Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο, 1. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ, από τη ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ της Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΣΤΟΧΟΙ: Α) ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ Να γνωρίσουν οι μαθητές βασικά στοιχεία για την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. Να πληροφορηθούν τις συνθήκες ζωής των γυναικών και των παιδιών. Να κατανοήσουν όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εκπαίδευσης στο Βυζάντιο. Να μάθουν για την αντιμετώπιση των ασθενειών, την ιατρική και την κοινωνική περίθαλψη στο Βυζάντιο. Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της ύπαρξης οργανωμένων νοσοκομείων στην Κωνσταντινούπολη. Να έρθουν σε επαφή με την ενδυμασία και τη μόδα και τη διαρρύθμιση των κατοικιών στο Βυζάντιο. Να πληροφορηθούν για τους τρόπους ψυχαγωγίας, τον Ιππόδρομο και τα λαϊκά πανηγύρια στο Βυζάντιο.
Β) ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙ (συναισθηματικοί, στάσεων) Να συγκρίνουν τη στάση της κοινωνίας απέναντι στη γυναίκα και στο παιδί με τη σημερινή. Να αξιολογήσουν την προσφορά του Χριστιανισμού σχετικά με τη θέση της γυναίκας και των παιδιών. Να εκτιμήσουν την αξία της δημόσιας, δωρεάν παιδείας που δεν υπήρχε στο Βυζάντιο. Να συγκρίνουν τις παροχές στον τομέα της υγείας με την εποχή μας. Να συνειδητοποιήσουν τη διαφορά στο επίπεδο διαβίωσης πλουσίων και φτωχών.
(δεξιοτήτων, ψυχοκινητικοί) Να ασκηθούν στην ανάγνωση και κατανόηση πηγών που μας οδηγούν σε ιστορικά συμπεράσματα. Να ασκηθούν στην παρατήρηση των εικόνων και στην περιγραφή τους. Να υποδυθούν ρόλους. Να ασκηθούν στον προφορικό λόγο. Να δημιουργήσουν δικά τους κείμενα (δημιουργική γραφή). Να ασκηθούν περαιτέρω στην ομαδικότητα και τη συνεργασία.
ΜΕΘΟΔΟΣ: επαγωγική, παραγωγική, ερμηνευτική (πηγών και εικόνων), βιωματική. ΜΟΡΦΗ: συμμετοχική, ομαδοσυνεργατική. ΤΕΧΝΙΚΕΣ: εκθετική, κατευθυνόμενος διάλογος, μελέτη κειμένων και παρατήρηση εικόνων, θεατρικές τεχνικές, χρήση νέων τεχνολογιών: παρουσίαση. ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: σε 2 διδακτικές ώρες.
1η διδακτική ώρα ΑΦΟΡΜΗΣΗ: ανάκληση παλαιάς πείρας Από όσα έχουμε πει για την κοινωνική πυραμίδα στο Βυζάντιο. ( ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο II. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1.Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία)
ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Πρωτοβυζαντινή περίοδος Μεσοβυζαντινή περίοδος Υστεροβυζαντινή περίοδος
Η κοινωνία του "θεοφύλακτου" Βυζαντίου ήταν δομημένη με αυστηρή ιεραρχία και συγκεντρωτισμό της εξουσίας. Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο «πιστός εν Χριστώ Βασιλεύς" με την οικογένεια και την Αυλή του.
Τοιχογραφία. Βουλγαρία, Μονή Κρεμίκοβτσι, Αναπαράσταση βυζαντινών αρχόντων. Η τοπική αριστοκρατία, οι κρατικοί υπάλληλοι και οι ανώτεροι στρατιωτικοί και μεγαλογαιοκτήμονες ανήκαν στην ανώτερη τάξη.
Η μεσαία τάξη αποτελούνταν από τους αστικούς πληθυσμούς των εμπόρων, των βιοτεχνών και των ιδιοκτητών μεσαίων εκτάσεων γης. Ενώ, ο δήμος, η κατώτερη τάξη δηλαδή, περιλάμβανε τους μισθωτούς εργάτες και τους πένητες.
Τα παιδιά παρακολουθούν την παρουσίαση και συζητούν, διαβάζουν τις πηγές και παρατηρούν περιγράφουν τις εικόνες ώστε να κατανοηθούν : α) οι συνθήκες ζωής των γυναικών, β) ο τρόπος σύναψης γάμου, γ) οι αρχές και οι τρόποι της ανατροφής των παιδιών, δ) Το βυζαντινό εκπαιδευτικό σύστημα. (25 λεπτά)
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Στην καθημερινή ζωή, πρωταρχικός προορισμός της γυναίκας είναι να δημιουργήσει οικογένεια. Τοιχογραφία. Καστοριά, Ναός Αγίου Στεφάνου
Νεαρή γυναίκα να τακτοποιεί το λίκνο του μωρού Κατά κανόνα, περνά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας της στο σπίτι, όπου ασχολείται με την ανατροφή των παιδιών και τις καθημερινές δουλειές, όπως το μαγείρεμα ή το γνέσιμο και η ύφανση.
