Οι ηλεκτρονικές πληρωμές μετά τους κεφαλαιακούς περιορισμούς: Μέτρα ενίσχυσης και φορολογικά έσοδα

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Οι ηλεκτρονικές πληρωμές μετά τους κεφαλαιακούς περιορισμούς: Μέτρα ενίσχυσης και φορολογικά έσοδα Αθήνα, Ιούλιος 2018

Σκοπός μελέτης και περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Ηλεκτρονικές πληρωμές περιγραφική ανάλυση 3. Κλαδική διάρθρωση της χρήσης καρτών πληρωμής 4. Γεωγραφική διάρθρωση της χρήσης καρτών πληρωμής 5. Ανάλυση δημογραφικών στοιχείων για τη χρήση καρτών πληρωμής 6. Επίδραση στις ηλεκτρονικές πληρωμές 7. Επίδραση στα φορολογικά έσοδα από ΦΠΑ 8. Μέτρα πολιτικής 9. Ανάλυση κόστους-οφέλους από ένα ενδεικτικό πακέτο συμπληρωματικών μέτρων 10. Συμπεράσματα Περιεχόμενα Σκοπός της μελέτης Παρακολούθηση της επίδρασης των μέτρων του Νόμου 4446/2016 σε: Χρήση Ηλεκτρονικών Μέσων Πληρωμής (ΗΜΠ) Φορολογικά έσοδα Εξέταση επιλογών για περαιτέρω ενίσχυση της χρήσης ΗΜΠ 2

1. Εισαγωγή 3

Η επιβολή των capital controls, η νομοθέτηση μέτρων και άλλες μακροοικονομικές εξελίξεις επηρέασαν τη χρήση ΗΜΠ Ν. 4446/2016 Capital controls Μακροοικονομικές και άλλες εξελίξεις Ηλεκτρονικές πληρωμές 4

Capital controls και σταδιακή χαλάρωση Χαλάρωση των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και χρήση καρτών Ιούλιος 2016 18/7/2015 Τέλος της τραπεζικής αργίας Όριο ανάληψης μετρητών: 420 την εβδομάδα Χρήση καρτών στο εξωτερικό (με όριο ανά τράπεζα) Ανάληψη μετρητών μέχρι 840 το δεκαπενθήμερο Χωρίς περιορισμούς στην ανάληψη μετρητών που καταβλήθηκαν μετά τις 22/7/2016 Ανάληψη μετρητών μέχρι το 30% της αξίας εμβασμάτων από το εξωτερικό Δεκέμβριος 2017 Ανάληψη μετρητών μέχρι το 100% της αξίας εμβασμάτων από το εξωτερικό Μάιος 2018 Ανάληψη μετρητών μέχρι 5,000 το μήνα Αύγουστος 2015 Ανάληψη μετρητών μέχρι 10% της αξίας εμβασμάτων από το εξωτερικό (με ισχύ από τον Σεπτέμβριο 2015) Ανάληψη μετρητών για ιατρικές δαπάνες μέχρι 2000 Σεπτέμβριος 2017 Ανάληψη μετρητών μέχρι 1,800 το μήνα Ανάληψη μετρητών μέχρι το 50% της αξίας εμβασμάτων από το εξωτερικό Μάρτιος 2018 Ανάληψη μετρητών μέχρι 2,300 το μήνα Δυναμική διαδικασία αλλαγής των συνηθειών πληρωμής, η οποία ενισχύθηκε από επιδράσεις δικτυακού τύπου (network effects) 5

Με τον Ν. 4446/2016 νομοθετήθηκαν μέτρα για τη διατήρηση της δυναμικής ανόδου στις ηλεκτρονικές πληρωμές (1/2) Υποχρέωση αποδοχής ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής στο πλαίσιο συναλλαγών με καταναλωτές Σταδιακή εφαρμογή σε όλα τα επαγγέλματα εντός τριετίας (δηλ. μέχρι τα τέλη του 2019) 85 κλάδοι και επαγγέλματα εντάχθηκαν στην υποχρεωτική αποδοχή μέχρι τα τέλη Ιουλίου 2017 (π.χ. ορισμένα καταστήματα λιανικού εμπορίου, καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, ενοικιάσεις αυτοκινήτου, φαρμακεία, δικηγόροι, γιατροί, αρχιτέκτονες κ.ά.) Επιπλέον 58 κλάδοι υποχρεούνται να αποδέχονται πληρωμές με κάρτα από 11/3/2018 (οικοδομικές εργασίες, επιπλέον καταστήματα λιανικού εμπορίου, μεταφορές, μεσιτικά γραφεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, επισκευές, στεγνοκαθαριστήρια και άλλες υπηρεσίες) Η υποχρεωτική αποδοχή αφορά τετραμερή συστήματα καρτών πληρωμής (όπως VISA, Mastercard, Maestro, Union Pay). Υποχρέωση ενημέρωσης των καταναλωτών για την αποδοχή καρτών, με προβλεπόμενα πρόστιμα σε περίπτωση μη συμμόρφωσης Λοιπά μέτρα Μέτρα στην πλευρά της προσφοράς (επαγγελματικές ομάδες) Υποχρέωση γνωστοποίησης τιμολογιακών δεδομένων από τους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών Βάση δεδομένων με λογιστικά αρχεία στοιχεία Σύστημα μητρώων τραπεζικών λογαριασμών και λογαριασμών πληρωμών Υποχρεωτική εξόφληση τιμολογίων αξίας άνω των 500 (από 1500 προηγουμένως) με ΗΜΠ Ως εκπίπτουσες επιχειρηματικές δαπάνες στο πλαίσιο εργασιακής σχέσης αναγνωρίζονται μόνο εφόσον πραγματοποιούνται με ΗΜΠ 6

Με τον Ν. 4446/2016 νομοθετήθηκαν μέτρα για τη διατήρηση της δυναμικής ανόδου στις ηλεκτρονικές πληρωμές (2/2) 0 7000 14000 21000 28000 35000 42000 49000 56000 63000 70000 77000 84000 91000 98000 105000 112000 119000 126000 133000 140000 147000 154000 161000 168000 Μέτρα στην πλευρά της ζήτησης (καταναλωτές) Μείωση φόρου εισοδήματος μέσω ηλεκτρονικών πληρωμών 7000 Έκπτωση φόρου και προσαύξηση σε περίπτωση μη πραγματοποίησης ηλεκτρονικών πληρωμών Οι φορολογούμενοι απαιτείται να πραγματοποιούν δαπάνες με ΗΜΠ Το ελάχιστο ποσό προσδιορίζεται ως ποσοστό του φορολογητέου εισοδήματος Εισόδημα 1-10.000 ευρώ: 10% Εισόδημα 10.000-30.000 ευρώ: 15% Εισόδημα 30.000 ευρώ και άνω: 20% και μέχρι 30.000 ευρώ Σε περίπτωση που δεν καλύπτεται το ελάχιστο απαιτούμενο ποσό, προσαυξάνεται ο φόρος Εφαρμογή από το φορολογικό έτος 2017 Αναγνώριση ιατρικών δαπανών για τον προσδιορισμό του ποσού μείωσης φόρου μόνο σε περίπτωση πληρωμής με ΗΜΠ (προσωρινό μέτρο) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Έκπτωση φόρου Προσαύξηση μη πραγματοποίησης ηλεκτρονικών πληρωμών Πρόγραμμα Δημόσιων Κληρώσεων (Λοταρία) 0 Συνολικό ετήσιο διανεμόμενο χρηματικό ποσό: 12 εκατ. Φορολογητέο εισόδημα 7

