Ένας Οθωµανός εθελοντής υπερασπίζεται την πολιορκούµενη Κωνσταντινούπολη (1453)

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ένας Οθωµανός εθελοντής υπερασπίζεται την πολιορκούµενη Κωνσταντινούπολη (1453)"

Ωκεανός Βασιλειάδης
7 χρόνια πριν
Προβολές:

Ένας Οθωµανός εθελοντής υπερασπίζεται την πολιορκούµενη Κωνσταντινούπολη (1453) Γράφει: Ο Νίκος Νικολούδης, ιδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου Στα γεγονότα της άλωσης της

1 Ένας Οθωµανός εθελοντής υπερασπίζεται την πολιορκούµενη Κωνσταντινούπολη (1453) Γράφει: Ο Νίκος Νικολούδης, ιδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου Στα γεγονότα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, το 1453, δεν πολέµησαν µόνο οι Έλληνες εναντίον των Τούρκων, όπως ίσως πιστεύεται γενικότερα, αλλά και αρκετοί ξένοι. Ορισµένοι πολέµησαν στο πλευρό των Οθωµανών καταναγκαστικά, όπως ένα σερβικό απόσπασµα, σταλµένο από τον δεσπότη της µεσαιωνικής Σερβίας Γεώργιο Μπράνκοβιτς που ήταν υποτελής των Οθωµανών. Άλλοι πάλι, όπως ο Ούγγρος (ή Ρουµάνος) κατασκευαστής κανονιών Ουρβανός, συντάχθηκαν µε τους Οθωµανούς µε την προσδοκία του κέρδους (ο Ουρβανός πληρώθηκε αδρά για να κατασκευάσει τη µεγάλη βοµβάρδα που χρησιµοποίησαν οι Τούρκοι κατά την πολιορκία, η οποία αξιοποιήθηκε κυρίως για να καταστρέψει τα τείχη στον τοµέα της πύλης του Αγίου Ρωµανού). Οι περισσότεροι ξένοι όµως βρέθηκαν στο αντίπαλο στρατόπεδο, στο πλευρό των Βυζαντινών. Ως γνωστόν, µέσα ή κοντά στην Κωνσταντινούπολη ζούσαν πολλοί ξένοι, κυρίως Ιταλοί, οι οποίοι διατηρούσαν επιχειρηµατικά συµφέροντα στην πόλη. Αναπόφευκτα, λοιπόν, υποχρεώθηκαν να συµµετάσχουν στην άµυνά της, προκειµένου να διατηρήσουν την προνοµιακή επιχειρηµατική τους θέση. Σ αυτούς συγκαταλέγονταν, Βενετοί, Αγκωνίτες και Καταλανοί, ενώ και οι Γενοβέζοι που είχαν υπό τον έλεγχό τους το γειτονικό προάστιο του Πέραν (τον σηµερινό Γαλατά) τήρησαν ευνοϊκή στάση προς τους Κωνσταντινουπολίτες µετά την έναρξη της τελευταίας πολιορκίας. 1

Ορισµένοι άλλοι ξένοι κατέφθασαν εθελοντικά στην Κωνσταντινούπολη, στο πλευρό των υπερασπιστών, για να συµµετάσχουν στις επιχειρήσεις είτε από «σταυροφορική διάθεση», είτε από τυχοδιωκτισµό, είτε από

2 Ορισµένοι άλλοι ξένοι κατέφθασαν εθελοντικά στην Κωνσταντινούπολη, στο πλευρό των υπερασπιστών, για να συµµετάσχουν στις επιχειρήσεις είτε από «σταυροφορική διάθεση», είτε από τυχοδιωκτισµό, είτε από την προσδοκία κάποιου απροσδιόριστου κέρδους. Οι πιο γνωστοί µεταξύ τους είναι ο κοντοτιέρος Ιωάννης Τζιουστινιάνι, επικεφαλής ενός µισθοφορικού σώµατος 7000 κατάφρακτων στρατιωτών που αποτέλεσαν τη «δύναµη κρούσης» των αµυνόµενων, και οι τρεις αδελφοί Μποκιάρντι, επικεφαλής ενός µικρότερου σώµατος, στους οποίους καταλογίζεται το ατύχηµα της ξεχασµένης Κερκόπορτας, που βρισκόταν στον τοµέα των τειχών που υπερασπίζονταν. Ενδεικτικό της σηµ µασίας που απέδιδε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στη συµµετοχή των ξένων εθελοντών στην άµυνα, είναι το γεγονός ότι τον µεν Τζιουστινιάνι διόρισε πρωτοστράτορα (αρχιστράτηγο) και του υποσχέθηκε να του παραχωρήσει τη Λήµνο, εάν τελικά απωθούνταν οι Οθωµανοί, ενώ σε άλλους εθελοντές ανέθεσε την άµυνα συγκεκριµένων τµηµάτων των τειχών. Μεταξύ τους, τέσσερις διαπρεπείς Βενετοί ανέλαβαν την ευθύνη της άµυνας αντίστοιχων κύριων πυλών των χερσαίων τειχών παραλαµβάνοντας από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο τα αντίστοιχα κλειδιά τους καθώς, σύµφωνα µε την κατάθεση ενός αυτόπτη µάρτυρα της πολιορκίας, ο αυτοκράτορας είχε οµολογήσει ότι η Κωνσταντινούπολη ανήκε πια περισσότερο στους Βενετούς παρά στους Βυζαντινούς. Η πιο ασυνήθιστη, πάντως, περίπτωση µεταξύ των ξένων εθελοντώνν ήταν αναµφίβολα εκείνη του Οθωµανού πρίγκιπα Ορχάν, οι πληροφορίες για τον οποίο είναι περιορισµένες και ασαφείς. Ο πρίγκιπας Ορχάν ήταν µακρινός συγγενής του Μωάµεθ Β, κατά µία άποψη 2

