ΤΟ ΟΡΜΕΝΙΟ ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΖΕΡΝΟΜΙΑΝΟΥ (1371) 1
Εμφύλια διαμάχη του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου και του Ιωάννη Καντακουζηνού. 1341 θάνατος του Ανδρονίκου Γ Παλαιολόγου χωρίς να ορίσει Αυτοκράτορα τον 9χρονο γιο του Ιωάννη. Αντιβασιλεία: Αυτοκράτειρα Άννα της Σαβοΐας, ο Πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας και ο στρατηγός Αλέξιος Απόκαυκος 2
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΖΕΡΝΟΜΙΑΝΟΥ(1371) Διδυμότειχο 26 Οκτωβρίου 1341 Ο Καντακουζηνός ανακηρύχτηκε από τον στρατό του Αυτοκράτορας χωρίς στέψη. Ξεκίνησε «ο πιο ολέθριος από τους εμφυλίους πολέμους που μνημονεύονται ανάμεσα στους Ρωμαίους...» Υποστηρίζονταν από τον στρατό και τους πλούσιους γαιοκτήμονες. 3
Ιωάννης Ε Παλαιολόγος Ιωάννης Καντακουζηνός 4
Η Αντιβασιλεία στη διαμάχη αυτή (1341-1347) χρησιμοποιούσε τους συμμάχους της Σέρβους Η αντίπαλη παράταξη του Ιωάννη Καντακουζηνού τους συμμάχους της Τούρκους. Το 1331 ο Στέφανος Δουσάν ανέλαβε την εξουσία στο Σερβικό κράτος. Στόχος του: Η δημιουργία σερβικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη και τον ίδιο ως αυτοκράτορα. 5
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΟΡΜΕΝΙΟΥ (1371) Το 1346 ο Δουσάν στέφτηκε «αυτοκράτορας Σερβίας και Ρωμανίας», δηλαδή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στέφανος Δουσάν 6
Το 1350 η σερβική αυτοκρατορία ήταν το μεγαλύτερο κράτος των Βαλκανίων με εδάφη από τον Δούναβη έως τον κορινθιακό κόλπο και από την Αδριατική μέχρι τον Νέστο. 7
8
Οι Οθωμανοί Τούρκοι Μετά την κατάληψη της Προύσας (1326), της Νίκαιας και της Νικομήδειας, κατέστησαν κυρίαρχοι στη Μ. Ασία (1338). Ήδη από τις αρχές του 14 ου αιώνα είχαν καταλάβει σχεδόν όλη τη Μ. Ασία με εξαίρεση ορισμένες πόλεις και λιμάνια. 9
Τα τουρκικά εμιράτα της Ασίας 10
Τα τουρκικά εμιράτα της Ασίας 11
Το 1346 ο Ι. Καντακουζηνός πάντρεψε τη δευτερότοκη κόρη του Θεοδώρα με τον Οθωμανό εμίρη Ορχάν και έκτοτε τουρκικά στρατεύματα θα χρησιμοποιηθούν ως σύμμαχοι του Ι. Καντακουζηνού στην εμφύλια διαμάχη. Το έτος 1346 θεωρείται σημαντικό για τη μετέπειτα τύχη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, γιατί οι Τούρκοι προσκλήθηκαν από τους Βυζαντινούς στην ευρωπαϊκή ήπειρο. 12
Εμίρης Ορχάν (1326-1362) 13
Μάχη Εμπυθίου (1352) Το 1352 ο Στέφανος Δουσάν έστειλε ένα εκστρατευτικό σώμα στην περιοχή του Διδυμοτείχου, για να βοηθήσει τον Ιωάννη Ε Παλαιολόγο να ανακαταλάβει το Εμπύθιο και την Αδριανούπολη, που τα κατείχε ο Ιωάννης Καντακουζηνός. Οι ενωμένες δυνάμεις του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου στηρίζονταν κυρίως στους 4.000 Σέρβους ιππείς, ενώ οι Τούρκοι, σύμμαχοι του Καντακουζηνού, ήταν 10.000 ιππείς. 14
Η εκτίμηση για τη μάχη του Εμπυθίου Ήταν η πρώτη σύγκρουση των Οθωμανών με τον σερβικό στρατό, που μέχρι τότε εθεωρείτο αήττητος και έδειξε ότι οι Οθωμανοί θα ήταν η ανερχόμενη δύναμη της εποχής, που θα άλλαζε τον χάρτη της ΝΑ Ευρώπης. 15