Το μακροοικονομικό περιβάλλον επηρεάζει την κατανάλωση και συνεπώς τη χρήση ΗΜΠ Μαρ-09 β' τρίμ. 2008 Αυγ-09 δ' τρίμ. 2008 Ιαν-10 β' τρίμ. 2009 Ιουν-10 δ' τρίμ. 2009 Νοε-10 β' τρίμ. 2010 Απρ-11 δ' τρίμ. 2010 Σεπ-11 β' τρίμ. 2011 Φεβ-12 δ' τρίμ. 2011 Ιουλ-12 Δεκ-12 β' τρίμ. 2012 Μαϊ-13 δ' τρίμ. 2012 Οκτ-13 β' τρίμ. 2013 Μαρ-14 δ' τρίμ. 2013 Αυγ-14 β' τρίμ. 2014 Ιαν-15 δ' τρίμ. 2014 Ιουν-15 β' τρίμ. 2015 Νοε-15 δ' τρίμ. 2015 Απρ-16 β' τρίμ. 2016 Σεπ-16 Φεβ-17 δ' τρίμ. 2016 Ιουλ-17 β' τρίμ. 2017 Δεκ-17 δ' τρίμ. 2017 Μαρ-09 Μαρ-09 Αυγ-09 Αυγ-09 Ιαν-10 Ιαν-10 Ιουν-10 Ιουν-10 Νοε-10 Νοε-10 Απρ-11 Απρ-11 Σεπ-11 Σεπ-11 Φεβ-12 Φεβ-12 Ιουλ-12 Ιουλ-12 Δεκ-12 Δεκ-12 Μαϊ-13 Μαϊ-13 Οκτ-13 Οκτ-13 Μαρ-14 Μαρ-14 Αυγ-14 Αυγ-14 Ιαν-15 Ιαν-15 Ιουν-15 Ιουν-15 Νοε-15 Νοε-15 Απρ-16 Απρ-16 Σεπ-16 Σεπ-16 Φεβ-17 Φεβ-17 Ιουλ-17 Ιουλ-17 Δεκ-17 Δεκ-17 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 ΑΕΠ και τελική κατανάλωση νοικοκυριών Δείκτης όγκου 2010=100 Με εποχική και ημερολογιακή διόρθωση ΑΕΠ Τελική Κατανάλωση Νοικοκυριών 30 25 20 15 10 5 0 Ποσοστό ανεργίας (με εποχική διόρθωση) ΕΕ-28 Ευρωζώνη Ελλάδα 116 114 112 110 108 106 104 102 100 Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή 12-μηνος κυλιόμενος δείκτης, 2008=100 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 -80-90 Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης 12-μηνος κυλιόμενος μ.ο. ΕΕ-28 Ευρωζώνη Ελλάδα ΕΕ-28 Ευρωζώνη Ελλάδα 8

2. Ηλεκτρονικές πληρωμές περιγραφική ανάλυση 9

Ηλεκτρονικά Μέσα Πληρωμών (ΗΜΠ) υπό εξέταση Λοιπές συναλλαγές** Mobile banking** (αριθμός ενεργών χρηστών) Χρεωστικές κάρτες* (αριθμός & αξία συναλλαγών) Ηλεκτρονικές συναλλαγές E-banking** (αριθμός ενεργών χρηστών) Πιστωτικές κάρτες* (αριθμός & αξία συναλλαγών) Προπληρωμένες κάρτες* (αριθμός & αξία συναλλαγών) * Το δείγμα καλύπτει όλες τις συναλλαγές με κάρτες πληρωμών που έχουν εκδοθεί από τις τέσσερις Ελληνικές συστημικές τράπεζες, οι οποίες το 2016 κάλυπταν περί το 97% του συνολικού ενεργητικού του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Τα δεδομένα αφορούν την περίοδο 2014-2017. ** Αναλύουμε στοιχεία για τον συνολικό αριθμό ενεργό χρηστών e-banking και mobile banking από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες για την περίοδο 2014-2017. Επίσης, είναι διαθέσιμα στοιχεία για credit transfers, direct debits, cheques και e-money purchase transactions, όπως δημοσιεύονται από την ΕΚΤ για την περίοδο 2000-2016. 10

Ο αριθμός συναλλαγών με κάρτες πληρωμής εξαπλασιάστηκε μετά την επιβολή των capital controls Χρήση καρτών πληρωμής στην Ελλάδα (12-μηνος κυλιόμενος δείκτης 100==2014) 700 επιβολή capital controls 120 600 Αριθμός συναλλαγών Αξία συναλλαγών 617 100 500 μέση αξία συναλλαγών, σε (δεξιά άξονας) 80 400 300 200 369 43 60 40 100 20 0 0 Σημείωση: Δεν περιλαμβάνονται οι προπληρωμένες κάρτες Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE Διατηρήθηκε η άνοδος του αριθμού και της αξίας των καρτών πληρωμής το 2016 και 2017 11

Ο ποσοστιαίος ρυθμός ανόδου επιβραδύνθηκε το δεύτερο έτος μετά την επιβολή των περιορισμών Χρήση καρτών πληρωμής στην Ελλάδα (ετήσια μεταβολή, %) 250% α έτος με capital controls +147% +104% Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών 200% β εξάμηνο 2016 α εξάμηνο 2017 β εξάμηνο 2017 150% +80% +49% +75% +46% +73% +43% 100% 50% α εξάμηνο 2015 +18% +9% 0% Σημείωση: Δεν περιλαμβάνονται οι προπληρωμένες κάρτες Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE ωστόσο εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλοί οι ρυθμοί μεταβολής 12

Σε απόλυτους όρους, το 2017 παρατηρήθηκε ισχυρότερη ετήσια μεταβολή σε σχέση με το 2016 Δείκτης 100==μέση ετήσια μεταβολή τον 1 ο χρόνο capital controls Δείκτης 100==μέση ετήσια μεταβολή τον 1 ο χρόνο capital controls Μεταβολή σε σχέση με το προηγούμενο έτος (y-o-y) στη χρήση καρτών Αριθμός συναλλαγών Αξία συναλλαγών 250 160 β' εξάμ. 2016 α' εξάμ. 2017 β' εξάμ. 2017 140 β' εξάμ. 2016 α' εξάμ. 2017 β' εξάμ. 2017 200 180 120 115 150 146 100 85 98 109 80 100 60 50 40 20 0 0 Σημείωση: Δεν περιλαμβάνονται οι προπληρωμένες κάρτες Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE τάση η οποία ενισχύθηκε στο β εξάμηνο του 2017. 13

Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Οκτ-17 Δεκ-17 Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Οκτ-17 Δεκ-17 Η εξάπλωση προήλθε κυρίως από τις χρεωστικές κάρτες Αριθμός συναλλαγών ανά είδος κάρτας (12-μηνος κυλιόμενος δείκτης 2014==100) Αξία συναλλαγών ανά είδος κάρτας (12-μηνος κυλιόμενος δείκτης 2014==100) 1400 1200 χρεωστικές κάρτες πιστωτικές κάρτες 1360 1000 900 800 χρεωστικές κάρτες πιστωτικές κάρτες 923 1000 700 600 800 500 600 400 400 200 183 300 200 100 138 0 0 Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE 14

Αυξάνεται και ο αριθμός ενεργών χρηστών ηλεκτρονικής τραπεζικής Δείκτης 2014 Ιαν==100 Δείκτης 100==μέση ετήσια μεταβολή τον 1 ο χρόνο capital controls 300 Αριθμός ενεργών χρηστών e-banking 100 Αριθμός ενεργών χρηστών e-banking Μεταβολή (y-o-y) 250 80 83 200 60 69 62 150 100 40 50 20 0 0 ιδιώτες νομικά πρόσωπα σύνολο χρηστών β' εξάμ. 2016 α' εξάμ. 2017 β' εξάμ. 2017 Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE ωστόσο με πιο αργό ρυθμό από αυτόν στο 1 ο έτος των capital controls 15

Ραγδαία αύξηση, με επιτάχυνση κατά τη διάρκεια του 2017, του αριθμού ενεργών χρηστών mobile banking Δείκτης 2014 Ιαν==100 Δείκτης 100==μέση ετήσια μεταβολή τον 1 ο χρόνο capital controls 1400 Αριθμός ενεργών χρηστών mobile banking 300 Αριθμός ενεργών χρηστών mobile banking Μεταβολή (y-o-y) 1200 1000 270 240 210 235 800 600 400 200 0 180 150 120 90 60 30 0 132 164 ιδιώτες νομικά πρόσωπα σύνολο χρηστών β' εξάμ. 2016 α' εξάμ. 2017 β' εξάμ. 2017 Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE 16

Ο αριθμός των εντολών άμεσης χρέωσης και των μεταφορών πίστωσης αυξήθηκε κατά το ήμισυ μεταξύ 2014 και 2016 Κατά κεφαλήν χρήση λοιπών ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής, δείκτης 2014==100 Αριθμός συναλλαγών Αξία συναλλαγών 180 160 163 149 159 250 228 140 120 100 80 60 124 84 83 200 150 100 79 85 86 154 73 40 50 20 0 2015 2016 0 2015 2016 Μεταφορές πίστωσης Εντολές άμεσης χρέωσης Επιταγές Πηγή: ΕΚΤ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταφορές πίστωσης Εντολές άμεσης χρέωσης Επιταγές Η αξία των εντολών άμεσης χρέωσης αυξήθηκε, σε αντίθεση με τις μεταφορές πίστωσης και τις επιταγές που έχουν μειωθεί από το 2014 17