3 δεύτερος εξάδελφός του. Σύµφωνα µε αυτή τη γενεαλογική προσέγγιση, ο Ορχάν ήταν εγγονός του Σουλεϊµάν Τσελεµπί, µεγαλύτερου αδελφού του σουλτάνου Μωάµεθ Α ( ). Οι δύο αδελφοί, όπως και ένας τρίτος, ο Μουσά, είχαν καταλάβει διαδοχικά τον οθωµανικό θρόνο µετά την αναπάντεχη αιχµαλωσία του πατέρα τους, Βαγιαζήτ Α ( ) από τον Ταµερλάνο στη µάχη της Αγκύρας. Ως αποτέλεσµα της ατυχούς για τους Οθωµανούς κατάληξης αυτής της µάχης, το κράτος τους περιέπεσε στη δίνη ενός µακροχρόνιου εµφυλίου πολέµου. Πρώτος κατέλαβε τον θρόνο ο Σουλεϊµάν ( ), ο οποίος όµως ανατράπηκε και σκοτώθηκε από τον πολεµοχαρή αδελφό του Μουσά, που κυβέρνησε µε τη σειρά του επί δύο χρόνια ( ). Οι εχθρικές διαθέσεις του τελευταίου προς τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχαν ως αποτέλεσµα ο αυτοκράτορας Μανουήλ Β Παλαιολόγος να εξωθήσει σε εξέγερση εναντίον του τον τρίτο επιζώντα αδελφό, τον Μωάµεθ, ο οποίος και τελικά επικράτησε. Κατά τη εξέλιξη αυτών των γεγονότων, προφανώς οι απόγονοι του Σουλεϊµάν βρήκαν καταφύγιο στην «ουδέτερη» Κωνσταντινούπολη, όπου οι Βυζαντινοί τους προφύλαξαν για να τους χρησιµοποιήσουν ως «αντίπαλο δέος», προκαλώντας έναν εµφύλιο πόλεµο στο οθωµανικό κράτος, εφόσον οι συνθήκες θα το επέτρεπαν (το ίδιο είχαν κάνει και οι Οθωµανοί µε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το δεύτερο µισό του 14 ου αιώνα, ενισχύοντας διάφορους γόνους της δυναστείας των Παλαιολόγων στις επιδιώξεις τους να καταλάβουν τον αυτοκρατορικό θρόνο). Υπ αυτές τις συνθήκες, ο πρίγκιπας Ορχάν έζησε στην Κωνσταντινούπολη από την παιδική του ηλικία. Προκειµένου, µάλιστα, να µην του επιτραπεί να αποµακρυνθεί από την πόλη, ο πατέρας του Μωάµεθ Β, ο σουλτάνος Μουράτ Β, είχε συµφωνήσει να καταβάλει στους Βυζαντινούς ως «λύτρα» άσπρα, από τα εισοδήµατα των πόλεων κατά µήκος του νοτιότερου ρου του Στρυµόνα. Κατά µία ειρωνεία της τύχης, η µη καταβολή αυτών των λύτρων αποτέλεσε την αφορµή για την έναρξη των εχθροπραξιών που οδήγησαν στην άλωση της Κωνσταντινούπολης. Συγκεκριµένα, κατά την άνοδό του στον θρόνο, τον Φεβρουάριο του 1541, ο Μωάµεθ Β είχε δεσµευθεί να συνεχίσει να τα καταβάλει, αλλά µέχρι το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου δεν το είχε κάνει, καθώς αγωνιζόταν να καταστείλει µια εξέγερση στα µικρασιατικά εδάφη του κράτους του. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος θεώρησε ότι αυτή η συγκυρία του ευνοούσε µια επίδειξη πυγµής, και απείλησε τον Μωάµεθ ότι, εάν δεν έστελνε τα χρήµατα, οι Βυζαντινοί θα άφηναν ελεύθερο τον πρίγκιπα Ορχάν. Αυτή η έλλειψη διπλωµατικής διορατικότητας εκ 3