Το 1354, οι Τούρκοι κατέλαβαν την Καλλίπολη. Το 1359 έκαναν την πρώτη εμφάνιση στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Με ορμητήριο την Καλλίπολη κατέλαβαν: Το Διδυμότειχο (το 1361 προσωρινά - το 1363 οριστικά) και την Αδριανούπολη (το 1368/69), μετονομάζοντάς την Εντίρνε (Edirne), «η οποία έκτοτε έγινε η δεύτερη οθωμανική πρωτεύουσα αντικαθιστώντας τη μικρασιατική Προύσα». 16
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία τον 14 ο αιώνα 17
Ο Δουσάν πέθανε ξαφνικά το 1355 και η σερβική αυτοκρατορία κατακερματίστηκε. Το ισχυρότερο κράτος ήταν το Δεσποτάτο των Σερρών με πρωτεύουσα τις Σέρρες και με έκταση που έφτανε δυτικά μέχρι τον Αξιό, ανατολικά μέχρι το Πόρτο Λάγος και βόρεια μέχρι τη Στρώμνιτσα και το Μελένικο. 18
Η διοίκηση του Σερβικού κράτους μετά το θάνατο του Δουσάν πέρασε στα χέρια δύο αδελφών, του Ούγγλεση (Ugliesha) και του Βουκασίν (Vukashin), επίτροπου του ανήλικου βασιλιά της Σερβίας και πραγματικού κυβερνήτη του βασιλείου. Ο Ούγγλεσης κυβερνούσε την περιοχή των Σερρών και είχε καταφέρει να επεκτείνει την κυριαρχία του σε βάρος των Βυζαντινών μέχρι την λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος. 19
Ο κράλης Βουκασίν 20
Ο Ούγγλεσης ζήτησε βοήθεια από τον αδελφό του Βουκασίν για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Ο ίδιος έβλεπε θετικά μια προσέγγιση Σερβίας και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μπροστά στον κίνδυνο των ανερχόμενων Οθωμανών, αλλά αυτή δεν μπορούσε να υλοποιηθεί λόγω της μεγάλης δυσπιστίας που επικρατούσε ανάμεσα σε Σέρβους και Βυζαντινούς. 21
Οι οχυρώσεις στον Έβρο κατά το 14 ο αιώνα 22
Περιγραφή των λεηλασιών της Θράκης από τους Τούρκους «Θέρους δέ ἀρχομένου πάλιν ὁμοίως ἐταλαιπώρουν οἱ Θρᾷκες ἐκ τῶν Ἀσιατικῶν Τούρκων, διά γάρ τήν ἀεί τοῦ τούς Ῥωμαίους κατατροποῦσθαι συνήθειαν ἀδεῶς ὁπότε βούλοιντο διεπεραιοῦντο καί κάκιστα διετίθεσαν Θρᾲκην». Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία 23
Ο αντικειμενικός στόχος των Τούρκων, που ήταν η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, περνούσε μέσα από την κατάληψη των ισχυρών οχυρωματικών έργων γύρω από αυτήν. Η μεταφορά της πρωτεύουσας των Οθωμανών στην Αδριανούπολη το 1368/69 δηλώνει πως η ευρύτερη περιοχή γύρω από αυτήν ελέγχονταν πλήρως από τους ίδιους και ότι τα παρέβρια φρούρια είχαν ήδη καταληφθεί. 24
Η κατάληψη της Αδριανούπολης θορύβησε τους άλλους διεκδικητές της Πόλης και μέσα στα πλαίσια του ανταγωνισμού για κυριαρχία επί βυζαντινών εδαφών συνήφθη η μάχη στο Τζερνομιάνο. Το βυζαντινό όνομα του Ορμενίου ήταν Τζερνομιάνον. (Αρχ. Ζειρηνία - Σημ. ελλ. Ορμένιο Τουρκ. Çirmen) Η μάχη έγινε στις 26 Σεπτεμβρίου 1371, στη νότια πλευρά του Έβρου ποταμού, κοντά στο σημερινό Ορμένιο. 25
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΟΡΜΕΝΙΟΥ (1371) 26 Άποψη της πεδιάδας ΒΑ του Ορμενίου
Άποψη της πεδιάδας Β του Ορμενίου 27
Η μοναδική περιγραφή της μάχης γίνεται από τον Λαόνικο Χαλκοκονδύλη. Χαλκοκονδύλης Λαόνικος, Αθηναίος (1843). Απόδειξις ιστοριών δέκα. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonnae: Impensis Ed. Weberi. Φανταστικό πορτραίτο του Λ. Χαλκοκονδύλη 28
ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ (60.000-70.000) ΣΕΡΒΟΙ (Βουκασίν Ούγγλεσης) ΟΥΓΓΡΟΙ (Βασιλιάς Λουδοβίκος Α του Ανζού) Ναπολιτάνοι και Βλάχοι ΜΩΑΜΕΘΑΝΟΙ (ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ) (4.000) ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ (Λάλα Σαχίν και Χατζή Ιλμπέη) 29
Ο Σέρβος κράλης Βουκασίν Ο βασιλιάς της Ουγγαρίας Λουδοβίκος Α του Ανζού 30
Περιγραφή της μάχης από τον Λ. Χαλκοκονδύλη. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η μάχη δεν είναι γνωστές. Ο Χαλκοκονδύλης αναφέρει πως οι Σέρβοι ήταν στρατοπεδευμένοι στην περιοχή του Τζερνομιάνου και οι Τούρκοι, αφήνοντας την πολιορκία ενός γειτονικού φρουρίου, με μια παράτολμη ολονύκτια επιχείρηση τους αιφνιδίασαν το πρωί. Ο στρατός τους εξολοθρεύτηκε ολοκληρωτικά. Η τουρκική ιστορία κατέγραψε τη μάχη αυτή ως «κατατρόπωση των Σέρβων». 31
«Οὔγγλεσης μέν οὖν ὤρμητο ἀπό Φερρῶν ἐπί τούς Τούρκους, ἐν αἷς τά βασίλεια ἦν αὐτῷ Κράλης τε ἅμα αὐτῷ ὁ ἀδελφός στράτευμα ἔχων ἀπό τῆς μεσογαίου τῆς Θράκης συνῄει τῷ ἀδελφῷ ὡς σταρατευσόμενοι ἃμα τούς Τούρκους. Ὁ μέν οὖν Σουλαιμάνης ἔτυχε πολιορκῶν πόλισμα τό παρά Ταίαρον ποταμόν, διέχον ἀπό Ἀδριανουπόλεως σταδίους ὡσεί ἑβδομήκοντα καί σκηνάς μέν αὐτοῦ οὐκ ὀλίγας ἀπό πίλων ἄγων ἐπήξατο, ἐν αἷς δή οἱ κατά τήν Ἀσίαν Σκύθαι τε οἱ Νομάδες καί Τούρκων οἱ πρός τόνδε τόν βίον τετραμμένοι δῃοῦν εἰώθασι καί ἐπολιόρκει τό χωρίον ἐντεταμένως 32
διατρίβοντα δέ αὐτόν λέγεται, ὡς τάχιστα ἐπύθετο ἐπιόντας οἱ τούς πολεμίους, λαβεῖν τε ἐπιλεξάμενον ἄνδρας ἐς ὀκτακοσίους τῶν ἀμφ αὐτόν ἀρίστων, καί νυκτός ἐπελάσαντα ἐς τό πολεμίων στρατόπεδον καταδῃούμενον, ὡς ἤδη ἡ ἡώς ὑπέφαινε, καί οὔτε φυλακάς ἔχοντας τούς πολεμίους ἑώρα αὐτούς τε τά πολλά παρά Ταίαρον ποταμόν, ὅς ὕδωρ κάλλιστόν τε παρέχεται πιεῖν, καί ὑγιεινότατον 33
θέρους δέ ἦν ὥρα, ὀλιγώρως τε τῶν ὅπλων σφίσιν αὐτοῖς καί τῶν ἵππων ἔχοντας, οἷα τούς πολεμίους ἐν οὐδενί λόγῳ ποιουμένους, ἐπί ῥαστώνην τετραμμένους, κατά Κερμιανόν χῶρον ἐπεισπεσεῖν τε ἄφνω σύν τοῖς ὀκτακοσίοις, καί διαφθεῖραι σύμπαντα τόν στρατόν κτείνοντας ἀφειδέστατα ὥστε τούς πλείονας αὐτῶν πεσεῖν ἐς τόν ποταμόν, καί ἐν ἀπορία εἶχον ὅποι τρέπωνται γενόμενοι, καί ταύτῃ διαφθαρῆναι 34
ἔνθα ὅ τε Οὔγγλεσης ἀπώλετο, καί ὁ Κράλης, ὁ ἀδελφός αὐτοῦ ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ. Ὅτω δ ἄν τρόπῳ διεφθάρη, οὔκ ᾒδει οὐδείς, ὥστε οἴεσθαι τούς προσήκοντας αὐτῷ περιεῖναι ἔτι αὐτόν ἐπί πολύν τινα χρόνον. Ὡς οὖν ταύτην τήν νίκην εὐκλεῆ καί περιφανῆ ἀνείλετο Σουλαιμάνης, τό τε πόλισμα ὅ ἐπολιόρκει πρότερον παρεστήσατο, καί Ὀρεστιάδα τήν Ἀδριανούπολιν καλουμένην ἐλαύνων ἐπολιόρκει». Λαόνικου Χαλκοκονδύλου Αθηναίου, Απόδειξις Ιστοριών πρώτη, 15-16. 35
