Β ΓΕΛ 15 / 04 / 2018 ΑΡΧΑΙΑ Ο.Π. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Πρῶτον δὲ ἀποδείξω καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον». (Mονάδες: 10) Και πρώτα θα αποδείξω πως δεν ήμουν ιππέας ούτε βρισκόμουν στην Αθήνα κατά την εποχή των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα στο τότε πολίτευμα. Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε για να ζήσουμε στον Σάτυρο τον βασιλιά του Πόντου, και δε ζούσαμε εδώ ούτε όταν γκρεμίστηκαν τα τείχη ούτε όταν μεταβλήθηκε το πολίτευμα, αλλά ήρθαμε πέντε ημέρες πριν κατέβουν οι δημοκρατικοί από τη Φυλή στον Πειραιά. Και ακόμα ήταν φυσικό ούτε εμείς, που είχαμε φτάσει σε τέτοια περίσταση, να επιθυμούμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους, ούτε φανερά εκείνοι είχαν τέτοια γνώμη, ώστε να δώσουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σε όσους ζούσαν μακριά από την πατρίδα και σε εκείνους που δεν είχαν διαπράξει κανένα αδίκημα, αλλά αντίθετα στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα και από εκείνους μαζί με τους οποίους είχαν καταλύσει τη δημοκρατία. Β1. «ἐὰν δὲ φαίνωμαι τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι»: α) Σε ποια στοιχεία, σύμφωνα με τον Μαντίθεο, πρέπει να στηριχτεί η ανάδειξή του σε βουλευτή; (μονάδες 5) β) Να περιγράψετε το ήθος του, όπως αυτό διαγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα. (μονάδες 5) (Mονάδες: 10) α) Βασικό θεσμό για τη θεμελίωση και τη διασφάλιση του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Αθήνα των κλασικών χρόνων αποτελούσε η δοκιμασία των αρχόντων. Κάθε Αθηναίος πολίτης, προκειμένου να ασκήσει οποιοδήποτε αξίωμα έπρεπε μετά την εκλογή του να υποστεί μία υποχρεωτική εξέταση με την οποία διαπιστωνόταν αν πληρούνταν οι νόμιμες προϋποθέσεις για την ανάληψη των καθηκόντων του και αν ήταν άξιος του λειτουργήματος που είχε κληθεί να αναλάβει. Σελίδα 1 από 6
Συγκεκριμένα έπρεπε να εξακριβωθεί αν ήταν γνήσιος Αθηναίος πολίτης, αν σεβόταν τους γονείς του και απέδιδε τις πρέπουσες τιμές στους τάφους τους, αν είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις απέναντι στην πόλη, αν πλήρωνε τακτικά τους φόρους που του αναλογούσαν και αν λάτρευε τους θεούς της πόλης. Επιπλέον, θα έπρεπε να είχε κάποια συμμετοχή στις συνελεύσεις του δήμου του, να είναι ευνοϊκά διατεθειμένος προς το δημοκρατικό πολίτευμα και να διαθέτει το κατάλληλο ήθος. Γι αυτό λοιπόν και ο Μαντίθεος ολοκληρώνοντας το προλογικό μέρος της ομιλίας του υποβάλει μία παράκληση στους βουλευτές. Τους παρακαλεί να επικυρώσουν την εκλογή του, μόνο εφόσον αποδείξει ότι πληροί όλες τις προϋποθέσεις, που αποδεικνύουν τη σύνεση, τη μετριοπάθεια και την ηθική του ανωτερότητα («μετρίως βεβιωκώς») σε όλες τις πτυχές της ζωής του, τόσο της ιδιωτικής όσο και της δημόσιας, και επιπλέον, εφόσον τεκμηριώσει ότι οι ψευδολογίες των κατηγόρων εις βάρος του είναι ανυπόστατες. Και αυτό, επειδή γνωρίζει ότι για το θεσμό της δοκιμασίας μεγαλύτερη σημασία έχει ο ηθικός χαρακτήρας του κρινόμενου. Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι θα αποδείξει πως η ζωή του κινήθηκε στα «χρυσά» όρια του μέτρου και της ηθικής κοσμιότητας, χωρίς να προκαλεί προβλήματα στους αδύναμους συμπολίτες του ή στους πολιτικούς θεσμούς, και ήταν τελείως αντίθετη από τις ψευδείς συκοφαντίες των κακόβουλων κατηγόρων του («ἐὰν δὲ φαίνωμαι ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν»). β) Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Μαντίθεος τονίζει πως θα αποδείξει ότι τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή του επέδειξε σύνεση και μετριοπάθεια και ότι έζησε σύμφωνα με τους κανόνες του προσήκοντος «μέτρου» και εντελώς αντίθετα από αυτά που διατείνονται οι κατήγοροί του. Χρησιμοποιεί, μάλιστα, το παρακλητικό ρήμα δέομαι, όταν ζητά από τους βουλευτές να επικυρώσουν την εκλογή του, προκειμένου να φανεί συνεσταλμένος και μετριόφρων. Επιπλέον, με αυτό τον τρόπο δείχνει σεβασμό στους βουλευτές, το θεσμό της δοκιμασίας, άρα και στο δημοκρατικό πολίτευμα της πόλης του. Παράλληλα, εμφανίζει και αξιοθαύμαστη γενναιότητα, όταν αξιώνει την έγκριση του βουλευτικού του αξιώματος, εφόσον αποδείξει ότι πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις που απαιτούνται για αυτό. Ταυτόχρονα, όμως, για να εξάρει το δικό του ήθος, επιχειρεί για μία ακόμη φορά να μειώσει ηθικά τους αντιπάλους του. Αυτό το επιτυγχάνει με την αντίθεση «ἐμὲ μέν τούτους δέ» και με την προτροπή προς τους βουλευτές να θεωρήσουν τους κατηγόρους του κακοήθεις, επομένως και αναξιόπιστους («τούτους χείρους εἶναι»). Με τον τρόπο αυτό προβάλλει την ανωτερότητα του ήθους του, τα ποιοτικά του κριτήρια τόσο για την αξία του ανθρώπου, όσο και του υποψήφιου άρχοντα, αλλά και το σεβασμό του απέναντι στο δημοκρατικό πολίτευμα και τους θεσμούς του. Έτσι, προδιαθέτει ευνοϊκά απέναντι στον εαυτό του και τα συμφέροντά του τους βουλευτές, οι οποίοι και θα αποφασίσουν για την επικύρωση ή μη του βουλευτικού του αξιώματος. Β2. Να αναλύσετε τα επιχειρήματα που αναπτύσσει ο Μαντίθεος στις παραγράφους 4 5, προκειμένου να αντικρούσει τις κατηγορίες που του αποδίδονταν, ότι βρισκόταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα τυράννων και ότι συμμετείχε στο πολίτευμά τους. Να τα αξιολογήσετε ως προς την εγκυρότητα και την πειστικότητά τους. (Mονάδες: 10) Σ αυτό το τμήμα της διήγησης απόδειξης ( 4 5) ο Μαντίθεος αρχίζει την αναίρεση του εις βάρος του κατηγορητηρίου, επιχειρώντας να αποδείξει στους βουλευτές πρώτα ότι δε Σελίδα 2 από 6
διέμενε στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα τυράννων ( 4), ενώ στη συνέχεια θα προσπαθήσει να τους πείσει ότι δε συμμετείχε στο τυραννικό πολίτευμα ( 5). Ειδικότερα, παραθέτει αντικειμενικά στοιχεία που αφορούν τη ζωή του, αλλά και τη νοοτροπία και τις μεθόδους των Τριάκοντα τυράννων. Κατά την περίοδο της εξουσίας τους (Σεπτέμβριος 404 Μάιος 403 π.χ.) ο Μαντίθεος δε βρισκόταν στην Αθήνα, αλλά μαζί με τον αδερφό του είχε αναχωρήσει για τον Πόντο, κοντά στον φιλέλληνα βασιλιά Σάτυρο, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης του πατέρα του, των αριστοκρατικών φρονημάτων του και για να αποκτήσει πείρα στο εμπόριο σιτηρών. Αυτό είχε συμβεί πριν από την καταστροφική για τους Αθηναίους ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς, τον Απρίλιο του 405 π.