ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 97

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 97

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ ΑΘΗΝΑΣ Η κατασκευή του Μετρό στη καρδιά της Αθήνας, µιας πόλης γεµάτης µνήµες και ιστορία, µε πλήθος αρχαιολογικών ευρηµάτων στο υπέδαφος της, λείψανα του λαµπρού παρελθόντος της, είχε ως αποτέλεσµα την συνάντηση της σύγχρονης τεχνολογίας µε το παρελθόν. Σήµερα, σε έξι κεντρικούς σταθµούς του Μετρό, αρχαία αντικείµενα εκτίθενται για πρώτη φορά σε δηµόσιο χώρο πίσω από καλαίσθητες προθήκες προσκαλώντας και προκαλώντας τον κάθε βιαστικό επιβάτη, έλληνα ή ξένο να τα κοιτάξει και να τα περιεργασθεί. Το σπουδαίο αρχαιολογικό έργο για την κατασκευή του Βασικού Έργου του Μετρό, δηλαδή οι ανασκαφές, η συντήρηση, µεταφορά, έκθεση, κ.λ.π των αρχαίων ευρηµάτων αποτέλεσε συντονισµένη προσπάθεια τριών φορέων : Της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. (ΑΜ) που είναι ο Κύριος του έργου, της Κοινοπραξίας ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΜΕΤΡΟ (Κ/Ξ ΟΜ) που κατασκεύασε το βασικό έργο και του Υπουργείου Πολιτισµού (ΥΠΠΟ), το οποίο σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία έχει την ευθύνη και επιστασία όλων των αρχαιολογικών δραστηριοτήτων. Όλο το αρχαιολογικό υλικό αποτελεί ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους και η φύλαξη, ανάδειξη και προστασία του αποτελεί ευθύνη του ΥΠΠΟ. Οι αρµόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ επέβλεψαν όλες τις φάσεις του αρχαιολογικού έργου από την έναρξη των ανασκαφών, µέχρι τις επιστηµονικές δηµοσιεύσεις και σχετικές ανακοινώσεις. Επίσης, το ΥΠΠΟ έχει ήδη οργανώσει σχετικές επιστηµονικές ηµερίδες, έχει πραγµατοποιήσει εκθέσεις των σηµαντικότερων ευρηµάτων, έχει εκδώσει ενηµερωτικά φυλλάδια που αφορούν τα νέα επιστηµονικά δεδοµένα για την αρχαία τοπογραφία της Αθήνας, την µεταφορά, συντήρηση, έκθεση και ανάδειξη βαρέων αρχαιολογικών ευρηµάτων επί τόπου του έργου ή σε άλλες θέσεις της πόλης κ.λ.π., ενώ η ΑΜ είναι πάντα χορηγός σε τέτοιες προσπάθειες. Η ΑΜ, επίσης, χρηµατοδότησε όλες τις αρχαιολογικές ανασκαφές και παράλληλα συντόνισε αρµοδίως σε συνεργασία µε τους αναδόχους των έργων, όλους τους εµπλεκόµενους φορείς και υπηρεσίες. Πιο συγκεκριµένα διατέθηκε το απαραίτητο εξειδικευµένο προσωπικό όλων των συναφών ειδικοτήτων ήτοι : αρχαιολόγοι συντηρητές, αρχιτέκτονες, τοπογράφοι, σχεδιαστές, φύλακες και εργάτες ανασκαφών. Έγινε η προµήθεια όλων των απαραίτητων υλικών, εργαλείων, εξοπλισµού µηχανηµάτων και ανακαινίστηκαν τέσσερα κτήρια του ΥΠΠΟ τα οποία χρησιµοποιήθηκαν ως εργαστήρια, αποθήκες αρχαιοτήτων και γραφεία του προσωπικού. Από την αρχή του σχεδιασµού του έργου, το ΥΠΠΟ ενηµέρωσε τους µελετητές για τον πλούτο των αρχαιοτήτων του Αθηναϊκού υπεδάφους και για τους περιορισµούς που επέβαλε το χρέος της προστασίας τους. Έτσι, τόσο