσεγγιστεί-οριοθετηθεί μόνο από συνεχή και συνεπή έρευνα, η οποία θα δώσει προτεραιότητες τόσο σε περιοχές (και πιο συγκεκριμένα σε catchment areas αεροδρομίων) όσο και στα δημογραφικά στοιχεία των υποψήφιων πελατών. Η γνώση αυτών των στοιχείων δίνει πιο ξεκάθαρα τις αγορές-στόχους, στις οποίες θα πρέπει να στοχεύσουμε. Για παράδειγμα, η έρευνά μας για τη Σκιάθο έδειξε ότι το 57% των αφικνούμενων από τη Γερμανία έρχεται με πτήσεις που ξεκινούν από το αεροδρόμιο το Μονάχου. Άρα, το catchment area του αεροδρομίου του Μονάχου πρέπει να είναι η γεωγραφική περιοχή στην οποία θα πρέπει να στοχεύσουμε κατά προτεραιότητα (Εικόνα Γ2). 39

Εικόνα Γ2 Αποτέλεσμα έρευνας δράση 3.2.2. Σχεδιασμός προβολής Σκιάθου 3.2.2.1. Στοχοθέτηση Σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν και αναλύθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, οι στρατηγικές κατευθύνσεις για την προβολή της Σκιάθου είναι: η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και η μείωση εξάρτησης από αγορές/εμπλουτισμός χαρτοφυλακίου αγορών, από όπου αντλούμε τουρίστες. 3.2.2.2. Προτεραιότητα γεωγραφικών αγορών Με βάση το μεγάλο μερίδιο του Ηνωμένου Βασιλείου στην αγορά της Σκιάθου, καλό θα ήταν στα αμέσως επόμενα χρόνια και τουλάχιστον μέχρι να ξεκαθαρίσει η υπόθεση Brexit, η προσπάθεια να επικεντρωθεί στη διατήρηση αυτού του μεριδίου αριθμητικά και παράλληλα να αυξηθούν μερίδια άλλων χωρών, επίσης αριθμητικά, ώστε να επέλθει μία ποσοστιαία εξισορρόπηση. Πιο συγκεκριμένα λοιπόν, ως αγορές στόχοι προτείνονται αυτές της Εικόνας Γ3. Εικόνα Γ3 Προτεραιότητα αγορών 40

Σε μπλε φόντο οι χώρες της ζώνης του Ευρώ και σε κόκκινο φόντο οι χώρες εκτός ζώνης Ευρώ. Θυμίζουμε (Κεφάλαιο Α, 1.2.1. σελ. 19) την ανάγκη εξισορρόπησης των αγορών προέλευσης των τουριστών με βάση το νόμισμά τους. Επίσης, με δεδομένο ότι η παρούσα πρόταση αφορά στο αμέσως επόμενο διάστημα, η προσπάθεια προβολής θα πρέπει να επικεντρωθεί κατά σειρά προτεραιότητας, στις ακόλουθες γεωγραφικές αγορές: Ηνωμένο Βασίλειο (διατήρηση μεριδίου) Ιταλία Γερμανία (αύξηση Αυστρία μεριδίου) Ολλανδία Σκανδιναβία (διατήρηση μεριδίου). 3.2.2.3. Προτεραιότητα προϊοντικών αγορών Τα προϊόντα τα οποία θα πρέπει να προωθηθούν στις ανωτέρω αγορές, σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε στο Κεφάλαιο Β, παρουσιάζονται στην Εικόνα Γ4. Εικόνα Γ4 Προτεραιότητα προϊόντων 3.2.2.4. Εξειδίκευση στόχων Θέτοντας ως προτεραιότητα τον σκοπό της επιμήκυνσης της περιόδου, προκρίνεται ο περιπατητικός τουρισμός, με γεωγραφική αγορά-στόχο την περιοχή του Μονάχου, από το αεροδρόμιο του οποίου καταφθάνει στη Σκιάθο το 57% των Γερμανών (και σίγουρα κάποιων Αυστριακών). 41

Εικόνα Γ5 Μόναχο περιπατητικός τουρισμός Πηγή: tourism generis Πηγή: German National Tourism Board Θέτοντας ως δεύτερη προτεραιότητα την αύξηση του μεριδίου αγοράς από χώρες εντός ευρωζώνης, προκρίνεται η Βόρεια Ιταλία, που προφανώς ενδιαφέρεται κυρίως για το προϊόν «ήλιος και θάλασσα». Από τέσσερα αεροδρόμια της Βόρειας Ιταλίας (Μαλπένζα-Μιλάνο, Βενετία, Μπολόνια, Μπέργκαμο) καταφθάνει στη Σκιάθο το 31% των Ιταλών. Αξιοσημείωτο το ποσοστό 17% που ξεκινά από τη Ρώμη (Εικόνα Γ6). Εικόνα Γ6 Βόρεια Ιταλία ήλιος & θάλασσα Πηγή: tourism generis Πηγή: Eden Viaggi 3.2.3. Τρόποι μέσα προβολής Μετά την εξειδίκευση των γεωγραφικών και προϊοντικών αγορών, θα πρέπει να επιλεγούν οι τρόποι προβολής και να εξειδικευθούν τα μέσα. Απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας, η ύπαρξη ανάλογης υποδομής: ας την ονομάσουμε «marketing infrastructure». Θεωρούμε τέσσερις βασικούς τρόπους προώθησης-προβολής: 1. εκθέσεις, 2. ψηφιακή επικοινωνία, 3. co-marketing και, 4. εκδηλώσεις και δημόσιες σχέσεις. 42

Με το σύνολο της επικοινωνίας-προώθησης και προβολής στοχεύουμε σε ειδικά τμήματα της αγοράς, σε Tour Operators και Travel Agents, στα media και στο γενικό κοινό. Επίσης, πολύ ενδιαφέρον «κοινό-στόχος» είναι οι αεροπορικές εταιρείες, αλλά αυτό είναι δουλειά της Fraport. 3.2.3.1. Εκθέσεις Συνεχίζουμε με WTM, ITB και Rimini και προγραμματίζουμε τουλάχιστον την BIT για την αγορά της Βόρειας Ιταλίας και την Tour Natur για τον περιπατητικό τουρισμό στη Γερμανία. Καλό θα ήταν να δώσουμε το παρόν και στην Out Door Friedrichshafen, Baden-Wittenberg στη Νότια Γερμανία. Εικόνα Γ7 Εκθέσεις 3.2.3.2. Ψηφιακή επικοινωνία Η βάση κάθε σοβαρής ψηφιακής επικοινωνίας είναι ένας ιστότοπος με έγκυρο και πλήρες περιεχόμενο για τον προορισμό (στη συνέχεια του κεφαλαίου και στο υποκεφάλαιο περί ειδικών υποδομών μάρκετινγκ, γίνεται αναφορά στο www.skiathos.gr και στην παρουσία του προορισμού «Σκιάθος» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Ψηφιακή επικοινωνία όμως, γίνεται και μέσω τρίτων, με περιεχόμενο το οποίο συνήθως δεν το ελέγχει ο προορισμός. Οι περισσότεροι από τους ιστότοπους που παρουσιάζουν προορισμούς (όπως πχ το TripAdvisor, Εικόνα Γ8 και το Wikipedia, που προκύπτει από το google search (Εικόνα Γ9)) είναι δεκτικοί σε προτάσεις εκ μέρους των προορισμών, προτάσεις που αφορούν είτε στη γενική περιγραφή του προορισμού, είτε και στην παροχή χρηστικών πληροφοριών (νέες επιχειρήσεις, δραστηριότητας, συνδέσεις, κλπ). 43

Εικόνα Γ8 Skiathos on TripAdvisor (i) Εικόνα Γ9 Skiathos οn Wikipedia Για παράδειγμα, η περιγραφή της Σκιάθου, θα μπορούσε να δώσει έμφαση στις δραστηριότητες για την εκτός αιχμής περίοδο, με ένα κειμενάκι του τύπου: «more than Χ kilometers of clearly marked hike and bike trails through impressive scenery, packed with pine forests, leading to fantastic beaches, lively restaurants and cafes etc» (Εικόνα Γ10), αποφεύγοντας την έμφαση στις παραλίες και στο buzzing. Εικόνα Γ10 Skiathos on TripAdvisor (ii) 44

Ειδικά γα τις ανάγκες της διαδικτυακής προώθησης του περιπατητικού τουρισμού, θα πρέπει να δημιουργηθεί είτε ένα ανεξάρτητο site, είτε ένα mini site, στο πρότυπο του www.menalontrail.eu (Εικόνα Γ11), το οποίο στη συνέχεια θα υποστηριχθεί και από ένα app (Εικόνα Γ12). Εικόνα Γ11 mainalontrail.eu Πηγή: www.menalontrail.eu Εικόνα Γ12 mainalontrail app Πηγή: www.menalontrail.eu 3.2.3.3. Εκδηλώσεις & co-marketing Οι εκδηλώσεις πρέπει να είναι στοχευμένες και να συσχετίζουν γεωγραφική αγορά-στόχο με προϊοντική αγορά-στόχο. Έτσι για παράδειγμα, στοχεύοντας στον περιπατητικό τουρισμό στο Μόναχο, η εκδήλωση θα πρέπει να γίνει σε συνεργασία με κάποιο ή κάποια hiking club(s) της περιοχής και media τα οποία εξειδικεύονται στον περιπατητικό τουρισμό. 45