Το επίπεδο χρήσης καρτών παραμένει σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ Αριθμός συναλλαγών με κάρτα ανά κάτοικο (2016) Αξία συναλλαγών με κάρτα, ως % της ιδιωτικής κατανάλωσης (2016) Δανία Σουηδία Φινλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Ολλανδία Εσθονία Λουξεμβούργο Γαλλία Ιρλανδία Βέλγιο Πορτογαλία Λετονία μ.ο. ΕΕ-28 μ.ο. Ευρωζώνης Πολωνία Λιθουανία Σλοβενία Ισπανία Αυστρία Τσεχία Σλοβακία Κροατία Κύπρος Μάλτα Ουγγαρία Ελλάδα 2017* Γερμανία Ιταλία Ελλάδα Ρουμανία Ελλάδα 2015 Βουλγαρία 13 28 53 117 0 50 100 150 200 250 300 Ηνωμένο Βασίλειο Πορτογαλία Λουξεμβούργο Δανία Σουηδία Εσθονία Ιρλανδία Ολλανδία Γαλλία Φινλανδία Βέλγιο μ.ο. ΕΕ-28 Μάλτα Λετονία Σλοβακία Κύπρος Κροατία μ.ο. Ευρωζώνης Σλοβενία Τσεχία Ισπανία Ουγγαρία Πολωνία Ελλάδα 2017* Αυστρία Λιθουανία Ιταλία Γερμανία Ελλάδα Βουλγαρία Ρουμανία Ελλάδα 2015 7 12.7 20.1 26.2 34.9 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Πηγή: ΕΚΤ (στοιχεία για το 2016 και Ελλάδα 2015); Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ (στοιχεία για την Ελλάδα 2017), Επεξεργασία στοιχείων: IOBE * Εκτίμηση ΙΟΒΕ για το 2017 18

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017* 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017* παρόλο που η σύγκλιση με ΕΕ-28 επιταχύνθηκε το 2017 Αξία συναλλαγών με κάρτα, μεταβολές στο μερίδιο του ΑΕΠ Αξία συναλλαγών με κάρτα, μεταβολές στο μερίδιο της ιδιωτικής κατανάλωσης 6.0 5.0 Ελλάδα ετήσια μεταβολή σε π.μ. του ΑΕΠ ΕΕ-28 ετήσια μεταβολή σε π.μ. του ΑΕΠ 6.0 5.0 8.0 7.0 Ελλάδα ετήσια μεταβολή σε π.μ. της ιδιωτικής κατανάλωσης 8.0 ΕΕ-28 ετήσια μεταβολή σε π.μ. της ιδιωτικής κατανάλωσης 7.0 6.0 6.0 4.0 4.0 5.0 5.0 3.0 3.0 4.0 4.0 3.0 3.0 2.0 2.0 2.0 2.0 1.0 1.0 1.0 1.0 0.0 0.0 0.0-1.0 0.0-1.0-1.0-1.0-2.0-2.0 Πηγή: ΕΚΤ (στοιχεία για έτη 2000-2016); Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ (στοιχεία για την Ελλάδα 2017), Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE * Εκτίμηση ΙΟΒΕ για το 2017 όταν η Ελλάδα σημείωσε την μεγαλύτερη αύξηση μεριδίου χρήσης στο ΑΕΠ από το 2001 19

3. Κλαδική διάρθρωση της χρήσης καρτών πληρωμής 20

Ταξινόμηση ανά κλάδο με βάση 3 κριτήρια Κλαδική ταξινόμηση συναλλαγών με βάση 1. Τομέας δραστηριότητας (Merchant Category Code) 2. Ένταξη στο α στάδιο εφαρμογής του Ν. 4446 3. Καθ' υπόθεση ρίσκο φοροδιαφυγής Ταξινόμηση συναλλαγών με βάση το καθ' υπόθεση ρίσκο φοροδιαφυγής Χαμηλό ρίσκο Συναλλαγές σε μεγάλα καταστήματα ή αλυσίδες λιανεμπορίου (σούπερ μάρκετ, πρατήρια καυσίμων), φαρμακεία, ταχυδρομεία, ΔΕΚΟ, νοσοκομεία, υπηρεσίες στοιχήματος, ασφάλισης, ταξιδίων, κ.α. Μέτριο ρίσκο Συναλλαγές όπου ο παραγωγός ενδέχεται να μην εκδώσει απόδειξη και ιδιοποιείται το ΦΠΑ, τον οποίο πληρώνει ο καταναλωτής Υψηλό ρίσκο Συναλλαγές όπου ο καταναλωτής ενδέχεται να μην πληρώσει ή να πληρώσει μερικώς μόνο τον ΦΠΑ, έπειτα από συμφωνία με τον επιχειρηματία/επαγγελματία Δείγμα: Σύνολο συναλλαγών με κάρτες πληρωμών από δύο συστημικές τράπεζες, που αντιπροσωπεύουν περί το 50% του συνόλου της ετήσιας αξίας και αριθμού συναλλαγών με κάρτα 21

Το μερίδιο πληρωμών με κάρτες των κλάδων που ενέπεσαν στο α στάδιο εφαρμογής του Ν. 4446/2016 αυξήθηκε το 2017 3% Κλάδοι στο α' στάδιο εφαρμογής του νόμου* Μεταβολή μεριδίου συναλλαγών με κάρτες πληρωμής, 2017 (σε ποσοστιαίες μονάδες) 2.8% 2% 1% 1.2% 0% Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ *Κλάδοι στο α στάδιο εφαρμογής του νόμου ορίζονται εκείνοι στους οποίους έγινε υποχρεωτική η εγκατάσταση POS από τα τέλη Ιουλίου 2017 Σημ. Τα στοιχεία ανάλυσης κλάδων αναφέρονται σε δείγμα από 2 συστημικές τράπεζες κατά 1,2 π.μ. σε αξία και κατά 2,8 π.μ. σε αριθμό συναλλαγών 22

με μεγαλύτερους κερδισμένους κλάδους τόσο χαμηλού ρίσκου φοροδιαφυγής, αλλά και ορισμένους υψηλού ρίσκου 10 κλάδοι με σημαντική αύξηση χρήσης καρτών (Αύξηση μεριδίου το 2017, σε π.μ.) Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών Υπηρεσίες στοιχήματος 1.1% Υπηρεσίες στοιχήματος 1.5% Ταχυδρομεία 1.0% Εστιατόρια 1.1% Πρατήρια υγρών καυσίμων 0.8% Φαρμακεία 0.8% Σούπερ μάρκετ 0.6% Μπαρ 0.5% Εστιατόρια 0.6% Σούπερ μάρκετ 0.5% Φαρμακεία 0.4% Ταχυφαγεία 0.5% Επαγγελματίες* 0.2% Ταχυδρομεία 0.3% ΔΕΚΟ 0.2% Κομμωτήρια 0.2% Μπαρ 0.2% Επαγγελματίες* 0.1% Κατασκευές, συντήρηση 0.1% ΔΕΚΟ 0.1% Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ *Ο κλάδος «Επαγγελματίες» περιλαμβάνει γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, φοροτεχνικούς, λογιστές, νοσηλευτές & ψυχολόγους Σημ. Τα στοιχεία ανάλυσης κλάδων αναφέρονται σε δείγμα από 2 συστημικές τράπεζες 23

Κλάδοι λιανεμπορίου καλύπτουν περισσότερο από το 85% της αξίας & του αριθμού συναλλαγών με κάρτες πληρωμής Μερίδιο συναλλαγών ανά κλάδο, 2017 (% του συνόλου συναλλαγών με κάρτες πληρωμής) Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών Λοιπό Λιανεμπόριο* 46.8% Λοιπό Λιανεμπόριο* 49.7% Σούπερ μάρκετ 16.6% Σούπερ μάρκετ 25.9% Πρατήρια υγρών καυσίμων 10.3% Πρατήρια υγρών καυσίμων 10.6% Διαμονή 5.0% Εστίαση & ποτά 6.2% Κατασκευές, συντήρηση 4.9% Κατασκευές, συντήρηση 3.8% Εστίαση & ποτά 4.2% Φαρμακεία 3.0% Ταχυδρομεία 2.5% Υπηρεσίες στοιχήματος 2.6% Πληρωμές φόρων 2.0% Πληρωμές φόρων 0.9% Υπηρεσίες στοιχήματος 2.0% Διαμονή 0.9% Φαρμακεία 1.6% Ταχυδρομεία 0.8% Επαγγελματίες** 1.1% Επαγγελματίες** Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ *Λιανεμπόριο πλην σούπερ μάρκετ & καυσίμων. **Ο κλάδος «Επαγγελματίες» περιλαμβάνει γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, φοροτεχνικούς, λογιστές, νοσηλευτές & ψυχολόγους Σημ. Τα στοιχεία ανάλυσης κλάδων αναφέρονται σε δείγμα από 2 συστημικές τράπεζες 0.5% αν και το λιανεμπόριο αντιπροσωπεύει κάτι λιγότερο από 50% της συνολικής ιδιωτικής κατανάλωσης 24

