Δρ. ΦΡΤΑΝΘΗ ΜΠΑΛΩΜΕΝΟΤ. Μαλιάρη Μαριάνθη (Μ.Sc)

Δανειοδότηση Μικρών και Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων στον πρώην Νομό ερρών -Ο ρόλος των Σραπεζών στην ανάπτυξη της Επιχειρηματικότητας και της Καινοτομίας στον πρώην Νομό ερρών -Επιπτώσεις της κρίσης στις ερραϊκές Επιχειρήσεις Δρ. ΦΡΤΑΝΘΗ ΜΠΑΛΩΜΕΝΟΤ Ph.D. Σμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Καθηγήτρια ύμβουλος (ΕΠ), χολή Κοινωνικών Επιστημών, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «ΣΡΑΠΕΖΙΚΗ» Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Μαλιάρη Μαριάνθη (Μ.Sc) χολή Κοινωνικών Επιστημών, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «ΣΡΑΠΕΖΙΚΗ» Ε.Α.Π. Πτυχιούχος Σμήματος Γεωπονίας Σομέας Αγροτικής Οικονομίας Α.Π.Θ. Περίληψη Είναι κοινός τόπος ότι οι Μικρές και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ όπως θα αναφέρονται στην παρούσα μελέτη) συνιστούν τον κύριο τομέα απασχόλησης και παρέχουν τα εχέγγυα για δυνατότητα ανάπτυξης στην Ελληνική οικονομία. Η ανάπτυξη των επιχειρήσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την δανειοδότησή τους. Η δανειοδότηση των ΜΜΕ αποφέρει στις τράπεζες μεγιστοποίηση των κερδών τους, αυξάνοντας όμως και τους αναλαμβανόμενους κινδύνους. Παράγοντες όπως η ανταγωνιστικότητα, η καινοτομία, η περιφερειακή πολιτική, η ύπαρξη οργανωμένων επιχειρηματικών δικτύων -συστάδων (Clusters), επηρεάζουν καθοριστικά την πορεία μιας επιχείρησης και τελικά επιδρούν στην πιστοληπτική της ικανότητα. Η οικονομική κρίση όπως είναι αναμενόμενο επηρέασε αρνητικά το σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων της χώρας και συνετέλεσε στην μείωση των χορηγούμενων πιστώσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει με διάφορα προγράμματα τις ΜΜΕ τόσο για την αύξηση της απασχόλησης όσο και της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Οικονομίας. την Ελλάδα διαχρονικά οι αναπτυξιακοί Νόμοι δεν επιτέλεσαν το στόχο τους, την ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας, ούτε ενισχύθηκαν ουσιαστικά οι καινοτόμες δράσεις. το Νομό ερρών η υστέρηση σε όλα τα επίπεδα είναι έκδηλη. Αυτό αποτυπώνεται και στις απαντήσεις των 7 επιχειρηματιών που μετείχαν στην έρευνα. Αναφορικά όμως με το ρόλο του πιστωτικού συστήματος, οι επιχειρηματίες του νομού θεωρούν ότι η συνεισφορά των τραπεζών στην επιβίωση και μεγέθυνση των επιχειρήσεών τους είναι ουσιαστική. Λέξεις Κλειδιά Οικονομική κρίση, τοπική επιχειρηματικότητα, δανειοδότηση επιχειρήσεων, πρώην Νομός ερρών

1. Εισαγωγή Η εισήγησή μας απαρτίζεται από τα παρακάτω έξι μέρη: - το πρώτο μέρος παρουσιάζουμε τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της εμπειρικής έρευνάς μας με χρήση ερωτηματολογίων από τους ερραίους επιχειρηματίες (αριθμός ερωτηθέντων, επιλογή του δείγματος, χρόνος διεκπεραίωσης, γεωγραφική διασπορά, μέγεθος και ηλικία επιχειρήσεων ) - το δεύτερο μέρος βασισμένοι τόσο στην έρευνα όσο και στη σχετική βιβλιογραφία αναφερόμαστε στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ σχετικά με την δανειοδότησή τους και συγκεκριμένα στα υψηλότερα επιτόκια δανεισμού, στην περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση, στην ανεπαρκή χρηματοδότηση των νέων επιχειρήσεων και στους αποκλεισμούς των ΜΜΕ από το ΣΕΜΠΜΕ και τα ΠΕΠ - το τρίτο μέρος γίνεται συνοπτική αναφορά στην απορρόφηση των ΠΕΠ και στις χορηγήσεις από το ΣΕΜΠΜΕ στο Νομό ερρών και παρουσιάζουμε αφ ενός με στατιστικά στοιχεία και αφ ετέρου με ποιοτικά χαρακτηριστικά τις απόψεις των επιχειρηματιών για το ρόλο των τραπεζών. - το τέταρτο μέρος παρουσιάζουμε στατιστικά στοιχεία για το Νομό ερρών από τα οποία προκύπτει η υστέρηση του Νομού όχι μόνο στην ανάπτυξη της καινοτομίας αλλά και στις παραδοσιακές μορφές επιχειρηματικότητας και αναφερόμαστε στους λόγους για τους οποίους δεν έγινε δυνατή η δημιουργία στο Νομό ερρών Επιχειρηματικής υστάδας (Business Cluster) που θα έδινε ώθηση στην καινοτόμο δράση. - το πέμπτο μέρος παρουσιάζουμε τις πρώτες επιπτώσεις της κρίσης στις ερραϊκές Επιχειρήσεις με την επισήμανση ότι η έρευνα διεξήχθη πριν την προσφυγή της χώρας μας στο Διεθνές Νομισματικό Σαμείο. - το έκτο και τελευταίο μέρος παρουσιάζουμε τα γενικά συμπεράσματα της έρευνάς μας. Αξίζει να επισημάνουμε ότι συγκλίνουν τα συμπεράσματα της εμπειρικής έρευνας με τα αναφερθέντα στη βιβλιογραφία.. τοιχεία Εμπειρικής έρευνας την παρούσα έρευνα συμμετείχαν εβδομήντα τέσσερις (7) Μ.Μ.Ε. επιχειρήσεις που εδρεύουν στον πρώην (1) Νομό ερρών. Η έρευνα έλαβε χώρα από την 1-1-9 έως την 1--1. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα έλαβε χώρα πριν την προσφυγή της Ελλάδας στον μηχανισμό στήριξης. Ακολουθήθηκε κυρίως η μέθοδος της προσωπικής συνέντευξης αφ ενός για να εκμαιεύσουμε απαντήσεις και αφ ετέρου για να καταγράψουμε κάποια σχόλια. Τπάρχει διασπορά σε σχέση με την έδρα της επιχείρησης και συμμετέχουν εκτός από επιχειρήσεις του Δήμου ερρών, επιχειρήσεις με έδρες πρώην καποδιστριακούς δήμους με παρουσία τράπεζας οι δήμοι αυτοί σήμερα είναι σχεδόν όλοι οι έδρες των νέων «Καλλικρατικών δήμων-, επιχειρήσεις με έδρες πρώην μικρότερους καποδιστριακούς δήμους οι δήμοι αυτοί καταργήθηκαν με την εφαρμογή του «Καλλικράτη»- και τέλος επιχειρήσεις που εδρεύουν στα λοιπά δημοτικά διαμερίσματα. (1) Η έρευνα έλαβε χώρα το 1 πριν την εφαρμογή του Καλλικράτη και την κατάργηση των Νομαρχιών