κατά τον σχεδιασµό όσο και κατά την κατασκευή του έργου έγιναν οι αναγκαίες προβλέψεις και µετατροπές. Αποφεύχθηκε η συνάντηση των αρχαίων τειχών της πόλης, η διάνοιξη των σηράγγων µε τα µηχανήµατα TBM έγινε χαµηλότερα από τα αρχαιολογικά στρώµατα, πραγµατοποιήθηκαν αλλαγές στα κατασκευαστικά σχέδια του έργου λόγω αποκαλύψεων αρχαιοτήτων (µετατόπιση φρέατος 98 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Αµαλίας και τροποποίηση σχεδιασµού Σταθµού Μοναστηρακίου) και επιπλέον άλλαξε η αρχική χάραξη της γραµµής 3 προκειµένου η σήραγγα του Μετρό να µην διέλθει κάτω από τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραµεικού. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΑΝΑ ΣΤΑΘΜΟ Οι πλέον σηµαντικές αρχαιολογικές ανασκαφές κατά την πρώτη φάση κατασκευής του έργου έγιναν σε τέσσερις σταθµούς του Ιστορικού Κέντρου: Σύνταγµα, Κεραµεικός, Μοναστηράκι και Ακρόπολη. Συνολικά διενεργήθηκαν περισσότερες από είκοσι αρχαιολογικές ανασκαφές σε σταθµούς και φρέατα εξαερισµού. Το βάθος των αρχαιολογικών στρωµάτων κυµαίνονταν από 0,5 έως 7,0 µέτρα, αλλά µερικές υδραυλικές κατασκευές, πηγάδια, αγωγοί, δεξαµενές και υδραγωγεία αποκαλύφθηκαν σε µεγάλα βάθη από 15 έως 45 µέτρα. Οι αρχαιότητες καταγράφηκαν λεπτοµερώς και αποτυπώθηκαν µε σύγχρονες τεχνικές µεθόδους υπό την επιστηµονική εποπτεία των αρµοδίων υπηρεσιών του ΥΠΠΟ. Το σύνολο του αρχαιολογικού έργου αντιπροσωπεύει το µεγαλύτερο ανασκαφικό πρόγραµµα που τέθηκε ποτέ σε εφαρµογή στην Αθήνα. Τα ευρήµατα που περισυλλέγησαν επέτρεψαν να πιστοποιηθεί για µια ακόµη φορά η πολιτιστική και ιστορική συνέχεια της ζωής της πόλης των Αθηνών για µία περίοδο µεγαλύτερη των 3.000 χρόνων. Αποκρυσταλλώθηκε ένα σηµαντικό κοµµάτι µιας µεγάλης κληρονοµιάς παγκόσµιας ακτινοβολίας, και αποκαλύφθηκε ένα πολύτιµο κεφάλαιο γνώσης για την επιστήµη και τον άνθρωπο. Χάρις στα νέα ευρήµατα φωτίστηκαν σκοτεινές πτυχές της ιστορίας της αρχαίας πόλης, ενώ διαφοροποιήθηκαν ή ανατράπηκαν παλαιότερες επιστηµονικές θέσεις και απόψεις. Συγκεκριµένα στους τέσσερις σταθµούς του ιστορικού κέντρου ήλθαν στο φως, πολύ συνοπτικά, τα ακόλουθα αρχαιολογικά ευρήµατα. Στο σταθµό του Συντάγµατος αποκαλύφθηκαν χυτήρια χάλκευσης αγαλµάτων κλασικής εποχής, νεκροταφείο που χρονολογείται από τους υποµυκηναϊκούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους, λουτρικό συγκρότηµα ρωµαϊκών χρόνων, τµήµα του πεισιστράτειου υδραγωγείου, η κοίτη του Ηριδανού ποταµού καθώς και ο αρχαίος δρόµος που από τις πύλες του τείχους οδηγούσε στους δήµους της Μεσογαίας. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 99

