M ετασχηματ ίζουσα μάθηση και κριτικός στοχασμ ός

M ετασχηματ ίζουσα μάθηση και κριτικός στοχασμ ός

Κασιμάτη Αικατερίνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ

Περίληψη Η μετασχηματίζουσα μάθηση που αναπτύχθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, θεωρείται σήμερα η πιο σημαντική και ολοκληρωμένη επιστημονικά ανάμεσα στις σύγχρονες θεωρίες της εκπαίδευσης ενηλίκων. Η μετασχηματίζουσα μάθηση ως θεωρία αξιοποιεί αρχές, πορίσματα και ερευνητικά δεδομένα τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των ψυχολογικών και κοινωνιολογικών θεωριών που ανέπτυξαν οι Dewey, Freire, Knowles, Kegan, Habermas, Goleman κ.ά. (Κόκκος, 2005: 75). Η μετασχηματίζουσα μάθηση αναγνωρίζει τις δυνατότητες του ατόμου για θετική προσωπική αλλαγή και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αξιοποίηση των εμπειριών των ενήλικων εκπαιδευομένων για κριτικό στοχασμό. Ο Jack Mezirow (1925-), κύριος εκφραστής της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης, υποστηρίζει ότι η μάθηση δεν αποτελεί απλή συσσώρευση νέων γνώσεων, οι οποίες προστίθενται σε παλαιότερες. Η μάθηση είναι μία διεργασία κατά την οποία αρκετές βασικές αξίες και παραδοχές με βάση τις οποίες λειτουργούμε αλλάζουν (Κόκκος, 2005: 75). Οι παραδοχές δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι

«Μετασχηματίζουσα μάθηση» είναι η διεργασία μέσω της οποίας «αναδιαπλάθουμε προβληματικά πλαίσια αναφοράς (δομές σκέψεων, νοητικές συνήθειες, νοηματικές προοπτικές) - δομές παραδοχών και προσδοκιών - ώστε να γίνουν περισσότερο περιεκτικά, σαφή, ανοικτά και συναισθηματικά δεκτικά στην αλλαγή». Mezirow, 2007

Βασικές έννοιες στη θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης ο τρόπος που ερμηνεύουμε τον κόσμο προσδιορίζεται από το πλαίσιο αναφοράς μας. Οι νοητικές συνήθειες και οι απόψεις αποτελούν τις δύο διαστάσεις ενός πλαισίου αναφοράς.

Βασικές έννοιες στη θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης Μία νοητική συνήθεια εκφράζεται ως άποψη. Η άποψη αποτελείται από συστάδες νοηματικών σχημάτων - προσδοκίες, πεποιθήσεις, αισθήματα, συμπεριφορές - που λειτουργούν ασυνείδητα και διαμορφώνουν τον τρόπο που ερμηνεύουμε την αιτιώδη σχέση.

Βασικές έννοιες στη θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης Η διεργασία της μάθησης μέσω ερμηνευτικών προτύπων Η νοητικ ή συνήθεια εί ναι ένα σύνολο απ ό παραδοχ ές που δρουν ως φίλτρα για την ερμηνεία του νοήματος μίας εμπειρ ίας

Mezirow - 6 είδη νοητικών συνηθειών

Μετασχηματίζουσα μάθηση Η διαδικασία μέσα από την οποία οι ενήλικοι, ενθαρρύνονται να επανεξετάζουν κριτικά τις νοητικές τους συνήθειες και να τις μετασχηματίζουν ώστε να μπορούν να δίνουν ζωογόνο νόημα στις εμπειρίες τους.

Μετασχηματισμός οπτικής «η διεργασ ία του να γιν όμαστε κριτικ ά ενήμεροι του π ως και του γιατ ί έχουν φτάσει οι παραδοχ ές μας να π εριορ ίζουν τον τρόπο με τον οπ οίο αντιλαμβαν όμαστε, κατανοο ύ με και αισθαν όμαστε τον κόσμο, να αλλά ζει αυτέ ς τις συνηθισμ ένες μας π ροσδοκίες και να γίνεται δυνατή μία πιο π εριεκτικ ή, ευδιάκριτη και ολοκληρωμ ένη οπ τικ ή και τελικ ά, να κάνουμε επιλογ ές ή αλλι ώς, να ενεργούμε στη βάση των νέων αντιλ ή ψεων»

Μετασχηματισμός οπτικής Αναπόσπαστα μέρη της διαδικασίας του μετασχηματισμού αποτελούν ο κριτικός στοχασμός και ο ορθολογικός διάλογος.

Η έννοια του κριτικού στοχασμού «H αξιολόγηση της εγκυρότητας των προϋποθέσεων επάνω στις οποίες θεμελιώνονται οι νοητικές συνήθειες, καθώς και η διερεύνηση των πηγών και των συνεπειών τους» (Mezirow, 1990).