Μια άλλη μορφή εκδηλώσεων με ουσία είναι η πρόσκληση-φιλοξενία συνεδρίων, συμποσίων και λοιπών συνάξεων όπως η ΑΒΤΑ, DAV κλπ. Σε μια προχωρημένη προωθητική παρέμβαση, θα μπορούσαμε να διανέμουμε το εξειδικευμένο φυλλάδιο για τον περιπατητικό τουρισμό της Σκιάθου, σε κάποιο κατάστημα ή αλυσίδα καταστημάτων, που πωλούν εξοπλισμό για υπαίθριες δραστηριότητες (βλ. Εικόνα Γ3). Εικόνα Γ13 Co-marketing (i) Πηγή: Craigdon Σε μια ακόμα πιο προχωρημένη προωθητική παρέμβαση, θα μπορούσαμε να πείσουμε (δηλαδή να χρηματοδοτήσουμε) μία εταιρεία που παράγει εξοπλισμό περιπατητικού τουρισμού να χρησιμοποιήσει το brand «Skiathos». Δηλαδή, να πάμε στη «North Face» και να της ζητήσουμε να ονομάσει «Skiathos» μια σειρά hiking boots. Αντίστοιχα, στη «McKinley», να ονομάσει «Skiathos» ένα μοντέλο anorak. Όποιος αγοράζει αυτά τα «Skiathos» branded προϊόντα, έχει προφανώς μία όχληση-παρότρυνση να ψάξει κάτι για τη Σκιάθο και αν μαζί με τις μπότες και το άνορακ του δίνουμε κατά την αγορά και το φυλλάδιο, τότε ναι, κάνουμε δουλειά-προσεγγίζουμε ακριβώς την αγορά-στόχο. Εικόνα Γ14 Co-marketing (ii) 46

3.2.3.4. Δημόσιες σχέσεις και Β2Β Σε επίπεδο δημοσίων σχέσεων, ανάμεσα στα πολλά και διάφορα που μπορεί να γίνουν είναι και η επαφή και συνεχής επικοινωνία με ταξιδιωτικούς οδηγούς (online και έντυπους). Όλοι αυτοί έχουν ανάγκη συνεχούς ενημέρωσης, για το τι συμβαίνει σε κάθε προορισμό και αυτός που τους εξυπηρετεί μπορεί, στο πλαίσιο πάντα της δεοντολογίας, να επηρεάσει και το περιεχόμενό τους. Αυτό όμως το οποίο είναι σημαντικότερο για προορισμούς όπως η Σκιάθος, είναι η δημιουργία οδηγού (πχ από τη Lonely Planet) που να είναι αποκλειστικά για τη Σκιάθο, γεγονός που θα της δώσει περισσότερο και καλύτερο visibility. Μέχρι σήμερα η αναζήτηση «Skiathos» στο site της Lonely Planet, τη δείχνει ως περιεχόμενουποκεφάλαιο άλλων προορισμών (Εικόνα Γ15). Εικόνα Γ15 Παρουσία σε ταξιδιωτικούς οδηγούς 47

Οι επιχειρηματικές συναντήσεις (Β2Β) είναι ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό μέσο, όχι τόσο προβολής αλλά, και κυρίως πωλήσεων που είναι και το τελικό ζητούμενο. Αυτά τα δύο συνδυάζονται άνετα. Παράδειγμα: σε μια εκδήλωση για τον περιπατητικό τουρισμό, πχ στο Μόναχο, μπορούν να προσκληθούν τόσο ΜΜΕ που καλύπτουν τον χώρο του active, eco κλπ tourism, όσο και Tour Operators και Travel Agents, που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον χώρο. Στις συναντήσεις αυτές, θα πρέπει πρώτα να γίνεται μια παρουσίαση του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος», με έμφαση στην προετοιμασία και οργάνωση του προορισμού να υποδεχτεί/εξυπηρετήσει ένα εξειδικευμένο τμήμα της αγοράς. Αυτό θα αναπαραχθεί σε κάποιο βαθμό από τα ΜΜΕ και κάποια από αυτά θα ζητήσουν να επισκεφθούν το νησί, γεγονός που θα δημιουργήσει πρόσθετη προβολή. Παράλληλα, οι επιχειρηματίες του νησιού μπορούν να κλείσουν άμεσα συμφωνίες με τους ξένους Tour Operators και Travel Agents και όλο αυτό μέσα σε ένα τετράωρο, που θα περιλαμβάνει ένα καλό δείπνο. 3.2.4. Υποδομές μάρκετινγκ 3.2.4.1. Logo και slogan Ο σεβαστός Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι η απόλυτα σωστή επιλογή ως λογότυπο του Δήμου Σκιάθου. Δυστυχώς όμως, δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες για την λογοτύπηση του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». Κατά συνέπεια, το συντομότερο δυνατό, πρέπει να φτιαχτεί νέο λογότυπο, το οποίο θα πρέπει να χρησιμοποιείται όχι μόνο από τη Δημοτική Αρχή, στο www.skiathos.gr και στα τουριστικά έντυπά της, αλλά και από όλες τις επιχειρήσεις του νησιού, τόσο στις online όσο και στις έντυπες καταχωρήσεις τους. Ως προς το slogan The Aegean paradise, καμία αλλαγή, εκτός από τη συνέπεια σε επίπεδο γραμματοσειράς και κατά περίπτωση, χρωματικών αποχρώσεων (πχ ώστε να δημιουργεί contrast και να είναι reader friendly στο site όταν αλλάζει το background). Μαζί με το νέο λογότυπο θα χρειαστεί κι ένα branding manual. 48

Εικόνα Γ16 Branding Skiathos Είναι προφανές ότι η Σκιάθος πρέπει να έχει και να χρησιμοποιεί το δικό της λογότυπο και το δικό της σλόγκαν, διαφοροποιούμενη σαφέστατα από τα αντίστοιχα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. (Περισσότερα για αυτό στο Κεφάλαιο Δ, σελ. 55-56) Μια ματιά στα αποτελέσματα της Google search (Πίνακας Γ1, Διάγραμμα Γ3) από 01.01.2016 μέχρι 01.10.2017, εξηγεί με απόλυτη σαφήνεια το γιατί η Σκιάθος πρέπει να κάνει χωριστό positioning με δικό της λογότυπο και σλόγκαν. Πίνακας Γ1 Διάγραμμα Γ3 Google search 01.01.2016-01.10.2017 queries % Skiathos 5.794.900 66,4% Skopelos 1.537.042 17,6% Greek islands 743.972 8,5% Alonissos 579.738 6,6% Sporades 45.682 0,5% Aegean islands 9.012 0,1% Thessaly 7.458 0,1% Magnesia 7.413 0,1% Πηγή: Google Alonissos Skopelos Sporades Thessaly Aegean islands Magnesia Greek islands Skiathos 66,4% 49

3.2.5. Ειδικές υποδομές μάρκετινγκ Το σημερινό www.skiathos.gr μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά και σχετικές προτάσεις έχουν υποβληθεί ήδη στη Δημοτική Αρχή (βλ. Παράρτημα). Εικόνα Γ17 www.skiathos.gr Ιδιαίτερα σημαντικό μέρος, αν όχι το σημαντικότερο της ψηφιακής επικοινωνίας, είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία η Σκιάθος εμφανίζεται μέσω αγνώστων X και Ψ και σίγουρα όχι με τρόπο που εξυπηρετεί τους στόχους της τουριστικής προβολής (βλ. Εικόνες Γ18, Γ19, Γ20, Γ21). Εικόνα Γ18 Skiathos Facebook Pages Εικόνα Γ19 Skiathos Facebook Page: About 50

Εικόνα Γ20 Skiathos on Instagram (i) Εικόνα Γ21 Skiathos on Instagram (ii) 3.2.5.1. Image bank video bank Απαραίτητη η δημιουργία και διάθεση φωτογραφικού υλικού και video υψηλής ποιότητας, που παράλληλα θα καλύπτει όλα τα αξιοθέατα και όλα τα προϊόντα του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». Το αρχικό υλικό πρέπει να προέλθει μέσα από επαγγελματική φωτογράφηση και βιντεοσκόπηση, που θα γίνει με την καθοδήγηση της Δημοτικής Αρχής, σε συνεργασία με τους τουριστικούς φορείς του νησιού. Είναι σημαντικό τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογραφιών και video να ανήκουν στον Δήμο, ώστε να μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ελεύθερα και με τον τρόπο που θέλει. Ένας τρόπος που θα εμπλουτίζεται το φωτογραφικό αρχείο-αρχείο video, μπορεί να είναι μίνι διαγωνισμοί στα Instagram, Facebook και YouTube, σε συνεργασία με ξενοδοχεία που τηρούν ανάλογους λογαριασμούς. Οι επισκέπτες της Σκιάθου θα καλούνται να ανεβάσουν φωτογραφίες τους και video σε αυτούς τους λογαριασμούς του τουριστικού προορισμού και όσα πληρούν συγκεκριμένα ποιοτικά και 51