Πλησίον του σταθµού Κεραµεικός ανασκάφηκε τµήµα του σπουδαιότερου νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας. Ερευνήθηκαν 1200 ταφές χρονολογούµενες από τις αρχές του 7 ου αιώνα π.χ. έως τα ρωµαϊκά χρόνια. Σηµαντικό εύρηµα αποτελούν οι δυο οµαδικές ταφές που χρονολογούνται στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέµου. Βρέθηκε επίσης ο δυτικός περίβολος του νεκροταφείου, κατάλοιπα κεραµικού εργαστηρίου και η κοίτη του Ηριδανού ποταµού. Από τα σηµαντικότερα ευρήµατα του σταθµού Μοναστηρακίου είναι η εγκιβωτισµένη κοίτη του Ηριδανού ποταµού. Αποδείχθηκε η συνεχής χρήση του χώρου από την Μυκηναϊκή περίοδο έως τα νεώτερα χρόνια. Βρέθηκαν κτίρια, εργαστήρια, τάφοι και πλήθος συστηµάτων ύδρευσης και αποχέτευσης. Η ανασκαφική έρευνα στο σταθµό Ακρόπολη σε έκταση 2500 τ.µ., απέδειξε την χρήση του χώρου από τα τέλη της 3 ης χιλιετίας π.χ. µέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Επίσης, ανακαλύφθηκαν λίγοι τάφοι της Μεσοελλαδικής και Υστεροελλαδική εποχής, οικίες, εργαστήρια, δρόµοι και λουτρά. Εκτός από τους τέσσερις σταθµούς του ιστορικού κέντρου, σηµαντικά ευρήµατα αποκαλύφθηκαν και σε άλλες θέσεις: Στο σταθµό «Ευαγγελισµό» Αρχαίο νεκροταφείο µε ταφικό περίβολο, πεισιστράτειος αγωγός και δρόµος. Στο σταθµό «Πανεπιστήµιο». Αρχαίο νεκροταφείο. Σηµαντικές αρχαιότητες βρέθηκαν και στα φρέατα εξαερισµού : Στο Φρέαρ «Ηρώδου Αττικού». Ρωµαϊκή οικία, νεκροταφείο και υδραυλικά συστήµατα. Στο Φρέαρ «Αµαλίας». Σηµαντικό ρωµαϊκό λουτρό. Στο Φρέαρ «Μητροπόλεως». Σηµαντικά κτιριακά κατάλοιπα. Στο Φρέαρ «Πετµεζά». Νεκροταφείο που χρονολογείται από τους κλασικούς έως και τους βυζαντινούς χρόνους καθώς και υπόστυλη αίθουσα. Στο Φρέαρ «Φωκίωνος». Κτίριο ρωµαϊκών χρόνων και βυζαντινοί αποθηκευτικοί σιροί. Στο Φρέαρ «Θησείο». Κτίριο υστεροκλασικών χρόνων και εργαστήρια. Στο Φρέαρ «Ερµού Αρίωνος». Εργαστηριακοί χώροι και υδραυλικά συστήµατα. Στο Φρέαρ «Ιάκχου». Αρχαίο νεκροταφείο. 100 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Στο Φρέαρ «Ασωµάτων». Σηµαντικό κτίριο. Με συνεχή αρχαιολογική παρακολούθηση πραγµατοποιήθηκε η διάνοιξη των σηράγγων όπου βρέθηκαν αρκετά αρχαία πηγάδια µε σηµαντικά αρχαιολογικά ευρήµατα στο εσωτερικό τους καθώς και τµήµα του Αδριάνειου υδραγωγείου. Εκτός από τις δεκάδες χιλιάδες αρχαιολογικών αντικειµένων τα οποία περισυνελέγησαν και φυλάσσονται στις αποθήκες του ΥΠΠΟ, σηµαντικό και πρωτότυπο έργο απετέλεσαν οι αποσπάσεις, συντηρήσεις και επανατοποθετήσεις βαρέων κτιριακών και άλλων κατάλοιπων που κρίθηκαν από το ΥΠΠΟ διατηρητέα και αναδείξιµα πλην των έξι εκθεσιακών χώρων που διαµορφώθηκαν σε ισάριθµους σταθµούς, αρχαία αποσπάσθηκαν και επανατοποθετήθηκαν στο φρέαρ Πετµεζά, στην Πλατεία Συντάγµατος και στον σταθµό «Ευαγγελισµό». Στο φρέαρ Αµαλίας διατηρήθηκε και αναδείχθηκε λουτρό ρωµαϊκής εποχής, ενώ στο Μοναστηράκι διατηρήθηκε στη θέση που ανακαλύφθηκε η εγκιβωτισµένη κοίτη του αρχαίου Ηριδανού ποταµού. Τέλος, σηµαντικά εκθέµατα µεταφέρθηκαν από την αρχαιολογική ανασκαφή του Συντάγµατος στην Πανεπιστηµιούπολη Ζωγράφου όπου δηµιουργήθηκε υπαίθρια έκθεση αρχαιοτήτων 2000 τ.µ. µε µικρό µουσείο. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 101