Οι διεργασίες του στοχασμού και του κριτικού στοχασμού και αναστοχασμού. Στην πρώτη περίπτωση η κατεύθυνση του προβληματισμού είναι από «μέσα προς τα έξω» στη δεύτερη περίπτωση ο προβληματισμός «επιστρέφει» και μπορεί να παραγάγει μετασχηματιστικά αποτελέσματα.

Κριτικός Στοχασμός κατά Dewey, (1933) «ο διανοητικς ό τρό πος αντιμετ ώπισηςενό ς θέµ ατος, µ ιαςιδέαςή ενό ς σκοπού, µ ε στό χοτηνκατανηση ό ή την αποδοχ ή του, ή την τοποθ έτησ ή του στο σωστ ό πλα ί σιο».

Η αλληλεπίδραση κοινωνικού πολιτισμικού περιβάλλοντος και των «πεποιθήσεων»και «στάσεων» που διαμορφώνουν οι άνθρωποι. Κάθε μεταβολή «στάσης» μπορεί να προκαλέσει αλλαγή του περιβάλλοντος, και κάθε μεταβολή του περιβάλλοντος επηρεάζει και αναδιαμορφώνει τις «στάσεις».

Μετασχηματισμός οπτικής

Μετασχηματισμός οπτικής Είδη Στοχασμού Στοχασμός επί του περιεχομένου σχετίζεται με την εμπειρία Στοχασμός επί της διεργασίας σχετίζεται με την διαχείριση της εμπειρίας Στοχασμός επί των υποθέσεων σχετίζεται με την ερμηνεία της εμπειρίας Μετασχηματισμός νοητικού σχήματος Μετασχηματισμός νοητικού σχήματος Μετασχηματισμός άποψης Απλός αναστοχασμός Κριτικός αναστοχασμός

Εκδοχές του κριτικού στοχασμού

Κριτικός αυτό-στοχασμός

Η σχέση του κριτικού στοχασμού και της μετασχηματίζουσας μάθησης Ο κριτικός στοχασμός είναι αναπόσπαστο τμήμα της μετασχηματίζουσας μάθησης. Συμβάλλει στον απώτερο σκοπό της ανάπτυξης των ενηλίκων, που είναι η αυτοπραγμάτωση και η συνεχώς διευρυνόμενη συνειδητοποίηση..

Ο κριτικός στοχασμός ανάλογα με το σκοπό που υπηρετεί μπορεί να διακριθεί σ αυτόν που συνδέεται με την εργαλειακή και την επικοινωνιακή μάθηση

Κριτικός στοχασμός & μετασχηματίζουσα μάθηση

Είδη μάθησης κατά Mezirow

Φάσεις της διεργασίας της Μετασχηματίζουσας Μάθησης Ακολουθία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης 1. Αποπροσανατολιστικό Δίλημμα (αντιμετώπιση ενός σημαντικού περιστατικού ή κατάστασης που λειτουργεί ως καταλύτης και ενεργοποιεί την όλη διεργασία). 2. Αυτοεξέταση των συναισθημάτων (φόβου, θυμού, ενοχής ή ντροπής). 3. Κριτική αποτίμηση (αξιολόγηση) των βασικών παραδοχών. 4. Αναγνώριση της πηγής της δυσαρέσκειας και μοίρασμα της διεργασίας του μετασχηματισμού με άλλα άτομα. 5. Διερεύνηση των επιλογών για νέους ρόλους, σχέσεις και δράσεις. 6. Σχεδιασμός μιας πορείας δράσεων (ενός προγράμματος δράσεων). 7. Απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για την εφαρμογή των σχεδίων 8. Δοκιμαστική εφαρμογή των νέων ρόλων. 9. Οικοδόμηση ικανοτήτων και αυτοπεποίθησης επάνω στους νέους. ρόλους και στις σχέσεις. 10. Επανένταξη στη ζωή σύμφωνα με τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί από τις νέες προοπτικές.

Τα στάδια της διεργασίας του μετασχηματισμού

Κεντρικές Έννοιες Μετασχηματίζουσας

Νοηματοδότηση

Kitchener(1983)

Tύπος νοηματοδότησης μετασχηματίζουσας μάθησης Η θεωρία της Μετασχηματίζουσας μάθησης προσθέτει και ένα πέμπτο καθοριστικό τρόπο νοηματοδότησης: να αποκτά κάποιος κριτική συνειδητοποίηση των σιωπηρών παραδοχών και προσδοκιών του ίδιου και των άλλων και να αξιολογεί την σχέση που έχουν αυτά με την διατύπωση μιας ερμηνείας.