θεματικά κριτήρια, θα αναρτώνται στην ιστοσελίδα www.skiathos.gr. Στους νικητές αυτών των διαγωνισμών θα μπορούν να προσφέρονται από συμβολικά δώρα μέχρι φιλοξενία στο εκτός της υψηλής περιόδου διάστημα. 3.2.5.2. Έντυπα Αναγκαία είναι επίσης, η παραγωγή μιας σειράς εντύπων, που θα αναφέρονται και θα προβάλλουν, πέρα από το γενικό έντυπο «Σκιάθος», συγκεκριμένα προϊόντα. Πχ, χωριστό έντυπο για την πεζοπορία, χωριστό για τις καταδύσεις. Τα ειδικά αυτά έντυπα θα πρέπει να διανέμονται με φειδώ, ή καλύτερα να παραδίδονται χέρι με χέρι σε πιθανούς ενδιαφερόμενους, κυρίως σε Β2Β συναντήσεις, ή σε ενέργειες co-marketing. Γενικώς, τα έντυπα της Σκιάθου πρέπει να υπάρχουν, πέρα των ελληνικών, στα αγγλικά, ιταλικά και γερμανικά. 3.2.5.3. Παρουσιάσεις Στο πλαίσιο των ενεργειών μάρκετινγκ και ειδικότερα στις ενέργειες που αφορούν σε συναντήσεις Β2Β και προώθηση θεματικών προϊόντων, είναι απαραίτητη η δημιουργία παρουσιάσεων (σε μορφή PowerPoint, Prezi κλπ). Οι παρουσιάσεις αντίστοιχα πρέπει να γίνονται ιδανικά στη γλώσσα του εκάστοτε ακροατηρίου. 3.2.5.4. Media kit Για τους δημοσιογράφους που, είτε έρχονται μέσω τρίτων, πχ ΕΟΤ, είτε προσκαλεί ο ίδιος ο προορισμός, είτε απλά επικοινωνούν οι ίδιοι με τον προορισμό, θα πρέπει να υπάρχει έτοιμο και διαθέσιμο μέσω της ιστοσελίδας ένα media kit, το οποίο θα περιλαμβάνει τουλάχιστον τα εξής: σύντομη περιγραφή του τουριστικού προορισμού (πού βρίσκεται, τι προφέρει, με ποιον τρόπο φτάνει κανείς εκεί κλπ), λογότυπα και βασικές οδηγίες χρήσης από το branding manual, δύο-τρεις από τις αντιπροσωπευτικότερες και υψηλής ποιότητας φωτογραφίες, επικαιροποιημένο ημερολόγιο με εκδηλώσεις της αμέσως επόμενης περιόδου, κατάλογος με χρήσιμα τηλέφωνα και websites για περισσότερες πληροφορίες. 52

3.3. Προϋπολογισμός ενεργειών μάρκετινγκ 2018-2020 Ο προϋπολογισμός για τις δράσεις μάρκετινγκ βασίστηκε: α. ως προς το ύψος των δαπανών: σε ενδεικτικά ποσά που δόθηκαν προφορικά από τη Δημοτική Αρχή και β. σε επίπεδο δράσεων: στην ανάλυση των γεωγραφικών και προϊοντικών αγορών που προηγήθηκε. Ανάλυση προϋπολογισμού Σε σχέση με τις μέχρι και το 2017 πρακτικές, επέρχονται οι εξής διαφοροποιήσεις: Δίνεται έμφαση στη δημιουργία της ψηφιακής υποδομής, όπου στην κατηγορία «www» περιλαμβάνεται η αναβάθμιση του website, η προώθησή του, καθώς και η δημιουργία, συντήρηση και προώθηση μέσω των social media με ενεργούς λογαριασμούς, τουλάχιστον στο Facebook, στο Instagram και στο YouTube. Πίνακας Γ2 Προϋπολογισμός (ποσά σε χιλ. Ευρώ) Πηγή: tourism generis 2018 2019 2020 www 30 40 50 διαφήμιση 40 50 50 εκθέσεις 20 20 20 υλικό 10 10 10 έρευνα 30 30 30 PR 35 35 35 B2B 35 35 35 σύνολα 200 220 230 Η κατηγορία «διαφήμιση» αναφέρεται σε πληρωμένες καταχωρήσεις, τόσο στο διαδίκτυο όσο και σε εξειδικευμένα έντυπα. Τα κόστη των εκθέσεων είναι χαμηλά, διότι συνήθως, διατίθεται χώρος στο περίπτερο της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Η κατηγορία «υλικό» αναφέρεται στην εκτύπωση λίγων αλλά εξειδικευμένων εντύπων (πχ περιπατητικός τουρισμός). 53

Η κατηγορία «έρευνα» αναφέρεται σε ένα ελάχιστο ποσό που πρέπει να επενδύεται κάθε χρόνο σε πρωτογενή έρευνα ώστε, οι όποιες διαφημιστικές προσπάθειες να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο στοχευμένες (βλ. κατωτέρω: 3.4. Έρευνα). Η κατηγορία «PR» αναφέρεται σε έξοδα φιλοξενίας διαμορφωτών κοινής γνώμης, που θα επιλεγούν από τη Δημοτική Αρχή, ενώ για αυτούς που θα ζητηθεί φιλοξενία από τρίτους, πχ ΕΟΤ, τα έξοδα λογικά καλύπτονται κατά περίπτωση, από τον ΕΟΤ για παράδειγμα και από την προσφορά σε είδος των επιχειρηματιών του νησιού. Η κατηγορία «Β2Β» αναφέρεται στα έξοδα για τη διοργάνωση συναντήσεων των επιχειρηματιών του νησιού με επιχειρηματίες σε γεωγραφικές και προϊοντικές αγορές που μας ενδιαφέρουν και στις οποίες η Δημοτική Αρχή ή ο Τεχνικός Σύμβουλός της, να είναι παρούσα/παρών για την αρχική εισαγωγή, την παρουσίαση του νησιού και το follow-up. 3.4. Έρευνα Ο διαρκώς εντεινόμενος ανταγωνισμός στη διεθνή τουριστική αγορά επιβάλλει στους τουριστικούς προορισμούς να προβάλλονται στοχευμένα, μεγιστοποιώντας ταυτόχρονα την απόδοση των διαθέσιμων κονδυλίων προβολής. Για τον λόγο αυτό, πριν από κάθε διαφημιστική δαπάνη πρέπει να προηγείται σχετική έρευνα, η οποία θα αποτελεί και τη βάση σχεδιασμού της διαφημιστικής καμπάνιας και των προωθητικών ενεργειών. Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνεται η διεξαγωγή ετήσιας έρευνας στο αεροδρόμιο της Σκιάθου με τους εξής σκοπούς: i. Προσδιορισμός του χρονικού σημείου επιλογής της Σκιάθου ως προορισμού διακοπών και του χρόνου πραγματοποίησης της κράτησης. ii. Μέτρηση της μέσης κατά κεφαλήν δαπάνης. iii. Διερεύνηση του ψυχογραφικού προφίλ των τουριστών (lifestyles) και συγκεκριμένα διερεύνηση και μέτρηση κύριων παραμέτρων του holiday lifestyle τους. iv. Προσδιορισμός του δημογραφικού προφίλ των τουριστών. v. Αεροδρόμιο αναχώρησης. vi. Προσδιορισμός της μέσης απόστασης διαμονής των τουριστών της Σκιάθου από τα κύρια αεροδρόμια αναχώρησης. Γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω, μπορούμε να σχεδιάσουμε στοχευμένες καμπάνιες με μετρήσιμα αποτελέσματα και με πολύ μικρότερο κόστος. 54

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ - ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 4.1. Θεσμική οργάνωση Στα προηγούμενα κεφάλαια αναλύθηκε η ζήτηση και η προσφορά για τον τουριστικό προορισμό «Σκιάθος» και ακολούθησε μια πρόταση προβολής, αναφερόμενη τόσο σε συγκεκριμένη στοχοθέτηση γεωγραφικών και προϊοντικών αγορών, όσο και σε τρόπους προβολής και στις αναγκαίες υποδομές μάρκετινγκ. Το κρίσιμο ερώτημα τώρα που χρειάζεται να απαντηθεί, είναι το πώς υλοποιείται είτε μέρος, είτε το σύνολο των προαναφερθέντων προτάσεων. Αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα που απασχολεί ή πρέπει να απασχολεί την οργάνωση της προβολής του ελληνικού τουρισμού σε θεσμικό επίπεδο. Η προσέγγιση που ακολουθεί γίνεται με αποκλειστικό κριτήριο τις ανάγκες του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος». Ο ιδανικός τρόπος προβολής ενός τουριστικού προορισμού προϋποθέτει τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο δημόσιος τομέας, στην περίπτωση του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος», εκφράζεται από την Περιφέρεια Θεσσαλίας και τον Δήμο Σκιάθου. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι μία διοικητική οντότητα και όχι ένας αυτόνομος, ανεξάρτητος τουριστικός προορισμός. Η προβολή της Σκιάθου, κάτω από την ομπρέλα της προβολής της Περιφέρειας Θεσσαλίας ως τουριστικού προορισμού συνολικά, σε καμία περίπτωση δεν είναι προτιμητέα και δεν πρόκειται να αποδώσει τα αναμενόμενα και τα επιδιωκόμενα για τη Σκιάθο. Η αναγνωρισιμότητα του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος» (του brand name «Skiathos») είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την αναγνωρισιμότητα του brand name «Thessalia/Thessaly», γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία των αναζητήσεων της Google (Κεφάλαιο Γ, σελ. 49, Πίνακας Γ1-Διάγραμμα Γ3.). Επίσης, η διαφορά αυτή της αναγνωρισιμότητας επισημαίνεται με σαφήνεια και στη μελέτη της Marketing Greece με τίτλο «Ψηφιακή Ανάλυση Προορισμών Θεσσαλίας Εξέταση Δυναμικής Αναζητήσεων», που έγινε για λογαριασμό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (βλ. Εικόνα Δ1). 55