Ο νόμος δεν επέτρεπε να παντρεύονται τα κορίτσια κάτω από δώδεκα χρονών και τα αγόρια κάτω από δεκατέσσερα. Πριν από το γάμο τελούνταν οι αρραβώνες και υπογραφόταν συμβόλαιο που καθόριζε την προίκα της νύφης και τα δώρα του γαμπρού. Μετά την τέλεση του μυστηρίου, οι συγγενείς και φίλοι γύριζαν στο σπίτι του γαμπρού, όπου ακολουθούσε το γαμήλιο γλέντι.
Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Τελετή γάμου. (Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
Ασημένια στέφανα γάμου. Προέρχονται από την Ταρσό της Κιλικίας και χρονολογούνται στο 1900. Τα στέφανα αυτού του είδους φυλάσσονταν στα σκευοφυλάκια των ναών και χρησιμοποιούνταν σε όλους τους γάμους.
Ο Γάμος στην Κανά, Τοιχογραφία. Θεσσαλονίκη, Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού
Ο χριστιανισμός απελευθέρωσε τη γυναίκα. «Στο κήρυγμα του Ναζωραίου η γυναίκα βλέπει το λυτρωμό της. Η νέα θρησκεία επηρέασε όλη τη βυζαντινή νομοθεσία. Βαθύτερα όμως ρίζωσε στο οικογενειακό δίκαιο. Με αυτό δίνει το χέρι στη γυναίκα και προσπαθεί να την ανεβάσει ψηλότερα από εκεί που την έβαλε το ελληνικό και το ρωμαϊκό δίκαιο. Αντιστέκεται, όσο της είναι βολετό, στις ασιατικές επιρροές και συνήθειες, που όσο πήγαιναν και έσφιγγαν πιότερο τη βυζαντινή κοινωνία». Ρόζα Ιμβριώτη, Η γυναίκα στο Βυζάντιο
Όταν η σύζυγος αγανακτεί Φροντίζω το σπίτι και κάνω όλες τις δουλειές [...] Φροντίζω τα παιδιά καλύτερα από την καλύτερη παραμάνα. Υφαίνω μόνη μου τη ρόμπα που φορώ [...] Φτιάχνω τα πουκάμισα και τα παντελόνια [...] Πότε μου αγόρασες μια φούστα; Ποτέ δεν είδα από τα χέρια σου πασχαλιάτικο δώρο. Άντεξα έντεκα χρόνια στερήσεων και μιζέριας κοντά σου και δεν πήρα από σένα ούτε ένα ζευγάρι κάλτσες. Ποτέ δεν είχα μια μεταξωτή ρόμπα, ποτέ ένα δακτυλίδι, ποτέ ένα βραχιόλι. Από τα Πτωχοπροδρομικά Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο. Βιβλιοθήκη Βατικανού.
Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της στο σπίτι. Στο Στρατηγικόν του Κεκαυμένου διαβάζουμε : "Τας θυγατέρας σου ως καταδίκους έχε εγκεκλεισμένας και απροόπτους ". Ταξιάρχης Μητροπόλεως, Καστοριά, Ειρήνη Παλαιολογίνα, κόρη του Μιχαήλ Παλαιολόγου.
Οι έξοδοι, πάντα με συνοδεία, για την εκκλησία, τα πανηγύρια και το λουτρό, καθώς και οι επισκέψεις σε συγγενικά πρόσωπα, ήταν οι μόνες κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες της γυναίκας έξω από το σπίτι. Τμήμα μικρογραφίας με νεαρές γυναίκες και ιερέα, 13ος αι., Άγιον Όρος, μονή Βατοπεδίου.
Από πολύ μικρή μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. Κάποιες γυναίκες, αναλογικά ελάχιστες, αποκτούσαν και ευρύτερη μόρφωση. Άννα Κομνηνή, ψηφιδωτό
Ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη όπου ανήκε ήταν οικοδέσποινα και κυρά. Η απόκτηση παιδιών την εξύψωνε.
Λεπτομέρεια μικρογραφίας με γυναίκα που μαζεύει στάχυα, 13ος αι., Άγιον Όρος, μονή Βατοπεδίου. Στον επαγγελματικό τομέα ο ρόλος της γυναίκας ήταν μικρός. Οι γυναίκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν στα χωράφια και στα εργαστήρια της οικογένειάς τους.