ΑΡΧΑΙΑ & ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ Κατά την περίοδο του Κλεισθένους (6 ος αιώνας π.χ) η Αττική χωρίστηκε σε τρία γεωγραφικά διαµερίσµατα, το άστυ, την µεσογαία και την παραλία, περιλαµβάνοντας περί τους 100 δήµους της αρχαίας Αττικής. Λείψανα της κατοίκησης αυτής καθώς και άλλων περιόδων εντοπίστηκαν κατά την κατασκευή των επεκτάσεων του Μετρό. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΓΡΑΜΜΗΣ 3 ΠΡΟΣ ΑΙΓΑΛΕΩ Η κατασκευή της επέκτασης από το φρέαρ Ασωµάτων µέχρι το φρέαρ Άλσος ήταν ιδιαίτερα σηµαντική από αρχαιολογικής άποψης δεδοµένου ότι κινείται στον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού. Η Οδός αυτή συνέδεε την Αθήνα µε την Ελευσίνα και την πορεία της ακολουθούσε η ποµπή των Μεγάλων Ελευσίνιων Μυστηρίων που ελάµβανε χώρα κατά την εορτή της ήµητρας και της Περσεφόνης. Η διάνοιξη της σήραγγας πραγµατοποιήθηκε µε τη µέθοδο ΝΑΤΜ και κατά τη διάρκεια κατασκευής της αποκαλύφθηκαν 15 αρχαία πηγάδια. Τα περισσότερα από αυτά βρέθηκαν στην περιοχή Κεραµεικός Ασωµάτων όπου και εντοπίστηκαν αρκετά αρχαιολογικά ευρήµατα. Πλήθος όµως ευρηµάτων ανακαλύφθηκαν επίσης και στις επιφανειακές εκσκαφές των σταθµών και των φρεάτων. Το σηµαντικότερο όλων ήταν η αρχαία Ιερά Οδός. Τα τµήµατα της Ιεράς Οδού που ανεβρέθηκαν χρονολογούνται από τον 7 ο αιώνα π.χ έως την Ρωµαϊκή Εποχή. Προκειµένου να διασωθεί και να διατηρηθεί τµήµα του οδοστρώµατος της Ιεράς Οδού, το οποίο ανακαλύφθηκε σε πολύ καλή κατάσταση, µετατοπίστηκε τµήµα του σταθµού Αιγάλεω. Άλλα ευρήµατα που ήρθαν στο φώς χάρη στις αρχαιολογικές ανασκαφές για την κατασκευή της επέκτασης Μοναστηράκι-Αιγάλεω είναι: Τµήµατα συνοικιακών Νεκροταφείων Συγκροτήµατα κατοικιών και εργαστηρίων από τα Αρχαϊκά έως και τα Βυζαντινά χρόνια Τµήµατα αρχαίων τοίχων µε ιδιαίτερα καλή τοιχοδοµία που πιθανότατα ανήκουν σε αρχαίους ναούς Αρχαίοι αποθέτες µε πολλά ευρήµατα όλων των εποχών (Μαρµάρινες επιτύµβιες στήλες, κεφαλές αγαλµάτων και πάρα πολλά χάλκινα νοµίσµατα) Σηµαντικό επίσης εύρηµα θεωρείται τµήµα γέφυρας του Αρχαίου Κηφισού ποταµού το οποίο ήρθε στο φως στη θέση του σταθµού Ελαιώνας και χρονολογείται στο διάστηµα µεταξύ 5 ου -6 ου αιώνα π.χ.. Τα βάθρα της γέφυρας αυτής, µετά από απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συµβουλίου, αποσπάστηκαν και συντηρήθηκαν µε δαπάνες της ΑΜ και προβλέπεται να επανατοποθετηθούν και να αναδειχθούν στην αρχική τους θέση 102 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