4 µέρους του επρόκειτο να αποδειχθεί µοιραία, παρέχοντας στον Οθωµανό σουλτάνο το πρόσχηµα που αναζητούσε για την έναρξη του πολέµου. Κατά την έναρξη της πολιορκίας, ο πρίγκιπας Ορχάν προθυµοποιήθηκε να αναλάβει µε τους άνδρες του την άµυνα ενός τοµέα των τειχών, γεγονός ιδιαίτερα τιµητικό, εάν µάλιστα το αντιδιαστείλει κανείς µε τη στάση πολλών κατοίκων που προτίµησαν να παρακολουθούν παθητικά την εξέλιξη των γεγονότων. Έτσι, του ανατέθηκε η φύλαξη ενός τµήµατος των τειχών της Προποντίδας στα οποία περιλαµβανόταν και το λιµάνι του Επτασκαλίου. Τον τοµέα αυτό υπερασπίστηκε µε γενναιότητα στις λίγες περιπτώσεις κατά τις οποίες ο οθωµανικός στόλος προσπάθησε να δηµιουργήσει αντιπερισπασµούς στους αµυνόµενους από την πλευρά της Προποντίδας. Κατά την είσοδο των εισβολέων στην Κωνσταντινούπολη, σύµφωνα µε τη χαρακτηριστική διατύπωση του Ράνσιµαν, «ο πρίγκιπας Ορχάν και οι Τούρκοι του συνέχισαν να µάχονται, γνωρίζοντας την τύχη που τους περίµενε εάν έπεφταν στα χέρια του σουλτάνου» (Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, σ. 211). Η άλωση όµως σφράγισε και τη δική του τύχη. Αν και όλες οι πηγές αναφέρουν ότι σκοτώθηκε, δεν συµφωνούν ως προς τον ακριβή τρόπο. Κατά τον Λαόνικο Χαλκοκονδύλη (βιβλίο Η ), αυτοκτόνησε πηδώντας από έναν πύργο για να µη συλληφθεί, αφού προηγουµένως είχε µεταµφιεστεί σε καλόγερο. Κατά τον Κριτόβουλο (βιβλίο Α, κεφ. 64, παρ. 1-2), µεταµφιέστηκε σε απλό στρατιώτη και προσπάθησε να διαφύγει αξιοποιώντας την γνώση του των Τουρκικών, αλλά αναγνωρίστηκε και αυτοκτόνησε πηδώντας από το τείχος. Στη συνέχεια, οι Τούρκοι στρατιώτες έκοψαν το κεφάλι του και το µετέφεραν στον Μωάµεθ. Τέλος, κατά τον ούκα (κεφ. XL, παρ. 4), ο οποίος βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη λίγο καιρό µετά την Άλωση και ενδεχοµένως συνέλεξε προφορικές µαρτυρίες, προδόθηκε στον 4

5 ναύαρχο Χαµζά µπέη από έναν αιχµάλωτο (µε αντάλλαγµα τη δική του ελευθερία), ενώ είχε ήδη συλληφθεί προσπαθώντας να διαφύγει από τον πύργο «των Φράγκων» µεταµφιεσµένος σε καλόγερο. Στη συνέχεια, αποκεφαλίστηκε από εκείνον. Με τον θάνατο του Ορχάν, ο Μωάµεθ αποκόµισε διπλό όφελος: όχι µόνο κατέκτησε τη «βασίλισσα των πόλεων» αλλά και απαλλάχθηκε από τον µοναδικό εν ζωή ανταπαιτητή του θρόνου του. Η σύντοµη στρατιωτική σταδιοδροµία του µάλλον άγνωστου Οθωµανού πρίγκιπα, όµως, τον κατατάσσει στα πιο ενδιαφέροντα ιστορικά παράδοξα! Βιβλιογραφία Στήβεν Ράνσιµαν, Η άλωση της Κωνσταντινούπολης (µετάφραση: Νίκος Νικολούδης), Εκδόσεις Παπαδήµα, Αθήνα Franz Babinger, Mehmed the Conqueror and his Time, Princeton University Press, Τα κείµενα των Λαόνικου Χαλκοκονδύλη, Κριτόβουλου και ούκα για την άλωση (σε νεοελληνική απόδοση των Νίκου Νικολούδη, Φάνη Καλαϊτζάκη και Παύλου Νιαβή, αντίστοιχα), µε κοινό τίτλο Βυζαντίου Άλωσις, από τις Εκδόσεις ηµιουργία, Αθήνα 1997, 1999 και 2000, αντίστοιχα (το κείµενο του Χαλκοκονδύλη και σε δεύτερη έκδοση, από τις Εκδόσεις Αντώνη Σταµούλη, Θεσσαλονίκη, 2006) Από το: 29/05/2012 5

Σχετικά έγγραφα

Κωνσταντινούπολη. Βυζάντιο Νέα Ρώμη-Κωνσταντινούπολη Άλωση 1204 Άλωση Συγκέντρωση Υλικού-Επιμέλεια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη

Κωνσταντινούπολη. Βυζάντιο Νέα Ρώμη-Κωνσταντινούπολη Άλωση 1204 Άλωση Συγκέντρωση Υλικού-Επιμέλεια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη Κωνσταντινούπολη Βυζάντιο Νέα Ρώμη-Κωνσταντινούπολη Άλωση 1204 Άλωση 1453 Συγκέντρωση Υλικού-Επιμέλεια: Αμαλία Κ. Ηλιάδη 1 1 Ο Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας τού Βυζαντίου,