Αναφορικά με το μέγεθος των επιχειρήσεων συμμετείχαν επιχειρήσεις διάφορου μεγέθους από μικρές (αυτοαπασχολούμενων), μέχρι μεγάλες για τα ελληνικά δεδομένα εισαγωγικές εταιρείες και βιομηχανίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατάταξη σε σχέση με το μέγεθος έγινε από τους ίδιους τους επιχειρηματίες. Η διασπορά είναι έντονη και στην ηλικία των επιχειρήσεων, με τη συμμετοχή επιχειρήσεων και από τα τέσσερα στάδια του κύκλου ζωής (έναρξη, ανάπτυξη, ωριμότητα, παρακμή). Επίσης, με δεδομένο ότι το ποσοστό των επιχειρήσεων που έλαβαν δάνεια από το Σαμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (Σ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε) είναι μικρό, για να δύναται να εξαχθούν στατιστικώς σημαντικά συμπεράσματα δεν ακολουθήθηκε η μέθοδος της τυχαίας δειγματοληψίας, αλλά στοχεύσαμε σε επιχειρήσεις που γνωρίζαμε ότι έχουν λάβει δάνεια από το Σ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε. Επιπλέον, αναφερόμαστε μόνο στην πρώτη και δεύτερη φάση του ΣΕΜΠΜΕ. Σέλος σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις πλην μίας μικρής (αυτοαπασχολούμενος) συνεργάζονται με κάποια τράπεζα 3. Προβλήματα Μικρών και Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Αυτή η έρευνα ασχολείται με τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις- ΜΜΕ (Small Medium Enterprises-SMEs). Οι μικρές επιχειρήσεις απασχολούν μέχρι και 9 άτομα, οι μικρές μέχρι και 9 άτομα και οι μεσαίες μέχρι και 9 άτομα. Οι ΜΜΕ στην Ε.Ε. είναι σημαντικές. ύμφωνα με τους Isobel Doole & Robin Lowe (5) «ο τομέας των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων μετατρέπεται στον πιο σημαντικό παράγοντα δημιουργίας πλούτου και απασχόλησης, επειδή οι μεγάλες εταιρείες έχουν μειώσει το απασχολούμενο δυναμικό στην έδρα τους (χώρες της Ε.Ε.) και αυξάνουν την απασχόληση σε τρίτες χώρες συχνότερα από ότι οι μικρότερες επιχειρήσεις. Η απασχόληση στο δημόσιο τομέα μειώνεται την ίδια περίοδο εξ αιτίας αφ ενός των εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων των εταιρειών που κατείχε το κράτος στην ενέργεια, τηλεφωνία, ύδρευση, αέριο κ.τ.λ. και αφ ετέρου της ανάθεσης εργασιών όπως καθαριότητα και τροφοδοσία σε εργολάβους. Αυτά τα δεδομένα συνετέλεσαν ώστε οι ΜΜΕ να αποτελούν το μόνο τομέα ανάπτυξης πλούτου και απασχόλησης». Ενώ το κείμενο αναφέρεται κύρια Αγγλία του 5, βλέπουμε ότι για τη χώρα μας με την δρομολογημένη αποκρατικοποίηση βασικών υποδομών και ενέργειας και τις συνθήκες της απασχόλησης σε συνεργεία καθαρισμού από εργολάβους (τραυματισμός της κ. Κούνεβα) το κείμενο φωτογραφίζει την σύγχρονη Ελλάδα. Από τα στατιστικά στοιχεία οι ΜΜΕ στην Ε.Ε. αποτελούν το 99,8% των επιχειρήσεων ενώ στην Ελλάδα οι μικρές και μικρές επιχειρήσεις αποτελούν το 99% των επιχειρήσεων της χώρας. Θα περίμενε κανείς να χρηματοδοτούνταν ευκολότερα από ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις. ύμφωνα με τον Pissarides (αναφέρεται στον Πιπερόπουλο 7) «Οι ΜΜΕ τιμωρούνται, επιπλέον, από το γεγονός ότι σε οποιοδήποτε τύπο οικονομίας αντιμετωπίζουν υψηλότερα επιτόκια για τη λήψη δανείου από ότι ζητούνται από τις αντίστοιχες μεγαλύτερου μεγέθους επιχειρήσεις, εν μέρει επειδή οι τράπεζες θεωρούν ότι η χρηματοδότηση των ΜΜΕ περικλείει ψηλότερους κινδύνους από εκείνους που ισχύουν για τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, εν μέρει επειδή οι ΜΜΕ είναι γενικά ανίκανες να προσφέρουν επαρκή επίπεδα επιβοηθητικής εγγύησης» Αναφορικά με το απαγορευτικό ύψος των επιτοκίων χορηγήσεων η κ. Μπαλωμένου αναφέρει «οι διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας γενικότερα και ειδικότερα του ελληνικού τραπεζικού συστήματος 3

επέφεραν υψηλά επιτόκια χορηγήσεων και κατά συνέπεια αποθάρρυναν τους επιχειρηματίες να αναλάβουν σοβαρές επενδυτικές πρωτοβουλίες». Η ίδια επισημαίνει και για το τελικό ύψος της χορήγησης ότι «Είναι γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις οι τράπεζες δεν εγκρίνουν το σύνολο του αιτούμενου ποσού αλλά μέρος αυτού». Εδώ αξίζει να αναφερθούμε στα δάνεια από το Σαμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΣΕΜΠΜΕ Α.Ε.). Η βασική προϋπόθεση της πρώτης φάσης ένταξης να έχουν οι επιχειρήσεις τρεις τουλάχιστον κλεισμένες διαχειριστικές χρήσεις και τρία συνεχόμενα χρόνια κερδοφορίας αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο για την ένταξη τόσο των νέων επιχειρήσεων όσο και των μικρών που μέσα στην οικονομική κρίση δεν εμφάνισαν την απαιτούμενη κερδοφορία. Ευτυχώς στη δεύτερη φάση το ποσοστό των ενταγμένων μικρών επιχειρηματιών να αυξήθηκε μιας και η προϋπόθεση να είναι θετικός ο μέσος όρων των τριών τελευταίων χρήσεων τους (5,,7) κάλυψε περισσότερες επιχειρήσεις. Αναλύοντας τώρα τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας βλέπουμε στο σχήμα 1ότι από τις μικρές επιχειρήσεις κεφάλαιο κίνησης πήραν οι 9 από τις 1 (ποσοστό 5%) και ΣΕΜΠΜΕ πήραν οι από τις 1 (ποσοστό 1,5%). Οι μικρές επιχειρήσεις ακόμη και αν καταφέρουν να χρηματοδοτηθούν, οι χορηγούμενες πιστώσεις τους ανέρχονται σε μικρά ποσά και τα έσοδα από τόκους για να καλύψουν τα πραγματικά έξοδα κίνησης των λογαριασμών (απασχόληση υπαλλήλων κ.τ.λ.) ανεβάζουν τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα. υνέπεια τούτου κάποιοι κυρίως αυτοαπασχολούμενοι, δεν θέλουν να δανειοδοτηθούν γιατί μεταξύ άλλων φοβούνται ότι σε περίπτωση αδυναμίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους ενδέχεται να χάσουν ακόμη και την προσωπική τους περιουσία. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι μικρές επιχειρήσεις δανειοδοτούνται κυρίως με εμπράγματες διασφαλίσεις και συχνά η πρώτη κατοικία του ιδιοκτήτη προσφέρεται για εγγραφή ή προσημείωση υποθήκης. Με αυτά το δεδομένα πολλοί μικροί επιχειρηματίες δεν αιτούνται κεφάλαια κίνησης. Όσο αναφορά τα δάνεια από το ΣΕΜΠΜΕ, ενώ κανονικά το ΣΕΜΠΜΕ απευθύνεται σε μικρές και μικρές επιχειρήσεις, όπως προαναφέραμε τα κριτήρια ένταξης ειδικότερα της πρώτης φάσης που απαιτούνταν 3 κερδοφόρες χρήσεις δεν επέτρεψαν τις μικρές επιχειρήσεις να κάνουν χρήση των άτοκων κεφαλαίων. χήμα 1: Δανειοδότηση μικρών επιχειρήσεων 1 9 8 7 5 3 1 ΝΑΙ ΌΧΙ 1 1 1 1 8 ΝΑΙ ΌΧΙ δανειοδοηηθήκαηε με κεθάλαιο κίνηζης; Λάβαηε δάνειο ΤΕΜΠΜΕ;

