ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Βρυξέλλες, 25 Σεπτεμβρίου 2012 Συχνές ερωτήσεις σχετικά με την πολυγλωσσία και την εκμάθηση ξένων γλωσσών IP/12/1005 Τι σημαίνει ο όρος «πολυγλωσσία»; σημαίνει την ικανότητα να μιλά κανείς με ευχέρεια διάφορες γλώσσες σημαίνει επίσης την πολιτική σύμφωνα με την οποία ένας φορέας, μια εταιρεία ή ένας οργανισμός πρέπει να χρησιμοποιεί περισσότερες από μία γλώσσες για την εσωτερική και/ή την εξωτερική επικοινωνία του. Ποιες είναι οι επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ); Οι 23 επίσημες γλώσσες των οργάνων της ΕΕ είναι οι ακόλουθες: αγγλικά, βουλγαρικά, γαλλικά, γερμανικά, δανικά, ελληνικά, εσθονικά, ιρλανδικά, ισπανικά, ιταλικά, λετονικά, λιθουανικά, μαλτέζικα, ολλανδικά, ουγγρικά, πολωνικά, πορτογαλικά, ρουμανικά, σλοβακικά, σλοβενικά, σουηδικά, τσεχικά και φινλανδικά. Ποιος αποφασίζει για τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ; Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου εκπροσωπούνται όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αποφασίζει ομόφωνα σχετικά με το θέμα αυτό. Κάθε μελλοντικό κράτος μέλος, πριν προσχωρήσει στην ΕΕ, ορίζει ποια γλώσσα επιθυμεί να χρησιμοποιεί ως επίσημη γλώσσα (ή γλώσσες) του στο πλαίσιο της ΕΕ. Οποιαδήποτε μεταγενέστερη αλλαγή προσθήκη νέας επίσημης γλώσσας ή αφαίρεση υπάρχουσας πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από όλα τα κράτη μέλη. Πόσες περιφερειακές γλώσσες μιλιούνται στα κράτη μέλη; Στην Ευρωπαϊκή Ένωση μιλιούνται περίπου 60 μειονοτικές και περιφερειακές γλώσσες, καθώς και πάνω από 175 γλώσσες μεταναστών. MEMO/12/703
Ποια θέση έχουν οι περιφερειακές γλώσσες στα όργανα της ΕΕ; Το Συμβούλιο της ΕΕ έχει συμφωνήσει ότι ορισμένες γλώσσες που αναγνωρίζονται από το σύνταγμα κράτους μέλους, ακόμη κι αν δεν έχουν δηλωθεί στην ΕΕ ως οι επίσημες γλώσσες της χώρας, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις επίσημες συνεδριάσεις της ΕΕ και στα έγγραφά της. Τα όργανα της ΕΕ και η ισπανική κυβέρνηση έχουν συνάψει συμφωνία για τη χρήση της βασκικής, της καταλανικής και της γαλικιανής γλώσσας στα έγγραφα. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει υπογράψει παρόμοια συμφωνία σχετικά με τη χρήση της γαελικής γλώσσας της Ουαλίας και της Σκωτίας. Στις περιπτώσεις αυτές, οι μεταφράσεις παρέχονται από την κυβέρνηση του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους, όπως και όταν χρειαστεί, με έξοδά τους. Η διερμηνεία από (αλλά όχι προς) τα βασκικά, τα καταλανικά, τη διάλεκτο της Βαλένθιας, τη διάλεκτο των Βαλεαρίδων νήσων και τα γαλικιανά παρέχεται κατόπιν σχετικής αιτήσεως για ορισμένους σχηματισμούς του Συμβουλίου στους οποίους συμμετέχουν εκπρόσωποι των περιφερειών, καθώς επίσης και στις συνεδριάσεις ολομέλειας της Επιτροπής των Περιφερειών και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής. Το κόστος αυτής της διερμηνείας καλύπτεται από το αντίστοιχο κράτος μέλος. Παρόμοια ρύθμιση έχει συμφωνηθεί και με τις αρχές της Ουαλίας και της Σκωτίας. Το δίκαιο της ΕΕ προστατεύει τη χρήση των