Εικόνα Δ1 Ψηφιακή Ανάλυση Προορισμών Θεσσαλίας Εξέταση Δυναμικής Αναζητήσεων Πηγή: Marketing Greece Ανεξάρτητα από τον βαθμό αναγνωρισιμότητας των επιμέρους τουριστικών προορισμών της Περιφέρειας Θεσσαλίας, η εμπειρία επιβεβαιώνει διαχρονικά ότι οι Περιφέρειες (και όχι μόνο η Περιφέρεια Θεσσαλίας) δε μπορούν να υλοποιήσουν με συνέπεια και αποτελεσματικότητα προγράμματα προβολής (για μάρκετινγκ ούτε λόγος), για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχουν την αναγκαία υποδομή. Η αναγκαία υποδομή σε επίπεδο μιας περιφερειακής διοίκησης τουρισμού αναφέρεται σε μία ομάδα επαγγελματιών-εξειδικευμένων σε θέματα τουριστικού μάρκετινγκ, η οποία ομάδα θα καλύπτει ανάγκες έρευνας και επικοινωνίας, μαζί με τους αντίστοιχους Product Managers και Area Managers. Ήδη, τη στιγμή που ολοκληρώνεται η παρούσα έρευνα (Νοέμβριος 2017) έχει επιβεβαιωθεί ότι πολλές από τις προτάσεις που περιλαμβάνει η μελέτη της Marketing Greece για την Περιφέρεια Θεσσαλίας, δεν έχουν υλοποιηθεί και το ίδιο θα συμβεί για τις προτάσεις και δράσεις που εκτείνονται στο 2018 και 2019. Κατά συνέπεια, η προτεινόμενη πολιτική για τον τουριστικό προορισμό «Σκιάθος», ως προς τη σχέση του με την Περιφέρεια Θεσσαλίας, πρέπει να είναι η διεκδίκηση μιας ελάχιστης χρηματοδότησης για τη δημιουργία των υποδομών μάρκετινγκ (όπως αυτή αναφέρθηκε στο Κεφάλαιο Γ) καθώς και η χρήση εκθεσιακού χώρου στις τουριστικές εκθέσεις που μετέχει η Περιφέρεια Θεσσαλίας. Επίσης, η διεκδίκηση χρηματοδότησης για τη συμμετοχή του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος» σε εξειδικευμένες εκθέσεις (πχ για την πεζοπορία, ποδηλασία, καταδύσεις κλπ) και η χρηματοδότηση αντίστοιχων εκδηλώσεων Β2Β. 56

Δεύτερος βραχίονας του δημόσιου τομέα μετά την Περιφέρεια Θεσσαλίας, είναι προφανώς ο Δήμος Σκιάθου. Είναι προφανές ότι οι, αναμφισβήτητα, καλές προθέσεις της Δημοτικής Αρχής δεν επαρκούν για την αποτελεσματική προβολή του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος» και αυτό διότι λείπει η εξειδικευμένη ομάδα σε επίπεδο Δήμου. Η μοναδική λύση σε αυτό το πρόβλημα, είναι η συνεργασία με τους φορείς των τουριστικών επιχειρηματιών και κύρια με την τοπική Ένωση Ξενοδόχων. Ακόμα καλύτερο, θα ήταν η δημιουργία ενός φορέα στον οποίο, από πλευράς δημόσιου τομέα, θα συμμετείχαν όλοι οι Δήμοι και από πλευράς ιδιωτικού τομέα, όλοι οι τουριστικοί φορείς των Σποράδων. Αυτό θα δημιουργούσε οικονομίες κλίμακας και κυρίως θα προσέδιδε ευελιξία για την υλοποίηση των δράσεων. Η ανυπαρξία ενός τέτοιου σχήματος καθιστά ανενεργό το οποιοδήποτε σχέδιο προβολής, όσο καλό και αν είναι. Στην πλευρά των εκπροσώπων του ιδιωτικού τομέα, θα πρέπει να προστεθεί και η Fraport, ως διαχειρίστρια του Αεροδρομίου της Σκιάθου. 57

4.2. Ανθρώπινο δυναμικό Το τελικό προϊόν που καταναλώνει ή αντιλαμβάνεται ως εμπειρία ο τουρίστας είναι το άθροισμα του πρωτογενούς προϊόντος και της προστιθέμενης επ αυτού αξίας. Το πρωτογενές τουριστικό προϊόν της Σκιάθου είναι εξαιρετικό: ήλιος, θάλασσα, παραλίες, κλίμα, φύση. Στο σημείο αυτό εμφανίζονται δύο προκλήσεις: η πρώτη αφορά στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την επάρκεια, λειτουργικότητα και κατάσταση των γενικών υποδομών και το επίπεδο εξυπηρέτησης. Η πρώτη πρόκληση πρέπει να αντιμετωπιστεί με καλά μελετημένες και συνεπείς πολιτικές αειφορίας και η δεύτερη πρόκληση, δηλαδή η εξυπηρέτηση, έχει να κάνει με τον ανθρώπινο παράγοντα. Πηγή: ΙΤΜΗ Ο παράγων «άνθρωπος» σχετίζεται απόλυτα με την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών και βελτίωση της εμπειρίας του τουρίστα. Στο πλαίσιο αυτό, είναι απόλυτα αναγκαίο να υπάρχει μια πολιτική συνεχούς εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού, η οποία μαζί με τη βελτίωση της εμπειρίας του τουρίστα, θα βελτιώσει την παραγωγικότητα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στα λειτουργικά αποτελέσματα των τουριστικών επιχειρήσεων. Την πρωτοβουλία για τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού θα πρέπει να την έχει κυρίως ο ιδιωτικός τομέας, ο οποίος θα αναλάβει και τις σχετικές πρωτοβουλίες. Υπενθυμίζεται ότι η εκπαίδευση και η συνεχής κατάρτιση είναι - και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται - παραγωγικές επενδύσεις για τις επιχειρήσεις και όχι απλά πρόσθετες δαπάνες. Ειδικότερα και σε ό,τι αφορά στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος», οι ανάγκες εκπαίδευσης-κατάρτισης μπορούν να χωριστούν στις εξής τρεις γενικές κατηγορίες: 1. Συνεχής ενημέρωση για τις διεθνείς εξελίξεις στην τουριστική ζήτηση: αυτό αφορά στην παρακολούθηση των χαρακτηριστικών, τόσο των γεωγραφικών όσο και των προϊοντικών 58

τμημάτων της διεθνούς τουριστικής αγοράς. Αποδέκτες: φορέας σχεδιασμού και υλοποίησης προβολής, επιχειρηματίες, ανώτερα στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων. 2. Ενημέρωση για τις τεχνολογικές εξελίξεις τόσο σε θέματα διανομής τουριστικού προϊόντος όσο και σε θέματα δημιουργίας/ανάπτυξης τουριστικού προϊόντος. Αποδέκτες: φορέας σχεδιασμού και υλοποίησης προβολής, επιχειρηματίες, ανώτερα στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων. 3. Κατάρτιση για την παροχή βασικής εξυπηρέτησης σε επίπεδο επιχειρηματικών μονάδων. Αποδέκτες: μεσαία και κατώτατα στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων. Ειδικότερα τώρα και σε ό,τι αφορά στην προετοιμασία του τουριστικού προορισμού «Σκιάθος» για την εξυπηρέτηση των ειδικών προϊοντικών αγορών που αναφέρθηκαν στο Κεφάλαιο Β, σημειώνονται τα εξής, στο επίπεδο των εκπαιδευτικών αναγκών: Η πεζοπορία, η ποδηλασία και οι καταδύσεις αποτελούν δραστηριότητες για τις οποίες οι πάροχοι πρέπει να έχουν ή να αποκτήσουν μια σειρά ελάχιστων τεχνικών γνώσεων, τόσο ως προς τον σχεδιασμό (πχ χάραξη και σήμανση πεζοπορικών και ποδηλατικών διαδρομών) όσο και ως προς τη λειτουργία αυτών των δραστηριοτήτων (πχ κανονισμοί ασφαλείας για τις καταδύσεις). Γαστρονομία: ως βασική συνιστώσα της τουριστικής εμπειρίας μπορεί να δώσει προστιθέμενη αξία σε όλα τα είδη τουρισμού. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας υπάρχει μια βελτιωμένη εικόνα σε ό,τι αφορά τουλάχιστον στο επάγγελμα του Chef. Αυτό μπορεί να παρασύρει όλο το κύκλωμα που ασχολείται με τη γαστρονομία. Σε μια προσπάθεια συνεχούς βελτίωσης της γαστρονομικής προσφοράς, κρίνεται απαραίτητη η υλοποίηση μιας σειράς εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα οποία θα περιλαμβάνουν ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, τα ακόλουθα διδακτικά αντικείμενα: επιλογή και προμήθεια χαρακτηριστικών ελληνικών τοπικών προϊόντων, πρότυπες συνταγές, τρόπους εκτέλεσης συνταγών, σχεδιασμό καταλόγων εστιατορίων, τιμολόγηση φαγητού και κρασιού. 59