υνεχίζοντας την ανάλυση της εμπειρικής έρευνας από τις μικρές επιχειρήσεις κεφάλαιο κίνησης πήραν οι από τις 31 (ποσοστό 71%) και ΣΕΜΠΜΕ πήραν οι 9 από τις 31(ποσοστό 9%). Όπως βλέπουμε παρακάτω στο σχήμα η εικόνα παρουσιάζει σαφή βελτίωση όσο το μέγεθος των επιχειρήσεων αυξάνει. Οι μικρές επιχειρήσεις έχουν καλύτερη πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό και ικανοποιητικό ποσοστό ενταγμένων στο ΣΕΜΠΜΕ. χήμα : Δανειοδότηση μικρών επιχειρήσεων 5 5 15 15 1 1 5 5 ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ δανειοδοηηθήκαηε με κεθάλαιο κίνηζης; Λάβαηε δάνειο ΤΕΜΠΜΕ; τη συνέσεια, όπως βλέπουμε παρακάτω στο σχήμα 3 από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις κεφάλαιο κίνησης πήραν οι 17 από τις 1 (ποσοστό 81%) και ΣΕΜΠΜΕ πήραν οι 15 από τις 1 (ποσοστό 71%) Είναι κοινός τόπος ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις συνιστούν το target group κάθε τραπεζικού καταστήματος. Η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων συγκεντρώνει αφ ενός τα πλεονεκτήματα αυτής των μεγαλύτερων επιχειρήσεων, στοχευόμενο πελατολόγιο, χορήγηση ικανοποιητικών πιστώσεων ανά πελάτη κ.τ.λ. και επιπλέον συνιστά και διασπορά κινδύνου γιατί αποφεύγονται τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα. χήμα 3: Δανειοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων 18 1 1 1 1 8 1 1 1 1 8 ΝΑΙ ΌΧΙ δανειοδοηηθήκαηε με κεθάλαιο κίνηζης; ΝΑΙ Λάβαηε δάνειο ΤΕΜΠΜΕ; ΌΧΙ Σέλος, από τις αυτοπροσδιοριζόμενες ως μεσαίες επιχειρήσεις όπως φαίνεται στο σχήμα, κεφάλαιο κίνησης έλαβσν οι από τις (ποσοστό 1%) και ΣΕΜΠΜΕ πήραν οι από τις (ποσοστό 33%). Από τις συνεντεύξεις προέκυψε ότι οι τέσσερις 5

επιχειρήσεις είναι μεγαλύτερου μεγέθους και έχουν υπερβεί το προβλεπόμενο μέγεθος για ενίσχυση από το ΣΕΜΠΜΕ. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σύνολο των μεσαίων επιχειρήσεων είναι μεγάλες για τα ελληνικά δεδομένα. Αν και το δείγμα των μεσαίων επιχειρήσεων είναι μικρό και αποτελείται αποκλειστικά από πελάτες της ΑΣΕbank, παρέχει κάποιες ενδείξεις, με κυρίαρχο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν περισσότερες δυνατότητες χρηματοδότησης. Επίσης γνωρίζουμε ότι χρηματοδοτούνται με ευνοϊκότερους όρους. 7,5 5 3,5 3,5 3 1 1,5 1,5 ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ δανειοδοηηθήκαηε με κεθάλαιο κίνηζης; Λάβαηε δάνειο ΤΕΜΠΜΕ; Ένα άλλο στοιχείο που απαντάται στη βιβλιογραφία είναι ότι «Οι ιδιοκτήτες νέων επιχειρήσεων είναι πιθανότερο να υποφέρουν από ανεπαρκή χρηματοδότηση» (Πιπερόπουλος 7). Με την εμπειρική έρευνα, με δεδομένο ότι δεν ακολουθήθηκε η μέθοδος της τυχαίας δειγματοληψίας βλέπουμε στο σχήμα 1 ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά στις απαντήσεις των ερραίων επιχειρηματιών στην ερώτηση αν δανειοδοτήθηκαν με κεφάλαιο κίνησης σε σχέση με το στάδιο του κύκλου ζωής της επιχείρησης: χήμα : Δανειοδοτήθηκαν οι ερραίοι επιχειρηματίες με κεφάλαιο κίνησης σε σχέση με τον κύκλο ζωής της επιχείρησης 5 15 1 5 ΝΑΙ OXI ΝΑΙ OXI ΝΑΙ OXI ΝΑΙ OXI Νέερ επισειπήζειρ Δπισειπήζειρ με 5 έωρ 1 έηη λειηοςπγίαρ Δπισειπήζειρ με 1 έωρ έηη λειηοςπγίαρ Παλιέρ επισειπήζειρ Εξειδικεύοντας όμως την ερώτηση για το αν έλαβαν δάνειο από το ΣΕΜΠΜΕ βλέπουμε στον πίνακα ότι πρόσβαση στα άτοκα δάνεια του πρώτου κύκλου ή χαμηλότοκα δάνεια του δεύτερου κύκλου είχαν οι επιχειρηματίες που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης.

18 1 1 1 1 8 ΛΑΒΑΤΔ ΓΑΝΔΙΟ ΤΔΜΠΜΔ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ Νέερ επισειπήζειρ Δπισειπήζειρ με 5 έωρ 1 έηη Δπισειπήζειρ με 1 Παλιέρ έωρ έηη επισειπήζειρ τις μέρες μας με τη χώρα να έχει εισέλθει στο φαύλο κύκλο της ύφεσης με τις τράπεζες να κλείνουν τη στρόφιγγα των χρηματοδοτήσεων επιδεινώνοντας την κρίση είναι αξιοσημείωτα τα στοιχεία της έρευνας για τη μεταφορά της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Από τους επιχειρηματίες που αιτήθηκαν την ένταξή τους στο ΣΕΜΠΜΕ και απορρίφθησαν, οι 8 από τους 9 (ποσοστό 89%) έλαβαν κεφάλαιο κίνησης, δηλαδή έχριζαν της βοήθειας. Αντίθετα, από τους επιχειρηαμτίες που έλαβαν δάνειο από το Σ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε ποσοστό 9% δεν έχει λάβει άλλο κεφάλαιο κίνησης. Αυτό το δεδομένο ενισχύει τους επικριτές του Σ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε ότι -κυρίως στη πρώτη φάση που απαιτούνταν 3 κερδοφόρες χρήσεις- ενίσχυσε και επιχειρηματίες που δεν το είχαν ανάγκη. Με δεδομένη την πρόθεση της Ελληνικής κυβέρνησης να παρέχει στις τράπεζες εγγυήσεις επιπλέον 3 δισεκατομμυρίων ευρώ, χωρίς να παραβλέπουμε τον ηθικό κίνδυνο από τις εγγυήσεις, επιβάλλεται κύριως στόχος να είναι η μεταφορά της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Κλείνοντας το κεφάλαιο θα αναφερθούμε στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ). Ο αποκλεισμός των μικρών επιχειρήσεων, που συνιστούν τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων της χώρας, θέτοντας ως ελάχιστο ύψος επένδυσης το ποσό των 1. δεν βοήθησε την αύξηση της απασχόλησης και την ανάπτυξη. Ο νομοθέτης αποκλείοντας από οποιαδήποτε ενίσχυση τις μικρές επιχειρήσεις απέτρεψε έναν αυτοαπασχολούμενο να πραγματοποιήσει μια μικρή επένδυση για τη δημιουργία δεύτερης θέσης εργασίας. Επίσης σύμφωνα με την έρευνα το % των επιχειρηματιών που εντάχθηκαν στα ΠΕΠ δεν έλαβαν και δάνειο για την ολοκλήρωση της επένδυσης γιατί καλύπτονται από τα ίδια κεφάλαια. Αν η έξοδος από το φαύλο κύκλο της ύφεσης και η ανάπτυξη είναι το ζητούμενο, είναι αναγκαίο να επανεξεταστεί η παροχή ενίσχυσης κυρίως σε αυτούς που χρήζουν βοηθείας.. ΠΕΠ και ΣΕΜΠΜΕ στον πρώην Νομό ερρών Είναι σκόπιμο ξεκινώντας αυτό το κεφάλαιο να παραθέσουμε κάποια γενικά στοιχεία για τον (πρώην) Νομό ερρών. Πίνακας 1: ΑΡΙΘΜΟ ΕΠΙΦΕΙΡΗΕΨΝ ΣΟ ΝΟΜΟ ΕΡΡΨΝ ΕΜΠΟΡΙΟ.18 ΜΕΣΑΠΟΙΗΗ. ΤΠΗΡΕΙΨΝ 5.897 ΤΝΟΛΟ 1.13 ΠΗΓΗ: ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΕΡΡΨΝ/ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ 1 7

Από τα στοιχεία της Εθνικής τατιστικής Τπηρεσίας του προκύπτει ότι ο αριθμός των επιχειρήσεων πριν από έξι χρόνια ήταν οριακά αυξημένος (1.15) και ο κύκλος εργασιών ήταν 1.599.75.59 και συνιστά το,95% του κύκλου εργασιών της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και μόλις το,85% του πανελλαδικού κύκλου εργασιών. Δηλαδή χρόνια πριν την κρίση ο νομός ερρών ήταν υπανάπτυκτος. Ανεξάρτητα από τα ελλειπή αποτελέσματα σε τοπικό επίπεδο, οι Ελληνικές κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια (με την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έκαναν κάποιες ουσιαστικές προσπάθειες να επιτύχουν την ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας χρησιμοποιώντας προγράμματα όπως τα περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ). τις έρρες στον πρώτο κύκλο των ΠΕΠ μόνο 5 επιχειρήσεις κατάφεραν να ενταχθούν στα ΠΕΠ και έλαβαν συνολική ενίσχυση 1..19. τον δεύτερο κύκλο των ΠΕΠ εντάχθηκαν στον Νομό ερρών επιχειρήσεις και έλαβσν συνολική ενίσχυση 1.13. Όλες οι παραπάνω επιχειρήσεις ανήκουν στον μεταποιητικό τομέα της οικονομίας και χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη τα τοπικά αγροτικά προϊόντα. Σέλος στον τρίτο κύκλο ων ΠΕΠ 33 μεταποιητικές επιχειρήσεις έλαβαν συνολική επιδότηση 3..39 ενώ και τουριστικές επιχειρήσεις έλαβαν επιδότηση 19.75. Με δεδομένη την υστέρηση του Νομού ερρών όσο αναφορά την απορροφητικότητα κονδυλίων θα παρουσιάσουμε παρακάτω στους πίνακες 1 και στοιχεία για τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Πίνακας 1: ΠΕΠ ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Α ΚΤΚΛΟ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑ ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΜΗΜΑ ΚΙΝΗΣΡΨΝ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΠΕΝΔΤΕΙ ΠΟΤ ΕΦΟΤΝ ΤΠΑΦΘΕΙ ΣΟΝ Α ΚΤΚΛΟ ΠΕΠ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΠΙΦΟΡΗΓΗ ΤΧΟ ΝΟΜΟ A/A ΕΠΕΝΔΤΗ Η ΗΜΑΘΙΑ 1.915.1,8 ΔΗΜΟΙΟΤ 1.1.15,13 ΘΕΑΛΟΝΙΚ 117 9.9.1,93 1.5.751,3 Η ΚΙΛΚΙ.388.81,77 1.755.31,11 ΠΕΛΛΑ 15.785.87, 1.11.33,7 ΠΙΕΡΙΑ 17 3.77.,85 1.31.511,7 ΕΡΡΨΝ 5.5.7,9 1..19,78 ΦΑΛΚΙΔΙΚΗ 3.9.58,17.77.79,7 ΓΕΝΙΚΟ 5.88.8,7.15.859,9 ΠΗΓΗ: ΑΘΡΟΙΜΑ ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΕΡΡΨΝ ΓΡΑΥΕΙΟ ΠΛΗΡΟΥΟΡΗΗ ΕΠΕΝΔΤΣΨΝ 8

Πίνακας : ΠΕΠ ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Β ΚΤΚΛΟ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑ ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΜΗΜΑ ΚΙΝΗΣΡΨΝ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΠΕΝΔΤΕΙ ΠΟΤ ΕΦΟΤΝ ΤΠΑΦΘΕΙ ΣΟΝ Β ΚΤΚΛΟ ΠΕΠ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΝΟΜΟ A/A ΤΧΟ ΕΠΕΝΔΤΗ ΕΠΙΦΟΡΗΓ ΗΜΑΘΙΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ 18 73 17 33 37 1 3.35.75,.8.918, 3.5.75,3 ΗΗ 1.79.11,5 ΔΗΜΟΙΟ 7.5.18, Τ 1.38., ΚΙΛΚΙ 5.88.8,57 ΔΗΜΟΙΟ.1.58, ΠΕΛΛΑ 5.738.9,9 Τ 1.935.75, ΠΙΕΡΙΑ 1.19.319,9 1.13, ΕΡΡΨΝ.73.9,7.93 87,..83,87 1 ΦΑΛΚΙΔΙΚΗ 9 51 99538 ΦΑΛΙΚΔΙΚΗ ΓΕΝΙΚΟ 51.3.18,9 18.317.81,91 ΠΗΓΗ: ΑΘΡΟΙΜΑ ΕΠΙΜΕΛΗΣΗΡΙΟ ΕΡΡΨΝ ΓΡΑΥΕΙΟ ΠΛΗΡΟΥΟΡΗΗ ΕΠΕΝΔΤΣΨΝ Παρατηρούμε ότι ενώ στον A Κύκλο ΠΕΠ η συμμετοχή του Νομού ερρών τηρουμένων των αναλογιών ήταν ικανοποιητική, στον B Κύκλο ΠΕΠ η συμμετοχή του Νομού ερρών είναι μικρή. το προηγούμενο κεφάλαιο αναλύσαμε τα χαρακτηριστικά του ΣΕΜΠΜΕ και το ρόλο του. Λαμβάνοντας υπ όψη τη συνεισφορά του ΣΕΜΠΜΕ στην ενίσχυση των ΜΜΕ στον πίνακες και 3 παραθέτουμε κάποια γενικά στοιχεία για την ένταξη στο ΣΕΜΠΜΕ πρώτης και Δεύτερης Υάσης Αντίστοιχα που αφορούν το νομό ερρών. Πίνακας : Α ΥΑΗ ΣΕΜΠΜΕ Νομός: ΕΡΡΩΝ Πλήθος Δανείων: 1 Ποσοστό Δανείων: 1.5% Αξία Δανείων: 3585131. Ποσοστό Αξίας Δανείων: 1.11% Μέση Αξία Δανείων: 8717.7 Θέσεις Εργασίας: 1155.87 ΠΗΓΗ: www.tempme.gr Πίνακας 3 : Β ΥΑΗ ΣΕΜΠΜΕ Νομός: ΕΡΡΩΝ Πλήθος Δανείων: 317 Ποσοστό Δανείων: 1.8% Αξία Δανείων: 18737975. Ποσοστό Αξίας Δανείων:.9% Μέση Αξία Δανείων: 5911.33 Θέσεις Εργασίας: 71.89 ΠΗΓΗ: www.tempme.gr Όπως βλέπουμε η συνεισφορά του ΣΕΜΠΜΕ στο Νομό ερρών είναι ανάλογη του αριθμού των επιχειρήσεων του Νομού αλλά με βάση τα γενικά δημογραφικά στοιχεία το ΣΕΜΠΜΕ δεν ενίσχυσε ουσιαστικά το Νομό με το % του πληθυσμού της χώρας. 9

5. Έλλειψη επιχειρηματικής συστάδας Cluster (1) - στον πρώην νομό ερρών Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η περιοχή των ερρών χαρακτηρίζεται ως υπανάπτυκτη. Η γεωγραφική θέση του Νομού ερρών στα σύνορα με τη Βουλγαρία λειτούργησε κατά το παρελθόν ως αποτρεπτικός παράγοντας ανάπτυξης. ύμφωνα με τον Nijkamp (αναφέρεται στον Κόνσολα 1997) «ε αντίθεση με το παρελθόν, όπου πολλές συνοριακές και περιμετρικές περιοχές ήταν νεκρά σημεία μιας χώρας, σήμερα αναγνωρίζεται η σημαντική στρατηγική τους θέση ως πόλων επικοινωνιών και συναλλαγών σε μια διεθνοποιημένη κοινωνία». ήμερα γίνονται και στο νομό προσπάθειες προβολής του από το Επιμελητήριο ερρών χωρίς όμως να καταφέρουν να αλλάξουν τον αγροτικό του χαρακτήρα. Αναζητώντας τα αίτια της υστέρησης των ερρών θα προβούμε σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή. ύμφωνα με τον αναπτυξιακό Νόμο 198/199 -όπως τροποποιήθηκε από τον Ν. 3/9- που χώρισε την χώρα μας σε ζώνες κινήτρων με την ζώνη Α να λαμβάνει τη μικρότερη ενίσχυση και τη ζώνη Δ μαζί με τη Θράκη τη μέγιστη, ο νομός ερρών εντάχθηκε στη ζώνη Γ (με εξαίρεση μία μικρή περιοχή στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα που εντάχθηκε στη ζώνη Δ). Όπως γνωρίζετε, η απόσταση μεταξύ Νομού ερρών και Θράκης είναι μικρότερη από 1 km. υνεπώς όλες οι επενδύσεις στη Βόρεια Ελλάδα κατευθύνθηκαν στη Θράκη. τη συνέχεια με το Νόμο 399/ ο Νομός ερρών εντάχθηκε στην ανεπτυγμένη περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας στην οποία τα κίνητρα είναι μικρά, ενώ η τουριστικά ανεπτυγμένη Πελοπόννησος εντάχθηκε σε ζώνη υψηλότερων κινήτρων. Ο νομοθέτης δεν έλαβε υπ όψη ότι το μεγάλο μέγεθος της Θεσσαλονίκης ανεβάζει το μέσο εισόδημα της Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. υνεπώς δεν υπήρξαν ούτε υπάρχουν- ουσιαστικά κίνητρα για επενδύσεις στον (πρώην) Νομό ερρών και αυτή είναι η κύρια αιτία της υστέρησης αυτής της περιοχής. Η ύπαρξη Επιχειρηματικής υστάδας (Business Cluster) είναι καθοριστική τόσο για την ανάπτυξη της καινοτομίας όσο και για την περιφερειακή ανάπτυξη. ύμφωνα με το παρατηρητήριο των Ευρωπαϊκών ΜΜΕ: «Οι συστάδες δημιουργού το καλύτερο περιβάλλον για την ανάπτυξη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας». Είναι κοινός τόπος ότι δεν υπάρχει καμία συστάδα στην Ελλάδα. υγκρίνοντας την περιοχή της «Σρίτης Ιταλίας» με το πιο ανεπτυγμένο δίκτυο επιχειρήσεων στην Ευρώπη και τον νομό ερρών βλέπουμε ότι ο νομός ερρών είχε τις προϋποθέσεις ανάπτυξης υστάδας με την ύπαρξη δικτύου αστικών κέντρων έρρες- Ηράκλεια-ιδηρόκαστρο-Νιγρίτα-Νέα Ζίχνη, την προσφορά χαμηλού κόστους εργατικού δυναμικού από τις δεκάδες χιλιάδες αγροτικές εκμεταλλεύσεις και την παρουσία ενός σύγχρονου Σεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Σ.Ε.Ι. ερρών). Βέβαια το κύριο πλεονέκτημα της συστάδας-πρότυπο Silicon Valley, οι οδικοί άξονες λείπουν τελείως από το Νομό ερρών. Η Εγνατία οδός σχεδιάστηκε να διέρχεται από την παραλιακή ζώνη και απέχει χιλιόμετρα από την πόλη των ερρών και οι νέοι κάθετοι οδικοί άξονες που συνδέουν την Εγνατία οδό και την ΠΑΘΕ με τη Βουλγαρία μετατοπίστηκαν ούτως ώστε η νέα υπό κατασκευή οδός Θεσσαλονίκης-Βουλγαρίας να απέχει πάνω από 1 χιλιόμετρα από τη Βιομηχανική Περιοχή ερρών και 15 από το δήμο ερρών, ενώ η παλιά εθνική οδός απείχε μόλις (1) «cluster»: Ίσως ο όρος «συστάδα» να μην είναι ο καταλληλότερος για να εκφράσει τον αγγλικό όρο «cluster», χρησιμοποιείται όμως από τη πλειοψηφία των ελλήνων συγγραφέων 1

5 χιλιόμετρα από την πόλη των ερρών. Επιπλέον η κινέζικη πρόταση για δημιουργία ενός σύγχρονου λιμανιού στην Αμφίπολη δε συζητήθηκε καθόλου. Η Θεσσαλονίκης-Βουλγαρίας διερχόταν από τη Βιομηχανική περιοχή των ερρών η και παντελής έλλειψη υποδομών συνετέλεσε στην εικόνα της εγκαταλειμμένης Βιομηχανικής Επιχειρηματικής Περιοχής ερρών με τα κτίρια να μοιάζουν στοιχειωμένα με την εξαίρεση της επιχείρησης «ΔΡΟΜΕΑ»-Έπιπλα γραφείου και μετρημένων στα δάχτυλα του χεριού επιχειρήσεων που λειτουργούν ακόμη. Για τη δεινή θέση που βρίσκεται ο Νομός, δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στη μεταφορά δεκάδων εργοστασίων και το σύνολο σχεδόν των βιοτεχνιών ετοίμων ενδυμάτων στη Βουλγαρία.. Επιπτώσεις της κρίσης στις ερραϊκές Επιχειρήσεις τις μέρες μας όπως είναι παγκόσμια γνωστό, η Ελλάδα υποφέρει από τη χειρότερη μεταπολεμική κρίση στη μεταπολεμική της ιστορία. Ο Samir Amin υποστήριξε στο Ελληνοαμερικανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (5-1-8) ότι: Η βαθιά κρίση (depression) είναι αναπόφευκτη. Η κρίση επηρεάζει περισσότερο τις φτωχές περιοχές. ύμφωνα με τον Samir Amin (Le Monde-Diplomatique, αναδημοσίευση στην εφημερίδα Σα Νέα 1993): τον καπιταλισμό η κινητικότητα κεφαλαίων και εμπορευμάτων είναι τεράστια ενώ η μετανάστευση απαγορεύεται. Αυτή η κατάσταση αυξάνει την πολικότητα και τις ανισότητες». Άλλωστε και η Μπαλωμένου (3) αναφέρει ότι «όταν δε πρόκειται για προγράμματα και σχέδια επένδυσης που προωθούν την οικονομική ανάπτυξη σε εθνικό επίπεδο, ιδιαιτέρως δε όταν βρισκόμαστε σε περιόδους οικονομικής κρίσης, τότε θα πρέπει να προκρίνεται το κριτήριο της αποτελεσματικότητας (efficiency)». υνεπώς το κριτήριο της ισόρροπης ανάπτυξης (equity) έρχεται δεύτερο. Η επιδείνωση της κρίσης στη χώρα μας οφείλεται και στην εκτεταμένη διαφθορά. ύμφωνα με τους Doole & Lowe (5) «Ένας τρόπος να ολοκληρωθεί μια συνεργασία είναι με την προσφορά κάποιου δώρου ή χορηγίας. Εντούτοις σε πολλές Δυτικές χώρες κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ αυτή η τακτική εκλαμβάνεται ως δωροδοκία /διαφθορά και ελέγχεται αυστηρά από τη νομοθεσία.ε χώρες που η δωροδοκία εκλαμβάνεται ως αποδεκτή επιχειρηματική τακτική κυρίως στην Ασία Αφρική και Μέση Ανατολή υφίστανται διαφορετικό επιχειρηματικό ύφος..την Ιαπωνία για παράδειγμα είναι ευρέως διαδεδομένη η πρακτική της προσφοράς δώρων.» Η χώρα μας από ότι φαίνεται ανήκει στη δύση αλλά η φιλοσοφία της ανήκει στην ανατολή. τις μέρες μας η Ελλάδα δεν θεωρείται το μαύρο πρόβατο της Ευρωζώνης μόνο για τις αποκλίσεις από το ύμφωνο ταθερότητας, αλλά και λόγω της διαφθοράς που αγγίζει τις περισσότερες πτυχές της δημόσιας διοίκησης και του ευρύτερου δημοσίου τομέα στον οποίο συμπεριλαμβάνονται και οι κρατικού ενδιαφέροντος τράπεζες. χετικό μπορεί να θεωρηθεί και το ερώτημα της έρευνας «Οι τράπεζες βασίζονται μόνο σε αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια για την δανειοδότηση μιας επιχείρησης;» όπου 11 στις 1 μικρές επιχειρήσεις διαφωνούν με την άνω πρόταση, θεωρώντας ότι άλλα κριτήρια στα οποία περιλαμβάνεται και κάποιας μορφής έμμεση δωροδοκία παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της επιχείρησής τους. Όπως προαναφέραμε ο Νομός ερρών ήταν υποανάπτυκτος και πριν την κρίση. Σώρα βλέπουμε δεκάδες κλειστά καταστήματα. ε επικοινωνία με το Επιμελητήριο ερρών μάθαμε ότι ο αριθμός των επιχειρήσεων δεν έχει μειωθεί μέχρι σήμερα 11

(Απρίλιος 11). Η εξήγηση που δόθηκε είναι ότι πολλές επιχειρήσεις μεταφέρουν την έδρα τους από τα ισόγεια καταστήματα σε φθηνότερες επαγγελματικές στέγες, όπως είναι τα διαμερίσματα. Πραγματοποιήσαμε μια έρευνα στην οδό Δυτικής Θράκης, ένα εμπορικό δρόμο πριν την κρίση. υναντήσαμε 19 κλειστά καταστήματα. Από αυτά, δύο γειτονικά καταστήματα έκλεισαν τους τελευταίους 8 μήνες. Ο πρώτος (κατσκευή επίπλων κουζίνας) ματαφέρθηκε σε ιδιόκτητα χώρο σε άλλη περιοχή και η δεύτερη (επιδιορθώσεις ρούχων) βρήκε καλύτερο και φθηνότερο μέρος απέναντι. Όπως είναι αναμενόμενο η κρίση επηρέασε τις σερραϊκές επιχειρήσεις παρά το γεγονός ότι η έρευνα έλαβε χώρα το χειμώνα 9-1 πριν την προσφυγή της χώρας μας στο μηχανισμό στήριξης. το παρακάτω σχήμα 1 φαίνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων επηρεάστηκε από την κρίση χήμα 1: Πόσο επηρεάστηκαν οι ερραίοι επιχειρηματίες από την κρίση Η οικονομική κρίζη επηρέαζε ηην επιτείρηζή ζας καθόλοσ Οι ελάχιστες αρνητικές απαντήσεις αφορούν επιχειρηματίες που ασκούν επαγγέλματα που δεν επηρεάζονται από την κρίση όπως επιδιορθωτής υποδημάτων ή εμπόριο βασικών ειδών διατροφής. Αναλύοντας τα αποτελέσματα σε σχέση με το στάδιο του κύκλου ζωής μιας επιχείρησης, στο παρακάτω σήμα βλέπουμε ότι οι επιχειρήσεις που βρίσκονται στο στάδιο της έναρξης ή της παρακμής επηρεάστηκαν περισσότερο από αυτές που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης και της ωριμότητας. χήμα : Πόσο επηρεάστηκαν οι ερραίοι επιχειρηματίες από την κρίση σε σχέση με τον κύκλο ζωής της επιχείρησης 18 1 1 1 1 8 έναπξη ανάπηςξη ωπιμόηηηα παπακμή Αναλύοντας τα αποτελέσματα σε σχέση με την έδρα της επιχείρησης, στο παρακάτω σήμα 3 βλέπουμε ότι οι επιχειρήσεις που βρίσκονται που εδρεύουν στο δήμο ερρών 1

ή σε μεγαλύτερου δήμους επηρεάστηκαν περισσότερο από αυτές που εδρεύουν σε χωριά. Ξέρουμε ότι η κρίση επιδρά εντονότερα στις φτωχές περιοχές. Σο παράδοξο μπορεί να εξηγηθεί με το γεγονός ότι υπάρχει μια χρονική υστέρηση στην εμφάνιση της κρίσης στα χωριά (η έρευνα έγινε πριν την προσφυγή της Ελλάδας στο Δ.Ν.Σ.). Επιπλέον η Εθνική τατιστική Τπηρεσία ανακοίνωσε ότι. άτομα επέστρεψαν στα χωριά τους τα 1 καθώς αντιμετώπιζαν την πείνα στις μεγαλουπόλεις. Δυστυχώς στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη η αυξανόμενη ανεργία οδήγησε σε ραγδαία αυξανόμενη φτώχια. Σέλος στα χωριά είχαν απομείνει ελάχιστες επιχειρήσεις. Αυτές αντέχουν την κρίση. χήμα 3: Πόσο επηρεάστηκαν οι ερραίοι επιχειρηματίες από την κρίση σε σχέση με την έδρα της επιχείρησης 5 15 1 5 Σέππερ καλλικπαηικοί δήμοι ππώην καποδιζηπιακοί δήμοι λοιπά δημοηικά διαμεπίζμαηα Είναι αξιοσημείωτο ότι η κρίση επηρέασε περισσότερο τις μικρές επιχειρήσεις ενώ οι μικρές και οι μικρομεσαίες δεν επηρεάστηκαν στον ίδιο βαθμό. Αντίθετα οι μεσαίες επιχειρήσεις είτε επηρεάστηκαν είτε δυνάμωσαν. Σα αποτελέσματα φαίνονται στο σχήμα. χήμα : Πόσο επηρεάστηκαν οι ερραίοι επιχειρηματίες από την κρίση σε σχέση με το μέγεθος της επιχείρησης 18 1 1 1 1 8 μικπή μικπή μικπομεζαία μεζαία Κύρια συνέπεια της κρίσης στις τράπεζες είναι η μειώση των χορηγούμενων πιστώσεων και η αύξηση των επιτοκίων χορηγήσεων. Καθώς οι τράπεζες δεν παρέχουν τα απαιτούμενα κεφάλαια στις επιχειρήσεις, η κρίση επιδεινώνεται και η ελληνική οικονομία εισέρχεται στο φαύλο κύκλο της ύφεσης. Παρακάτω στον 13

πίνακα ένα παρουσιάζουμε την αύηξηση των επιτόκιων χορηγήσεων της ΑΣΕ bank λόγω της δυσμενούς οικονομικής συγκυρίας. Πίνακας 1: Επιτόκια χορηγήσεων της ΑΣΕbank σε Ευρώ Μάρτιος 1 Μάρτιος 11 τεγαστικά δάνεια 5,57,5 Καταναλωτική Πίστη,1,5 Επενδυτικά δάνεια 7, 8,7 Βραχυπρόθεσμα δάνεια 7,15,7 Κεφάλαια κίνησης,7% 7,% Αγροτικά κεφάλαια κίνησης,1%,5% Πηγή: Αγροτική Σράπεζα της Ελλάδος (www.ate.gr) Κλείνοντας το κεφάλαιο για τις επιπτώσεις της κρίσης θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στη συρρίκνωση των τραπεζικών δικτύων. Για παράδειγμα, η κρατικού ενδιαφέροντος (σήμερα) τράπεζα ΑΣΕbank προσπαθώντας να μειώσει τα λειτουργικά της έξοδα για να αντισταθμίσει τις αυξανόμενες λόγω κρίδης επισφάλειες, μειώνει τις εργασίες σε 5 καταστήματα πανελλαδικά -3 στην περιοχή των ερρών. Βέβαια, με αφορμή την εφαρμογή του «Καλλικράτη» και την κατάργηση των περισσότερων δήμων, και τα τρία καταστηματα είναι έδρες δήμων που καταργήθηκαν (Πρώτη, Αλιστράτη, Προβατάς). Ειδικά η Πρώτη είναι και η πατρίδα των δύο πρώην πρωθυπουργών με το όνομα Κωνστανίνος Καραμανλής. Λαμβάνοντας υπ όψη ότι ότι το σύνολο των συμμετεχόντων στη εμπειρική έρευνα θεώρησε χρήσιμη την παρουσία τράπεζας στην έδρα τη επιχείρησης, η συρρίκνωση του δικτύου της ΑΣΕbank θα επιφέρει αρνητικές συνέπειες όχι μόνο στις επιχειρήσεις αλλά και στην περιφερειακή ανάπτυξη. 7. υμπεράσματα Είναι κοινός τόπος ότι οι μικρές και μικρές επιχειρήσεις συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. τη δύσκολη συγκυρία οι τράπεζες παρά τη σημαντική βοήθεια που προσφέρουν στους επιχειρηματίες δεν ενισχύουν όσο θα δύναται τις μικρές επιχειρήσεις. ε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουμε βασισμένοι αφ ενός στις βιβλιογραφικές αναφορές και αφ ετέρου στα αποτελέσματα της έρευνας με τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων. Η δυσκολία της πρόσβασης στη χρηματοδότηση των νέων επιχειρήσεων είναι ένα δεύτερο συμπέρασμα που προκύπτει τόσο από έρευνες άλλων συγγραφέων όσο και από την παρούσα. Οι τράπεζες προσπαθώντας να μειώσουν τους κινδύνους επιλέγουν τη συνεργασία κύρια με εκείνες τις επιχειρήσεις που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης. Σα κριτήρια καθορισμού των όρων δανειοδότησης και κύρια του επιτοκίου αποτρέπουν τη χρήση δανειακών κεφαλαίων από τις μικρές επιχειρήσεις, που επιβαρύνονται και με υψηλότερα επιτόκια. Η πολιτεία από την πλευρά της αναγνωρίζοντας το ρόλο των ΜΜΕ στην αύξηση της απασχόλησης ενισχύει τις ΜΜΕ με διάφορα προγράμματα όπως του ΣΕΜΠΜΕ. Ειδικά τα αυστηρά κριτήρια της πρώτης φάσης του ΣΕΜΠΜΕ απέκλεισαν από τις ενισχύσεις τις νέες και τις μικρές επιχειρήσεις, ενώ στη δεύτερη φάση η άμβλυνση των κριτηρίων διεύρυνε την πρόσβαση στα άτοκα κεφάλαια. Η χρήση των άτοκων κεφαλαίων από επιχειρηματίες που ποτέ δεν έλαβαν κεφάλαιο κίνησης 1

δεν βοήθησε τη μεταφορά της ρευστότητας στη πραγματική οικονομία. Μη παραβλέποντας τον ηθικό κίνδυνο που επέρχεται από την παροχή εγγύησης, η πολιτεία με δεδεομένη την παροχή επιπλέον εγυήσεων 3 δις ευρώ στις τράπεζες, επιβάλλεται να επαναπροσδιορίσει τη χρήση των εγγυημένων κεφαλαίων. Η ισόρροπη ανάπτυξη υπήρξε ζητούμενο στη χώρα για πολλές δεκαετίες. Με προγράμματα όπως τα ΠΕΠ η πολιτεία βοήθησε επιχειρήσεις της περιφέρειας. Ο αποκλεισμός όμως των μικρών επιχειρήσεων δεν συνετέλεσε στην περιφερειακή ανάπτυξη και στην αύξηση της απασχόλησης. Η περιφερειακή ανάπτυξη απαιτεί τη διεύρυνση της βάσης παροχής της οικονομικής επιχορήγησης. Σα κίνητρα σε περιοχές όπως ο πρώην Νομός ερρών που κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα, επιβάλλεται να είναι μεγαλύτερα και ουσιαστικότερα. Λαμβάνοντας υπ όψη τη συνεισφορά ενός δικτύου τραπεζικών υποκαταστημάτων στην ενίσχυση των ΜΜΕ και τελικά την ανάπτυξη περιοχών της περιφέρειας, οι τράπεζες (κυρίως οι κρατικού ενδιαφέροντος) διατηρώντας το δίκτυό τους επιτυγχάνουν μακροπρόθεσμα οφέλη. Η πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων εξαρτάται άμεσα από την ανταγωνιστικότητά τους και την δυνατότητα καινοτόμου δράσης. Η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που βασίζεται στην καινοτομία επιτυγχάνεται κύρια μέσα από τη λειτουργία επιχειρηματικών συστάδων (Clusters). Δυστυχώς στην Ελλάδα και στο Νομό ερρών φυσικά- δεν κατέστη εφικτή η λειτουργία των συστάδων με αρνητικές συνέπειες για την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, για την περιφερειακή ανάπτυξη και έμμεσα για την πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων. Η οικονομική κρίση επηρέασε ουσιαστικά τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Οι τράπεζες στην παρούσα χρονική περίοδο μειώνοντας την παροχή ρευστότητας εντείνουν τις συνέπειες της κρίσης και ενισχύουν την εμβάθυνσή της. Κλείνοντας η συνεισφορά των τραπεζών υπήρξε για δεκαετίες ουσιαστική στην ενίσχυση άμεσα των επιχειρήσεων και έμμεσα της αναπτυξιακής πορείας της Ελλάδας. Είναι ζητούμενο οι τράπεζες να συνεχίσουν να επιτελούν τον κοινωνικό τους ρόλο δανειοδοτώντας τις επιχειρήσεις της χώρας. 15

Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Doole, I. & Lowe, R. (5). Strategic Marketing Decisions in Global Markets, Thomson, London. European Central Bank. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.ecb.int (πρόσβαση στις 1-5-3, 11-1-9) European Commission, Euro stat, Statistics Database. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://epp.eurostat.ec.europa.eu (πρόσβαση στις 1-5-7, 11-1-9) European Investment bank. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.eib.org (πρόσβαση στις 1-5-5) International Monetary Found. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.imf.org (πρόσβαση στις 1-5-5, 11-1-31) Porter, M. (1998). Competitive Strategy-Techniques for analyzing industries and Competitors, The Free Press, New York Ελληνόγλωσση Αγροτική Σράπεζα της Ελλάδος A.E. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.ate.gr (πρόσβαση στις 1-5-, 11-1-3,1--1) Γεωργαντά Ζ. Επιχειρηματικότητα & Καινοτομίες - Σο Management της Επιχειρηματικής Καινοτομίας Εκδόσεις «Ανικούλα» Θεσσαλονίκη 3 Εθνική τατιστική Τπηρεσία. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://web.statistics.gr (πρόσβαση στις 1-5-, 11-1-31) Εθνική Σράπεζα της Ελλάδος. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.nbg.gr (πρόσβαση στις 1-5-, 11-1-31) Ελληνοαμερικανικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.greekamericannewsagency.com (πρόσβαση στις 11-7-) Επιμελητήριο ερρών. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.serreschamber.gr (πρόσβαση στις 1-5-) Κόνσολας Ν. ύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, Εκδόσεις «Παπαζήση» Αθήνα 3 Μπαλωμένου Φ. (3) Σο Ελληνικό Σραπεζικό ύστημα και οι Διαδικασίες Αξιολόγησης Επενδυτικών χεδίων Εκδόσεις «Παπαζήση» Αθήνα Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.oaed.gr (πρόσβαση στις 11--) Πιπερόπουλος Π. Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία & Business Clusters, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 7. Πολίτης της Θράκης (Περιοδικό). Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: politististhrakis.blogspot.com/ (πρόσβαση στις 11-7-) Σαμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.tempme.gr(πρόσβαση στις 11--) Σράπεζα της Ελλάδος. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.bankofgreece.gr (πρόσβαση στις 1-5-3, 11--1) Σραπεζικά Νέα. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.banksnews.gr (πρόσβαση στις 11--18) Ρόντος Κ. & Παπάνης Ε. τατιστική Έρευνα, Εκδόσεις «ιδέρη», Αθήνα 7 ύλλογος Εργαζομένων Αγροτικής Σράπεζας της Ελλάδος. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.seate.gr (πρόσβαση στις 11--) Φριστοφάκης Μ. Σοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Εκδόσεις «Παπαζήση» Αθήνα 3 1