γλωσσών; Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της ΕΕ όσον αφορά τις γλώσσες κατοχυρώνονται από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Για παράδειγμα, η Συνθήκη της ΕΕ (άρθρο 3) και ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 21 και 22) απαγορεύουν τις διακρίσεις με βάση τη γλώσσα και ορίζουν ότι η Ένωση πρέπει να σέβεται τη γλωσσική πολυμορφία. Ο πρώτος κοινοτικός κανονισμός, που εκδόθηκε το 1958, επιβάλλει στα κοινοτικά όργανα την υποχρέωση να μεταφράζουν τη νομοθεσία σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ και να απαντούν στις ερωτήσεις των πολιτών στη γλώσσα στην οποία υποβλήθηκε η ερώτηση (άρθρο 2, επίσης άρθρα 20 και 24 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Η ΕΕ σκέφτεται να μειώσει τον αριθμό των επίσημων γλωσσών; Όχι. Το σημερινό σύστημα υπηρετεί τη δημοκρατία, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Κανένα κράτος μέλος δεν είναι πρόθυμο να εγκαταλείψει τη γλώσσα του, ενώ οι υποψήφιες χώρες θέλουν να προσθέσουν και τις δικές τους γλώσσες στον κατάλογο των επίσημων γλωσσών. Μερικές φορές προτάθηκε η υιοθέτηση μιας ενιαίας γλώσσας για την ΕΕ. Ωστόσο, αυτό δεν θα ήταν δημοκρατικό, διότι θα εμπόδιζε τους περισσότερους πολίτες της ΕΕ να κατανοούν τι γίνεται στην Ένωση για λογαριασμό τους και θα μείωνε τη λογοδοσία. Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προάγει την πολυγλωσσία; Επειδή θέλει 1) να προωθήσει τον διαπολιτισμικό διάλογο και τη δημιουργία μιας κοινωνίας με λιγότερους αποκλεισμούς β) να βοηθήσει τους πολίτες των 27 κρατών μελών να αναπτύξουν μια αίσθηση ιθαγένειας της ΕΕ 3) να δώσει στους πολίτες την ευκαιρία να σπουδάσουν και να εργαστούν στο εξωτερικό και 4) να ανοίξει καινούργιες αγορές για τις επιχειρήσεις της ΕΕ που ανταγωνίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο. 2
Εν ολίγοις, ποιος είναι ο στόχος των γλωσσικών πολιτικών της ΕΕ; Οι γλωσσικές πολιτικές της ΕΕ έχουν στόχο να προστατεύσουν τη γλωσσική πολυμορφία και να προωθήσουν τη γνώση των γλωσσών για λόγους πολιτιστικής ταυτότητας και κοινωνικής ενσωμάτωσης, αλλά, επίσης, επειδή οι πολίτες που γνωρίζουν περισσότερες γλώσσες είναι σε καλύτερη θέση για να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες εκπαίδευσης και απασχόλησης στην ενιαία αγορά. Ο στόχος είναι μια Ευρώπη στην οποία όλοι θα διδάσκονται τουλάχιστον δύο γλώσσες εκτός από τη μητρική τους από πολύ μικρή ηλικία. Ο στόχος «μητρική γλώσσα +2» καθορίστηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στη διάσκεψη κορυφής της Βαρκελώνης τον Μάρτιο του 2002. Ποιος είναι ο ρόλος της μετάφρασης και της διερμηνείας; Ο ρόλος των υπηρεσιών μετάφρασης και διερμηνείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι, αφενός, να υποστηρίζουν και να ενισχύουν την πολυγλωσσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, αφετέρου, να βοηθούν ώστε οι πολιτικές της Ένωσης να έρχονται πιο κοντά στους πολίτες της. Η πληροφόρηση των πολιτών, ιδίως για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους βάσει του δικαίου της ΕΕ, και η επικοινωνία