ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΧΝ ΣΜΗΜΑ ΔΠΙΣΗΜΧΝ ΣΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ & ΑΓΧΓΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΓΙΠΛΧΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ κε Θέκα: Δπηβιέπνληεο Καζεγεηέο θ. Πάλνο Πνιπρξνλφπνπινο, Καζεγεηήο Παηδαγωγηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ θ. Βαζίιεο ακαξάο, Λέθηνξαο (Π.Γ. 407/80) ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ ηνηρεία Φνηηήηξηαο Ολνκαηεπψλπκν: Αζαλαζία Καξαΐλδξνπ Αξηζκφο Μεηξψνπ: 3959 Έηνο πνπδψλ: Γ Δμάκελν: 8 ν Αθαδεκατθφ Έηνο: 2007-2008 Πάηξα, Σξίηε 1 Ινπιίνπ 2008
Ζ Γηδαζθαιία θαη ε Μάζεζε δελ πξέπεη λα ζηέθνληαη ζε απέλαληη φρζεο θαη λα παξαηεξνχλ ην πνηάκη λα θπιά, αιιά λα ηαμηδεχνπλ καδί ζην πνηάκη. Μέζα απφ κηα ελεξγή αιιειεπίδξαζε, ε δηδαζθαιία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε κάζεζε ηνπ «πώο λα καζαίλεηο»! Loris Malaguzzi Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 2
ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Πξόινγνο... 5 Δηζαγσγή... 7 1 ν ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1.1. Πεξί Πξνγξακκάησλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο.10 1.2. Ζ Αλάγθε Αλάπηπμεο Πξνγξακκάησλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο...13 1.3. Γηάθξηζε Πξνγξακκάησλ: Καηεγνξίεο.14 1.4. Ηζηνξηθή Αλαδξνκή Α) Σν Ξεθίλεκα ησλ Πξνγξακκάησλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο.15 Β) Σα Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο κε ην Πέξαζκα ζηνλ 20 ν αηψλα.19 Γ) Σα Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο ζηα Νεφηεξα ρξφληα..21 2 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2.1. Ζ Καηάζηαζε ηνπ Νεπηαγσγείνπ ζηε Υψξα καο : Σν Ηζρχνλ Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα» αληηθξνπφκελν κε ηε δηθή καο Πξαμηνθεληξηθή Πξνζέγγηζε γηα ην Νεπηαγσγείν..25 2.2. Θεσξεηηθέο Καηαβνιέο πνπ Δδξαηψλνπλ ηελ Πξνζπάζεηα Γεκηνπξγίαο ελφο Απην-ελεξγεηηθνχ Παηδαγσγηθνχ Πξνηχπνπ γηα ην Νεπηαγσγείν..26 2.3. Αμησκαηηθέο Παξαδνρέο ζηε Βάζε ελφο Απην- ελεξγεηηθνχ Πξνηχπνπ.28 2.4. Δπηδησθφκελεο ιεηηνπξγίεο ηεο αγσγήο ησλ λεπίσλ ζηα πιαίζηα ελφο πξαμηνθεληξηθνχ πξνγξάκκαηνο..30 2.5. Υψξνο θαη Γεκηνπξγία Πεξηβάιινληνο Δλεξγεηηθήο Μάζεζεο ζην Νεπηαγσγείν.31 3 ν ΚΔΦΑΛΑΙΟ: Πξαμηνθεληξηθά Πξνγξάκκαηα 3.1. Ζ Πξνβιεκαηηθή ηεο Πξαμηνθεληξηθήο Παηδαγσγηθήο θαη ν Σξφπνο Πξνζεγγίζεψο ηεο... 34 3.2. Πξνζεγγίδνληαο ην Δλεξγεηηθφ ρνιείν ή ρνιείν ηεο Πξάμεσο...35 3.3. Οξηζκφο Πξαμηνθεληξηθνχ Πξνγξάκκαηνο.42 3.4. Θεσξεηηθή ζεκειίσζε ηεο δπλαηφηεηαο εθπνλήζεσο ελφο πξαμηνθεληξηθνχ ηξφπνπ καζήζεσο (ελεξγεηηθφο ηξφπνο κάζεζεο)..43 Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 3
3.5. Μέζνδνο Project: Πξαμηνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηεο Μάζεζεο Δηζαγσγηθφ κέξνο.44 Δθαξκνγή ηεο κεζφδνπ Project 45 4 ν ΚΔΦΑΛΑΙΟ: 4.1. Ζ ζέζε καο γηα ηα πξάγκαηα πξνζρνιηθήο αγσγήο 49 4.2. Ζ πξφηαζε καο γηα έλα πξαμηνθεληξηθφ/ απηφ-ελεξγεηηθφ πξφγξακκα γηα ην λεπηαγσγείν. 50 4.3. Έλα Απηελεξγεηηθφ Πξφγξακκα γηα ην Νεπηαγσγείν.51 4.4. πκβνιηθή Αλαπαξάζηαζε ηνπ ππξήλνο ηνπ Αλζξψπνπ...52 4.5. πλνιηθή Παξνπζίαζε ηνπ Πξνηχπνπ θαη ηνπ Πξνγξάκκαηνο.. 53 4.6. ρεκαηηθή Αλαπαξάζηαζε..54 Δπίινγνο.55 Δπηιεγκέλε Βηβιηνγξαθία..57 Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 4
ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ ηζηνξία ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο γξάθεηαη εδψ θαη πνιινχο αηψλεο ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνιιψλ ηζηνξηθψλ- ζεσξεηηθψλ θαηαβνιψλ. Χζηφζν, ε εθπλνή ηεο δεχηεξεο ρηιηεηεξίδαο ζεκαδεχηεθε κε ηελ αλαγλψξηζε ηεο θαζνξηζηηθήο ζπνπδαηφηεηαο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, σο ηεο πην ζεκαληηθήο πεξηφδνπ ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ αλαθνξηθά κε ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο αλάπηπμήο ηνπ, ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ θαη ηε ζεκειίσζε ηεο εθπαίδεπζήο ηνπ. Απφ ηφηε άξρηζε λα απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία ε πξνζρνιηθή αγσγή ζε παγθφζκην επίπεδν θαη λα δίλεηαη έκθαζε ζηελ αγσγή ησλ κηθξψλ παηδηψλ. έλα δηαξθψο θαη ξαγδαία κεηαβαιιφκελν θφζκν, φπνπ ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο ηερλνινγίαο έρνπλ αλαζθεπάζεη ηνπο παξαδνζηαθνχο ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο θαη έρνπλ δηακνξθψζεη λένπο ηχπνπο δηδαζθαιίαο- κάζεζεο θαη λένπο ξφινπο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, επηβάιιεηαη πξνβιεκαηηζκφο, αλαδήηεζε, έξεπλα θαη επηθνηλσλία γηα ηα ζέκαηα ηεο παηδείαο. Υξεηάδεηαη ζπλεξγαζία θαη επηθνηλσλία κεηαμχ φισλ ησλ ιεηηνπξγψλ, αθαδεκατθψλ, εξεπλεηψλ θαη ελεξγψλ εθπαηδεπηηθψλ, πάλσ ζηα ζχγρξνλα ζέκαηα, ηάζεηο θαη πξνβιήκαηα πνπ ζα έρνπλ ελεξγεηηθή επίδξαζε ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία, νδεγψληαο ζε απνηειεζκαηηθφηεξε παηδεία. Μέζα ζην πιαίζην απηψλ ησλ αλαγθψλ επηρεηξνχκε λα ζπιιέμνπκε θαη λα αλζνινγήζνπκε ζ απηή ηελ εξγαζία κειέηεο θαη απφςεηο γηα ηνλ πνιχπινθν απηφ ρψξν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, απφ δηάθνξνπο επηζηεκνληθνχο ρψξνπο (θπξίσο ηεο ςπρνινγίαο, ηεο παηδαγσγηθήο θαη ηεο θνηλσληνινγίαο), δίλνληαο έηζη κηα φζν ην δπλαηφ ζπλζεηφηεξε θαη νιφπιεπξε ζεψξεζε ηνπ ξφινπ πνπ θαιείηαη λα επηηειέζεη ην ζχγρξνλν λεπηαγσγείν. Σν έξγν καο δηεξεπλά ηε δπλαηφηεηα εθπνλήζεσο ελφο πξαμηνθεληξηθνχ πξνγξάκκαηνο ζηα πιαίζηα ηνπ Νεπηαγσγείνπ. πγθεθξηκέλα, επηθεληξψλεηαη ζηελ πξνζπάζεηα δηακφξθσζεο πξνγξακκάησλ πξνζρνιηθήο αγσγήο πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ηα λήπηα λα γίλνπλ παξαγσγηθά θαη ππεχζπλα κέιε ηεο θνηλσλίαο. Ζ θνίηεζε ησλ παηδηψλ ζην λεπηαγσγείν είλαη «άλνηγκα ελφο παξαζχξνπ ζηε δσή». Σν παηδί κεηαπεδά απ ην νηθείν- νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, ζην άγλσζην πεξηβάιινλ ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ. Έηζη, πξνγεχεηαη ηνπο θαλφλεο ηεο θνηλσληθήο ή εζηθήο ζπκβίσζεο θαη ζρεκαηνπνηεί ηηο βάζεηο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Με ηελ παξνχζα κειέηε δελ δηαθαηερφκαζηε απφ ην λαξθηζζηζκφ, φηη ζα θαιχςνπκε ην ηεξάζηην θελφ ελφο ρψξνπ κε πιήζνο πνιχπινθσλ θαη φρη ζπάληα ακθηιεγφκελσλ πξνβιεκάησλ, φπσο απηφ πνπ εμεηάδνπκε, αιιά θηινδνμνχκε θαη επειπηζηνχκε λα δψζνπκε κία φζν ην Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 5
δπλαηφλ πην ζθαηξηθή εηθφλα ηεο αμίαο ησλ πξαμηνθεληξηθψλ/ απηελεξγεηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή. ην ζεκείν απηφ αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ ηνλ εθιεθηφ θαζεγεηή Παηδαγσγηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θαη θαζεγεηή κνπ θ. Πάλν Πνιπρξνλφπνπιν θαζψο θαη ηνλ Γηδάθηνξα Μεραληθφ θαη επίζεο θαζεγεηή κνπ θ. Βαζίιε ακαξά, γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπο θαζ φιε ηελ πνξεία εθπνλήζεσο εηνχηεο ηεο εξγαζίαο. Δπειπηζηνχκε, ζηελ επνηθνδνκεηηθή θξηηηθή ηνπ έξγνπ καο, ζηνλ ππξήλα ηνπ νπνίνπ εγγξάθεηαη ε πξνζπάζεηά καο γηα ζχδεπμε ηεο ζεσξίαο θαη ηεο πξάμεο ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή, κε άκεζε επηδίσμε ηελ πνηνηηθή βειηίσζε θαη αλαβάζκηζή ηεο. ΑΘΑΝΑΗΑ ΚΑΡΑΨΝΓΡΟΤ Φνηηήηξηα Σκήκαηνο Δπηζηεκψλ ηεο Δθπαίδεπζεο & ηεο Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 6
ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ πνπδαηφηεηα, ε ζθνπηκφηεηα, αιιά θαη ε ηδηαηηεξφηεηα ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο έρεη δηαπηζησζεί θαη επηζεκαλζεί απφ πάκπνιιεο έξεπλεο θαη κειέηεο ζ φιν ηνλ θφζκν. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κεγάιε πξφνδνο, ε νπνία ζεκεηψλεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην ρψξν ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο ζε δηεζλέο επίπεδν, δεκηνπξγψληαο ζπλερψο ηελ αλάγθε κηαο λέαο πξνζρνιηθήο παηδαγσγηθήο. ηελ παηξίδα καο, σζηφζν δελ αθνινπζήζεθε ν ίδηνο ξπζκφο πξνφδνπ (παξαγθσληζκέλε πξνζρνιηθή αγσγή), κε εμαίξεζε ηηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο φπνπ αλσηαηνπνηήζεθαλ νη ρνιέο Νεπηαγσγψλ κε ηελ ίδξπζε ησλ Παλεπηζηεκηαθψλ Παηδαγσγηθψλ Σκεκάησλ, ηα νπνία επηθεληξψζεθαλ ηδηαηηέξσο ζηελ αλάδεημε θαη βειηίσζε ηεο αγσγήο ησλ λεπίσλ. Χζηφζν, παηδαγσγνί θαη ςπρνιφγνη ππνζηεξίδνπλ φηη ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ είλαη ηδηαηηέξσο ζεκαληηθά. Πηζηεχνπλ, φηη ζε απηά ηα πέληε ρξφληα ηίζεληαη ηα ζεκέιηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαζψο θαη πσο απηή ζρεκαηίδεηαη, ζε απηή ηελ πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ, θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο. Ζ παξερφκελε ζηα λήπηα αγσγή απφ ηελ νηθνγέλεηα, αθφκα θαη ζηελ θαιχηεξε εθδνρή ηεο, δελ εμαζθαιίδεη νχηε πξνζθέξεη ηελ πνηθηιία θαη ηε πνηφηεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή αλάπηπμε, ηελ αγσγή θαη ηνλ εθθνηλσληζκφ ησλ λεπίσλ. πλεπψο, νη εκπεηξίεο πνπ απνθηά έλα παηδί ζην λεπηαγσγείν είλαη ζεκειηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμή ηνπ θαη ηελ αλάδεημή ηνπ ζε πγηή θαη πιήξσο αλαπηπγκέλε πξνζσπηθφηεηα. «Σί, φκσο, ζπκβαίλεη ζην Νεπηαγσγείν φπνπ βνεζά ηα παηδηά ζηε κεηέπεηηα δσή ηνπο;». Οη παηδαγσγηθψο θαηάιιειεο επθαηξίεο γηα ζθέςε, κάζεζε, δξάζε θαη ζπκκεηνρή εμαζθαιίδνληαη κφλν ζε έλα θαιψο νξγαλσκέλν θαη ζθνπίκσο δηαξζξσκέλν παηδαγσγηθφ πεξηβάιινλ. ε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ ζπγρξσηίδνληαη θαη εθθνηλσλνχληαη ηα λήπηα δηαθνξεηηθψλ νηθνγελεηψλ, δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη αιιειεπηδξνχλ, εμεξεπλνχλ ηνλ θφζκν ηνλ εμσηεξηθφ, θαζψο θαη ηνλ δηθφ ηνπο εζσηεξηθφ, θαηαθηνχλ λέεο γλψζεηο θαη απνθηνχλ λέεο εκπεηξίεο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ε εθπφλεζε θαη ε πινπνίεζε ελφο πξνγξάκκαηνο κνξθσηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ην νπνίν ζα αληαπνθξίλεηαη ζηηο θπζηθέο θαη ζηηο καζεζηαθέο αλάγθεο θαη ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ ηεο ειηθίαο απηήο, θαζψο θαη ζηηο λέεο ζπλζήθεο ηεο θνηλσληθήο δσήο, απνηειεί χςηζηε πξνηεξαηφηεηα θαη επηηαθηηθφ θαζήθνλ ηεο πλεπκαηηθήο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο εγεζίαο κηαο ρψξαο. ην ζεκείν απηφ, επηζεκαίλνπκε φηη ε εθπαίδεπζε πξέπεη λα επηθεληξσζεί ζηνλ ελεξγφ ιφγν, κε ηαπηφρξνλε «εγθαηάιεηςε» ηνπ Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 7
αλελεξγνχ, ν νπνίνο ζχκθσλα κε ηνλ J. Henry 1 ζηελεχεη ηνλ αληηιεπηηθφ νξίδνληα ηνπ παηδηνχ, κε ζπλέπεηα λα εκπνδίδεηαη ε απειεπζέξσζε ηνπ δεκηνπξγηθνχ λνπ. Απνθεχγνληαο, ινηπφλ, ηελ παξακνλή καο κφλν εηο ηε ζεσξεηηθνινγία, αιιά ζηξεθφκελνη ζηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ηνπ Λφγνπ, ζεσξεηηθνχ θαη πξαθηηθνχ, ζεσξνχκε φηη νδεγνχκαζηε κε αζθάιεηα ζηελ πνιχπιεπξε/ ζθαηξηθή κφξθσζε θαζψο θαη δηάπιαζε νινθιεξσκέλσλ αλζξψπσλ. Πξνυπφζεζε, ησλ παξαπάλσ απνηειεί ε εθαξκνγή ελφο πξνγξάκκαηνο ζην Νεπηαγσγείν, πνπ «αλαδχεηαη θαη βηψλεηαη», «ζπλδεκηνπξγείηαη» απφ ηα λήπηα θαη ηε λεπηαγσγφ, κε ηηο πξάμεηο ηνπο θαη ηηο επηδξάζεηο ηνπο, κε ηελ αιιειν- εκπινθή ηεο δσήο ηνπο. Δπηπξνζζέησο, ε πξνζσπηθφηεηα ηεο λεπηαγσγνχ αζθεί ηδηαηηέξσο ζθαηξηθή επίδξαζε επί ησλ λεπίσλ, γηα ην ιφγν απηφ εθείλε είλαη ππεχζπλε γηα ηελ εηζαγσγή θαη ην «δσληάλεκα» ελφο πξνγξάκκαηνο. πξέπεη λα είλαη ηθαλή λα ην κεηαπιάζζεη θαη λα ην θάλεη λα «ιεηηνπξγήζεη». Αθφκα, ζεσξνχκε φηη ην Νεπηαγσγείν ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγεί ζηε βάζε κηαο παηγληψδνπο πξνζέγγηζεο ηεο αγσγήο θαη εθπαηδεχζεσο ησλ λεπίσλ, ε νπνία ρξίδεη ην παηρλίδη «βαζηιηά» ηνπ Νεπηαγσγείνπ, θεληξηθφ ππξήλα ησλ πξνγξακκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ, νη νπνίεο παξάγνπλ εκπεηξίεο, γλψζεηο, δεμηφηεηεο, αμίεο, ζηάζεηο δσήο. Καηά ζπλέπεηα, ζέινπκε θαη πξνηείλνπκε έλα Νεπηαγσγείν, ην νπνίν λα ιεηηνπξγεί σο εκη- ζρνιείν, έλα ίδξπκα κεηαμχ παηδηθήο ραξάο θαη ζρνιείνπ, φπνπ ην παηρλίδη λα απνηειεί ηνλ θπξίαξρν ηξφπν δσήο θαη αγσγήο 2. Καηά ηελ άπνςή καο, φπνην πξφγξακκα θαη αλ επηιέμεη κηα λεπηαγσγφο λα εθαξκφζεη, πξέπεη λα ζέηεη σο βαζηθή αξρή ηε δπλαηφηεηα λα αλαιακβάλνπλ ηα λήπηα πξσηνβνπιίεο, θαζψο θαη λα έρνπλ ηελ επζχλε γηα ηε κάζεζή ηνπο. Ζ κάζεζε απηή είλαη απαξαίηεην λα βαζίδεηαη ζηε ζθέςε θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ παηδηψλ θαη λα ζπλδπάδεηαη κε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, ψζηε λα πάςεη λα ππάξρεη δπζαξκνλία αλάκεζα ζ απηά πνπ ζέινπλ λα αλαθαιχςνπλ ηα παηδηά θαη ζ εθείλα πνπ νη παηδαγσγνί πηζηεχνπλ φηη πξέπεη λα κάζνπλ. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ε δηδαζθαιία ζπλδέεηαη φρη κφλν κε ηα ελδηαθέξνληα, αιιά θαη κε ηηο εκπεηξίεο θαη ηα πξνβιήκαηα ηα νπνία αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά, ζε αληίζεζε κε ηα πξνγξάκκαηα, θαηά ηα νπνία δελ ιακβάλνληαη ππφςε νη εμσζρνιηθέο εκπεηξίεο ησλ λεπίσλ θαη ην ζρνιείν θαηαιήγεη λα είλαη απνκνλσκέλν απφ ηε δσή. Χζηφζν, θχξηα απνζηνιή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο αγσγήο νθείιεη λα είλαη ε εμήο: αθ ελφο λα θάλεη θαηαλνεηφ ζηα λήπηα ηνλ εμσηεξηθφ 1 Culture Against Man, N.Y., Vintage Books, 1965. A Cross- Cultural Outline of Education. 2 Αμίδεη λα ππνκλεζζεί φηη ν J. Dewey ζεσξνχζε ην Νεπηαγσγείν Part- way House (ελ κέξεη ζπίηη, ελ κέξεη ζρνιείν) θαη ε M. Montessori Casa dei bambini (πίηη ησλ Νεπίσλ). Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 8
θφζκν θαη αθ εηέξνπ αλαγλσξίζηκν (θαη αμηαγάπεην) ηνλ εζσηεξηθφ ηνπο θφζκν. Πξέπεη, επίζεο, λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ε δηακφξθσζε ηνπ εαπηνχ δελ είλαη απιψο ζέκα εθαξκνγήο κηαο ζπληαγήο. Δίλαη ην απνηέιεζκα ηεο αιιειν- επηδξάζεσο ηνπ έζσ κε ην έμσ, ηεο αιιειεπελέξγεηαο ησλ εζσηεξηθψλ δπλάκεσλ ησλ λεπίσλ κε ηηο εμσηεξηθέο δπλάκεηο ηνπ αλζξψπηλνπ πνιηηηζκνχ. ηεο θαηαιπηηθήο ελψζεσο ησλ εγγελψλ θαη ησλ επίθηεησλ ραξαθηεξηζηηθψλ. ηφρνο ηεο εξγαζίαο κνπ είλαη αξρηθά, λα κειεηήζσ ηελ εμειηθηηθή πνξεία ησλ πξνγξακκάησλ πξνζρνιηθήο αγσγήο κέρξη θαη ζήκεξα θαη ελ ζπλερεία λα δηεξεπλήζσ θαηά πφζν είλαη δπλαηφλ θαη κε πνην ηξφπν λα εθπνλεζεί ζηα πιαίζηα ηνπ ζχγρξνλνπ λεπηαγσγείνπ έλα πξφγξακκα επηθεληξσκέλν ζηελ πξάμε. Με ηε δηεξεχλεζε ηεο δπλαηφηεηαο εθπνλήζεσο πξαμηνθεληξηθψλ πξνγξακκάησλ ζηα πιαίζηα ηνπ ζχγρξνλνπ λεπηαγσγείνπ, ειπίδνπκε λα πξνηξέςνπκε ηηο ελδηαθεξφκελεο παηδαγσγνχο- ζπλαδέιθνπο, λα πξνρσξνχλ ζηε αλάπηπμε θαη εθαξκνγή ηέηνησλ πξνγξακκάησλ πνπ σζνχλ ηα παηδηά πξνο ηε ζπλερή θαηάθηεζε γλψζεσλ, ζηε βάζε ηεο θαηαλφεζεο, πνπ πξνζθέξνπλ δπλαηφηεηεο γηα επίιπζε θάζε είδνπο πξνβιεκάησλ (άκεζε ζχλδεζε κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο θαληαζίαο). θαη πνπ ζα βνεζήζνπλ ηα λήπηα ζηελ αλάπηπμε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο κε ηνπο άιινπο, ηεο ζπιινγηθφηεηαο θαη ηνπ ζεβαζκνχ ζηηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο θαη ηθαλφηεηεο, ζηνηρεία απαξαίηεηα γηα ηνπο πνιίηεο ηνπ 21 νπ αηψλα. Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 9
1 ν ΚΔΦΑΛΑΙΟ: 1.1. Πεξί Πξνγξακκάηωλ Πξνζρνιηθήο Αγωγήο Οη πξψηεο εξεπλεηηθέο θαηαγξαθέο γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή κπνξνχκε λα πνχκε φηη μεθίλεζαλ απ ηνλ Stanley Hall (1844-1924), ν νπνίνο δηεμήγαγε πιήζνο κειεηψλ γηα ηα κηθξά παηδηά. Χζηφζν, ε θχξηα έξεπλα άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 60, φηαλ εθπαηδεπηηθνί εθάξκνζαλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα γηα κηθξά παηδηά θαη ςπρνιφγνη εμέηαζαλ ηε ζρέζε ηνπο κε ηε κάζεζε θαη ηελ αλάπηπμε βξαρππξφζεζκα θαη καθξνπξφζεζκα (Spodek & Brown, 1993). ην ζεκείν απηφ μεθίλεζαλ λα ζρεδηάδνληαη θαη λα δνθηκάδνληαη δηάθνξα πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο αγσγήο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ηα λήπηα λα γίλνπλ παξαγσγηθά θαη ππεχζπλα κέιε ηεο θνηλσλίαο. Με ηελ εηζαγσγή ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή θαη εθπαίδεπζε, πιήζνο εξσηεκάησλ δεκηνπξγήζεθαλ ζρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ, ηηο ηδηφηεηεο, ηηο πξνεθηάζεηο, ηηο κεζφδνπο θαη ηηο δηαθνξνπνηήζεηο απηψλ κεηαμχ ηνπο. Δπίζεο, πνιινί ήηαλ εθείλνη πνπ αλαξσηηφληαλ γηα ηε ζπλεηζθνξά ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ. Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, φκσο, θαη ηελ ζπλερψο απμαλφκελε εγθαηάζηαζή ηνπο ζηα πιαίζηα ηνπ λεπηαγσγείνπ, δφζεθε θαη ε απάληεζε ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα. Ο αθξηβήο νξηζκφο ηεο ιέμεο «Πξόγξακκα» είλαη δχζθνιν λα δνζεί, δηφηη κπνξεί λα ζεκαηνδνηεί δηαθνξεηηθέο έλλνηεο, αλάινγα κε ηε ζρέζε πνπ έρνπλ νη άλζξσπνη κε απηφ (π.ρ. παηδαγσγνί, πξντζηάκελνη, γνλείο θηι.). Έλα πξφγξακκα κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί: α) σο νξηζκέλε δξαζηεξηόηεηα, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, β) σο πιαίζην γηα ηελ επηινγή ησλ πιηθψλ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ ή γ) σο κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε, πνπ δηακνξθψλεηαη απφ πιήζνο δξαζηεξηνηήησλ θαη πιηθψλ θαη ε νπνία πξνσζεί ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ παηδηψλ (Catron & Alen, 1999). Κάζε πξφγξακκα έρεη κηα ζεσξεηηθή βάζε πνπ αληηθαηνπηξίδεη έλα θηινζνθηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ππνζηεξίδεηαη ζε δηάθνξνπο βαζκνχο απ ηε ζρεηηθή κε ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ έξεπλα θαζψο θαη απ ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε. Έλα πξφγξακκα απνηειεί κηα εθαξκνγή ζεσξηψλ ζρεηηθά κε ην πψο αλαπηχζζνληαη θαη καζαίλνπλ ηα παηδηά, θαη ζπληίζεηαη απφ ην ηη είλαη ζεκαληηθφ λα κάζνπλ, θαζψο θαη απφ ηηο πξφζθνξεο πξαθηηθέο θαη παηδαγσγηθέο κεζφδνπο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί έλα ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ απνηέιεζκα (Spodek & Brown, 1993). Αθφκα, πεξηιακβάλεη έλα «ζθειεηφ» γηα ηε δηαηχπσζε δηδαθηηθψλ ζηφρσλ, ην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο, ηηο δηδαθηηθέο κεζφδνπο, ηα πιηθά πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη ηνπο ηξφπνπο Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 10
αμηνιφγεζεο ησλ παηδηψλ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ηεο επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ (Παπάο, 1990` Υξπζαθίδεο, 1991` Goffin, 1994). Πξφθεηηαη γηα έλα εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηεί ε παηδαγσγηθή σο ππμίδα γηα λα θαζνδεγεζεί ζην ηη πξέπεη λα θάλεη θαη πφηε (Βξεηηφο & Καςάιεο, 1997). χκθσλα κε ηνλ Κηηζαξά, ε ζχλζεζε ελφο πξνγξάκκαηνο απνηειείηαη απφ ηέζζεξα δνκηθά ζηνηρεία, ηα νπνία είλαη: α) νη αθξηβείο δηαηππσκέλνη καζεζηαθνί ζηόρνη, β) ηα δηαξθψο εθζπγρξνληζκέλα