Όλα τα παραπάνω περιέχονται στη μελέτη του ΣΕΤΕ: «Η γαστρονομία στο μάρκετινγκ του Ελληνικού Τουρισμού», 2009, όπως και οι ακόλουθες οδηγίες προς εστιάτορες και ξενοδόχους, καθώς και παραγωγούς και εμπόρους τροφίμων και ποτών 2. Προτάσεις για Βελτίωση της Γαστρονομικής Προσφοράς 1. Προς Εστιάτορες & Ξενοδόχους Γενικά: Είναι σημαντικό η κουζίνα που προσφέρετε να έχει τη δική της φυσιογνωμία και να ξεχωρίζει για κάποια καλά πιάτα. Η προσπάθεια εξισορρόπησης διαφορετικών αναγκών οδηγεί στην προσφορά μιας άτολμης και άχρωμης κουζίνας που τελικά δεν είναι ελκυστική για καμία κατηγορία πελατών. Αποφασίστε για ποια κουζίνα θέλετε να φημίζεστε (πχ τοπική, δημιουργική, υψηλή) και υπηρετείστε τη με συνέπεια και εντιμότητα. Παρακολουθείτε τις γαστρονομικές τάσεις και προσαρμοστείτε ενσωματώνοντας κάποιες από αυτές στο μενού, πχ στροφή στην υγιεινή διατροφή. Χρειάζεται γνώση και έρευνα όταν επιλέγετε τις συνταγές του μενού. Αφιερώστε χρόνο, ενημερωθείτε και κυρίως συνεργαστείτε με ειδικούς. Φροντίστε το μενού να αντανακλά τις τοπικές γαστρονομικές παραδόσεις και την τοπική παραγωγή τροφίμων. Το φαγητό γίνεται νόστιμο μόνο εάν χρησιμοποιούνται υλικά καλής ποιότητας. Η βάση της ελληνικής κουζίνας είναι τα φρέσκα υλικά, συνεπώς οι προτηγανισμένες πατάτες, το έτοιμο τζατζίκι μαζικής παραγωγής και το κακής ποιότητας λάδι δεν έχουν θέση στην κουζίνα ενός χώρου εστίασης, που σέβεται τους πελάτες και τη φήμη του. Η προσαρμογή του μενού στις εποχές του έτους θα βοηθήσει στην εξασφάλιση νόστιμων υλικών και μάλιστα σε καλές τιμές. Η ακριβής, ελκυστική περιγραφή και η ορθή μετάφρασή των πιάτων στον κατάλογο, αποτελούν ένα καλό εργαλείο πωλήσεων. Επιλέξτε επαγγελματίες συνεργάτες στην κουζίνα και στο προσωπικό τραπεζαρίας. Η σωστή εκτέλεση των συνταγών, η σταθερότητα και η διάρκεια στην ποιότητα απαιτούν επαγγελματισμό. Η σωστή εξυπηρέτηση των πελατών απαιτεί επαγγελματίες που γνωρίζουν καλά τις γεύσεις, τα υλικά και τον τρόπο παρασκευής των προσφερόμενων πιάτων. Με άλλα λόγια, η αύξηση των πωλήσεων πραγματοποιείται χάρη σε κατάλληλα καταρτισμένα στην πώληση φαγητού και κρασιού άτομα. 2 Προσαρμογή: tourism generis 60

Διαγνώστε το επίπεδο επαγγελματισμού και γνώσεων του προσωπικού σας. Αν είναι χαμηλό, επενδύστε στην κατάρτισή του. Εκπαιδεύστε το σε όλα τα βασικά θέματα ενός χώρου εστίασης όπως το μενού (τι περιέχει, πως παρασκευάζεται, με τι συνοδεύεται κοκ), τη λίστα κρασιών (τα είδη, περιοχές προέλευσης, βασικά χαρακτηριστικά), τη συμπεριφορά του (πχ μετρημένη οικειότητα, διακριτικό σερβίρισμα κοκ), οδηγίες πρόσβασης με όλα τα μέσα, ωράριο λειτουργίας, σύστημα κρατήσεων κοκ. Το κρασί είναι ζωντανό και αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής γαστρονομικής παράδοσης. Μην το θεωρείτε είδος πολυτελείας. Υπολογίστε ένα λογικό περιθώριο κέρδους και θα εκπλαγείτε από τα κέρδη που θα προέλθουν από την αύξηση των πωλήσεων. Εφαρμόστε γενικά μια πολιτική τιμολόγησης με λογικό περιθώριο κέρδους γι αυτό που προσφέρετε. Πλέον, όλοι οι τουρίστες έχουν ταξιδέψει σε πολλές χώρες και δυσκολεύονται να καταλάβουν γιατί θα πρέπει να συμβιβαστούν με μέτριο φαγητό σε δυσανάλογα υψηλές χρεώσεις και με κακή εξυπηρέτηση, όταν αλλού τους προσφέρεται καλή και προσιτή κουζίνα με εγκαρδιότητα και λογικές τιμές. Μην ξεχνάτε ότι ο «γαστρονομικός πατριωτισμός» επιβραβεύεται από την αγορά. Οι χώροι εστίασης, εντός και εκτός ξενοδοχείων, που αποτελούν καλούς πρεσβευτές της τοπικής γαστρονομικής παράδοσης, που βασίζονται σε παραδοσιακές συνταγές, που χρησιμοποιούν χαρακτηριστικά τοπικά προϊόντα και που προσφέρουν πραγματικά καλή και σωστά τιμολογημένη κουζίνα, τυγχάνουν δωρεάν προβολής από τα μέσα ενημέρωσης, τους ταξιδιωτικούς οδηγούς και τις γαστρονομικές ιστοσελίδες. Το αποτέλεσμα είναι να έχουν αυξημένη πελατεία και έσοδα αλλά και μεγαλύτερης διάρκειας σεζόν. Υπάρχουν πλέον, ολοένα και περισσότεροι τουρίστες, οι οποίοι αναζητούν το καλό φαγητό στα ταξίδια τους και προτιμούν όσα εστιατόρια ξεχωρίζουν. Προς ξενοδόχους ειδικά Η ποιότητα και η εντοπιότητα είναι σημαντικές παράμετροι, τόσο για τα προπληρωμένα γεύματα στο πλαίσιο της ημιδιατροφής, της πλήρους διατροφής ή του all-inclusive όσο και για την à la carte κουζίνα. Μην αντιμετωπίζετε την προσφορά γευμάτων σαν απλή υποχρέωση έναντι των allotments αλλά ως βασική παράμετρο της ξενοδοχειακής εμπειρίας. Όταν οι πελάτες δε νιώθουν καλά με το προσφερόμενο φαγητό, δυσανασχετούν με το ξενοδοχείο. Εντάξτε ελληνικότητα και εντοπιότητα στο πρωινό. Για πολλά από τα συνηθισμένα είδη ενός διεθνούς πρωινού μπορούν να βρεθούν αντίστοιχα ελληνικά και ιδίως τοπικά εδέσματα. Αντί για κρουασάν και κέικ, μπορεί να προσφερθεί μπουγάτσα και τσουρέκι. Η ομελέτα με μπέικον θα μπορούσε να αντικατασταθεί με στραπατσάδα και σύγκλινο ή λούζα. Δίπλα στις κλασικές μαρμελάδες, μπορούν να προστεθούν γλυκά του κουταλιού. Τα ελληνικά τυριά διακρίνονται για τη μεγάλη ποικιλία ως προς τη γεύση και την υφή και δικαιωματικά έχουν θέση σε έναν μπουφέ πρωινού, πράγμα που ισχύει για τις πίτες, τα φρούτα και τους φρέσκους χυμούς. 61