Ενώ σε άλλους κλάδους, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές υπολείπονται του μεριδίου τους σε ιδιωτική κατανάλωση 50% 45% Βαθμός χρήσης καρτών σε σχέση με κατανάλωση, ανά κλάδο (μερίδιο κλάδου σε χρήση καρτών / μέσο μερίδιο κλάδου σε ιδιωτική κατανάλωση 2014-2016) 2014 2017 45% 45% 40% 35% 36% 30% 25% 20% 22% 21% 20% 15% 10% 5% 0% Εστίαση & ποτά Συναλλαγές υψηλού ρίσκου Επαγγελματίες Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Eurostat, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Σημ. 1. Οι συναλλαγές υψηλού ρίσκου προκύπτουν από υποθέσεις εργασίας. Περιλαμβάνουν συναλλαγές για κατασκευές/συντήρηση, και με ελεύθερους επαγγελματίες. Ο κλάδος «Επαγγελματίες» περιλαμβάνει γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς, φοροτεχνικούς, λογιστές, νοσηλευτές & ψυχολόγους. Σημ. 2. Τα στοιχεία ανάλυσης κλάδων αναφέρονται σε δείγμα από 2 συστημικές τράπεζες Παρά την σύγκλιση που έχει σημειωθεί από το 2014, το επίπεδο χρήσης πλαστικού χρήματος παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό στην εστίαση και στους επαγγελματίες 25

4. Γεωγραφική διάρθρωση της χρήσης καρτών πληρωμής 26

Γεωγραφική ταξινόμηση σε 4 κατηγορίες: Λεκανοπέδιο Αττικής, Θεσσαλονίκη, νησιά, λοιπή ηπειρωτική χώρα Δείγμα: Σύνολο συναλλαγών με κάρτες πληρωμών από μία συστημική τράπεζα, που αντιπροσωπεύει το 24% και 23% του συνόλου της ετήσιας αξίας και αριθμού συναλλαγών με κάρτα, αντίστοιχα 27

Η αύξηση στη χρήση καρτών πληρωμής ήταν αισθητά μεγαλύτερη στην περιφέρεια της χώρας Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Οκτ-17 Δεκ-17 Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Οκτ-17 Δεκ-17 Χρήση καρτών ανά γεωγραφική περιοχή (12-μηνος κυλιόμενος δείκτης 2014==100) 500 Αξία συναλλαγών 700 Αριθμός συναλλαγών 450 400 Λεκανοπέδιο Αττικής & Θεσσαλονίκη 600 Λεκανοπέδιο Αττικής & Θεσσαλονίκη 350 300 250 Λοιπή ηπειρωτική χώρα Νησιωτική χώρα 500 400 Λοιπή ηπειρωτική χώρα Νησιωτική χώρα 200 300 150 200 100 50 100 0 0 Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Σημ. Τα στοιχεία γεωγραφικής ανάλυσης αναφέρονται σε δείγμα από 1 συστημική τράπεζα τόσο σε αξία όσο και σε αριθμό συναλλαγών 28

Η σχετική διείσδυση της χρήσης καρτών ωστόσο παραμένει σημαντικά μεγαλύτερη στο Λεκανοπέδιο της Αττικής Βαθμός χρήσης καρτών σε σχέση με ΑΕΠ, ανά γεωγραφική περιοχή (μερίδιο περιοχής σε χρήσης καρτών / μερίδιο περιοχής σε ΑΕΠ του 2015) 1.6 1.45 1.4 1.30 2014 2017 1.2 1.0 0.92 0.89 0.8 0.6 0.57 0.77 0.51 0.66 0.4 0.2 0.0 Λεκανοπέδιο Αττικής Θεσσαλονίκη Νησιωτική χώρα Λοιπή ηπειρωτική χώρα Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ Σημ. Τα στοιχεία γεωγραφικής ανάλυσης αναφέρονται σε δείγμα από 1 συστημική τράπεζα με την λοιπή ηπειρωτική και νησιωτική χώρα να υπολείπεται σημαντικά, παρά την σύγκλιση που παρατηρήθηκε από το 2014 29

5. Ανάλυση δημογραφικών στοιχείων για τη χρήση καρτών πληρωμής 30

Η ανάλυση βασίζεται σε δείγμα 15.520 χρηστών καρτών πληρωμής Χαρακτηριστικά δείγματος Εξεταζόμενα δημογραφικά στοιχεία Μέγεθος: 15,520 άτομα Περίοδος: Μάιος 15 Μάιος 17 Φύλο Συνολική αξία συναλλαγών: 170 εκατ. Συνολικός αριθμός συναλλαγών: 3.5 εκατ. Ηλικία Μέση αξία συναλλαγών: 48.5 ανά συναλλαγή Μέσος αριθμός συναλλαγών: 10 συναλλαγές το μήνα Επάγγελμα 31

Μικραίνει η διαφορά μεταξύ των φύλων σε όρους αριθμού συναλλαγών μετά την επιβολή των περιορισμών Συναλλαγές το μήνα ανά συναλλαγή Αριθμός συναλλαγών με κάρτες ανά φύλο (μ.ο.) Μέση δαπάνη ανά φύλο (μ.ο.) 14 60 12 11.7 11.3 50 52.6 49.6 45.2 10 40 41.0 8 6.9 6.3 30 6 20 4 2 10 0 Μάιος-2015 Άνδρας Γυναίκα Μάιος-2017 0 Μάιος-2015 Άνδρας Γυναίκα Μάιος-2017 Γυναίκες: Ταχύτερη άνοδος του αριθμού συναλλαγών, αλλά και πτώση στην μέση αξία συναλλαγής Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE 32

Μεγαλύτερη αύξηση στην μηνιαία αξία συναλλαγών ανά άτομο στις ηλικίες 35-64 ετών ανά άτομο 600 Μηνιαίες δαπάνες ανά ηλικιακή ομάδα (μ.ο.) 560 500 520 525 501 400 365 343 347 377 350 300 262 200 145 140 100 0 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Άνω των 65 Μάιος-2015 Μάιος-2017 Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE Μικρή πτώση στους νέους (κάτω των 25) 33

Αυξημένη συχνότητα στους τραπεζικούς υπαλλήλους και στους εργαζόμενους στα σώματα ασφάλειας Αριθμός συναλλαγών ανά επάγγελμα Μέση αξία συναλλαγών ανά επάγγελμα Τραπεζικός 7.0 13.7 Στέλεχος 63.0 65.3 Σώματα Ασφαλείας 8.1 13.0 Αυτοαπασχ/νος 59.9 67.9 Ιδιωτ. Υπάλληλος 6.6 12.2 Τεχνίτης 51.2 47.9 Δημ. Υπάλληλος 7.1 11.7 Άλλο επάγγελμα 41.4 49.3 Άνεργος 7.2 11.6 Τραπεζικός 41.2 52.2 Άλλο επάγγελμα Αυτοαπασχ/νος Μη ενεργός Τεχνίτης Στέλεχος 5.5 5.9 6.4 6.6 6.3 9.8 9.7 9.5 11.1 10.9 0 4 8 12 16 Συναλλαγές ανά άτομο Μάιος-2017 Μάιος-2015 Ιδιωτ. Υπάλληλος Μη ενεργός Άνεργος Δημ. Υπάλληλος Σώματα Ασφαλείας 40.2 39.8 39.3 36.5 42.2 35.8 41.8 48.3 47.9 46.2 Μάιος-2017 Μάιος-2015 0 20 40 60 80 ανά συναλλαγή Πηγή: Τράπεζες μέλη της ΕΕΤ, Επεξεργασία στοιχείων: IOBE 34

6. Επίδραση μέτρων στις ηλεκτρονικές πληρωμές οικονομετρική διερεύνηση 35

Πώς τα μέτρα επηρέασαν τη χρήση ΗΜΠ; Ν. 4446/2016 Capital controls Μακροοικονομικές και άλλες εξελίξεις Ηλεκτρονικές πληρωμές Ποια ήταν η επίδραση των μέτρων στη χρήση ΗΜΠ, η οποία δεν οφείλεται στα capital controls και άλλους μακροοικονομικούς παράγοντες; 36

Μεταβλητές και στοιχεία Εξαρτημένες μεταβλητές για τη χρήση ΗΜΠ: Αξία συναλλαγών με κάρτες πληρωμής, ρυθμός ανόδου, ανά κλάδο και περιοχή Αριθμός συναλλαγών με κάρτες πληρωμής, ρυθμός ανόδου, ανά κλάδο και περιοχή Αριθμός ενεργών χρηστών e-banking, ρυθμός ανόδου Ανεξάρτητες μεταβλητές και μεταβλητές ελέγχου: Ψευδομεταβλητές για τα capital controls Ψευδομεταβλητές για την περίοδο ισχύος του Ν. 4446/2016 Μακροοικονομικά μεγέθη: Πληθωρισμός, απασχόληση, ιδιωτική κατανάλωση, ΑΕΠ Εξαρτημένη μεταβλητή με χρονικές υστερήσεις (lagged dependent variables, ARIMA model specification) Μηνιαία στοιχεία από τράπεζες μέλη της ΕΕΤ Χρήση καρτών και χρήστες e-banking την περίοδο Ιανουάριος 2014 Δεκέμβριος 2017 37