μαζί τους σε όλες τις επίσημες γλώσσες έχουν ουσιώδη σημασία για τη νομιμότητα, τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την αποδοτικότητα της ΕΕ. Κάθε έγγραφο της ΕΕ μεταφράζεται σε όλες τις επίσημες γλώσσες; Όχι. Τα έγγραφα μεταφράζονται ανάλογα με τις προτεραιότητες: αυτές εξαρτώνται από το κοινό στο οποίο απευθύνεται κάθε έγγραφο και από τον σκοπό του. Η νομοθεσία και τα έγγραφα που έχουν μεγάλη δημόσια σημασία ή ενδιαφέρον μεταφράζονται και στις 23 επίσημες γλώσσες. Άλλα έγγραφα (π.χ. αλληλογραφία με τις εθνικές αρχές και αποφάσεις που απευθύνονται σε μεμονωμένα άτομα ή φορείς) μεταφράζονται μόνο στις γλώσσες που χρειάζεται. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρησιμοποιεί στις εσωτερικές της εργασίες τρεις «διαδικαστικές» γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου λαμβάνουν τα έγγραφα εργασίας στη γλώσσα τους. Τι γίνεται με τους ιστοτόπους; Η χρησιμοποίηση του διαδικτύου για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με το έργο που επιτελεί η ΕΕ και τη χρησιμότητά του για τους πολίτες είναι όλο και περισσότερο σημαντική. Όσον αφορά τους ιστοτόπους της Επιτροπής, δεν υπάρχει καμία νομική υποχρέωση να μεταφράζεται κάθε σελίδα σε όλες τις επίσημες γλώσσες. Ωστόσο, η Επιτροπή παρέχει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες, σε όσο το δυνατόν περισσότερες γλώσσες, στους ιστοτόπους της. Ποιο είναι το κόστος της μετάφρασης και της διερμηνείας στα όργανα της ΕΕ; Το συνολικό κόστος της μετάφρασης και της διερμηνείας σε όλα τα όργανα της Ένωσης (συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου, του ικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής και της Επιτροπής των Περιφερειών) είναι περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ ετησίως. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 1% του προϋπολογισμού της ΕΕ ή μόλις πάνω από 2 ευρώ ανά πολίτη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απασχολεί περίπου 3.000 μεταφραστές και διερμηνείς. 3
Ποια γλώσσα είναι η σημαντικότερη; Όλες οι γλώσσες θεωρούνται εξίσου σημαντικές. Η γλώσσα της ΕΕ με τον μεγαλύτερο αριθμό φυσικών ομιλητών εντός της ΕΕ είναι τα γερμανικά. Αλλά δεν χρησιμοποιείται ευρέως έξω από τη Γερμανία και την Αυστρία. Οι γλώσσες της ΕΕ που χρησιμοποιούνται περισσότερο στον κόσμο είναι τα αγγλικά και τα ισπανικά αλλά οι περισσότεροι από τους ομιλητές δεν είναι στην Ευρώπη. Τα αγγλικά είναι η ευρύτερα γνωστή δεύτερη γλώσσα στην ΕΕ. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι, ακόμη και σήμερα, λιγότερο από το 50% του πληθυσμού της ΕΕ την γνωρίζει αρκετά καλά για να μπορεί να επικοινωνήσει. Τα γαλλικά είναι η επίσημη γλώσσα ή μία από τις επίσημες γλώσσες τριών κρατών μελών (Βέλγιο, Γαλλία και Λουξεμβούργο). Μιλιέται σε πολλά μέρη του κόσμου και διδάσκεται σε πολλά σχολεία της ΕΕ αλλά είναι πολύ περισσότερο ευρέως γνωστή στη νότια και τη δυτική παρά στη βόρεια και την ανατολική Ευρώπη. Η καθιέρωση μιας γλώσσας για όλους θα ήταν ικανοποιητική λύση; Η ιδέα ότι μια ενιαία γλώσσα θα μπορούσε να είναι η λύση για όλες τις γλωσσικές ανάγκες είναι πάρα πολύ απλοϊκή. Μερικές φορές προτείνονται τα λατινικά ή η εσπεράντο ως η ενιαία, πανευρωπαϊκή γλώσσα που πρέπει να υιοθετήσει η ΕΕ. Ωστόσο, επειδή σχεδόν όλοι θα έπρεπε να μάθουν μία από τις γλώσσες αυτές από την αρχή, αυτή η λύση θα ήταν εξίσου δύσκολη και όχι ιδιαίτερα χρήσιμη στις σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο. Η κατάρτιση των εκπαιδευτικών και η διδασκαλία μιας νέας γλώσσας σε 500 εκατομμύρια Ευρωπαίους θα ήταν πολύ χρονοβόρα και δαπανηρή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η προσήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην πολυγλωσσία προάγει περισσότερο την πολυμορφία παρά την ομοιομορφία. Σε τι θα με ωφελήσει η εκμάθηση ξένων γλωσσών; Σε περιόδους αυξανόμενης ανεργίας και αβέβαιων οικονομικών προοπτικών, η ικανότητα χρήσης και κατανόησης ξένων γλωσσών αποτελεί προστιθέμενη αξία και βασικό προσόν για την απασχολησιμότητα, την ανάπτυξη και την απασχόληση. Ως εκ τούτου, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ ζήτησαν, το 2002, να θεσπιστεί η διδασκαλία τουλάχιστον δύο ξένων γλωσσών από πολύ νεαρή ηλικία. Τι είδους υποστήριξη παρέχει η ΕΕ για να δώσει στους πολίτες τη δυνατότητα να μάθουν ξένες γλώσσες στο εξωτερικό; Η εκμάθηση ξένων γλωσσών στο εξωτερικό μπορεί να παίξει ρόλο στην ανάκαμψη των οικονομιών μας και στη δημιουργία μιας πιο συνεκτικής κοινωνίας στην ήπειρό μας. Όλοι οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να είναι σε θέση να βελτιώσουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες, να ανοίξουν τους ορίζοντές τους σε διαφορετικούς πολιτισμούς και να ανακαλύψουν τις ευκαιρίες που τους προσφέρουν η ενωσιακή και η παγκόσμια αγορά. Το πρόγραμμα διά βίου μάθησης της ΕΕ διαθέτει περίπου 50 εκατομμύρια ευρώ ετησίως για την καλύτερη συνειδητοποίηση της σημασίας των γλωσσικών δεξιοτήτων, την τόνωση της πρόσβασης σε πόρους εκμάθησης ξένων γλωσσών και την ανάπτυξη της εκμάθησης γλωσσών και σχετικού εκπαιδευτικού υλικού. Η εκμάθηση ξένων γλωσσών και η γλωσσική πολυμορφία είναι μία από τις προτεραιότητες του προγράμματος «Erasmus για όλους» για την περίοδο 2014-20. Αναμένεται ότι το νέο πρόγραμμα, που εξετάζεται αυτήν την περίοδο από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα αυξήσει σημαντικά τη χρηματοδότηση για την απόκτηση και την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων. 4
Είναι οι γλώσσες σημαντικές για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες; Ναι, επειδή είναι χρήσιμο να γνωρίζετε τη γλώσσα του πελάτη σας. Το 2006 εκπονήθηκε, για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μελέτη που υπολόγισε πόσο κοστίζει στις επιχειρήσεις της ΕΕ η άγνοια ξένων γλωσσών. Η μελέτη έδειξε ότι οι ΜΜΕ που επενδύουν στις γλωσσικές δεξιότητες του προσωπικού τους ή ακολουθούν μια συγκεκριμένη γλωσσική στρατηγική πραγματοποίησαν εξαγωγικές πωλήσεις υψηλότερες κατά 44,5% από τις αντίστοιχες πωλήσεις των επιχειρήσεων που δεν έκαναν καμία τέτοια επένδυση. Ποια είναι η άποψη των Ευρωπαίων για τις