χ. («πρὸ τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς»). Στην Αθήνα ο Μαντίθεος και ο αδερφός του επέστρεψαν μόλις πέντε μέρες πριν από την καθοριστική μάχη των εξόριστων δημοκρατικών με τους οπαδούς του τυραννικού καθεστώτος στον Πειραιά (Μάιος 403 π.χ.) και την κατάρρευση του τυραννικού καθεστώτος («ἀλλ ἤλθομεν... πένθ ἡμέραις»). Κατά την περίοδο, μάλιστα, της απουσίας τους η Αθήνα υποχρεώθηκε να γκρεμίσει τα τείχη της, σύμφωνα με τους όρους συνθηκολόγησης που της επέβαλε η Σπάρτη, αλλά και να μεταβάλει το πολίτευμά της σε ολιγαρχικό, εγκαθιστώντας την τυραννία των Τριάκοντα («οὔτε τῶν τειχῶν τῆς πολιτείας»). Η αναφορά αυτή του Μαντίθεου σε δυσάρεστα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας του, όπως ήταν η ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο, η κατεδάφιση των Μακρών Τειχών, η κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος και η επιβολή του τυραννικού καθεστώτος, έχει στόχο να συγκινήσει τους βουλευτές, θυμίζοντάς τους οδυνηρά συμβάντα του πρόσφατου αθηναϊκού παρελθόντος και να τους δείξει ότι ο ίδιος δε συμμετείχε σε τέτοιου είδους αντιδημοκρατικές ενέργειες. Αυτό πιστεύει ότι θα τον εξυψώσει στην κρίση των βουλευτών και θα τους κάνει να τον εκτιμήσουν περισσότερο. Κατανοούμε, βέβαια, ότι η απουσία του Μαντίθεου από την Αθήνα την εποχή της διακυβέρνησης των Τριάκοντα τυράννων αποτελεί αξιόπιστο, ισχυρό και λογικό επιχείρημα, δεδομένου ότι ο Μαντίθεος δίνει, με ακριβείς χρονικούς προσδιορισμούς, το χρόνο αναχώρησης και επιστροφής του στην Αθήνα. Μάλιστα, παρακάτω θα τον επιβεβαιώσει και με μαρτυρική κατάθεση ( 8). Επίσης, αναφέρει και τα πρόσωπα που έχουν σχέση με το συγκεκριμένο γεγονός, αλλά και το σκοπό του ταξιδιού του. Ωστόσο το ισχυρότατο αυτό επιχείρημα καλύπτει τον Μαντίθεο για μεγάλο χρονικό διάστημα, εκτός των τελευταίων πέντε ημερών, οπότε διατηρούμε την επιφύλαξη ότι μπορεί να επέστρεψε εσπευσμένα στην Αθήνα, για να βοηθήσει τους τυράννους στην καθοριστική μάχη με τους δημοκρατικούς του Θρασύβουλου, έχοντας ως δεδομένο τα αριστοκρατικά του φρονήματα. Στην 5 ο Μαντίθεος προσπαθεί να καλύψει το κενό αυτών των πέντε ημερών παραθέτοντας ευλογοφανή επιχειρήματα. Συγκεκριμένα, την εποχή που επέστρεψε στην Αθήνα θα ήταν παράλογο για τον ίδιο σε μια τόσο κρίσιμη κατάσταση, κατά την οποία η δυσαρέσκεια του λαού απέναντι στους Τριάκοντα ήταν μεγάλη και αντιμετώπιζαν τον Θρασύβουλο και τους δημοκρατικούς, να εκτεθεί σε κινδύνους που δεν τον αφορούσαν («μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων») και να αναλάβει μέρος της ευθύνης των πράξεων των Τριάκοντα, ενώ η τυραννία βρισκόταν στο τέλος της. Ακόμη, αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι Τριάκοντα τύραννοι επέλεγαν τους συνεργάτες τους. Δεν έδειχναν τη διάθεση να προσφέρουν πολιτικά αξιώματα σε πολίτες που έλειπαν από την Αθήνα και σε ανθρώπους ενάρετους, που δε συμμετείχαν στα ανομήματά τους και στις αντιδημοκρατικές τους ενέργειες («οὔτ ἐκεῖνοι... μεταδιδόναι τῆς πολιτείας»). Αντίθετα, Σελίδα 3 από 6