2 προσεγγίσεις για την εκτίμηση της επίδρασης του νόμου 4446/2016 στη χρήση ΗΜΠ Προσέγγιση 1 Εκτίμηση εντός δείγματος Εκτιμάται το υπόδειγμα για όλη την περίοδο 2014-2017 και η επίπτωση του νόμου απομονώνεται μέσα από τη χρήση ψευδομεταβλητής για την περίοδο ισχύος του Προσέγγιση 2 Προβλέψεις εκτός δείγματος Εκτιμάται το υπόδειγμα έως και πριν την ψήφιση του νόμου Το υπόδειγμα προβλέπει τη χρήση ΗΜΠ το 2017 σε σενάριο χωρίς το νόμο Γίνεται σύγκριση των προβλέψεων με την πραγματοποιηθείσα χρήση ΗΜΠ που παρατηρήθηκε μετά την ψήφιση του νόμου Η διαφορά μεταξύ προβλέψεων και πραγματικών τιμών αποδίδεται σε επίδραση του Ν. 4446 38

Θετική επίδραση των μέτρων στη χρήση καρτών Προσέγγιση 1 - Αποτελέσματα Θετική επίδραση κυρίως το β εξάμηνο του 2017 (α φάση εφαρμογής μέτρου εγκατάστασης POS) Σημαντικότερη επίδραση στις χρεωστικές κάρτες Στατιστικά σημαντική αλλά μικρότερη επίδραση από τα capital controls 39

Θετική η επίδραση του Ν. 4446 και σε σύγκριση με εναλλακτικό σενάριο χωρίς μέτρα (προσέγγιση 2) Αξία συναλλαγών, σύνολο καρτών Αριθμός συναλλαγών, σύνολο καρτών 640 +13,6 π.μ. 600 560 520 480 440 400 360 320 280 +23,9 π.μ. III IV I II III IV 2016 2017 Αξία συναλλαγών, χρεωστικές κάρτες Αριθμός συναλλαγών, χρεωστικές κάρτες 1,000 1,400 900 800 +12,3 π.μ. 1,200 1,000 +21,7 π.μ. 700 800 600 500 600 400 400 III IV I II III IV 2016 2017 III IV I II III IV 2016 2017 Πρόβλεψη υποδείγματος χωρίς μέτρα: Κόκκινη γραμμή Πραγματοποιημένες τιμές: Μπλε γραμμή (12-μηνος κυλιόμενος Δείκτης 2014==100) Διάστημα εμπιστοσύνης 30%, 60% και 90% με σκιά πράσινη έντονη, μέτρια, ανοιχτή αντίστοιχα 40

Η επίδραση του νόμου είναι ισχυρότερη στη χρήση καρτών από ότι σε άλλα ΗΜΠ (μη στατιστικά σημαντική) Αξία συναλλαγών, πιστωτικές κάρτες Αριθμός συναλλαγών, πιστωτικές κάρτες 150 190 140 180 130 +12,1 π.μ. 170 +15,7 π.μ. 160 120 150 110 140 100 130 III IV I II III IV 2016 2017 III IV I II III IV 2016 2017 Αριθμός ενεργών χρηστών, e-banking 230 220 +2,6 π.μ. 210 200 190 180 170 III IV I II III IV 2016 2017 Πρόβλεψη υποδείγματος χωρίς μέτρα: Κόκκινη γραμμή Πραγματοποιημένες τιμές: Μπλε γραμμή (12-μηνος κυλιόμενος Δείκτης 2014==100) Διάστημα εμπιστοσύνης 30%, 60% και 90% με σκιά πράσινη έντονη, μέτρια, ανοιχτή αντίστοιχα. 41

Επίδραση μέτρων στον τζίρο χρήσης καρτών σε ενδεικτικούς κλάδους και γεωγραφία Συναλλαγές με κάρτες σε εστιατόρια & μπαρ Συναλλαγές με κάρτες εκτός Λεκανοπεδίου Αττικής 500 450 400 +16,2 π.μ. 380 360 340 +5,1 π.μ. 350 320 300 300 280 250 260 240 200 III IV I II III IV 2016 2017 220 III IV I II III IV 2016 2017 Συναλλαγές με κάρτες σε κλάδους που ενέπεσαν στο α στάδιο εφαρμογής του Ν.4446 320 300 +9,7 π.μ. 280 260 240 220 200 III IV I II III IV 2016 2017 Πρόβλεψη υποδείγματος χωρίς μέτρα: Κόκκινη γραμμή Πραγματοποιημένες τιμές: Μπλε γραμμή (12-μηνος κυλιόμενος Δείκτης 2014==100) Διάστημα εμπιστοσύνης 30%, 60% και 90% με σκιά πράσινη έντονη, μέτρια, ανοιχτή αντίστοιχα. 42

Ποσοτικοποίηση της επίδρασης του Ν. 4446 στη χρήση ΗΜΠ Σύνολο κάρτες πληρωμής Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών Απόδοση μέτρων (διείσδυση ΗΜΠ τον Δεκέμβριο 2017 σε σχέση με σενάριο χωρίς μέτρα) 2,97 δισεκ. 110 χιλ. Ο νόμος συνέβαλε στο να αυξηθεί η χρήση καρτών σε αξία και αριθμό συναλλαγών, έως τον Δεκέμβριο του 2017, κατά 3 δισεκ. και 110 χιλ. αντίστοιχα 43

7. Επίδραση στα φορολογικά έσοδα από ΦΠΑ 44

Έντονα θετική συσχέτιση μεταξύ της χρήσης καρτών και των εσόδων από έμμεσους φόρους στην Ελλάδα Έσοδα από ΦΠΑ εκτός πετρελαιοειδών (κυλιόμενος 12-μηνος δείκτης 2014==100) Έσοδα από ΦΠΑ εκτός πετρελαιοειδών (κυλιόμενος 12-μηνος δείκτης 2014==100) Γραμμική συσχέτιση μεταξύ εσόδων ΦΠΑ και αριθμού συναλλαγών με κάρτα την περίοδο 2014-2017 Γραμμική συσχέτιση μεταξύ εσόδων ΦΠΑ και αξίας συναλλαγών με κάρτα την περίοδο 2014-2017 125 125 120 120 115 115 110 110 105 105 100 95 Γραμμική συσχέτιση μεταξύ εσόδων ΦΠΑ και αριθμού συναλλαγών με κάρτες (ρ=0,96) 100 95 Γραμμική συσχέτιση μεταξύ εσόδων ΦΠΑ και αξίας συναλλαγών με κάρτες (ρ=0,98) 90 100 200 300 400 500 600 Αριθμός συναλλαγών (κυλιόμενος 12-μηνος δείκτης 2014==100) 90 100 150 200 250 300 350 400 Αξία συναλλαγών (κυλιόμενος 12-μηνος δείκτης 2014==100) 45

Επηρεάζει η χρήση ΗΜΠ τα φορολογικά έσοδα (μέσω της φορολογικής συμμόρφωσης); Φορολογικός συντελεστής Διασπορά φορολογικού συντελεστή Φορολογική βάση (κατανάλωση, ΑΕΠ) Έσοδα από έμμεση φορολογία Φορολογική συμμόρφωση Χρήση ΗΜΠ; Ποια ήταν η επίδραση της χρήσης ΗΜΠ στα έσοδα από ΦΠΑ, η οποία δεν οφείλεται σε αλλαγές στη φορολογική πολιτική ή άλλους μακροοικονομικούς παράγοντες; 46

Μεταβλητές και στοιχεία Εξαρτημένη μεταβλητή: Έσοδα έμμεσης φορολογίας Έσοδα ΦΠΑ (ρυθμός ανόδου) Έσοδα ΦΠΑ χωρίς καύσιμα (ρυθμός ανόδου) Ανεξάρτητες μεταβλητές και μεταβλητές ελέγχου Αξία συναλλαγών με κάρτες Αριθμός συναλλαγών με κάρτες Φορολογική βάση: Ονομαστικό ΑΕΠ Φορολογικός συντελεστής: Δείκτης που υπολογίζεται μέσα από τα στοιχεία για τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή (HICP) Διασπορά φορολογικού συντελεστή: Ψευδομεταβλητή για την μεταρρύθμιση του ΦΠΑ τον Ιούνιο του 2016 (λιγότερες εξαιρέσεις) Τραπεζική αργία (ψευδομεταβλητή για Ιούλιο 2015) Δεδομένα Μηνιαία στοιχεία εσόδων από ΦΠΑ προ επιστροφών από ΑΑΔΕ Μηνιαία στοιχεία ΗΜΠ από τράπεζες μέλη της ΕΕΤ 47