γλώσσες; Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρομέτρου σχετικά με τη στάση των πολιτών της ΕΕ απέναντι στην πολυγλωσσία και την εκμάθηση ξένων γλωσσών, η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2012, σχεδόν εννέα στους δέκα πολίτες της ΕΕ θεωρούν ότι η καλή γνώση ξένων γλωσσών είναι πολύ χρήσιμη, ενώ το 98% δηλώνουν ότι η γνώση ξένων γλωσσών αποτελεί πλεονέκτημα για το μέλλον των παιδιών τους. Οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν άριστα τα οφέλη της πολυγλωσσίας: σε ποσοστό 72% συμφωνούν με τον στόχο αυτόν, ενώ το 77% θεωρούν ότι πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα σε ποσοστό 53% χρησιμοποιούν ξένες γλώσσες στην εργασία τους, ενώ το 45% πιστεύουν ότι βρήκαν καλύτερη θέση εργασίας στη χώρα τους χάρη στις ξένες γλώσσες που γνώριζαν. Πόσο ικανοί στη χρήση ξένων γλωσσών είναι οι Ευρωπαίοι; Σύμφωνα με την έρευνα που διενεργήθηκε από το Ευρωβαρόμετρο το 2012, ο αριθμός των Ευρωπαίων που δηλώνουν ότι μπορούν να επικοινωνήσουν σε μια ξένη γλώσσα μειώθηκε ελαφρά, από 56% σε 54%, σε σχέση με την τελευταία έρευνα για την πολυγλωσσία, η οποία είχε διενεργηθεί το 2005. Στο πλαίσιο μιας άλλης ειδικής μελέτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της πρώτης ευρωπαϊκής έρευνας για τις γλωσσικές ικανότητες, έγιναν γλωσσικά τεστ μεταξύ μαθητών εφηβικής ηλικίας σε 14 ευρωπαϊκές χώρες διαπιστώθηκε ότι μόνο το 42% γνωρίζουν καλά την πρώτη ξένη γλώσσα τους και μόλις το 25% τη δεύτερη. Ένας σημαντικός αριθμός, 14% για την πρώτη ξένη γλώσσα και 20% για τη δεύτερη, δεν κατορθώνουν να φτάσουν ούτε καν στο επίπεδο του «βασικού χρήστη». Το ποσοστό των μαθητών που χρησιμοποιούν με ευχέρεια την πρώτη ξένη γλώσσα τους κυμαίνεται από 82% στη Μάλτα και τη Σουηδία (όπου τα αγγλικά είναι η πρώτη ξένη γλώσσα) έως μόνο 14% στη Γαλλία (εκμάθηση αγγλικών) και 9% στο Ηνωμένο Βασίλειο (εκμάθηση γαλλικών). Το διαδίκτυο διευκόλυνε τους ανθρώπους να διευρύνουν τις «παθητικές» τους δεξιότητες ανάγνωσης και ακουστικής κατανόησης ξένων γλωσσών. Ο αριθμός των Ευρωπαίων που χρησιμοποιούν τακτικά ξένες γλώσσες στο διαδίκτυο, π.χ. στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυξήθηκε κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, από 26% σε 36%. Η πιο πολύγλωσση χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το Λουξεμβούργο, όπου το 99% των πολιτών γνωρίζουν καλά τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα. Ποιος είναι ο πιο πολύγλωσσος άνθρωπος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή; Ο Ιωάννης Οικονόμου, που εργάζεται ως μεταφραστής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μιλάει 32 γλώσσες. Ο Ιωάννης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε γλωσσολογία στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές μεσανατολικών γλωσσών και πολιτισμών στο πανεπιστήμιο Columbia των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Ιωάννης εργάζεται στην Επιτροπή από το 2002. Θα είναι ένας από τους ομιλητές του συνεδρίου που θα διεξαχθεί αυτή την εβδομάδα στην Κύπρο με θέμα «Η πολυγλωσσία στην Ευρώπη». 5