αφαιρούσαν τα πολιτικά δικαιώματα ακόμη και από συνεργάτες τους (εξόντωση του μετριοπαθούς Θηραμένη από τον Κριτία). Όσα αναφέρει εδώ ο Μαντίθεος δεν είναι πειστικά, γιατί στηρίζονται στην πιθανότητα («εἰκὸς ἦν»), ενώ δεν επιβεβαιώνονται με κατάθεση μαρτύρων. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι ο ρήτορας προσπαθεί να αποδείξει ότι δεν στήριξε πολιτικά τους τυράννους με τρία επιχειρήματα. Από αυτά το ένα είναι πραγματικό και λογικό, και αφορά την απουσία του από την Αθήνα ( 4). Όσα, όμως, αναφέρει στην 5 αποτελούν ενθύμημα, αφού η αξιοπιστία τους εξαρτάται από το εάν τα περιστατικά που ανέφερε ο ομιλητής στην 4 είναι αληθή. Επιπλέον, εκείνη την εποχή οι Τριάκοντα, επειδή βρίσκονταν σε τόσο κρίσιμη κατάσταση, μπορεί να επιδίωκαν συνεργασία με τον καθένα που θα ήθελε να τους βοηθήσει. Β3. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες: α) Από τα μέσα περίπου του 5 ου αιώνα π.χ. κοιτίδα της συστηματικής ρητορικής ήταν η Σικελία. Λ β) Ο Πλάτωνας επιδοκιμάζει τη ρητορική στους διαλόγους του «Γοργίας» και «Φαῖδρος». Λ γ) Σημαντικότερος εκπρόσωπος του επιδεικτικού γένους των ρητορικών λόγων θεωρείται ο Ισοκράτης. Σ δ) Με την πρόθεσιν ο ρήτορας επιδιώκει να εξασφαλίσει την εύνοια του ακροατή. Λ ε) Τα παραδείγματα ανήκουν στις έντεχνες αποδείξεις. Σ [Μονάδες: 10 (5 x 2)] Β4α. Να βρείτε μία λέξη του αρχαίου κειμένου με την οποία έχει ετυμολογική συγγένεια καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις της νέας ελληνικής που σας δίνονται: κατάστημα: μεθισταμένης εισιτήριο: ἤλθομεν (ή: κατελθεῖν) νηοπομπή: ἐξέπεμψε ικανός: ἀφιγμένους παροχή: μετέσχον (ή: μετέχειν, ἔχοντες) (Mονάδες: 5) Β4β. Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη (απλή ή σύνθετη) της νέας ελληνικής από το β συνθετικό καθεμιάς από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἀποδείξω: παράδειγμα ἐπεδήμουν: αποδημητικός καθαιρουμένων: διαίρεση Σελίδα 4 από 6
μεταδιδόναι: δώρο συγκαταλύσαντας: απόλυση (Mονάδες: 5) ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να αποδώσετε στη νέα Ελληνική το παραπάνω κείμενο. (Μονάδες: 20) ΣΩ. Άκου (άκουγε), λοιπόν, μία πολύ όμορφη αφήγηση, (όπως) λένε, την οποία εσύ θα θεωρήσεις μύθο, όπως εγώ πιστεύω, εγώ όμως τη θεωρώ λόγο αληθινό άλλωστε όσα πρόκειται να σου πω, θα (σου) τα πω με την ιδέα ότι είναι αληθινά. Όπως ακριβώς λέει, λοιπόν, ο Όμηρος, μοιράστηκαν την εξουσία ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Πλούτωνας, αφού την πήραν από τον πατέρα τους. Υπήρχε λοιπόν ο εξής νόμος ανάμεσα στους ανθρώπους την εποχή του Κρόνου, και ακόμα και τώρα ισχύει μεταξύ των θεών, δηλαδή όποιος από τους ανθρώπους πέρασε τη ζωή του δίκαια και ενάρετα, όταν πεθάνει, να πηγαίνει να κατοικεί στα νησιά των Μακάρων, μέσα σε κάθε ευτυχία (με κάθε μακαριότητα) και απαλλαγμένος από τις συμφορές, αντίθετα, αυτός που έζησε άδικα και ανόσια, να πηγαίνει στη φυλακή της τιμωρίας και της καταδίκης (του εξιλασμού), την οποία ονομάζουν Τάρταρο (Τάρταρα). Δικαστές για αυτούς την εποχή του