Το κόστος των τοπικών εδεσμάτων είναι προσιτό. Υπάρχουν Έλληνες ξενοδόχοι που έχουν δείξει ότι υπάρχει τρόπος να προσφέρεις τοπική κουζίνα χωρίς να αυξάνεται υπερβολικά το κόστος. 2. Προς Παραγωγούς και Εμπόρους Τροφίμων & Ποτών Στοχεύστε συστηματικά στην τουριστική αγορά, χρησιμοποιώντας τεχνικές μάρκετινγκ. Η σωστή διαχείριση των 4 μεταβλητών του μάρκετινγκ (product/ προϊόν, price/τιμή, place/διανομή, promotion/προώθηση) μπορεί να αποφέρει σημαντικά κέρδη. Ως προς το προϊόν, αφουγκραστείτε τους πελάτες και όπου χρειάζεται βελτιώστε τις γευστικές προδιαγραφές, τη συσκευασία (έχοντας υπόψη τη μεταφορά), την ασφάλεια, την ποικιλία κοκ. Το σημαντικότερο, πάντως, είναι να διακρίνεται τόσο η συσκευασία, όσο και αυτό καθεαυτό το προϊόν για τον εξόχως τοπικό του χαρακτήρα, αφού οι περισσότεροι τουρίστες αγοράζουν χαρακτηριστικά τοπικά προϊόντα είτε για δική τους χρήση, είτε ως δώρα για φίλους και συγγενείς. Επιτυχημένα θα αποδειχθούν εκείνα τα τρόφιμα και ποτά, τα οποία αποτελούν ένα χαρακτηριστικό γαστρονομικό προϊόν για την περιοχή τους. Ως προς την τιμή, ενημερωθείτε για τεχνικές κοστολόγησης και τιμολόγησης. Η τιμή πώλησης θα πρέπει να ανταποκρίνεται στο προϊόν που προσφέρετε και να σας εξασφαλίζει ένα εύλογο περιθώριο κέρδους. Ως προς τη διανομή και την προώθηση, αναπτύξτε συνέργιες με άλλους παραγωγούς, εμπόρους, τουριστικούς επιχειρηματίες πχ ανοίγοντας shop in a shop σε ξενοδοχεία, αεροδρόμια κτλ. Γενικά, δώστε έμφαση σε δίκτυα που ωφελούν τόσο τους επιχειρηματίες, όσο και τον προορισμό συνολικά. Υπάρχουν επίσης προσοδοφόρες ενέργειες με μικρό κόστος: π.χ. παρουσιάστε συνταγές σε ξενοδόχους και εστιάτορες που βασίζονται σε προϊόντα σας, εκπαιδεύεστε σερβιτόρους στην πώληση κρασιών και άλλων ποτών. Ιδίως οι παραγωγοί χαρακτηριστικών παραδοσιακών τροφίμων μπορούν να διευκολύνουν και να παρακινήσουν τα εστιατόρια και ξενοδοχεία της περιοχής τους στην προσφορά τοπικής κουζίνας. Όσοι παραγωγοί διαθέτετε επαρκή χώρο και κατάλληλες εγκαταστάσεις, εξετάστε το ενδεχόμενο να δεχτείτε επισκέπτες. Η εμπειρία τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό έχει δείξει ότι αγροκτήματα, μονάδες μεταποίησης τροφίμων, οινοποιεία και ποτοποιεία μπορούν να αποτελέσουν δημοφιλείς πόλους επισκεπτών. Αν αποφασίσετε να κάνετε το χώρο σας επισκέψιμο, φροντίστε η επίσκεψη να είναι ευχάριστη και συναρπαστική. Κατά την επίσκεψη να προσφέρετε τα καλύτερα προϊόντα κι όχι τα χειρότερα. Όλοι, παραγωγοί, καταστηματάρχες, προσωπικό θα πρέπει να είστε καλοί γνώστες των τοπικών προϊόντων και της χρήσης τους στην κουζίνα. Προετοιμαστείτε να απαντήσετε σε 62

ερωτήσεις σχετικά με τρόπους μαγειρέματος, συνταγές και ελκυστικούς συνδυασμούς τροφίμων και ποτών. Μάθετε βασικά πράγματα ως προς την ιστορία των χαρακτηριστικών προϊόντων της περιοχής τους, τη διατροφική τους αξία και τη συμβολή τους σε μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή. Στους χώρους πώλησης τροφίμων και ποτών, η κατάλληλη σήμανση των προϊόντων στα ράφια καθώς και μια παραδοσιακού ύφους διακόσμηση συντελούν σε σημαντική αύξηση των πωλήσεων. Οι καλοί πρεσβευτές της τοπικής γαστρονομικής παράδοσης, θα τύχουν δωρεάν προβολής από τους ταξιδιωτικούς οδηγούς, τους διαδικτυακούς κόμβους και τα μέσα ενημέρωσης. Πολλοί είναι οι τουρίστες που θα αναζητήσουν τους προτεινόμενους χώρους για να αγοράσουν τις νοστιμιές του τόπου που επισκέπτονται. 63

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. «Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019» Μέρος Α και Μέρος Β και αποτελέσματα. 2. Εποχικότητα ανά χώρα. 3. Συσχετισμός αφίξεων με νομισματικές ισοτιμίες. 4. Κύρια αεροδρόμια προέλευσης τουριστών. 5. Προτάσεις για τη βελτίωση του www.skiathos.gr. 64

1. «Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019 Μέρος Α» Το «Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019 Μέρος Α» εστάλη ηλεκτρονικά σε 536 αποδέκτες, 5 φορές στο διάστημα από 31.05.2017 μέχρι 20.06.2017. Συμπληρώθηκαν συνολικά 42 ερωτηματολόγια, τα οποία, αφού ελέχθησαν και ταξινομήθηκαν, οδήγησαν στη δημιουργία του Β Μέρους του ερωτηματολογίου. Οδηγίες συμπλήρωσης: α. όπου υπάρχει αστεράκι*: υποχρεωτική τουλάχιστον μία (1) απάντηση β. όπου υπάρχει αρίθμηση, το 1 είναι το πλέον σημαντικό * 1. Σε ποιες γεωγραφικές αγορές-χώρες πρέπει να δώσει προτεραιότητα η Σκιάθος στα επόμενα 3 χρόνια; 1. 2. 3. 4. 5. * 2. Με ορίζοντα 3-5 χρόνια, για ποιες γεωγραφικές αγορές-χώρες θα πρέπει να προετοιμάζεται η Σκιάθος; 1. 2. 3. * 3. Σε ποιες ειδικές μορφές τουρισμού έχει πλεονέκτημα η Σκιάθος; 1. 65

2. 3. * 4. Ποια νέα προϊόντα πρέπει να αναπτύξει η Σκιάθος; (παράκληση όχι γενικότητες, αλλά όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένα, πχ. όχι "αθλητικός τουρισμός" αλλά "ποδηλατικός"). 1. 2. 3. 5. Παρακαλούμε αναφέρετε τουλάχιστον μία (1) γεωγραφική αγορά-χώρα που γνωρίζετε καλά. 1. 2. 3. 6α. Παρακαλούμε σημειώστε τις ειδικές μορφές τουρισμού (συγκεκριμένα προϊόντα!) προτεραιότητας για την πρώτη αγορά που σημειώσατε (αν σημειώσατε) στην ερώτηση 5. 1. 2. 6β.Παρακαλούμε σημειώστε τις ειδικές μορφές τουρισμού (συγκεκριμένα προϊόντα!) προτεραιότητας για τη δεύτερη αγορά που σημειώσατε (αν σημειώσατε) στην ερώτηση 5. 1. 2. 6γ. Παρακαλούμε σημειώστε τις ειδικές μορφές τουρισμού (συγκεκριμένα προϊόντα!) προτεραιότητας για την τρίτη αγορά που σημειώσατε (αν σημειώσατε) στην ερώτηση 5. 1. 2. * 7. Ποιους προορισμούς εντός Ελλάδος θεωρείτε ανταγωνιστικούς ως προς την Σκιάθο; (προσοχή: συγκεκριμένους προορισμούς και όχι ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές, πχ Κρήτη) 1. 2. 66

3. * 8. Ποιους προορισμούς, σε διεθνές επίπεδο, θεωρείτε ανταγωνιστικούς ως προς την Σκιάθο; (προσοχή: όχι χώρα, πχ Τουρκία, αλλά περιοχή, πχ Αττάλεια) 1. 2. 3. 9. Ανάμεσα στις προθέσεις μας είναι η δημιουργία country experts club & product experts club. Τα country experts clubs θα έχουν ως μέλη ειδικούς ανά αγορά-χώρα, με σκοπό να μας συμβουλεύουν στον σχεδιασμό των δράσεών μας ανά χώρα. Τα product experts club θα έχουν ως μέλη ειδικούς ανά προϊόν, με σκοπό να μας συμβουλεύουν στον σχεδιασμό των δράσεών μας για το συγκεκριμένο προϊόν. 9α. Θέλετε να γίνετε μέλος στο country experts club της χώρας που αναφέρατε (αν αναφέρατε) πρώτη στην ερώτηση 5; Ναι Όχι 9β. Θέλετε να γίνετε μέλος στο country experts club της χώρας που αναφέρατε (αν αναφέρατε) δεύτερη στην ερώτηση 5; Ναι Όχι 9γ. Θέλετε να γίνετε μέλος στο country experts club της χώρας που αναφέρατε (αν αναφέρατε) τρίτη στην ερώτηση 5; Ναι Όχι * 10. Ποιο προϊόν γνωρίζετε πολύ καλά; (πχ Συνεδριακό; Διοργάνωση γάμων; All inclusive;) Αναφέρατε μόνο ένα (1). * 10α. Θέλετε να γίνετε μέλος στο αντίστοιχο product experts club; Ναι Όχι 67