στον Σταθµό Ελαιώνα. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι αυτή η γέφυρα είναι η αρχαιότερη που έχει βρεθεί στον Ελλαδικό χώρο. Μεταξύ των ευρηµάτων της περιοχής του σταθµού «Ελαιώνας» περιλαµβάνεται επίσης µία βιοτεχνική εγκατάσταση και ένα νεκροταφείο. Η Αττικό Μετρό Α.Ε., µε απόλυτο σεβασµό στην πολιτιστική κληρονοµιά, προχωρεί σε συνεργασία µε το Υπουργείο Πολιτισµού, στην ανάδειξη τµήµατος των αρχαιολογικών ευρηµάτων σε κατάλληλα διαµορφωµένες προθήκες στον σταθµό Αιγάλεω, όπως και στο επίπεδο της κεντρικής πλατείας του Αιγάλεω, αλλά και σε κατάλληλα διαµορφωµένα στέγαστρα στον σταθµό Ελαιώνα και στο παρακείµενο φρέαρ εξαερισµού πάνω στην Ιερά Οδό. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΓΡΑΜΜΗΣ 3 ΠΡΟΣ ΟΥΚ. ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ Στις αρχές του 2001, ξεκίνησαν οι εργασίες επέκτασης της Γραµµής 3 από την Εθνική Άµυνα προς τον σταθµό ουκ. Πλακεντίας και, διαµέσου του προαστιακού, προς το Αεροδρόµιο. Πριν την έναρξη των κυρίως εργασιών, έγιναν αρχαιολογικές έρευνες για τον εντοπισµό των αρχαιολογικών ευρηµάτων, τόσο στους χώρους των σταθµών και των φρεάτων, όσο και στην περιοχή του Αµαξοστασίου της ουκ. Πλακεντίας. Συγκεκριµένα, αρχαιολογικές διερευνητικές τοµές εκτελέσθηκαν στις περιοχές των σταθµών Χαλάνδρι, ουκίσσης Πλακεντίας και Νοµισµατοκοπείο, των φρεάτων Ξάνθου, Φωκίδος, Χολαργού, Νοµισµατοκοπείου, Χαλανδρίου, Αγ. Παρασκευής, Κέας και Μεταµόρφωσης, καθώς και στην περιοχή του Αµαξοστασίου, συνολικής έκτασης 12.000 τ.µ. Σηµαντικά ευρήµατα (κτιριακά λείψανα και αρχαίος δρόµος προς τα Μεσογαία) βρέθηκαν στις περιοχές των φρεάτων Ξάνθου και Φωκίδος, όπου µετά από εκτεταµένη και λεπτοµερή αρχαιολογική ανασκαφή και µετά από σχετική απόφαση του ΚΑΣ, αποσπάστηκαν και µεταφέρθηκαν σε χώρους του ΥΠΠΟ. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΓΡΑΜΜΗΣ 2 ΠΡΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ Στα µέσα του 2001, ξεκίνησαν οι εργασίες επέκτασης της Γραµµής 2 από το Αµαξοστάσιο των Σεπολίων προς το Περιστέρι (Ανθούπολη), η οποία διασχίζει κάθετα τον Κηφισό. Κατά την κατασκευή της σήραγγας από Ανθούπολη προς τον σταθµό του Αγ. Αντωνίου και κοντά στην οδό Θηβών, εντοπίσθηκε αρχαίο πηγάδι, µε αρκετά ευρήµατα, κεραµικά, οστά και την κεφαλή (νεαρής) γυναικός, πιθανώς ρωµαϊκής περιόδου. Στον σταθµό του Αγ. Αντωνίου, κατά τις εργασίες εκσκαφών του σταθµού, αποκαλύφθηκε νεκροταφείο από κενούς «καλυβίτες τάφους», το οποίο χρονολογείται στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 103

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗΣ Στους 28 Σταθµούς του Μετρό της Αθήνας που λειτουργούν σήµερα αναδεικνύεται η κρυµµένη πόλη και η πολιτιστική µας κληρονοµιά µε την συνύπαρξη σηµαντικών αρχαιολογικών ευρηµάτων µε έργα σύγχρονων Ελλήνων δηµιουργών. Η προσπάθεια αυτή δεν ξεκίνησε, βεβαίως, από κάποια συµβατική ή νοµική υποχρέωση της Αττικό Μετρό ΑΕ, αλλά είναι αποτέλεσµα της ιδιαίτερης σηµασίας που δόθηκε στην βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πρωτεύουσα. Παράλληλα µε τη δηµιουργία ειδικών χώρων για την ανάδειξη των σπουδαιότερων αρχαιολογικών ευρηµάτων, η Αττικό Μετρό ΑΕ εφάρµοσε ένα πρόγραµµα (για πρώτη φορά σε δηµόσιο έργο στην Ελλάδα) όπου έργα