Κρόνου και μέχρι πρόσφατα ακόμα, όταν ο Δίας είχε την εξουσία, ήταν (οι) ζωντανοί για (τους) ζωντανούς δικάζοντας εκείνη την ημέρα, κατά την οποία επρόκειτο να πεθάνουν. Οι δικαστικές αποφάσεις, λοιπόν, δεν ήταν δίκαιες. Γ2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας ζητείται: μάλα: τον ίδιο τύπο στο συγκριτικό βαθμό: μᾶλλον ἐγώ (το α του κειμένου): τη δοτική πληθυντικού αριθμού στο β πρόσωπο: ὑμῖν ὅδε: την αιτιατική πληθυντικού αριθμού στο θηλυκό γένος: τάσδε τίσεως: την αιτιατική ενικού αριθμού: τὴν τίσιν δικασταί: την κλητική ενικού αριθμού: (ὦ) δικαστὰ λέγειν: το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής αορίστου β : εἰπὲ διενείμαντο: το β πληθυντικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή: διανεμεῖσθε παρέλαβον: τον ίδιο τύπο στον μέλλοντα: παραλήψονται καλοῦσιν: το γ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή: καλῇ ἐκρίνοντο: το α ενικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ίδια φωνή: κέκριμαι (Μονάδες: 10 x 1) Γ3. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις παρακάτω λέξεις του κειμένου και να γράψετε τον όρο που προσδιορίζουν: λόγου, πάσῃ, Τάρταρον, ἔχοντος, τελευτᾶν. λόγου: αντικείμενο του ρήματος ἄκουε πάσῃ: ονοματικός ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στη λέξη εὐδαιμονίᾳ Σελίδα 5 από 6
Τάρταρον: κατηγορούμενο στο αντικείμενο ὃ του ρήματος καλοῦσι ἔχοντος: επιρρηματική χρονική μετοχή, γενική απόλυτη, με υποκείμενο τη λέξη τοῦ Διός δηλώνει το σύγχρονο και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα ἦσαν τελευτᾶν: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα μέλλοιεν (Μονάδες: 5 x 1) Γ4. «ἐπειδὴ παρὰ τοῦ πατρὸς παρέλαβον»: να αναγνωρίσετε το είδος (μονάδα 1) και το συντακτικό ρόλο της δευτερεύουσας πρότασης (μονάδα 1). (Μονάδες: 2) «ἐπειδὴ παρὰ τοῦ πατρὸς παρέλαβον»: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση κρίσεως λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης διενείμαντο και δηλώνει το προτερόχρονο. Γ5. Κακῶς οὖν αἱ δίκαι ἐκρίνοντο (ὑπό τῶν δικαστῶν): να μετατρέψετε τη σύνταξη από παθητική σε ενεργητική. (Μονάδες: 3) Κακῶς οὖν οἱ δικασταὶ ἔκρινον τὰς δίκας. Δ. Λαμβάνοντας υπόψη το πρωτότυπο κείμενο να αναφέρετε τι όριζε ο νόμος του Κρόνου για τη μεταθανάτια κρίση των ανθρώπων. (Μονάδες: 10) Την εποχή του Κρόνου ίσχυε νόμος για τους μελλοθάνατους, ο οποίος όριζε ότι όσοι είχαν ζήσει ενάρετα θα ανταμείβονταν μετά θάνατον, ενώ όσοι είχαν ζήσει άδικα, θα τιμωρούνταν. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το μύθο, όποιος κρινόταν ότι διήγαγε ευσεβή και δίκαιο βίο, θα κατοικούσε μετά τον θάνατό του στα νησιά των Μακάρων, εντελώς απαλλαγμένος από οποιοδήποτε κακό, ευτυχισμένος και μακάριος. Αντίθετα, όποιος είχε ζήσει με ασέβεια και ανηθικότητα, θα φυλακιζόταν στα Τάρταρα, καταδικασμένος σε μεταθανάτια τιμωρία, προκειμένου να εξιλεωθεί και να αποδοθεί δικαιοσύνη. Ωστόσο, επειδή οι κριτές ήταν θνητοί και οι δικαστικές αποφάσεις εκδίδονταν την ημέρα του θανάτου, δεν ήταν εύκολο να κριθεί ορθά ποιος είχε ζήσει πράγματι δίκαια και ποιος άδικα. Σελίδα 6 από 6