Παρά τα εμπόδια των νόμων και των παραδόσεων, που όριζαν ότι «δεν επιτρέπεται στις γυναίκες να καθίζουν στο εργαστήρι, να πωλούν και να αγοράζουν», πολλές γυναίκες σταδιοδρόμησαν σε επαγγέλματα της αγοράς και ιδιαίτερα σε όσα είχαν σχέση με τα υφάσματα. Οι βυζαντινές πηγές μιλούν ακόμη για γυναίκες ιατρούς, μαίες, «δασκάλες κόμμωσης και ραπτικής», αλλά και ιδιοκτήτριες καταστημάτων τροφίμων.
Το γυναικείο πανηγύρι της Αγίας Αγάθης «Κάθε χρόνο, στη γιορτή της Αγίας Αγάθης, γινόταν στην Κωνσταντινούπολη πανηγύρι που οργάνωναν οι γυναίκες υφάντριες και πλέκτριες της Πόλης. Ήταν αφιερωμένο σε όλες τις γυναίκες και στην Αγία, που τη θεωρούσαν προστάτισσά τους. Μαζί με τις θρησκευτικές και γιορταστικές εκδηλώσεις οι γυναίκες έκαναν εκεί αναπαράσταση της τέχνης τους και πουλούσαν τα προϊόντα τους, σε καλές τιμές. Γι αυτό πολλές γυναίκες της Πόλης περίμεναν το δικό τους πανηγύρι για τα ψώνια τους». Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία
Το παιδί στο Βυζάντιο Η φροντίδα της ανατροφής των παιδιών στα καθοριστικά πρώτα χρόνια της ζωής τους ήταν έργο της μητέρας τους ή στις πλουσιότερες οικογένειες κάποιας τροφού. Λεπτομέρεια από παρασελίδια μικρογραφία με παράσταση παιδιού που αγκαλιάζει τη μητέρα του, 11ος αι., Άγιον Όρος, μονή Εσφιγμένου.
Η γέννηση αγοριού ήταν αφορμή για μεγάλες χαρές και γλέντια. Ο ερχομός των κοριτσιών όμως ήταν αθόρυβος. Τοιχογραφία. Βουλγαρία, Μονή Κρεμίκοβτσι,
Μέσα στην πρώτη εβδομάδα τα νεογέννητα βαπτίζονταν. Στο όνομα που έπαιρναν πρόσθεταν το όνομα του πατέρα τους σε πτώση γενική. Αργότερα καθιερώθηκε και το επώνυμο, αρχικά στις αριστοκρατικές οικογένειες, όπως ήταν οι Κομνηνοί. Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία
Τα βρέφη κοιμόντουσαν σε λίκνα. Έκαναν τα πρώτα τους βήματα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της μητέρας τους, που τους μάθαινε και τα πρώτα γράμματα και τα καθησύχαζε με παραμύθια ή με αφηγήσεις από την Αγία Γραφή, όπως η παιδική ηλικία του Ισαάκ και του Ιακώβ. Λεπτομέρεια από μικρογραφική παράσταση χειρογράφου με γυναίκα που κουνάει σείστρο πάνω από το λίκνο του βρέφους, 6ος αι., Βιέννη, Oesterreichische Nationalbibliothek.
Τα παιχνίδια που τα διασκέδαζαν ήταν το σείστρο και ο καλαθίσκος που ήταν γεμάτος με αθύρματα, παιχνίδια δηλαδή.
Τα λίγο μεγαλύτερα αγόρια είχαν τη συρίκτρα, πήλινα οχήματα και αρματηλάτες, τη δερμάτινη -συχνά πολύχρωμη- σφαίρα, τους αστραγάλους, τον τροχό ή κρίκο και τα καλαλαλλάκια, τα πεντόβολα της λαϊκής μας παράδοσης. Τα κορίτσια έπαιζαν με τις πλαγγόνες και τα νιννία. Αγαπημένο τους επίσης παιχνίδι ήταν η μίμηση σημαντικών γεγονότων όπως ο γάμος και η βάπτιση. Ακόμη, συνήθιζαν να χτίζουν σπίτια από χώμα, όπως αναφέρει ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης. Τμήμα μικρογραφικής παράστασης με το μικρό Δαβίδ να εκσφενδονίζει λίθο, 13ος αι., Άγιον Όρος, μονή Διονυσίου.
Η μόρφωση των παιδιών Φορητή εικόνα του Αγίου Νικολάου, Ι. Μ. Πάτμου Συνεχίστηκε η ελληνιστική παράδοση, αλλά εκτός από τα ιδιωτικά σχολεία υπάρχουν και δωρεάν σχολεία για τα ορφανά παιδιά. Επίσης, παράλληλα με τα κοσμικά σχολεία λειτουργούσαν και εκκλησιαστικά σχολεία.
1 ος ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ : του γραμματιστή 2 ος ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ: του γραμματικού Φοιτούσαν παιδιά από την ηλικία των επτά περίπου ετών. Τα παιδιά μάθαιναν σταδιακά ανάγνωση, γραφή, γραμματική, αριθμητική, γεωμετρία, και μουσική. Φοιτούσαν παιδιά από την ηλικία των δώδεκα περίπου ετών. Τα παιδιά μάθαιναν γραμματική, ρητορική και φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική. Μεταξύ άλλων διδάσκονταν τον Όμηρο, κλασικούς και μεταγενέστερους συγγραφείς.
Στο Βυζάντιο λειτουργούσαν Πανεπιστήμια, εξέλιξη των αρχαίων Φιλοσοφικών σχολών, με διευρυμένο όμως πρόγραμμα σπουδών και με κρατικό ή Εκκλησιαστικό έλεγχο. Μετά τον 11ο αιώνα πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία απέκτησαν και οι γυναίκες. Μικρογραφική παράσταση με τον άγιο Γρηγόριο και τον Ιουλιανό τον Εξισωτή που συζητούν κρατώντας κώδικες και ειλητάρια, 12ος αι., Άγιον Όρος, μονή Παντελεήμονος.
Μαθητές και φιλόσοφοι στο διδασκαλείο των νόμων. Χρονογραφία του Ιωάννη Σκυλίτζη (Εθνική Βιβλιοθήκη Μαδρίτης).
Πού στεγάζονται τα σχολεία στο Βυζάντιο; Πού κάθονται οι μαθητές; Μικρογραφική παράσταση με μαθητές και δάσκαλο κληρικό.
Μικρογραφία από Ευαγγελιστάριο, ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Ποια σύνεργα γραφής διακρίνετε στην εικόνα;
Ευαγγελιστής Ματθαίος. Τα τέσσερα ευαγγέλια, μέσα 10 ου αιώνα, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αι. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, από το Ευαγγέλιο του Ραντοσλάβου, Βιβλιοθήκη του Μεγάλου Πέτρου, Ρωσία. Τι κάνει ο ευαγγελιστής Λουκάς; Γιατί; Ποιο όργανο χρησιμοποιεί;
Όσα αγόρια δεν πήγαιναν σχολείο μάθαιναν τέχνες σε ειδικούς τεχνίτες. Παιδιά που εκπαιδεύονται σε οικοδομικές τέχνες. Μικρογραφία με παράσταση οικοδόμων, από το Ψαλτήρι Χλουντώφ, β' μισό 9ου αι., Μόσχα, State Historical Museum.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α) Με βάση όσα μάθαμε να υποδυθείτε ότι είστε ένας μικρός μαθητής που ζει στην Κων/πολη και να απαντήσετε τις ερωτήσεις: Είμαι:... Εποχή:... Τάξη:... Το σχολείο μου είναι: α) Δημόσιο (δωρεάν), β) Ιδιωτικό, γ) Εκκλησιαστικό Πού κάνεις μάθημα:... Ποιος σου κάνει μάθημα:... Πόσες τάξεις έχει το σχολείο σου:... Είναι υποχρεωτικό να πηγαίνεις σχολείο;... Αν ναι, μέχρι ποια ηλικία;... Τι διδάσκεσαι; Τι μαθητικά σύνεργα χρησιμοποιείς (πού γράφεις, με τι γράφεις, τι υλικά που χρησιμοποιείς όταν κάνεις μάθημα): Πώς είναι η αίθουσα; (που κάθεστε κτλ) Πρέπει να είσαι από πλούσια οικογένεια για να μπορείς να πας σχολείο;. Στο σπίτι τι κάνεις, με τι ασχολείσαι; Β) Να παρουσιάσετε τα συμπεράσματά σας σχετικά με την εκπαίδευση των γυναικών στο Βυζάντιο.
Γ) Να συγκρίνετε το σχολείο της Βυζαντινής εποχής με το σημερινό. Γ. 1. Να εντοπίσετε τις ομοιότητες. Γ. 2. Να εντοπίσετε τις διαφορές. Δ) Με βάση τα κείμενα που διδάσκονταν στα βυζαντινά σχολεία και τα σχετικά παραθέματα να σχολιάσετε τη στάση των Βυζαντινών απέναντι στην αρχαιοελληνική παράδοση. Ε) Είσαι μαθητής στο πρώτο στάδιο της εγκύκλιας παιδείας. Τι μαθαίνεις εκεί; Ποιος σου κάνει μάθημα; Πώς γίνεται το μάθημα; Πώς μπορείς να συνεχίσεις τις σπουδές σου; Ποια επαγγελματική αποκατάσταση προσδοκάς; (12 13 λεπτά)
Ας παίξουμε Ζητάμε από τα παιδιά να γράψουν (σε ομάδες) ένα κείμενο διήγηση/ημερολόγιο μιας γυναίκας ή ενός παιδιού που ζουν στο Βυζάντιο. Οι ομάδες παρουσιάζουν τις διηγήσεις τους. Κάποια ομάδα μπορεί να κάνει κάποιο λάθος(!). Οι άλλοι πρέπει να το βρουν! Για παράδειγμα: Ο Μιχαήλ ζει στο Βυζάντιο τον 10 ο αιώνα. Μεγάλωσε με τις ιστορίες από την Παλαιά Διαθήκη που του έλεγε η μητέρα και η προμάμμη του. Όταν έγινε 7 χρονών παρακολούθησε τη δημόσια δωρεάν εκπαίδευση της εποχής του. Στον πρώτο και στο δεύτερο κύκλο σπουδών μελέτησε σταδιακά ανάγνωση, γραφή, γραμματική, ρητορική και φιλοσοφία, αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική. Το αγαπημένο του κείμενο ήταν η Ιλιάδα του Ομήρου. Πριν κλείσει τα 14 τον πάντρεψαν με τη Ζωή, μια όμορφη κοπέλα 14 χρονών και αυτή.
2η διδακτική ώρα ΑΦΟΡΜΗΣΗ: ανάκληση παλαιάς πείρας (5 ) με παρουσίαση των κειμένων των ομάδων. Τα παιδιά παρακολουθούν την παρουσίαση και συζητούν, διαβάζουν τις πηγές και παρατηρούν περιγράφουν τις εικόνες ώστε να κατανοηθούν : α) τι έκαναν οι Βυζαντινοί για την αντιμετώπιση των ασθενειών, β) πώς ήταν οι κατοικίες τους γ) τι ρούχα φορούσαν και γ) με ποιους τρόπους ψυχαγωγούνταν. (25 )
Ιατρική και κοινωνική περίθαλψη Νοσοκομεία και ιδιώτες γιατροί σε κάθε βυζαντινή πόλη Άσκηση μαγείας παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας Ευαγή ιδρύματα που συντηρούνταν από την Εκκλησία Στο μέσο και ύστερο Βυζάντιο υπάρχει, επίσης πλούσιο συγγραφικό έργο στον τομέα της Ιατρικής.
Μεγάλη είναι η συνεισφορά του Βυζαντίου, όχι μόνο στη θεωρία της ιατρικής, αλλά και στη βοτανική και στη φαρμακολογία, καθώς και τη χειρουργική. Χαρακτηριστικά, έχουν καταγραφεί περίπου 700 ουσίες από φυτά, ζώα ή ορυκτά, από τα οποία μπορούν να παρασκευαστούν φάρμακα, και πάνω από 200 είδη χειρουργικών εργαλείων.
Από την είδηση ότι στην Κωνσταντινούπολη έγινε τον 10ο αιώνα μια εγχείρηση αποχωρισμού σιαμαίων παιδιών από την Αρμενία, τα οποία όμως δεν επέζησαν, μπορούμε να υποθέσουμε το ψηλό επίπεδο της χειρουργικής. Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Χειρουργική επέμβαση σιαμαίων. (Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)
Ιατρός περιθάλπει ασθενή Μικρογραφία σε κώδικα που εικονίζει ιατρό να περιθάλπει ασθενή, 12ος - 13ος αι., Άγιον Όρος, μονή Ιβήρων. Η επιστήμη της Ιατρικής εφαρμόστηκε και αναπτύχθηκε στις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας από σπουδαίους γιατρούς, ενώ ταυτόχρονα γράφτηκαν πολλές μελέτες για τα μέσα που είναι κατάλληλα για τη θεραπεία των ασθενών. Τα έργα των μεγάλων Ελλήνων ιατρών, Ιπποκράτη και Γαληνού αποτέλεσαν τα θεμέλια της βυζαντινής ιατρικής, η οποία εξελίχθηκε περαιτέρω και εμπλουτίστηκε.
Στην Κωνσταντινούπολη τον 10ο αιώνα σημαντικά νοσοκομεία ήταν του αγίου Σαμψών και του Ευβούλου, που είχαν ιατρούς και νοσηλευτές, καθώς και βοηθητικό προσωπικό. Το σημαντικότερο, όμως, νοσοκομείο της πρωτεύουσας ήταν αυτό που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β Κομνηνός στη μονή Παντοκράτορος το 1136. Συγκεκριμένα, ήταν ίδρυμα που περιλάμβανε γηροκομείο, λεπροκομείο και ξενώνα (νοσοκομείο) με εξωτερικά ιατρεία και πενήντα κλίνες κατανεμημένες σε πέντε τμήματα: χειρουργικό, οφθαλμολογικό, γαστρεντερολογικό, γυναικολογικό, παθολογικό.
Ο κανονισμός λειτουργίας ενός νοσοκομείου Η Αυτοκρατορική Μεγαλειότητά μου αποφάσισε την ίδρυση και ενός νοσοκομείου για πενήντα ασθενείς. Ορίζω τα εξής: Να υπάρχουν πενήντα άνετα κρεβάτια για τους εισαγόμενους [...]. Τα πενήντα κρεβάτια μοιράζονται σε πέντε πτέρυγες. Σε κάθε πτέρυγα να υπάρχει ένα επικουρικό κρεβάτι, που να προορίζεται για επείγουσες περιπτώσεις [...]. Σε κάθε πτέρυγα να έχουν υπηρεσία δύο γιατροί, τρεις αρχινοσοκόμοι, δύο βοηθητικοί νοσοκόμοι και δύο υπηρέτες. Από το προσωπικό του νοσοκομείου, τέσσερις νοσοκόμοι και μια νοσοκόμα, δηλαδή ένα άτομο σε κάθε πτέρυγα, πρέπει να διανυκτερεύουν κοντά στους αρρώστους [...]. Οι γιατροί πρέπει να επισκέπτονται το νοσοκομείο κάθε μέρα. Από την αρχή του Μαΐου ως τη γιορτή του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) πρέπει να το επισκέπτονται και τα βράδια. Μετά την προσήκουσα προσευχή πρέπει να εξετάζουν τους ασθενείς με προσοχή και με ευσυνειδησία, να κάνουν πλήρη και ακριβή διάγνωση της πάθησης του καθενός, να ορίζουν στον καθένα τα κατάλληλα φάρμακα και να δίνουν σωστές οδηγίες. Από το Τυπικόν του αυτοκράτορα Ιωάννη Β Κομνηνού για το νοσοκομείο της Μονής Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη
Η Κατοικία Στο Βυζάντιο υπήρχαν πολυτελείς Επαύλεις για τους μεγαλοκτηματίες με εσωτερικούς κήπους και στοές.
Διώροφα σπίτια με τζάκι, κουζίνα, πλυσταριό, Λουτρό και εικονοστάσιο ή παρεκκλήσι στο Ισόγειο και τα υπόλοιπα δωμάτια στον επάνω όροφο για τους ευκατάστατους αστούς. Άθλιες κατοικίες για τους φτωχούς των πόλεων και για τους χωρικούς Παλάτι πλουσίου. Μικρογραφία χειρογράφου. Ρώμη, Βιβλιοθήκη Βατικανού. 11ος αι.
Τα σπίτια, που προορίζονταν για την αριστοκρατία, είχαν μεγάλη έκταση και συχνά πολυτελή διακόσμηση. Η πρόσοψή τους πρέπει να ήταν ιδιαίτερα φροντισμένη, με ποικίλα συστήματα δομής, ορθομαρμαρώσεις και χρώματα που έδιναν μια ωραία όψη. Ο ιστορικός Χωνιάτης αναφέρει ότι «οι τοίχοι των σπιτιών ήταν χρώμασι διηνθισμένοι».
Από τα δωμάτια, το πιο σημαντικό ήταν το τρικλίνιο που χρησίμευε ως τραπεζαρία.
Γύρω από το τρικλίνιο ήταν τα δωμάτια, κουβούκλια ή κοιτώνες των ανδρών και των παιδιών, η τραπεζαρία και οι χώροι υγιεινής. Τα διαμερίσματα των γυναικών, τα λεγόμενα ματρωνίκια, βρίσκονταν στα ενδότερα των οικημάτων. Βυζαντινό χειρόγραφο με εικονογράφηση
Ιορδανία, Μαδηβά, Αναπαράσταση βυζαντινής οικίας.
Τα διώροφα σπίτια στις πόλεις οικοδομούνταν γύρω από μια κεντρική αίθουσα που την χρησιμοποιούσαν για υποδοχή. Στο ισόγειο, τα σπίτια διέθεταν δωμάτιο με τζάκι, κουζίνα, πλυσταριό, λουτρό και ένα εικονοστάσιο ή παρεκκλήσι. Κολώνες πέτρινες ή ξύλινες στήριζαν τον επόμενο όροφο, όπου βρίσκονταν τα υπόλοιπα δωμάτια.
Ψηφιδωτό. Συρία, Δαμασκός, Μεγάλο Τέμενος, Αναπαράσταση βυζαντινής οικίας.
Τα σπίτια διέθεταν ακόμα μπαλκόνια ή εξώστες -ηλιακά- όπως τα λέγανε και αυλές ή κήπους. Ανάλογα με την οικονομική άνεση και το γούστο του ιδιοκτήτη υπήρχε διακόσμηση με ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και μωσαϊκά. Ψηφιδωτό. Ιταλία, Ραβέννα, Ναός Αγίου Απολλινάριου Νέου, Το βυζαντινό παλάτι της Ραβέννας.
Τοιχογραφία. Ουκρανία, Κίεβο, Ναός Αγίας Σοφίας, Αναπαράσταση εσωτερικού οικίας.
Τοιχογραφία. Αθήνα, Μονή Καισαριανής, Αναπαράσταση του Μυστικού δείπνου.
Τοιχογραφία. Βέροια, Βυζαντινό Μουσείο, Αναπαράσταση βυζαντινού σπιτιού.
Εξωτερική άποψη. Μυστράς, Οικία Λάσκαρη.
Η ενδυμασία στο Βυζάντιο Η βυζαντινή αριστοκρατία, οι αξιωματούχοι και οι αυλικοί που περιέβαλλαν τον αυτοκράτορα και βέβαια ο ίδιος ο αυτοκράτορας και η οικογένειά του, πρόσεχαν και έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην ενδυμασία τους. Στο Βυζάντιο η φροντισμένη και ακριβή ενδυμασία ήταν απαραίτητο στοιχείο σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και συνδεόταν με τους τίτλους και τα αξιώματα. Φορούσαν πολυτελή ρούχα από ακριβά υφάσματα, όπως μετάξι από την Ανατολή, τα οποία είχαν δημιουργήσει ράπτες που δούλευαν αποκλειστικά για την αυτοκρατορική αυλή. Μικρογραφία με τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό και τη Μαρία της Αντιοχείας, Βατικανό
Για τον απλό Βυζαντινό η ενδυμασία είχε τον καθαρά χρηστικό της χαρακτήρα. Ενδιαφερόταν για τα απλά καθημερινά ρούχα που θα τον προστάτευαν από τα καιρικά φαινόμενα και θα του πρόσφεραν μια άνεση στις καθημερινές του εργασίες στο χωράφι, στο βοσκοτόπι, στο λιμάνι, στο εργαστήρι, στην αγορά.
Λεπτομέρεια από την εικονογράφηση κώδικα με παράσταση ζωγράφου, 11ος αι., Άγιον Όρος, μονή Διονυσίου. Bασικό ένδυμα για όλους στο Βυζάντιο ήταν ο χιτώνας σε σχήμα T, που διέφερε στο μήκος και τα μανίκια και συνήθως έδενε στη μέση με ζώνη. Ο μακρύς μoνόχρωμoς χιτώνας ήταν η τυπική καθημερινή φoρεσιά τoυ λαoύ σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.
Μικρογραφία που εικονίζει την είσπραξη φόρων, 1136-1155, Σινά, μονή Αγίας Αικατερίνης.
Τοιχογραφία. Π.Γ.Δ.Μ., Νέρεζι, Ναός Αγίου Παντελεήμονα, Αναπαράσταση με ανδρικές ενδυμασίες. Τοιχογραφία. Κόσοβο, Παναγία Λιέβισκα, Αναπαράσταση της Αγίας Βαρβάρας.
Ο κοντός χιτώνας (στιχάριο) με κoντά μανίκια, απεικονίζεται συχνά σε ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Είναι το ένδυμα των φτωχών αγροτών αλλά και των παιδιών. Το χειμώνα έριχναν στην πλάτη τους μια κάπα, τη μηλωτή, ρούχο φτιαγμένο από δέρμα προβάτου, ή άλλου ζώου.