Στοχαστικός Διάλογος «Ο διάλογος στο πλαίσιο της μετασχηματίζουσας μάθησης αποτελεί μια ειδική μορφή διαλόγου που επικεντρώνει στην αναζήτηση της κοινής κατανόησης και εκτίμησης, της αιτιολόγησης μιας ερμηνείας ή μιας πεποίθησης»

Στοχαστικός Διάλογος

Διασφάλιση δημιουργικού διαλόγου

Μετασχηματισμοί Ο μετασχηματισμός είναι μια συνεχής κίνηση στο χρόνο που αναδιατυπώνει παγιωμένα νοηματικά σχήματα διαμέσου της αναδόμησης των κυρίαρχων αφηγηματικών δομών. Η διεργασία αυτή καθαυτή μπορεί να αποτελέσει ένα πλαίσιο αναφοράς.

Σχηματίζουσα Μάθηση Η μάθηση που στοχεύει στο να αυξήσει το απόθεμα των γνώσεων μας, να ενισχύσει το ρεπερτόριο των ικανοτήτων μας και να διευρύνει τις ήδη καθιερωμένες γνωστικές μας ικανότητες σε νέα πεδία.

Στοχαστική δράση Nοείται ως µια δράση κριτικής αξιολόγησης υποθέσεων, µπορεί επίσης να αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της διαδικασίας για τη λήψη µιας απόφασης.

Μάθηση ενηλίκων

Τεχνικές Εργασία σε ομάδες Αξιολόγηση 1.Ατομική αξιολόγηση 2.Ομαδική αξιολόγηση

Μελέτη Περίπτωσης (case study) Στόχος της είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων ανάμεσα στους σπουδαστές, οι οποίοι συνήθως καλούνται να «πρωταγωνιστήσουν»

Μελέτη Περίπτωσης (role play) 1.Να διαβάσει καλά τη μελέτη. 2.Πώς θα ξεκινήσει τη συζήτηση. 3.Τι ερωτήσεις θα χρησιμοποιηθούν για τη διερεύνηση των θεμάτων. 4.Τι ρόλο θα παίξουν οι σπουδαστές. Πριν από την τάξη 1 Να παρακινεί τους σπουδαστές να συμμετέχουν στη συζήτηση. 2 Να φροντίζει ώστε να αναλύονται όλα τα θέματα. 3 Να βοηθάει τους σπουδαστές να συνδέουν τα σχόλια και τα θέματα μεταξύ τους ώστε να εξάγονται συμπεράσματα. 1.Να συνοψίσει τη συζήτηση ή να βοηθήσει να το κάνουν αυτό οι σπουδαστές. 2.Να επισημάνει τα βασικά συμπεράσματα. 3. Να επιβραβεύσει τους σπουδαστές. Στην τάξη

Υλοποίηση του παιχνιδιού Προσομοίωση

Συζήτηση 1/3 q Για να προωθηθεί η μετασχηματίζουσα μάθηση, δεν αρκεί μόνο η δημιουργία των κατάλληλων υποδομών, αλλά προϋποθέτει και πολίτες, που έχοντας βαθιά επίγνωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτή τη νέα πραγματικότητα, είναι π ρόθυμοι να αλλά ξουν συμπ εριφορ ά και συνήθειες χρόνων. q Σύμφωνα όμως με τον Gross (1987: 57), ο επαναπροσδιορισμός των πρακτικών των ανθρώπων π ροσκρούει σε τεράστια εμπ όδ ια από πολιτισμικές νόρμες, ιδεολογίες, συναισθήματα και στερεότυπα. Έτσι, η πλειοψηφία των πολιτών παραμένει δέσμια των ήδη διαμορφωμένων πρακτικών τους και παραιτείται.

Συζήτηση 2/3 Η επιλογή της θεωρίας της Μετασχηματίζουσας Μάθησης στηρίζει τους εκπαιδευόμενους να αποκτήσουν τα μέσα και τον τρόπο να μετασχηματίζονται, ώστε να εισέρχονται σε μια εξελικτική διεργασία μετασχηματισμών, όπου προοδευτικά συμπεριλαμβάνουν, διακρίνουν και ενσωματώνουν όλο και περισσότερα αποπροσανατολιστικά διλήμματα.

Πηγές Bruner, 1996). The culture of Education. Havard University Press. Dewey, J. (1933). How We Think. Chicago: Regnery. Goleman, D. (1998). Working with Emotional Intelligence. London: Bloomsbury Publishing. Gross.(1997).Crime, Politics, and Race Symposium: Justice and he Criminal Justice Process.

Kegan, R. (2007). Ποιο σχήμα μετασχηματίζει; Μία δομο-αναπτυξιακή προσέγγιση στη Πηγές Kitchener. Κ. (1983). Educational goals and reflective thinking. The Educational Forum. 75-95. Κόκκος, Α. (2005α). Εκπαίδευση Ενηλίκων: Ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα: Μεταίχμιο. Mezirow, J. (2007). Μαθαίνοντας να σκεφτόμαστε όπως ένας ενήλικος. Κεντρικές έννοιες της θεωρίας του μετασχηματισμού στο Mezirow, J. Η Μετασχηματίζουσα Μεταίχμιο. Μάθηση. Αθήνα: