ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Jägerstr , D Berlin Tel , Fax Θέμα: Επενδύσεις στην καινοτομία και τεχνολογία ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης για την Ελλάδα. Σχετική συγκριτική μελέτη Ελλάδας-Ιρλανδίας-Πορτογαλίας από την Deutsche Bank Με βάση σχετική πρόσφατη μελέτη της Deutsche Bank σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Goethe της Φρανκφούρτης για τις τρόπους επίτευξης οικονομικής ανάπτυξης στις τρεις χώρες, προτείνονται εκτός από τις δομικές μεταρρυθμίσεις, τις ιδιωτικοποιήσεις, την απλοποίηση διαδικασιών και τη μείωση της γραφειοκρατίας και δεδομένου ότι οι εν λόγω χώρες δεν μπορούν να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα τους μέσω εξωτερικής υποτίμησης, να δωθεί βαρύτητα στις επενδύσεις στην καινοτομία και την τεχνολογία και στην παροχή κινήτρων για την ίδρυση εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Η μελέτη λαμβάνει ως βάση, ότι η καινοτομία, η υψηλή τεχνολογία, η έρευνα και η εκπαίδευση, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας μιας οικονομίας. Με βάση τη μελέτη, η καινοτομία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για σταδιακή οικονομική ανάπτυξη στις εν λόγω χώρες, παρότι έχουν διαφορετική αφετηρία. Επιτυχημένα παραδείγματα οικονομιών, που αναπτύχθηκαν βασιζόμενες στην τεχνολογική καινοτομία είναι η Ταιβάν, το Ισραήλ, η ίδια η Ιρλανδία εν μέρει, αλλά εν μέρει και η Ανατολική Γερμανία, αφού ενσωματώθηκε και ενοποιήθηκε με τη Δυτική Γερμανία. Ωστόσο επισημαίνεται, ότι η επένδυση στην καινοτομία θα πρέπει να είναι μια μακροχρόνια στρατηγική, η οποία δεν μπορεί να φέρει άμεσα αποτελέσματα, ωστόσο μπορεί να δημιουργήσει θετικό επιχειρηματικό και επενδυτικό κλίμα και να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών και των επενδυτών, η οποία είναι απολύτως απαραίτητη για την επαννεκίνηση των συγκεκριμένων οικονομιών. Βασικές αιτίες εν συντομία Η μελέτη αναφερόμενη συνοπτικά στις αιτίες, για τις οποίες η κάθε μια από τις τρεις χώρες βρίσκεται σε οικονομική κρίση και σε πρόγραμμα οικονομικής στήριξης αναφέρει τα εξής: Ελλάδα Η Ελλάδα κυρίως λόγω τους υψηλού δημόσιου χρέους και της ανάπτυξης της οικονομίας της τα προηγούμενη έτη, βασισμένη κατά βάση στην κατανάλωση και όχι στην παραγωγή, χωρίς ωστόσο να εκμεταλλευτεί αυτή την περίοδο για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ιρλανδία Η Ιρλανδία κυρίως λόγω της υπερεπένδυσης στον κλάδο των ακινήτων, της έκρηξης των τιμών και του υπερδανεισμού και στη συνέχεια της απότομης πτώσης των τιμών των ακινήτων και της συνακόλουθης κρίσης στον ιρλανδικό τραπεζικό κλάδο ως συνέπεια. Πορτογαλία Η Πορτογαλία κυρίως λόγω των σοβαρών διαρθρωτικών προβλημάτων στην αγορά εργασίας και προϊόντων, στα οργανωτικά προβλήματα στους θεσμούς και στη πολύ χαμηλή ανάπτυξη για πολλά έτη. Επισημαίνεται, ότι και στις τρεις χώρες η εσωτερική οικονομική κρίση επιταχύνθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών οικονομιών είναι, ότι τα τελευταία χρόνια έχασαν σε μεγάλο βαθμό την ανταγωνιστικότητα τους ως οικονομίες. Αυτό 1

2 μεταξύ άλλων συντελέστηκε από την ταχύτερη αύξηση του ονομαστικού μισθολογικού κόστους σε σχέση με την παραγωγικότητα ανά μονάδα εργασίας. Αυτό είχε ως αποτελέσμα να κάνει τις εν λόγω χώρες λιγότερο ελκυστικές για ξένες άμεσες επενδύσεις σε σχέση με το παρελθόν, ήτοι πριν από την εισαγωγή του Ευρώ. Κατά την ίδια χρονική στιγμή αναδυόμενες οικονομίες όπως η Κίνα και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μετά την πτώση του τείχους, έγιναν πολύ ελκυστικές και πιο ανταγωνιστικές προς τις εν λόγω τρεις χώρες. Κάποιες ξένες επενδύσεις αποχώρησαν και μεταφέρθηκαν σε αυτές τις νέες οικονομίες. Αυτό ήταν μεταξύ άλλων αποτέλεσμα και των τότε συντελούμενων γεωπολιτικών ανακατάξεων. Απαραίτες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διάχυση των θετικών συνεπειών της καινοτομίας στην οικονομία είναι η ύπαρξη μοντέρνου και απλού θεσμικού πλαισίου λειτουργίας κέντρων καινοτομίας, επιχειρηματικών clusters και δυνατοτήτων δημιουργίας δικτύων συνεργασίας μεταξύ κέντρων καινοτομίας, ινστιτούτων, πανεπιστημίων και μεμονωμένων επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη των δικτύων καινοτομίας δεν απαιτείται να γίνει απαραίτητο σε εθνικό επίπεδο, αλλά μπορεί να γίνει και σε περιφερειακό επίπεδο, δεδομένου ότι κάποιες περιφέρειες είναι πιο ελκυστικές για τη σύσταση τέτοιων κέντρων και κάποιες άλλες λιγότερο. Ως προς την Ελλάδα Στην Ελλάδα το πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξης της καινοτομίας έχει πολλές αδυναμίες και χρήζει πάρα πολλών βελτιώσεων. Η Ελλάδα σε αυτό τον τομέα έχει στηριχτεί για πολλά χρόνια σε εισαγωγόμενη και μη παραγόμενη στην Ελλάδα υψηλή τεχνολογία και τεχνογνωσία. Το ελληνικό κράτος αλλά και η πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων δεν έδωσαν βαρύτητα στην καινοτομία τα τελευταία χρόνια, σε αντίθεση με την Πορτογαλία, η οποία προσπάθησε περισσότερο και με την Ιρλανδία η οποία προσέλκυσε επενδύσεις από αυτό τον τομέα. Γι αυτό και δεν παρατηρείται βελτίωση των δεικτών καινοτομίας της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθεί, ότι οι δαπάνες του ελληνικού κράτους αλλά και των ελληνικών ιδιωτικών επιχειρήσεων σε έρευνα και τεχνολογία τα τελευταία χρόνια ήταν χαμηλότερο σε σχέση με τις δύο άλλες χώρες. Επίσης η Ελλάδα και οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν χαμηλό ποσοστό αιτήσεων ευρασιτεχνίας. Εκτός αυτού αξίζει να αναφερθεί, ότι η καινοτομία παρατηρείται σε πολύ περιορισμένους κλάδους στην ελληνική οικονομία, όπως πληροφορική, τηλεπικοινωνίες και φαρμακευτικός κλάδος, οι οποίες απορροφούν σχεδόν το 50% των πόρων έρευνας και τεχνολογίας σε επίπεδο εταιρειών. Επιπλέον στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο για τις μικρές ελληνικές εταιρείες η χρηματοδότηση των καινοτόμων επενδυτικών σχεδίων τους τόσο πριν την κρίση όσο και κυρίως την παρούσα περίοδο κρίσης. Το πρόβλημα της χρηματοδότησης θα μπορούσε να ξεπεραστεί μέσω των πόρων της ΕΕ, ωστόσο ούτε αυτό έχει καταστεί εφικτό, αφού η απορροφητικότητα των κοινοτικών κονδυλίων στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά χαμηλή. Ένα κάποιο πλεονέκτημα της Ελλάδας, θα μπορούσε να είναι το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό. Αυτό προκύπτει και από τις πολυάρθμες δημοσιεύσεις Ελλήνων επιστημόνων σε εγνωσμένου κύρους επιστημονικά περιοδικά. Το εν λόγω επιστημονικό δυναμικό θα μπορούσε να αποτελέσει μια κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη της καινοτομίας στην Ελλάδα, αν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες. Επίσης σε επίπεδο επιστημονικού δυναμικού με μεταπτυχιακό δίπλωμα, η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ καλή θέση, ωστόσο υστερεί, αν λάβουμε υπόψιν τους πτυχιούχους με βασικό πτυχίο. Στην Ελλάδα απαιτείται βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, επένδυση στην εκπαίδευση, σύνδεση της έρευνας με την εκπαίδευση, σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την επιχειρηματική καινοτομία, η υποστήριξη σύστασης επιχειρηματικών και δικτύων καινοτομίας, η προσέλκυση ξένων επενδύσεων στον τομέα της τεχνολογίας, οι ενναλακτικές μορφές χρηματοδότησης τέτοιων σχεδίων όπως μέσω Venture Capital, η καλύτερη απορροφητικότητα των κοινοτικών κονδυλίων που έχουν σχέση με καινοτομία και τεχνολογία, η περιφεριοποίηση και διάχυση της καινοτομίας και όχι η συγκέντρωση της στα αστικά κέντρα, η αύξηση των δαπανών του κράτους και των εταιρειών σε έρευνα και τεχνολογία και η στροφή της ελληνικής οικονομίας σε πιο καινοτόμους κλάδους έντασης τεχνολογίας και καινοτομίας. Τομείς στους οποίους η Ελλάδα έχει ήδη σχετικό συγκριτικό πλεονέκτημα με βάση τη μελέτη και άρα θα πρέπει να ξεκινήσει από αυτούς η 2

3 επένδυση στην καινοτομία είναι εκτός από τον τουρισμό και τις μεταφορές, οι ιχθυοκαλλιέργειες, η καπνοβιομηχανία, η αγορτική παραγωγή, η παραγωγή τροφίμων, τα ενδύματα, οι εκτυπώσεις, τα χημικά και φαρμακευτικά, τα πλατικά και οι μεταλικές κατασκευές. Ως προς την Πορτογαλία Τα τελευταία δέκα χρόνια υπήρξε κάποια πρόοδος στην Πορτογαλία στο πεδίο της καινοτομίας, ωστόσο οι επιδόσεις της χώρας παραμένουν ακόμα αρκετά χαμηλότερες σε σχέση με τον κοινοτικό μέσο όρο. Παρότι οι επενδύσεις και δαπάνες των πορτογαλικών εταιρειών σε έρευνα και καινοτομία παραμένουν και αυτές χαμηλές σε σχέση με τα άλλα Κ-Μ, ωστόσο μέχρι την ενάρξη της οικονομική κρίσης παρατηρήθηκε αργή αλλά σταδιακή αυξητική τάση. Στο επίπεδο του αριθμού των αιτήσεων ευρασιτεχνίας, η Πορτογαλία βρίσκεται επίσης πολύ χαμηλότερα του κοινοτικού μέσου όρου. Οι δυναμικές μικρομεσαίες πορτογαλικές εταιρείες βασίζουν ακόμα και τώρα την ανάπτυξη τους στην υπάρχουσα τεχνογνωσία και τεχνολογία παρά στην καινοτομία χωρίς να επενδύουν σε αυτή. Επίσης το ποσοστό απασχόλησης ανθρώπινουν δυναμικού στους κλάδους έντασης τεχνολογίας παραμένει εξαιρετικά χαμηλό. Επιπλέον παρατηρούνται μεγάλες αδυναμίες στο σύστημα εκπαίδευσης, το οποίο δεν στηρίζεται καθόλου στην έρευνα και στην καινοτομία και το ποσοσστό υψηλού μορφωτικού επιπέδου επιστημόνων είναι πολύ χαμηλό σε αντίθεση με την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο εν λόγω παράγοντας είναι και μια από τις κύριες αιτίες για την πολύ χαμηλή παραγωγικότητα της χώρας. Θετικό στοιχείο για την Πορτογαλία είναι, ότι παρότι το ποσοστό υψηλού μορφωτικού επιπέδου επιστημόνων είναι πολύ χαμηλό, το ποσοστό δημοσιεύσεων σε επιστημανικά περιοδικά σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού είναι υψηλό. Οι λύσεις για την Πορτογαλία είναι παρόμοιες με αυτές για την Ελλάδα, όπως η προσέλκυση ξένων επενδύσεων τεχνολογίας, η βελτίωση της απορροφητικότητας των κοινοτικών κονδυλίων, η πρόοδος στον τομέα της εκπαίδευσης και η βελτίωση των τρόπων χρηματοδότησης πρωτοβουλιών καινοτομίας, όπως μέσω Venture Capital. Ως προς την Ιρλανδία Η Ιρλανδία έχει ένα υγιές πλαίσιο λειτουργίας στον τομέα της καινοτομίας και τεχνολογίας με πολλές ξένες επενδύσεις σε αυτό τον τομέα και γι αυτό έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις άλλες δύο χώρες. Η πρόοδος της χώρας στον εν λόγω τομέα συντελέστηκε κυρίως τα τελευταία χρόνια. Η Ιρλανδία βρίσκεται σε όλους τους σχετικούς δείκτες καινοτομίας και τεχνολογίας καθώς και δαπανών σε έρευνα και τεχνολογία πάνω από την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Η Ιρλανδία βρίσκεται επίσης σε πολύ καλό επίπεδο τόσο σον τομέα της εκπαίδευσης, όσο και των επιστημονικών δημοσιεύσεων. Ωστόσο και στην εν λόγω χώρα παρουισάζονται σημαντικά προβλήματα σε αυτό τον τομέα. Η Ιρλανδία πάρα την πρόοδο, βρίσκεται κάτω του μέσου κοινοτικού όρου όσον αφορά τις δαπάνες των ιρλανδικών εταιρειών σε έρευνα και τεχνολογία και τον αριθμό των αιτήσεων για ευρασιτεχνίες. Την πρόοδο στον εν λόγω τομέα, η χώρα τον οφείλει κατά κύριο λόγο στην εγκατάσταση ξένων πολυεθνικών λόγω των φορολογικών πλεονεκτημάτων και της γλώσσας και όχι στη βελτίωση της καινοτομίας των ιρλανδικών επιχειρήσεων. Οι μιρομεσαίες ιρλανδικές επιχειρήσεις υστερούν αρκετά σε καινοτομία. Οι λύσεις για την περαιτέρω βελτίωση της καινοτομίας στη χώρα, θα έρθει από την εγκατάσταση μεγαλύτερων τμημάτων έρευνας και τεχνολογίας των πολυεθνικών στην Ιρλανδία, από τη βελτίωση του επιπέδου καινοτομίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων καθώς και του τρόπου χρηματοδότησης μέσω Venture Capital. Συνπεράσματα Μεταξύ των τριών χωρών με βάση την έρευνα, η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλότερα σε σχέση με Ιρλανδία και Πορτογαλία και πολύ χαμηλότερα του μέσου κοινοτικού όρου, σε επίπεδο δεικτών καινοτομίας και υψηλής τεχνολογίας και είναι εκείνη, η οποία θα πρέπει να διανύσει τον μακρύτερο δρόμο και να προβεί στις περισσότερες βελτιώσεις, προκειμένου να κατορθώσει να ενσωματώσει τα πλεονεκτήματα της καινοτομίας, της έρευνας και της υψηλής τεχνολογίας στην ελληνική οικονομία. Η Ελλάδα σε αντίθεση με τις άλλες δύο χώρες δεν εκμεταλλεύτηκε την 3

4 οικονομική της ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στην καινοτομία. Συνέχισε να στηρίζει παραδοσιακούς κλάδους της οικονομίας, οι οποίοι δεν είναι έντασης τεχνολογίας. Η καινοτομία βρίσκεται και στην Πορτογαλία σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Η χώρα θα πρέπει επίσης να προβεί σε μεταρρυθμίσεις σε αυτό τον τομέα. Η Ιρλανδία βρίσκεται σε σχέση με τις δύο οικονομίες σε καλύτερη θέση στον εν λόγω τομέα, ωστόσο και εκείνη είναι κάτω του μέσου κοινοτικού όρου και έχει τη δυνατότητα ακόμα μεγαλύτερης ενσωμάτωσης των πλεονεκτημάτων της καινοτομίας στην ιρλανδική οικονομία. Απαιτούνται μέτρα ανάπτυξης ταυτόχρονα με τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής όπως: - Ειδικά επενδυτικά προγράμματα για συγκεκριμένους κλάδους έντασης τεχνολογίας και κινητροδότηση δημιουργίας επιχειρηματικών κέντρων καινοτομίας (Σύνδεση κέντρων επιχειρηματικότητα με Πανεπιστήμια και ερευνητικά προγράμματα). - Αύξηση της απορροφητικότητας των κοινοτικών κονδυλίων που προορίζονται για καινοτομία, τεχνολογία και έρευνα. - Προσέλκυση στρατηγικών και μικρότερων ξένων επενδύσεων έντασης τεχνολογίας. - Βελτίωση και απλοποίηση του πλαισίου σύστασης εταιρειών τεχνολογίας. - Διευκόλυνση χρηματοδότησης καινοτομόνων επενδυτικών σχεδίων. Βραχυπρόθεσμα η Ελλάδα αλλά και η Πορτογαλία, στις οποίες ο κλάδος των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας συνεισφέρει ακόμα πολύ λίγο στη συνολική οικονομία, θα πρέπει να προσελκύσουν περισσότερες ξένες επενδύσεις σε αυτό τον τομέα και να απλοποιήσουν αν όχι να υποστηρίξουν με κίνητρα την ίδρυση νέων καινοτόμων εταιρειών και τη σύσταση κέντρων καινοτομίας και δικτυών μεταξύ επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και ινστιτούτων ενώ η Ιρλανδία σε αυτό τον τομέα βρίσκεται σε καλύτερο επίπεδο, αν και απαιτείται βελτίωση. Ταυτόχρονα η Ελλάδα και δευτερυόντως η Πορτογαλία θα πρέπει να εκσυγχρονίσουν τεχνολογικά το δημόσιο τομέα τους. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα και στις τρεις χώρες απαιτούνται σημαντικές βελτιώσεις σε όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε η καινοτομία και η έρευνα να αποτελέσουν τμήματα τους. Επιπλέον κυρίως στις δύο πρώτες χώρες θα πρέπει να υπάρξει βελτίωση και εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για την καινοτομία και την τεχνολογία, ενώ θα πρέπει να γίνει πιο αποτελεσματικό το σύστημα χρηματοδότησης τέτοιων σχεδίων αλλά και αύξηση των δαπανών του κράτους και των εταιρειών σε έρευνα και τεχνολογία. Το επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι να δοθεί λιγότερη έμφαση σε παραδοσιακούς κλάδους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών και να υπάρξει στροφή σε πιο καινοτόμες μορφές παραγωγής αγαθών και παροχής υπηρεσιών. Με τη σταδιακή ενσωμάτωση της καινοτομίας στην οικονομία θα αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα και η παραγωγικότητα, οι οποίες με τη σειρά τους θα φέρουν την οικονομική ανάπτυξη. Συντάκτης-Αρμ.: Γιάννης Σαλαβόπουλος, Γραμματέας ΟΕΥ Α 4

5 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Έλλειμα %ΑΕΠ Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ Πηγή: Deutsche Bank Παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο Πηγή: ΟΟΣΑ, Deutsche Bank Εργασιακό κόστος ανά μονάδα εργασίας Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat 2011, Ameco ΞΑΕ % ΑΕΠ στην Ιρλανδία Δείκτης Καινοτομίας Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat 2011 Πηγή: Innovation Union Scoreboard

6 Δαπάνες R & D ως %ΑΕΠ Εταιρικές δαπάνες R & D ως %ΑΕΠ Πηγή: Deutsche Bank, Ευρωπ. Επ Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat 2011 Ευρασιτεχνίες ανά εκ. κατοίκους Δημόσιες Δαπάνες για την παιδεία ως % ΑΕΠ Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat 2011 Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat 2008 Νέοι με δεύτερο πτυχίο ως % Ποσοστό % του πληθυσμού με βασική εκπαίδευση Πηγή: Innovation Union Scoreboard 2010 Πηγή: Innovation Union Scoreboard

7 Εξαγωγές έντασης τεχνολογίας ως % των συνολικών εξαγωγών Συνεισφορά της τεχνολογίας στο ισοζύγιο εμπορίου-βιομηχανικών αγαθών Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2009 Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2009 Εξαγωγές υπηρεσιών ως % ΑΕΠ Εξαγωγές υπηρεσιών Ελλάδας ανά κλάδο Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2009 Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2008 Τάση παραγωγικότητας στον ξενοδοχειακό κλάδο σε μέσο όρο 5ετίας Τάση παραγωγικότητας στο χονδρικό εμπόριο σε μέσο όρο 5ετίας Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2010 Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ

8 Αριθμός απασχολουμένων ανά επιχείρηση Ροή ΞΑΕ σε Ελλάδα-Πορτογαλία Πηγή: Deutsche Bank, ΟΟΣΑ 2006 Πηγή: Deutsche Bank, Eurostat