Περιγραφική ανάλυση Μεταβλητές (12-μηνο κυλιόμενο παράθυρο) Έσοδα ΦΠΑ (εκατ. ευρώ) Αξία συναλλαγών με κάρτα, ως % της ιδιωτικής κατανάλωσης 16,000 24 15,600 15,200 20 14,800 16 14,400 12 14,000 13,600 13,200 400 350 300 250 200 150 100 50 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 Αξία συναλλαγών με κάρτα (Δείκτης 100==2014) I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 Ονομαστικό ΑΕΠ (εκατ. ευρώ) 8 4 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 Αριθμός συναλλαγών με κάρτα (Δείκτης 2014==100) 700 600 500 400 300 200 100 0 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 Δείκτης φορολογικού συντελεστή (εκτίμηση συντελεστή έμμεσων φόρων από HICP) Παρατηρείται υψηλός βαθμός συσχέτισης μεταξύ της πορείας του φορολογικού συντελεστή και της χρήσης ΗΜΠ => Χρήση κατάλληλων οικονομετρικών εργαλείων (τεχνικές ορθογονοποίησης) 179,000 103 178,000 102 177,000 101 176,000 175,000 100 174,000 I II III IV I II III IV I II III IV 99 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 2015 2016 2017 48

Εκτιμώμενος βαθμός διείσδυσης χρήσης καρτών που δεν οφείλεται σε μακροοικονομικούς παράγοντες Εκτιμήσεις διείσδυσης καρτών πληρωμής (Μηνιαίες μεταβολές σε 12-μηνο κυλιόμενο παράθυρο) Σύνολο καρτών, αριθμός συναλλαγών Σύνολο καρτών, αξία συναλλαγών.08.06.06.05.04.04.03.02.02.01.00 I II III IV I II III IV I II III IV.00 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Πιστωτικές κάρτες, αξία συναλλαγών Χρεωστικές κάρτες, αξία συναλλαγών.020.14.015.12.010.005.000.10.08.06.04 -.005.02 -.010 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017.00 I II III IV I II III IV I II III IV 2015 2016 2017 Οι παραπάνω τάσεις σχετίζονται τόσο με αλλαγές προτιμήσεων καταναλωτών όσο και με μεταβολή στη φορολογική συμμόρφωση 49

Θετική και στατιστικά σημαντική επίδραση της χρήσης καρτών στη φορολογική συμμόρφωση Σύνολο κάρτες Χρεωστικές κάρτες Πιστωτικές κάρτες Αξία συναλλαγών Αριθμός συναλλαγών Αξία συναλλαγών Αξία συναλλαγών Έσοδα ΦΠΑ Υπ. 1 Υπ. 2 Υπ. 3 Υπ. 4 Υπ. 5 Υπ. 6 0,14*** 0,11*** 0,08** 0,44*** Μερίδιο αξίας καρτών στο ΑΕΠ 2,04*** Μερίδιο αξίας καρτών στην ιδιωτική κατανάλωση 1,41*** Βοηθητικές μεταβλητές (εργαλεία) Φορολογική βάση (ΑΕΠ), Φορολογικοί συντελεστές, Διασπορά συντελεστών Προσαρμοσμένος συντελεστής R 2 17,4% 15,6% 3,7% 14,7% 22,6% 22,2% Αριθμός παρατηρήσεων 36 36 36 36 36 36 Σημείωση: Η στατιστική σημαντικότητα των συντελεστών επισημαίνεται με ***, ** και * για επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας 1%, 5% και 10% αντίστοιχα. Η αξία συναλλαγών και το ΑΕΠ εκφράζονται σε τρέχουσες τιμές. Την περίοδο 2015-2017 κατά μέσο όρο, κάθε 1% αύξηση της χρήσης καρτών σε αξία, οδήγησε σε αύξηση των εσόδων ΦΠΑ κατά 0,14 π.μ. σε αριθμό συναλλαγών, οδήγησε σε αύξηση των εσόδων ΦΠΑ κατά 0,11 π.μ. 50

1% αύξηση στα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ προκύπτει από 7,1% και 9,3% αύξηση της αξίας & αριθμού συναλλαγών αντίστοιχα 1% αύξηση στα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ, προκύπτει από: 7,1% ετήσια αύξηση της αξίας συναλλαγών με κάρτα 13,0% ετήσια αύξηση της αξίας συναλλαγών με χρεωστική κάρτα 9,3% ετήσια αύξηση του αριθμού συναλλαγών με κάρτα 0,7 ποσοστιαία μονάδα αύξηση του μεριδίου αξίας καρτών στην ιδιωτική κατανάλωση 0,5 ποσοστιαία μονάδα αύξηση του μεριδίου αξίας καρτών στο ΑΕΠ 51

Ο νόμος συνέβαλε περίπου στο 1/3 της συνολικής ετήσιας αύξησης των εσόδων από ΦΠΑ το 2017 Το 2017, τα συνολικά έσοδα από ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά 5,2% ( 780 εκατ.) Ποσοτικοποίηση της επίδρασης του Ν. 4446 στα έσοδα ΦΠΑ Αύξηση διείσδυσης καρτών => Αύξηση φορολογικής συμμόρφωσης Υπόδειγμα με αξία συναλλαγών Υπόδειγμα με αριθμό συναλλαγών Εκτιμώμενη επίπτωση του νόμου στις συναλλαγές με κάρτες (σε ετήσια μεταβολή) Επιπλέον έσοδα ΦΠΑ που οφείλονται στο νόμο (σε εκατ. ευρώ) +9,9% 210 +19,9% 323 Σημείωση: Με βάση την εκτίμηση με 2-stage least squares (μέθοδος 2). Η επίδραση του νόμου εκτιμάται ξεχωριστά από την επίδραση άλλων παραγόντων (π.χ. κατανάλωση, capital controls) Η συνολική επίδραση της εξάπλωσης καρτών στα έσοδα από ΦΠΑ ήταν σημαντικά μεγαλύτερη και συνέβαλε σε τουλάχιστον 50% της ετήσιας αύξησης εσόδων που καταγράφηκε το 2017 52

Υψηλότερα έσοδα κατά 21% ( 3,3 δισεκ.) αν η Ελλάδα έφθανε το μ.ο. της ΕΕ σε όρους αξίας συναλλαγών προς κατανάλωση Δυνητικά έσοδα ΦΠΑ βάσει διεθνούς καλής πρακτικής στο λόγο «αξία συναλλαγών προς ιδιωτική κατανάλωση» Αξία συναλλαγών με κάρτα ως ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης Απόκλιση Ελλάδας από άλλες χώρες, σε π.μ. Δυνητικά επιπλέον έσοδα ΦΠΑ (σε εκατ. ευρώ) Δυνητική αύξηση εσόδων ΦΠΑ σε σχέση με 2017 (σε %) μ.ο. ΕΕ28 14,9 π.μ. 3.308 21,0% μ.ο. Ευρωζώνης 6,2 π.μ. 1.368 8,7% Πορτογαλία 38,4 π.μ. 8.541 54,1% Τα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ θα ήταν υψηλότερα κατά 54% ( 8,5 δισεκ.) αν η Ελλάδα έφθανε το επίπεδο χρήσης καρτών της Πορτογαλίας σε όρους αξίας συναλλαγών προς ιδιωτική κατανάλωση 53

Υψηλότερα έσοδα κατά 3,9 δισεκ. από την εξίσωση των μεριδίων της εστίασης στη χρήση καρτών & στην κατανάλωση Δυνητικά φορολογικά έσοδα από τη σύγκλιση της διείσδυσης καρτών μεταξύ κλάδων Κλάδος συναλλαγών Μερίδιο κλάδου σε χρήση καρτών/ μερίδιο κλάδου σε ιδιωτική κατανάλωση Δυνητικά επιπλέον έσοδα ΦΠΑ (σε εκατ. ευρώ) Δυνητική αύξηση εσόδων ΦΠΑ σε σχέση με 2017 (σε %) Εστιατόρια & μπαρ 35,9% 3.908 24,8% Επαγγελματίες 44,6% 1.978 12,5% Τα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ θα ήταν υψηλότερα κατά 12% ( 2,0 δισεκ.) αν το μερίδιο χρήσης καρτών σε συναλλαγές με επαγγελματίες έφθανε το μερίδιο σε ιδιωτική κατανάλωση 54