«Την ίδια περίοδο ο Σουλεϋμάν έτυχε να πολιορκεί μία κωμόπολη πάνω στον Τέαρο (Έβρο), περίπου 70 στάδια από την Αδριανούπολη. Είχε στήσει πολλές σκηνές από δέρματα κατσίκας με τον τρόπο των Σκυθών νομάδων της Ασίας και όσων Τούρκων ακολουθούν τον ίδιο τρόπο ζωής και πολιορκούσε την κωμόπολη με μεγάλη προσοχή. Λέγεται ότι ήταν στρατοπεδευμένος εκεί, όταν έμαθε ότι ο εχθρός κατευθυνόταν εναντίον του με ταχύτητα. Τότε διάλεξε 800 από τους καλύτερους άνδρες του και μετά από ολονύκτια πορεία επιτέθηκε στο εχθρικό στρατόπεδο με το χάραμα της αυγής. Παρατήρησε ότι ο εχθρός δεν είχε βάλει αρκετούς σκοπούς κοντά στον ποταμό Τέαρο, του οποίου το νερό είναι πολύ καλό στην πόση και πολύ υγιεινό. 36
Ήταν καλοκαίρι και δεν πρόσεχαν πολύ τα όπλα και τα άλογά τους, έχοντας την εντύπωση ότι δεν χρειαζόταν να ανησυχούν για τον εχθρό. Είχαν στρατοπεδεύσει ξένοιαστα στην περιοχή του Τζερνομιανού, όταν ο Σουλεϋμάν με τους 800 άνδρες του τους επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά και κατέστρεψαν όλο τον στρατό τους σκοτώνοντάς τους αδιάκριτα. Οι περισσότεροι Τριβαλλοί μην ξέροντας προς τα πού να στραφούν έπεσαν στο ποτάμι και χάθηκαν. Σ αυτή τη μάχη σκοτώθηκε και ο Ουγγλέσης και ο αδελφός του, ο Κράλης. Κανείς δεν ξέρει όμως με ποιον τρόπο πέθανε, με αποτέλεσμα οι αξιωματούχοι του να πιστεύουν ότι είχε επιβιώσει για πολύ περισσότερο χρόνο» (Μετάφραση: Ν. Νικολούδη) 37
Η σημασία της μάχης του Τζερνομιάνου (1371) 1. Εδραιώθηκε η εξουσία του Μουράτ Α (1362-1389) έναντι των άλλων Τούρκων ηγεμόνων και από εμίρης αναγνωρίστηκε, λίγα χρόνια αργότερα, σουλτάνος. Μουράτ Α (1362-1389) 38
Η σημασία της μάχης του Τζερνομιάνου (1371) 2. α. Ο Ιωάννης Ε Παλαιολόγος κατέστη αμέσως φόρου υποτελής και υποχρεώθηκε να διαμελίσει την ήδη παρηκμασμένη Αυτοκρατορία στους συγγενείς του, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο αδύναμος. 2. β. Σχεδόν αμέσως οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να δηλώσουν και αυτοί υποταγή και να ακολουθούν τα στρατεύματα του Μουράτ στις εκστρατείες του. 39
Αποτελέσματα Από την πρώτη εγκατάσταση των Τούρκων στο ευρωπαϊκό έδαφος, το 1354, δεν πέρασαν παρά 17 χρόνια και οι Τούρκοι το 1371 κατάφεραν να έχουν υπό τον έλεγχό τους με φόρου υποτέλεια τις τρεις παλιές Αυτοκρατορίες: τη Βυζαντινή, τη Βουλγαρική και τη Σερβική 40
Σήμερα το Ορμένιο αποτελεί έναν από τους σημαντικούς τόπους στο νομό Έβρο, αφού είναι ζωντανό τεκμήριο της βυζαντινής περιόδου. Διαχείριση του ιστορικού γεγονότος Προβολή του με όλα τα διαθέσιμα μέσα Εξωραϊσμός του τοπίου και εύκολη πρόσβαση σ αυτό Τεχνικές προσέλκυσης επισκεπτών Ορθολογική διαχείριση των αναμενόμενων πόρων με συμπληρωματικά βελτιωτικά έργα. 41
Διαχείριση του ιστορικού γεγονότος Δημιουργία μνημείου στην πεδιάδα ή τις παρυφές του λόφου (είτε από τον Δήμο είτε από ιδιώτη). Η πιθανή οικειοποίηση του γεγονότος από άλλους απαιτεί την άμεση δημιουργία του στο Ορμένιο. 42
Διαχείριση του ιστορικού γεγονότος Μνημείο για τη διάβαση του Ρουβίκωνα από τον Καίσαρα το 49 π. Χ. (Bellaria Igea Marina, μεταξύ Τσεζένας και Ρίμινι). Προτομή Ιουλίου Καίσαρα 43
Διαχείριση του ιστορικού γεγονότος Μνημείο για τον καλαθοσφαιριστή Ντράζεν Πέτροβιτς στο Ζάγκρεμπ (Drazen Petrovic Memorial Center, Zagreb). Άγαλμα Ντ. Πέτροβιτς 44