Δούλοι Μικρογραφική παράσταση της χήρας Δανιηλίδας που μεταφέρεται σε φορείο από δούλους
Ψυχαγωγία Οι Βυζαντινοί είχαν θρησκευτικές, Κοινωνικές και λαϊκές γιορτές. Τις Απόκριες μεταμφιέζονταν και έκαναν παρέλαση στους δρόμους. Κατά τη νέα σελήνη άναβαν φωτιές στους δρόμους και πηδούσαν από πάνω, ενώ σύχναζαν και σε ταβέρνες με φαγητό και άφθονο κρασί. Χειρόγραφο του 12 ου αιώνα, Βιβλιοθήκη του Βατικανού
Στην επαρχία γίνονταν ετήσια πανηγύρια που εξελίσσονταν σε λαϊκές γιορτές. Εκεί συγκεντρώνονταν μάγοι, αστρολόγοι, θεραπευτές, θαυματοποιοί που τραβούσαν την προσοχή του κόσμου, παρά τις απαγορεύσεις της Εκκλησίας Ακροβάτης χορός με το φίδι, από κώδικα με τις Ομιλίες του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού
Ταχυδακτυλουργός και μουσικός, παράσταση σαλπιγκτών και άλλων μουσικών, από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, μέσα 12ου - μέσα 13ου αι.,
Πανηγύρι στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη του 12ου αιώνα Συρρέουν εκεί όχι μόνο όλοι οι αυτόχθονες και ο ντόπιος πληθυσμός, αλλά κάθε είδους άνθρωποι από παντού [...] τόσο μεγάλη είναι η δόξα του σε ολόκληρη την Ευρώπη. [...] Είχαν στηθεί σκηνές των εμπόρων σε δύο παράλληλες γραμμές αντικριστά, οι γραμμές τραβούσαν μακριά, αφήνοντας ανάμεσά τους να ανοίγεται ένας πλατύς διάδρομος, ωστε να υπάρχει δίοδος για το ορμητικό πλήθος[...] Υπήρχαν κάθε είδος ρούχα [...] και όσα φέρνουν τα εμπορικά καράβια από την Ιταλία στους Έλληνες. Αλλά και η Φοινίκη στέλνει πολλά και η Αίγυπτος, όπως και η Ισπανία και οι Ηράκλειες Στήλες, που φτιάχνουν τα ωραιότερα έπιπλα.[...]
Ψυχαγωγικές εκδηλώσεις στον Ιππόδρομο
Ο ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης
Βιωματικό παιχνίδι: συνέντευξη με ιερέα που καταδικάζει όσα συμβαίνουν σε ένα λαϊκό πανηγύρι. (ομαδοσυνεργατικά) (10 ) Με ποιους τρόπους διασκεδάζει ο κόσμος;
Θέλετε να τα χρωματίσετε;
Μπορείτε να περιγράψετε τα ρούχα που φορούν;
ΑΝΑΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (5 ) 1. Η ενδυμασία και η μόδα στα Βυζαντινά χρόνια. 2. Το παπούτσι στην βυζαντινή ενδυμασία. 3. Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο. 4. Η θέση της γυναίκας στην βυζαντινή κοινωνία. 5. Η διατροφή στο Βυζάντιο. 6. Ο μοναχισμός: μια μέρα σε ένα βυζαντινό μοναστήρι 7. Χρυσός και άργυρος στο Βυζάντιο.
ΕΠΟΠΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: υπολογιστής και βιντεοπροβολέας, λογισμικό παρουσίασης, το σχολικό (διαδραστικό) βιβλίο, το βιβλίο καθηγητή. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Α) με τα βιωματικά παιχνίδια Β) τις εργασίες που ανατίθενται.
Διαβάζουμε και ένα βιβλίο; Ρωμανός ο ψηφωτής στη Ραβέννα Της Έλλης Δρούλια Από τις εκδόσεις ΚΑΝΑΚΗ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Να γράψετε μια σύνοψη της ιστορίας που διαβάσατε. Ποια ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα αναφέρονται στην ιστορία που διαβάσατε; Για ποια όψη της καθημερινής ζωής στο Βυζάντιο γίνεται λόγος; Ποια επαγγελματική δραστηριότητα περιγράφεται; Συγκεντρώστε τα στοιχεία και καταγράψτε τα σε πίνακα. Ποιες άλλες όψεις της ζωής των Βυζαντινών επισημαίνετε στο διήγημα;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η ενδυμασία και η μόδα στα Βυζαντινά χρόνια. exploringbyzantium.gr http://vizantinonistorika.blogspot.gr/ www.matia.gr http://users.sch.gr/geioanni/sel-ekpaideusi/sel-e-uliko-istoria_b/s-1/1-endym-1.htm Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο http://egpaid.blogspot.com/ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ http://www.taekpaideutika.gr/ https://el.wikipedia.org/wiki/βυζαντινή_παιδεία http://paidio.blogspot.gr/ ex-amaxis.gr/?p=2063 - H εκπαίδευση στο Βυζάντιο Η θέση της γυναίκας στην βυζαντινή κοινωνία www.imma.edu.gr/ Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου http://archive.alithia.gr/ Η θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία el.wikipedia.org/wiki/γυναίκα_στη_βυζαντινή_αυτοκρατορία matia.gr η θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία http://egpaid.blogspot.com/ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ byzepa.wordpress.com www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/d2.2.html vizantinonistorika.blogspot.com/2013/11/blog-post_9.html 9 Νοε 2013 - Τα βυζαντινά επαγγέλματα μέσα από τις επιγραφές http://ebooks.edu.gr/ ιστορία ε δημοτικού