Υψηλότερα έσοδα κατά 1,3 δισεκ. από την εξίσωση των μεριδίων της ηπειρωτικής Ελλάδας στη χρήση καρτών και ΑΕΠ Δυνητικά φορολογικά έσοδα από τη σύγκλιση της διείσδυσης καρτών μεταξύ γεωγραφικών περιοχών Γεωγραφική περιοχή Μερίδιο περιοχής σε χρήση καρτών/ μερίδιο περιοχής στο ΑΕΠ Δυνητικά επιπλέον έσοδα ΦΠΑ (σε εκατ. ευρώ) Δυνητική αύξηση εσόδων ΦΠΑ σε σχέση με 2017 (σε %) Ηπειρωτική Ελλάδα πλην Αττικής & Θεσσαλονίκης 65,7% 1.270 8,0% Νησιωτική Ελλάδα 76,9% 930 5,9% Τα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ θα ήταν υψηλότερα κατά 5,9% ( 930 εκατ.) αν η χρήση καρτών στη νησιωτική Ελλάδα προσέγγιζε το μερίδιο της περιοχής στο ΑΕΠ 55

8. Μέτρα πολιτικής 56

Ενδεικτικά μέτρα πολιτικής για ενίσχυση κινήτρων χρήσης ΗΜΠ σε 3 άξονες Ζήτηση - Καταναλωτές Επιστροφή 5% επί της αξίας συναλλαγών με κάρτα σε στοχευμένους κλάδους ή περιοχές Μικρή έκπτωση στο φόρο εισοδήματος στοχευμένη σε περίπτωση υψηλής χρήσης ΗΜΠ σε κλάδους μέτριου & υψηλού ρίσκου Κίνητρα για καταγγελία επιχειρήσεων που δεν δέχονται πληρωμή με κάρτα (ακόμα και αν υπάρχει POS αλλά επανειλημμένα αντιμετωπίζει «τεχνικό πρόβλημα») Προσφορά - Επιχειρηματίες Λοταρία ή έκπτωση φόρου για τους ελεύθερους επαγγελματίες που επιτυγχάνουν στόχους διείσδυσης ΗΜΠ Δυνατότητα να εκπίπτουν δαπάνες που έχουν πληρωθεί μόνο μέσω ΗΜΠ Εφαρμογή της ηλεκτρονικής τιμολόγησης Κράτος Επιτήρηση της έγκαιρης και πλήρους εφαρμογής του Ν. 4446 Υποχρεωτική δήλωση όλων των επαγγελματικών λογαριασμών που χρησιμοποιούν επιχειρήσεις και ελεύθεροι επαγγελματίες, έως συγκεκριμένη καταληκτική ημερομηνία και επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης 57

Άλλα μέτρα πολιτικής για ενίσχυση κινήτρων χρήσης καρτών & λοιπών μέσων ηλεκτρονικών πληρωμών (1) Πλευρά Ζήτησης - Καταναλωτές Κίνητρα για καταγγελία επιχειρήσεων που δεν έχουν δηλώσει επαγγελματικούς λογαριασμούς. Ενίσχυση και στόχευση των υφιστάμενων κινήτρων όσον αφορά συναλλαγές σε κλάδους μέτριου & υψηλού κινδύνου Λοταρία κατεύθυνση προς λιγότερους νικητές, αλλά με μεγαλύτερα έπαθλα και διαφήμιση, επιπλέον πριμοδότηση για συναλλαγές σε ΚΑΔ υψηλού ρίσκου Πλευρά Προσφοράς Επιχειρήσεις Εφαρμογή της υποχρεωτικής εγκατάστασης POS σε όλες τις κατηγορίες επαγγελματιών Διασφάλιση ανταγωνισμού στις τράπεζες και εταιρείες καρτών, έτσι ώστε να διατηρούνται χαμηλά οι χρεώσεις χρήσης καρτών και άλλων ΗΜΠ Ενίσχυση των προγραμμάτων επιβράβευσης/επιστροφής μέσω συλλογής πόντων, κουπονιών, κ.α. τα οποία αυξάνουν αποτελεσματικά τη χρήση ΗΜΠ (ΙΟΒΕ, 2015) Επιδότηση στις χρεώσεις τερματικών POS σε μικρές εταιρείες που επιδεικνύουν σημαντική διείσδυση ΗΜΠ Επέκταση της υποχρέωσης αποδοχής ΗΜΠ και στις B2B συναλλαγές 58

Άλλα μέτρα πολιτικής για ενίσχυση κινήτρων χρήσης καρτών & λοιπών μέσων ηλεκτρονικών πληρωμών (2) Διοικητικά μέτρα ρόλος του κράτους Αξιοποίηση της πληροφόρησης από χρήση ΗΜΠ προς την καλύτερη στόχευση ελέγχων από φορολογικές αρχές, με διασφάλιση στην προστασία προσωπικών δεδομένων Εφαρμογή της νομοθεσίας για υποχρεωτική αποδοχή ΗΜΠ από τις υπηρεσίες του Δημοσίου και τις ΔΕΚΟ (π.χ. μέσα μαζικής μεταφοράς), επέκταση e-παραβόλου και δυνατότητα πληρωμών του με κάρτες (π.χ. τερματικά σε ΚΕΠ) ή χρήση QR Code μέσω mobile app. Επιτήρηση κανονισμού όπου πληρωμές μισθών, συντάξεων και επιδομάτων πρέπει να πραγματοποιούνται μέσω τραπεζικού συστήματος, εφαρμογή για πληρωμές εργολάβων και εργαζομένων με μπλοκάκι Επιτήρηση και εφαρμογή προστίμων σε περίπτωση άρνησης εξυπηρέτησης με κάρτα Μείωση του ανώτατου ορίου για συναλλαγές με μετρητά, σε μηδέν για τα νομικά πρόσωπα και 300 για φυσικά πρόσωπα, αυστηρότερα χρηματικά πρόστιμα Περιορισμός των εξαιρέσεων αποδοχής ΗΜΠ (μηχανισμός παρακολούθησης ότι η απόρριψη ΗΜΠ για τεχνικούς λόγους έχει προσωρινό χαρακτήρα, αναστολή κατασχέσεων σε περίπτωση τρέχουσας ενήμερης ρύθμισης ή εξωδικαστικού συμβιβασμού) 59

9. Ανάλυση κόστους-οφέλους από ένα ενδεικτικό πακέτο συμπληρωματικών μέτρων 60

Εξεταζόμενα μέτρα σε προσομοίωση Κίνητρα - Καταναλωτές Επιστροφή 5% της αξίας συναλλαγών με κάρτα, σε κλάδους μέτριου & υψηλού ρίσκου, με πλαφόν επιστροφής ανά νοικοκυριό τα 500 Κίνητρα Επιχειρήσεις Εισαγωγή Λοταρίας ( 12 εκατ. /έτος) σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται: σε κλάδους μέτριου & υψηλού ρίσκου σε περιοχές πλην των δύο μεγάλων αστικών κέντρων, όπου η διείσδυση είναι χαμηλή 61

Υποθέσεις εργασίας Υποθέσεις εργασίας Υστέρηση ΦΠΑ στις συναλλαγές «ρίσκου» Συντηρητικό σενάριο Βασικό σενάριο Αισιόδοξο σενάριο 28% 40% 50% Η υστέρηση ΦΠΑ στις συναλλαγές «ρίσκου» (ποσοστό των συναλλαγών που δεν θα καταγραφόταν σε περίπτωση που εναλλακτικά γινόταν χρήση μετρητών) τίθεται ίσο με το μέσο VAT gap του συνόλου της οικονομίας στο συντηρητικό σενάριο (28%, EC 2015) 62

Επιστροφή 5%: Όφελος αν το μερίδιο χρήσης σε στοχευμένους κλάδους φθάσει το 85% του μεριδίου τους στην κατανάλωση Πόσο πρέπει να αποδώσει το μέτρο, σε όρους ετήσιας αύξησης της αξίας συναλλαγών με κάρτα, ή μεριδίου σε κατανάλωση, έτσι ώστε το όφελός του να είναι τουλάχιστον ίσο ή μεγαλύτερο από το κόστος εφαρμογής του; 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 120% Break even Συντηρητικό σενάριο Μέτρο επιστροφής 5% της αξίας ΗΜΠ σε στοχευμένες συναλλαγές*, με πλαφόν επιστροφής 500 ανά νοικοκυριό. Ανάλυση "Break even" Ελάχιστη ετήσια μεταβολή ώστε το μέτρο να έχει όφελος 70% Break even Κεντρικό σενάριο 50% Break even Αισιόδοξο σενάριο 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Κλαδικό μερίδιο στόχος (Χρήση καρτών / ιδιωτική κατανάλωση) ώστε το μέτρο να έχει όφελος 39% Μερίδιο 2017 85% Break even Συντηρητικό σενάριο 66% Break even Κεντρικό σενάριο *Οι εκτιμήσεις βασίζονται σε εφαρμογή του μέτρου σε ενδεικτικές συναλλαγές με κάρτα πληρωμής, όπως σε επαγγελματίες (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, λογιστές, νοσηλευτές, ψυχολόγοι), και στους κλάδους της εστίασης και κατασκευής/συντήρησης. 58% Break even Αισιόδοξο σενάριο 63