11. Πολύ συχνά γίνεται λόγος για την ανάγκη δημιουργίας εμπειριών για τους τουρίστες. Παρακαλούμε προτείνετε τουλάχιστον μία (1) εμπειρία προς δημιουργία. 1. 2. 3. * 12. Σε δράσεις (επικοινωνιακές ή/και προωθητικές) που θα σχεδιάσουμε ή/και εκτελέσουμε μαζί, είστε διατεθειμένοι να συμβάλλετε οργανωτικά; Ναι Όχι * 13. Σε δράσεις (επικοινωνιακές ή/και προωθητικές) που θα σχεδιάσουμε ή/και εκτελέσουμε μαζί, είστε διατεθειμένοι να συμβάλλετε οικονομικά; Ναι Όχι 14. Κατηγορία επιχείρησης Εμπορικό Κατάστημα Εστίαση Μεταφορική Επιχείρηση Ξενοδοχείο Τουριστικό Γραφείο Άλλο 68

Αποτελέσματα 69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

«Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019 Μέρος Β». Το «Ερωτηματολόγιο για τον σχεδιασμό των δράσεων της τουριστικής προβολής του Δήμου Σκιάθου για τις περιόδους 2018 και 2019 Μέρος Β» εστάλη ηλεκτρονικά σε 533 αποδέκτες, 3 φορές στο διάστημα από 21.06.2017 μέχρι 29.06.2017 και συμπληρώθηκαν 21 ερωτηματολόγια. Οδηγίες συμπλήρωσης: Όπου υπάρχει κόκκινο αστεράκι * : υποχρεωτική τουλάχιστον μία (1) απάντηση. * 1. Το 2015 και το 2016 οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις στη Σκιάθο ήταν περίπου 160.000 και 180.000 αντίστοιχα. Με βάση αυτό και τα δεδομένα της φετινής χρονιάς, ποιος νομίζετε ότι πρέπει να είναι ο στόχος* για το 2020; *Η σωστή στοχοθέτηση, προφανώς πρέπει να αναφέρεται και σε διανυκτερεύσεις και έσοδα (μέση κατά κεφαλή δαπάνη-μκδ), αλλά τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία είναι ελλιπή και δεν επιτρέπουν συγκρίσεις. Σε κάθε περίπτωση όμως, αν έχετε σαφή εικόνα για αυτά τα μεγέθη, παρακαλούμε να σημειώσετε τους στόχους για το 2020. 1α. Στόχος 2020 για διανυκτερεύσεις: 1β. Στόχος 2020 για ΜΚΔ: Expert clubs Η συμμετοχή στα country & product expert clubs σημαίνει να αφιερώσετε κάποιο χρόνο. Στην αρχή 3 δίωρες συναντήσεις, μετά μια συνάντηση κάθε 3 μήνες και τακτική τηλεφωνική και on line διαθεσιμότητα. * 2. Σε ποιο(α) country club(s) θα θέλατε να συμμετέχετε; [δύο (2) επιλογές κατά μέγιστο]. w Αυστρία 89

Δανία Ισραήλ Κύπρο Νορβηγία Ολλανδία Πολωνία Ρωσία Σουηδία Φινλανδία * 3. Σε ποιο product club θα θέλατε να συμμετέχετε; [μόνο μία (1) επιλογή]. Γάμοι Ιστιοπλοΐα Καταδύσεις Πεζοπορία Ποδήλατο * 4. Κατηγορία επιχείρησης Εμπορικό Κατάστημα Εστίαση Μεταφορική Επιχείρηση Ξενοδοχείο Τουριστικό Γραφείο Άλλο 90

Αποτελέσματα 91

92

93

94

95

96

2. Εποχικότητα ανά χώρα 150 100 50 UK 80 70 60 50 40 30 20 10 IT 0 A M J J A S O TOTAL 100.010 140.475 146.962 144.696 113.204 SE 25 20 15 10 5 0 A M J J A S O TOTAL 10.884 21.732 21.994 22.025 16.192 0 A M J J A S O TOTAL 2.099 22.944 47.558 75.241 15.424 NO 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 A M J J A S O TOTAL 7.718 18.084 21.976 16.862 13.300 DK 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 A M J J A S O TOTAL 7.218 15.571 17.599 16.721 9.437 AU 14 12 10 8 6 4 2 0 A M J J A S O TOTAL 3.140 10.455 12.980 12.319 8.881 97

RS NL 10 8 6 4 2 0 A M J J A S O TOTAL 5.345 9.080 8.911 5.093 7 6 5 4 3 2 1 0 A M J J A S O TOTAL 5.784 5.602 6.336 5.541 5.351 DE 6 5 4 3 2 1 0 A M J J A S O TOTAL 2.175 4.050 5.405 5.851 4.128 CY 12 10 8 6 4 2 0 A M J J A S O TOTAL 971 11.162 10.864 40 4 PL 7 RO 6 3 2 1 5 4 3 2 1 0 A M J J A S O TOTAL 2.416 3.192 3.097 2.611 0 A M J J A S O TOTAL 4.272 5.817 6.954 2.766 98

3. Συσχετισμός αφίξεων με νομισματική ισοτιμία YEAR OUTBOUND TRIPS (000) ITALY TRIPS (000) to GREECE Skiathos % VS WORLD TRIPS (000) % VS GR 2016 28.413 1.387 4,9% 30,3 2,18% 2015 29.040 1.355 4,7% 26,0 1,92% 2014 28.460 1.118 3,9% 17,6 1,57% 2013 27.798 964 3,5% 15,0 1,56% 2012 28.810 848 2,9% 11,0 1,30% 2011 29.295 938 3,2% 13,5 1,44% 2010 29.823 844 2,8% 10,4 1,23% 2009 29.060 935 3,2% 11,7 1,25% 2008 28.284 1.100 3,9% 12,0 1,09% 2007 27.734 1.252 4,5% 16,0 1,28% YEAR GDP per capita (000 EUR ) ITALY Unemployment rate Inflation 2016 27,6 11,54 0,75 2015 27,1 11,90 0,67 2014 26,7 12,68 0,96 2013 26,5 12,15 1,21 2012 26,7 10,65 1,38 2011 27,3 8,36 1,47 2010 26,8 8,36 0,32 2009 26,4 7,75 1,96 2008 27,6 6,72 2,48 2007 27,4 6,08 2,44 JSI arrivals 35 30 25 26,0 30,3 20 15 10 16,0 12,0 11,7 10,4 13,5 11,0 15,0 17,6 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 99

SWEDEN Skiathos YEAR OUTBOUND TRIPS (000) TRIPS (000) to GREECE % vs WORLD TRIPS (000) % vs GR 2016 19.771 413 2,1% 12,0 2,9% 2015-351 - 12,0 3,4% 2014-338 - 9,7 2,9% 2013 15.917 369 2,3% 7,5 2,0% 2012 15.548 320 2,1% 9,2 2,9% 2011 14.651 334 2,3% 8,0 2,4% 2010 13.042 281 2,2% 10,0 3,6% 2009 11.699 356 3,0% 9,0 2,5% 2008 13.291 383 2,9% 8,0 2,1% 2007 12.692 311 2,5% 7,5 2,4% SWEDEN YEAR Euro / SEK SEK / Euro GDP per Unemployment capita rate (000 SEK) Inflation 2016 9,4689 0,1056 441,3 7,09 1,42 2015 9,3535 0,1069 426,7 7,40 2,04 2014 9,0985 0,1099 406,0 8,00 1,78 2013 8,6515 0,1156 392,7 8,10 1,06 2012 8,7041 0,1149 387,1 8,10 1,06 2011 9,0298 0,1107 387,0 7,80 1,18 2010 9,5373 0,1049 375,3 8,60 0,99 2009 10,6191 0,0942 353,7 8,40 2,38 2008 9,6152 0,1040 367,4 6,20 3,32 2007 9,2501 0,1081 360,4 6,20 2,88 12 10 8 8 8 9 10 JSI arrivals SEK/Euro 9 8 8 10 12 12 0,12 0,10 0,08 6 0,06 4 0,04 2 0,02 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0,00 100

NORWAY Skiathos YEAR OUTBOUND TRIPS (000) TRIPS (000) to GREECE % vs WORLD TRIPS (000) % vs GR 2016 3.400 - - 8,3-2015 3.740 245 6,6% 8,7 3,6% 2014 3.580 246 6,9% 9,3 3,8% 2013 3.700 265 7,2% 9,2 3,5% 2012 4.050 294 7,3% 11,0 3,7% 2011 3.650 227 6,2% 6,7 3,0% 2010 3.330 187 5,6% 6,2 3,3% 2009 2.920 316 10,8% 6,5 2,1% 2008 3.130 277 8,9% 7,0 2,5% 2007 3.020 213 7,1% 6,3 3,0% NORWAY YEAR Euro / NOK NOK / Euro GDP per Unemployment capita rate (000 NOK) Inflation 2016 9,2906 0,1076 594,3 4,68-1,22 2015 8,9496 0,1117 600,6 4,30-2,30 2014 8,3544 0,1197 611,3 3,48 0,33 2013 7,8067 0,1281 604,5 3,42 2,55 2012 7,4751 0,1338 590,8 3,12 3,36 2011 7,7934 0,1283 563,7 3,21 6,76 2010 8,0043 0,1249 529,8 3,52 5,96 2009 8,7278 0,1146 503,2 3,10-5,20 2008 8,2237 0,1216 546,4 2,55 10,45 2007 8,0165 0,1247 499,3 2,49 3,05 12 JSI arrivals NOK/Euro 0,14 10 11,0 0,12 8 6 4 6,3 7,0 6,5 6,2 6,7 9,2 9,3 8,7 8,3 0,10 0,08 0,06 0,04 2 0,02 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0,00 101