τέχνης διακεκριµένων Ελλήνων καλλιτεχνών κοσµούν σχεδόν το σύνολο των Σταθµών του Μετρό της Αθήνας. ιεθνώς καταξιωµένοι Έλληνες καλλιτέχνες, λαµβάνοντας υπόψη τους τις πολλαπλές δυνατότητες που προσφέρει το δίκτυο, δηµιούργησαν έργα ειδικά για τον εκάστοτε Σταθµό και σήµερα ο πλούτος της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς αναδεικνύεται µέσα στον νέο µητροπολιτικό σιδηρόδροµο της πρωτεύουσας. Παράλληλα, προκειµένου να δοθεί η δυνατότητα της προβολής των ιδεών νεωτέρων καλλιτεχνών, η Αττικό Μετρό ΑΕ προκηρύσσει διαγωνισµούς αισθητικής πλαισίωσης για συγκεκριµένους Σταθµούς και έως σήµερα τρία τέτοια έργα έχουν ενταχθεί στο δίκτυο. Το πρόγραµµα της αισθητικής πλαισίωσης θα συνεχισθεί και στους νέους Σταθµούς των επεκτάσεων του Μετρό της Αθήνας, καθώς και στο έργο του Μετρό της Θεσσαλονίκης. 104 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΑΝΑ ΣΤΑΘΜΟ ΣΤΑΘΜΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ Γιάννης Γαϊτης (χωρίς τίτλο) ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ Αλέκος Φασιανός, «Ο Μύθος της Γειτονιάς µου» ΣΤΑΘΜΟΣ ΟΜΟΝΟΙΑ Νίκος Κεσσανλής, «Ουρά» ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 105

ΣΤΑΘΜΟΣ ΟΜΟΝΟΙΑ Παύλος, «Ποδοσφαιριστές» ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Γιάννης Μόραλης (χωρίς τίτλο) ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Γιώργος Ζογγολόπουλος, «Αίθριο» 106 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Θόδωρος, «Το Ωρολόγιο του Μετρό» ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΥΓΓΡΟΥ-ΦΙΞ Takis, «Φωτεινά Σινιάλα» & «Φωτοβολταϊκή Ενέργεια» ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΦΝΗ ηµήτρης Μυταράς, «εξίλεως» ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 107

ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ Χρύσα, «Mott Street» ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Παναγιώτης Φειδάκης, «Μπαµπουζίνα» ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ Stephen Antonakos, «Procession» (ή «Ποµπή») 108 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ Κώστας Τσόκλης, «Υπόγειο Πάρκο» ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ηµήτρης Καλαµάρας, «Ο Θνήσκων Πολεµιστής» Κλέαρχος Λουκόπουλος, «Στήλη» Κώστας Κουλεντιανός, «Νέα Γενιά ΙΧ» («Nouvelle Generation IX») ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 109

ΣΤΑΘΜΟΣ ΧΑΛΑΝ ΡΙ Χρίστος Καρράς, «ιαστηµική Ποίηση δίπτυχο 2004» ΣΤΑΘΜΟΣ. ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ Κώστας Βαρώτσος, «Μετρώ» 110 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΑΤΕΧΑΚΗ Βάσω Πεκλάρη, «Φόρµες µε υφαντό χαλκό» ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΑΝΟΡΜΟΥ Μιχάλης Κατζουράκης, «ΜΑΖΑΡΕΚΟ» ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ Γιάννης Μπουτέας, «ιαστρωµατώσεις- Ενεργειακές Εικόνες-XVI» ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 111