Λοταρία: Όφελος αν το μερίδιο χρήσης σε στοχευμένους κλάδους φθάσει το 39,1% του μεριδίου κατανάλωσης Μέτρο ετήσιας λοταρίας 12 εκατ. σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε στοχευμένους κλάδους*. Ανάλυση "Break even" Ελάχιστη ετήσια μεταβολή ώστε το μέτρο να έχει όφελος Κλαδικό μερίδιο στόχος (Χρήση καρτών / ιδιωτική κατανάλωση) ώστε το μέτρο να έχει όφελος 0.8% 0.7% 0.6% 0.5% 0.4% 0.3% 0.2% 0.1% 0.7% 0.5% 0.4% 39.2% 39.1% 39.1% 39.0% 39.0% 38.9% 38.9% 38.8% 38.8% 38.84% 39.12% 39.04% 39.00% 0.0% Break even Συντηρητικό σενάριο Break even Κεντρικό σενάριο Break even Αισιόδοξο σενάριο 38.7% Μερίδιο 2017 Break even Συντηρητικό σενάριο Break even Κεντρικό σενάριο Break even Αισιόδοξο σενάριο *Οι εκτιμήσεις βασίζονται σε εφαρμογή του μέτρου σε ενδεικτικές συναλλαγές με κάρτα πληρωμής, όπως σε επαγγελματίες (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, λογιστές, νοσηλευτές, ψυχολόγοι), και στους κλάδους της εστίασης και κατασκευής/συντήρησης. 64

10. Συμπεράσματα 65

Συμπεράσματα (1) Η επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και ο νόμος 4446/2016 έδωσαν σημαντική ώθηση στη χρήση ΗΜΠ στην Ελλάδα Εξαπλασιασμός του αριθμού & υπερτριπλασιασμός της αξίας συναλλαγών με κάρτες μεταξύ 2014 και 2017 Ισχυρότερη αύξηση στις χρεωστικές κάρτες Υψηλότερος ποσοστιαίος ρυθμός μεταβολής της χρήσης καρτών τον πρώτο χρόνο των capital controls Μεγαλύτερη αύξηση χρήσης καρτών ως μερίδιο του ΑΕΠ το 2017 (επίδραση νόμου 4446) Σημαντική διείσδυση των e-banking, mobile banking, εντολών άμεσης χρέωσης, μετά τα capital controls Η επίδραση του νόμου 4446/2016 στη χρήση ΗΜΠ ήταν θετική, με διαφορετική ένταση μεταξύ κλάδων Θετική και στατιστικά σημαντική επίδραση του νόμου στη χρήση καρτών, όχι στατιστικά σημαντική σε λοιπά ΗΜΠ (π.χ. e-banking) Αυξήθηκε το μερίδιο πληρωμών με κάρτες στους κλάδους που ενέπεσαν στο α στάδιο εφαρμογής του νόμου ως προς τα τερματικά POS, συμπεριλαμβανομένων και των αντίστοιχων κλάδων «υψηλού κινδύνου» Ο νόμος συνέβαλε στο να αυξηθεί η χρήση καρτών σε αξία και αριθμό συναλλαγών, έως τον Δεκέμβριο του 2017, κατά 3 δισεκ. και 110 χιλ. αντίστοιχα Το επίπεδο χρήσης καρτών πληρωμής συνέκλινε με τον μ.ο. της ΕΕ ταχύτερα το 2017, όμως παραμένει συγκριτικά χαμηλό και ετερογενές ανά κλάδο και περιοχή Η χρήση καρτών ως ποσοστό της ιδιωτικής κατανάλωσης παραμένει 14,8 π.μ. χαμηλότερη από τον μ.ο. της ΕΕ Αύξηση μεριδίου χρήσης καρτών σε κλάδους «χαμηλού» ρίσκου φοροδιαφυγής όπως σούπερ μάρκετ, πρατήρια υγρών καυσίμων, φαρμακεία. Κλάδοι λιανεμπορίου καλύπτουν περισσότερο από το 85% της χρήσης καρτών πληρωμής. Αύξηση μεριδίου χρήσης καρτών σε ορισμένες συναλλαγές με «ρίσκο» φοροδιαφυγής. Ωστόσο, το επίπεδο χρήσης καρτών σε κλάδους με ρίσκο εμφανίζεται σημαντικά χαμηλότερο του μεριδίου των κλάδων στην ιδιωτική κατανάλωση. Μεγαλύτερη αύξηση χρήσης καρτών πληρωμής στην περιφέρεια της χώρας, σε σχέση με τα αστικά κέντρα Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, η χρήση καρτών πληρωμής σε περιοχές εκτός του Λεκανοπεδίου Αττικής παραμένει μικρότερη συγκριτικά με το μερίδιο των περιοχών στο ΑΕΠ 66

Συμπεράσματα (2) Θετική και στατιστικά σημαντική επίδραση της χρήσης καρτών στα φορολογικά έσοδα Κάθε 1% αύξηση της παρατηρούμενης χρήσης καρτών σε αξία ή αριθμό συναλλαγών, οδήγησε κατά μ.ο. την περίοδο 2015-2017 σε αύξηση των εσόδων ΦΠΑ κατά τουλάχιστον 0,14 π.μ. και 0,11 π.μ. αντίστοιχα Κάθε 1 π.μ. αύξηση του μεριδίου χρήσης καρτών προς ιδιωτική κατανάλωση οδηγεί σε 1,4% αύξηση των εσόδων ΦΠΑ Η διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών είχε σημαντικά θετικό αντίκτυπο στη φορολογική συμμόρφωση, συμβάλλοντας τουλάχιστον στο 50% της ετήσιας αύξησης των εσόδων από ΦΠΑ που καταγράφηκε το 2017 Θετική επίδραση του νόμου 4446/2016 στα έσοδα από ΦΠΑ, περιθώρια για μεγαλύτερο δημοσιονομικό όφελος από περαιτέρω αύξηση της χρήσης ΗΜΠ Ο νόμος συνέβαλε περίπου στο 1/3 της συνολικής ετήσιας αύξησης των εσόδων από ΦΠΑ το 2017. Το ετήσιο δημοσιονομικό όφελος εκτιμάται με εύρος μεταξύ 210 εκατ. και 323 εκατ. Με βάση διεθνείς πρακτικές για το μερίδιο χρήσης καρτών προς ιδιωτική κατανάλωση, τα ετήσια έσοδα ΦΠΑ θα ήταν υψηλότερα: κατά 21% ( 3,3 δισεκ.) αν η Ελλάδα έφθανε το μέσο επίπεδο χρήσης καρτών της ΕΕ κατά 54% ( 8,5 δισεκ.) αν η Ελλάδα έφθανε το επίπεδο χρήσης καρτών της Πορτογαλίας Με βάση μια πιο ομοιογενή διείσδυση χρήσης καρτών ανά κλάδο και περιοχή, τα ετήσια έσοδα από ΦΠΑ θα ήταν υψηλότερα κατά: 25% ( 3,9 δισεκ.) αν το μερίδιο χρήσης καρτών στον κλάδο εστίασης έφθανε το μερίδιο του κλάδου σε ιδιωτική κατανάλωση 12% ( 2,0 δισεκ.) αν το μερίδιο χρήσης καρτών σε συναλλαγές με επαγγελματίες έφθανε το μερίδιό τους σε ιδιωτική κατανάλωση 8% ( 1,3 δισεκ.) ή 5,9% ( 930 εκατ.) αν η χρήση καρτών στην ηπειρωτική Ελλάδα πλην Αττικής και Θεσσαλονίκης, και στη νησιωτική Ελλάδα αντίστοιχα, προσέγγιζαν το μερίδιο των περιοχών αυτών στο ΑΕΠ Μέτρα πολιτικής Μέτρα με κατεύθυνση τη στόχευση της διείσδυσης ΗΜΠ σε κλάδους μέτριου & υψηλού ρίσκου και περιοχές με χαμηλή χρήση Κίνητρα σε καταναλωτές (π.χ. επιστροφή ποσοστού της αξίας στοχευμένων συναλλαγών) Κίνητρα σε επιχειρήσεις (π.χ. λοταρία για ελεύθερους επαγγελματίες, έκπτωση φόρου με βάση στόχους διείσδυσης ΗΜΠ) Διοικητικά μέτρα (π.χ. πλήρης εφαρμογή του νόμου 4446/2016, κατάρτιση μητρώου επαγγελματικών λογαριασμών, μείωση του ορίου για συναλλαγές σε μετρητά) 67