YEAR OUTBOUND TRIPS (000) AUSTRIA TRIPS (000) to GREECE % VS WORLD Skiathos TRIPS % VS GR (000) 2016 11.534 359 3,1% 7,6 2,12% 2015 10.628 327 3,1% 7,1 2,17% 2014 10.994 285 2,6% 6,0 2,10% 2013 10.671 237 2,2% 6,3 2,66% 2012 10.960 236 2,2% 5,8 2,50% 2011 9.874 310 3,1% 3,0 0,97% 2010 9.882 338 3,4% 3,2 0,95% 2009 10.121 352 3,5% 3,0 0,85% 2008 9.677 355 3,7% 3,2 0,90% 2007 9.876 377 3,8% 2,8 0,74% YEAR GDP per capita (000 EUR ) AUSTRIA Unemployment rate Inflation 2016 40,0 6,11 1,28 2015 39,4 5,72 1,89 2014 38,7 5,62 1,77 2013 38,0 5,33 1,58 2012 37,6 4,87 1,99 2011 36,8 4,56 1,89 2010 35,2 4,82 1,00 2009 34,3 5,30 1,90 2008 35,1 4,13 1,82 2007 34,0 4,86 2,25 8 JSI arrivals 7,1 7,6 6 5,8 6,3 6,0 4 2,8 3,2 3,0 3,2 3,0 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 102

YEAR OUTBOUND TRIPS (000) DENMARK TRIPS (000) to GREECE % VS WORLD Skiathos TRIPS (000) % VS GR 2016 9.651 442 4,6% 7,0 1,6% 2015 8.991 238 2,6% 6,3 2,6% 2014 8.528 240 2,8% 6,0 2,5% 2013 6.977 203 2,9% 5,8 2,9% 2012 7.843 205 2,6% 7,7 3,8% 2011 7.846 245 3,1% 8,9 3,6% 2010 7.726 241 3,1% 6,1 2,5% 2009 7.037 264 3,8% 6,1 2,3% 2008 6.347 246 3,9% 6,4 2,6% 2007 6.564 268 4,1% 6,1 2,3% DENMARK YEAR Euro / DKK DKK / Euro GDP per Unemployment capita (000 rate DKK) Inflation 2016 7,4452 0,1343 360,4 6,20 0,37 2015 7,4587 0,1341 356,7 6,20 0,90 2014 7,4548 0,1341 344,2 6,60 0,78 2013 7,4579 0,1341 339,1 7,00 0,89 2012 7,4437 0,1343 339,0 7,53 2,38 2011 7,4506 0,1342 331,6 7,60 0,64 2010 7,4473 0,1343 326,4 7,50 3,25 2009 7,4462 0,1343 311,8 6,00 0,53 2008 7,4560 0,1341 327,3 3,40 4,10 2007 7,4506 0,1342 318,5 3,80 4,43 12 JSI arrivals DKK/Euro 0,14 10 8 6 4 6,1 6,4 6,1 6,1 8,9 7,7 5,8 6,0 6,3 7,0 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 2 0,02 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0,00 103

YEAR OUTBOUND TRIPS (000) GERMANY TRIPS (000) to GREECE % VS WORLD Skiathos TRIPS % VS GR (000) 2016-3.139-8,0 0,25% 2015 83.737 2.810 3,4% 5,1 0,18% 2014 83.008 2.459 3,0% 3,0 0,12% 2013 87.459 2.268 2,6% 2,3 0,10% 2012 82.729 2.109 2,5% 0,0 0,00% 2011 84.692 2.241 2,6% 2,3 0,10% 2010 85.672 2.039 2,4% 1,0 0,05% 2009 85.547 2.365 2,8% 0,0 0,00% 2008 86.201 2.469 2,9% 0,0 0,00% 2007 82.099 2.712 3,3% 0,0 0,00% YEAR GDP per capita (000 EUR ) GERMANY Unemployment rate Inflation 2016 38,1 4,31 1,44 2015 37,3 4,62 1,97 2014 36,2 4,98 1,83 2013 35,0 5,23 1,96 2012 34,3 5,38 1,54 2011 33,7 5,82 1,07 2010 32,1 6,97 0,76 2009 30,6 7,74 1,76 2008 31,7 7,52 0,84 2007 31,0 8,66 1,70 10 JSI arrivals 8 8,0 6 5,1 4 2 1,0 2,3 2,3 3,0 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 104

YEAR OUTBOUND TRIPS (000) SERBIA TRIPS (000) to GREECE % VS WORLD Skiathos TRIPS (000) % VS GR 2016 1.281 - - 6,7 n/a 2015 1.132 728 64,3% 4,7 0,6% 2014 1.029 986 95,8% 4,5 0,5% 2013 922 779 84,5% 2,1 0,3% 2012 810 620 76,5% 2,1 0,3% 2011 764 692 90,6% 1,9 0,3% 2010 683 707 103,5% 1,8 0,3% 2009 645 498 77,2% 1,7 0,3% 2008 646 687 106,3% 2,0 0,3% 2007 696 291 41,8% 1,0 0,3% SERBIA YEAR Euro / RSD GDP per RSD / Unemployment capita Euro rate (000 RSD) Inflation 2016 123,1179 0,00812-16,53 1,07 2015 120,7328 0,00828 570,0 17,66 2,68 2014 117,3060 0,00852 548,0 18,87 2,71 2013 113,1369 0,00884 540,9 22,12 5,44 2012 113,1277 0,00884 497,7 23,93 6,26 2011 101,9502 0,00981 470,8 22,95 9,56 2010 103,0431 0,00970 420,7 19,18 5,88 2009 93,9517 0,01064 393,4 16,10 8,30 2008 81,4405 0,01228 373,4 13,63 10,62 2007 79,9640 0,01251 319,0 18,06 8,22 8 JSI arrivals RSD/Euro 6,7 6 4 4,5 4,7 0,01 2 1,0 2,0 1,7 1,8 1,9 2,1 2,1 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0,00 105

ROMANIA Skiathos YEAR OUTBOUND TRIPS (000) TRIPS (000) to GREECE % VS WORLD TRIPS (000) % VS GR 2016 9.782 1.026 10,5% 2,8 0,3% 2015 10.988 540 4,9% 3,5 0,6% 2014 11.021 543 4,9% 3,7 0,7% 2013 10.228 279 2,7% 2,6 0,9% 2012 9.474 230 2,4% 2,2 1,0% 2011 10.698 224 2,1% 1,3 0,6% 2010 9.802 258 2,6% 1,4 0,5% 2009 10.965 307 2,8% 1,0 0,3% 2008 12.702 327 2,6% 1,0 0,3% 2007 10.980 351 3,2% 0,9 0,3% ROMANIA YEAR Euro / RON RON / Euro Unemployment rate Inflation 2016 4,4904 0,2227 6,42 2,16 2015 4,4454 0,2250 6,81 2,40 2014 4,4437 0,2250 6,80 1,69 2013 4,4190 0,2263 7,10 3,41 2012 4,4593 0,2243 6,79 4,69 2011 4,2391 0,2359 7,18 4,74 2010 4,2122 0,2374 6,96 5,42 2009 4,2399 0,2359 6,86 4,76 2008 3,6826 0,2715 5,79 15,60 2007 3,3353 0,2998 6,41 12,73 4 JSI arrivals RON/Euro 3,7 3,5 0,30 3 2,2 2,6 2,8 0,25 0,20 2 0,15 1 0,9 1,0 1,0 1,4 1,3 0,10 0,05 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0,00 106

YEAR OUTBOUND TRIPS (000) POLAND TRIPS (000) to GREECE % vs WORLD Skiathos TRIPS (000) % vs GR 2016 11.300 - - 5,7-2015 10.900 754 6,9% 4,8 0,6% 2014 10.300 589 5,7% 1,1 0,2% 2013 12.950 385 3,0% 0,0 0,0% 2012 10.000 255 2,5% 0,0 0,0% 2011 6.300 451 7,2% 0,0 0,0% 2010 7.100 402 5,7% 0,0 0,0% 2009 6.300 203 3,2% 0,0 0,0% 2008 7.600 270 3,6% 0,0 0,0% POLAND YEAR Euro / PLN PLN / Euro GDP per capita (000 PLN) Unemployment rate Inflation 2016 4,3632 0,2292 48,2 6,18 0,20 2015 4,1841 0,2390 46,8 7,50 0,76 2014 4,1843 0,2390 44,7 9,00 0,50 2013 4,1975 0,2382 43,0 10,33 0,30 2012 4,1847 0,2390 42,3 10,00 2,35 2011 4,1206 0,2427 40,7 9,63 3,23 2010 3,9947 0,2503 37,5 9,64 1,66 2009 4,3276 0,2311 35,7 8,20 3,77 2008 3,5121 0,2847 33,7 7,12 3,88 2007 3,7837 0,2643 31,2 9,60 3,71 6 JSI arrivals PLN/Euro 5,7 0,30 4,8 0,25 4 0,20 0,15 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1,1 0,10 0,05 0,00 Πηγές: UNWTO, OECD και Στατιστικές Υπηρεσίες των παραπάνω χωρών. 107

4. Κύρια αεροδρόμια προέλευσης τουριστών 108

109