πεξηερόκελα κάζεζεο, γ) ε κεζόδεπζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ηελ παξνρή ζπγθεθξηκέλσλ κεζνδνινγηθψλ ππνδείμεσλ θαη δ) ε αμηνιόγεζε ηεο επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ θαη ηεο επίδνζεο ησλ παηδηψλ. Έλα πξφγξακκα απνηειεί ηε βάζε γηα λα απαληεζνχλ εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην «ηί» ζα δηδαρζεί θαη «πψο». Με άιια ιφγηα, εκπεξηέρεη ηηο ηδέεο, ηηο αξρέο θαη ηηο πξνηάζεηο πνπ πξέπεη λα πινπνηεζνχλ ζηελ ηάμε. Έλα πξφγξακκα πξέπεη λα είλαη αξθεηά ζπγθεθξηκέλν, ψζηε λα πξνζθέξεη θαζνδήγεζε θαη θαηεχζπλζε ζηηο παηδαγσγνχο νη νπνίεο πξέπεη λα πάξνπλ απνθάζεηο γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ηα παηδηά, αιιά επηπιένλ θαη ηδηαίηεξα επέιηθην, ψζηε λα κπνξεί λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο εηδηθέο αλάγθεο (αλαπηπμηαθέο, θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο, νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο) ησλ λεπίσλ, ησλ νηθνγελεηψλ θαη ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληφο ηνπο (Νηνιηνπνχινπ, 2000). Αλά ηνλ θφζκν, έρνπλ δηακνξθσζεί πνιιά πξνγξάκκαηα ζηα νπνία φκσο επηθξαηεί κεγάιε δηρνγλσκία ζρεηηθά κε ην πνηά είλαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθά. Τπάξρνπλ πξνγξάκκαηα κε έκθαζε ζηε δηδαθηέα χιε, άιια πνπ δίλνπλ βαξχηεηα ζηνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο θαη άιια πνπ ζπλδπάδνπλ θαη ηα δχν. Δηδηθφηεξα, ηα πξνγξάκκαηα θπκαίλνληαη απφ δνκεκέλα, «θιεηζηνχ» ηχπνπ πνπ αθνινπζνχλ πηζηά ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη δελ πινπνηνχληαη αλαδπφκελνη ζηφρνη θαη σο ειεχζεξα, «αλνηρηνχ» ηχπνπ φπνπ ην πξνγξακκαηηζκέλν κέξνο απνηειεί απιά ηελ θαηεχζπλζε, ελψ δίδεηαη ε δπλαηφηεηα γηα ελαιιαθηηθέο ηδέεο θαη αλαδπφκελνπο ζηφρνπο. Αθφκα, ππάξρνπλ θαη εηδηθά ζρεδηαζκέλα πξνγξάκκαηα κε εηδηθνχο εμεηδηθεπκέλνπο ζηφρνπο (δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, έληαμε παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζε ζπλεζηζκέλε ηάμε). πλεπψο, ε κάζεζε απφ πξφγξακκα ζε πξφγξακκα πξνζεγγίδεηαη απφ παζεηηθφ κέρξη ελεξγεηηθφ ξφιν θαη ν ξφινο ηεο παηδαγσγνχ κπνξεί λα είλαη απφ απζηεξά πξνθαζνξηζκέλνο, έσο ειεχζεξνο δειαδή λα απνηειεί ηνλ θεληξηθφ ζρεδηαζηή θαη ζπληνληζηή ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Χζηφζν, έλα ζεκείν πνπ εζηηάδεηαη ην ελδηαθέξνλ πνιιψλ εξεπλψλ αλά ηνλ θφζκν, είλαη ην πψο ηα πξνζρνιηθά πξνγξάκκαηα Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 11
κπνξνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο καζεζηαθέο ηθαλφηεηεο παηδηψλ κε δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Όπσο πνιχ θαιά γλσξίδνπκε, νη δηαθνξέο ησλ παηδηψλ σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά, ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηέο ηνπο (ζε γλσζηηθφ, θνηλσληθφ, θιεξνλνκηθφ επίπεδν θ.ν.θ.) είλαη πνιιέο. Έηζη γίλεηαη απφιπηα θαηαλνεηφ φηη έλα πξφγξακκα δελ είλαη δπλαηφλ λα ηαηξηάδεη ζε φια ηα παηδηά θαη ζπλεπψο θάζε πξνζέγγηζε κπνξεί λα πξνζθέξεη ζεηηθέο αιιά θαη αξλεηηθέο εθπαηδεπηηθέο δπλαηφηεηεο. Γηα ην ιφγν απηφ, ηα ζεκεξηλά πξνζρνιηθά πξνγξάκκαηα εζηηάδνπλ ζηελ αλάγθε λα ππεξεηεζνχλ θαιχηεξα φια ηα παηδηά αλεμαξηήησο θνηλσληθν- νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ. πλεπψο, ηα πξφζθαηα πξνγξάκκαηα (δεθαεηίαο 90) δίλνπλ έκθαζε θαη πξνσζνχλ ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο (Goffin, 1994). Θα ήηαλ πιάλε λα ζεσξνχκε πσο έλα ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, κε ζεηηθά ζηνηρεία ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί θαζνιηθά. Καζψο θαλέλα πξφγξακκα δελ παξνπζηάδεη κφλν ζεηηθά ζηνηρεία, ζεσξείηαη επηβεβιεκέλν νη παηδαγσγνί λα γλσξίδνπλ θαη άιια πξνγξάκκαηα πέξα απ ην επίζεκν αλαιπηηθφ, ρσξίο απαξαίηεηα λα είλαη «απνηειεζκαηηθφηεξα» απφ ην ηζρχνλ ή θαη ην αληίζεην. Δίλαη πξνγξάκκαηα πνπ εθαξκφδνληαη ζην εμσηεξηθφ, θπξίσο ζηηο ΖΠΑ αιιά θαη ζηελ Διιάδα, άιια ζε κεγαιχηεξν θαη άιια ζε κηθξφηεξν βαζκφ. Σν βέβαην είλαη φηη κε ην λα γλσξίδνπλ νη παηδαγσγνί θαη άιια πξνγξάκκαηα, πέξαλ ησλ ρσξνηαμηθψλ ηνπο νξίσλ, ζα είλαη ελεκεξσκέλεο γηα ηα ζχγρξνλα ξεχκαηα ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο θαζψο θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο θαηλνηνκίεο ζην ρψξν απηφ. Έηζη, αλαπφθεπθηα ζα δεκηνπξγνχληαη ζπλερείο πξνβιεκαηηζκνί γηα ηηο πξαθηηθέο κεζφδνπο, κε ζπλέπεηα νη παηδαγσγνί λα εκβαζχλνπλ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ηζρχνληνο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο ή φπνηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο εθαξκφδνπλ. Απηφ, ελ ζπλερεία, ζα σζεί ζην λα βειηηψλνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ην πξφγξακκά ηνπο, ζχκθσλα κε ηηο λέεο γλψζεηο ηηο νπνίεο απνθηνχλ θαη ελ ηέιεη κέζσ ησλ γλψζεσλ θαη εκπεηξηψλ ηνπο απηψλ ζα νδεγνχληαη πξνο ηε δηακφξθσζε λέσλ πξνγξακκάησλ πξνζρνιηθήο αγσγήο. ην θαηψθιη ηνπ 21 νπ αηψλα ηα πξνγξάκκαηα γηα ηα κηθξά παηδηά είλαη πνηθίια, κε πνιιέο δηαθνξέο σο πξνο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο. Κνηλφο ηφπνο είλαη φηη δελ ππάξρεη ην κνλαδηθφ, ην «θαιχηεξν» πξφγξακκα. Παξά ηαχηα, ην θαιχηεξν πξφγξακκα είλαη απηφ πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη ζηηο επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ηάμεο. Γηα ην ιφγν απηφ ε παηδαγσγφο νθείιεη λα αληιήζεη ζηνηρεία απφ δηάθνξα πξνγξάκκαηα θαη λα ηα ρξεζηκνπνηήζεη κε ηα δηθά ηεο παηδηά θαη ηηο δηθέο ηηο ζρνιηθέο ζπλζήθεο. Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 12
1.2. Η Αλάγθε Αλάπηπμεο Πξνγξακκάηωλ Πξνζρνιηθήο Αγωγήο Παξά ην γεγνλφο φηη ε πξνζρνιηθή αγσγή απαξηζκεί εθαηνληάδεο ρξφληα πξηλ. απφ ηε δεθαεηία ηνπ 60 θαη έπεηηα άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη θαη ελ ζπλερεία λα εθαξκφδνληαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα γηα κηθξά παηδηά. Απφ ηφηε μεθηλά ε δηακφξθσζε θαη ε δνθηκή ησλ πξνγξακκάησλ πξνζρνιηθήο αγσγήο. Με ζηφρν ηελ παξαγσγηθή αλάπηπμε ησλ λεπίσλ θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία ππεχζπλσλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο καο. Αλακθίβνια, ηα πξνγξάκκαηα απηά βξέζεθαλ ζην παγθφζκην πξνζθήλην ηα ηειεπηαία ρξφληα, εμαηηίαο ελφο ζπλερψο απμαλφκελνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή. Όκσο, «απφ πνχ απνξξέεη απηφ ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή;» θαη «πνηνί είλαη νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ησλ πξνζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ;». Ζ απάληεζε ζηα εξσηήκαηα πνπ πξνέθπςαλ, θαηά ηελ αιιαγή ηνπ κέρξη πξφηηλνο «ζθεληθνχ» ζηνλ ηνκέα ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο αθνξνχζε: Α) ηνλ ζπλερψο απμαλφκελν αξηζκφ ησλ εξγαδφκελσλ κεηέξσλ αιιά ζπλάκα θαη ησλ κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ, Β) ηελ αληθαλφηεηα ηεο «επηθξαηνχζαο» ππξεληθήο νηθνγέλεηαο λα πξνζθέξεη επαξθή θνηλσληθά εξεζίζκαηα ζηα παηδηά, Γ) ηελ έιιεηςε επθαηξηψλ ησλ παηδηψλ γηα παηρλίδη, ηδηαηηέξσο ζηηο κεγάιεο πφιεηο θαη Γ) ηα πνξίζκαηα ηεο ςπρνινγίαο, ζρεηηθά κε ηελ επηξξνή ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αλάπηπμε ηεο λνεκνζχλεο, ηε κεγαιχηεξε επίδξαζή ηνπ θαηά ηα αξρηθά ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, θαη ηηο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο ζηνλ εγθέθαιν απφ ηελ έιιεηςε θαηάιιεισλ εξεζηζκάησλ θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο (Βνζληάδνπ, 1993` Εαραξελάθεο, 1993` Nash, 1997` David,1998` Εαθξαλά & Εαθξαλά,1998` Lindsey, 1998/99). Έηζη, κέξνο ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ πξφζθαησλ δεθαεηηψλ νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ πξνγξακκάησλ γηα ηελ πξνζρνιηθή ειηθία. Ζ αλάπηπμε απηή επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο θνηλσληθνπνιηηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, απφ ηηο πνηθίιεο αλαπηπμηαθέο θαη καζεζηαθέο ζεσξίεο θαζψο θαη απφ δηάθνξεο ζρεηηθέο έξεπλεο. πγθεθξηκέλα, ηα δηάθνξα πξνγξάκκαηα πνπ ζρεδηάδνληαη γηα ην λεπηαγσγείν δηαθέξνπλ ζε πνιιά ζεκεία κεηαμχ ηνπο, εμαηηίαο ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηνπ εθάζηνηε θνηλσληθννηθνλνκηθνχ πιαηζίνπ, ησλ αληηζέζεσλ ζηηο πξνζεγγίζεηο γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηεο γιψζζαο. Κπξίσο δηαθέξνπλ: Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 13
σο πξνο ην αλ ππνδεηθλχνπλ ζηελ παηδαγσγφ ηε ζπκπεξηθνξά πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζεη (θιεηζηά ή άθακπηα πξνζρνιηθά πξνγξάκκαηα κε επαθξηβή αθνινπζία) ή σο πξνο ην αλ ηεο πξνζθέξνπλ έλα πιαίζην κέζα ζην νπνίν κπνξνύλ λα αλαδπζνύλ ε πξσηνβνπιία θαη ε δεκηνπξγηθφηεηά ηεο (αλνηρηά ή επέιηθηα πξνζρνιηθά πξνγξάκκαηα κε εθαξκνγή ζε πνηθίια πεξηβάιινληα θαη καζεηέο) 1.3. Γηάθξηζε Πξνγξακκάηωλ _ Καηεγνξίεο Έλα πξφγξακκα, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, πεξηιακβάλεη είηε ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο (θιεηζηνχ ηχπνπ) ή γεληθέο νδεγίεο (αλνηρηνχ ηχπνπ), ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ηε δνκή ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαζψο θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ παηδηψλ κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο θαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Όζνλ αθνξά ηελ πξψηε πεξίπησζε, αλήθνπλ ηα ιεγφκελα «θιεηζηά» ή «άθακπηα» πξνγξάκκαηα, ραξαθηεξηζηηθφ ησλ νπνίσλ είλαη ν απζηεξφο πξνγξακκαηηζκφο. Δηδηθφηεξα, ηα πξνγξάκκαηα απηνχ ηνπ ηχπνπ ιεηηνπξγνχλ δεζκεπηηθά γηα ηελ παηδαγσγφ, αθνχ αλακέλεηαη λα αθνινπζεί θαηά γξάκκα ηηο νδεγίεο πνπ πξνηείλνληαη, δίρσο λα ηηο εξκελεχεη (Μνληεζζφξη, ζπκπεξηθνξηζηηθά πξνγξάκκαηα). Αληίζεηα, ζηε δεχηεξε πεξίπησζε, αλήθνπλ ηα «αλνηρηνχ» ηχπνπ ή «επέιηθηα» πξνγξάκκαηα, ζηα νπνία ν πξνγξακκαηηζκφο απνηειεί ππμίδα θαη επηπιένλ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα αλαδπφκελνπο ζηφρνπο θαη δξαζηεξηφηεηεο θαζψο θαη ε πξνζαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηε ζπγθεθξηκέλε νκάδα παηδηψλ (Φξάγθνο, 1984` Παπάο, 1990` Βξεηηφο &Καςάιεο, 1997` Κηηζαξάο, 1998). ηα πξνγξάκκαηα «αλνηρηνχ» ηχπνπ, δίλνληαη θάπνηεο θαηεπζπληήξηεο αξρέο γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηεο παηδαγσγνχ («ηί ζα δηδάμεη», «πψο;», «κε πνηνχο πηζαλνχο ηξφπνπο;» θ.ν.θ.) θαη ησλ παηδηψλ, αιιά ελ ζπλερεία δεηείηαη απ ηελ παηδαγσγφ λα ηα εξκελεχζεη θαη λα ηα εθαξκφζεη κε ην δηθφ ηεο ηξφπν (αλαπηπμηαθφαιιειεπηδξαζηηθφ ή Bank Street, «Τςειψλ ηφρσλ, Kami & De Vries). Ζ παξαπάλσ δηάθξηζε ησλ πξνγξακκάησλ γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηεο αληίζεζεο κεηαμχ παξαδνζηαθήο θαη λεν- πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Πξφθεηηαη, γηα κηα ρξφληα αληηπαξάζεζε αλάκεζα ζηε θηινζνθία ηνπ παξαδνζηαθνχ ζρνιείνπ- λεπηαγσγείνπ απφ ηε κηα πιεπξά θαη ηνπ ζχγρξνλνπ- πξννδεπηηθνχ απφ ηελ άιιε. ηνηρεία φπσο νη ζηφρνη, ην πεξηερφκελν, ν ηξφπνο δξάζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ. Οη ρσξνηαμηθέο ηδηνκνξθίεο, ν ρξφλνο θ.ά. απνηέιεζαλ θάπνηα απ ηα αίηηα ηνπ δηραζκνχ (Dewey, 1980). Απνηέιεζκα ηεο αληίζεζεο απηήο, ήηαλ ε δεκηνπξγία αθελφο ησλ παξαδνζηαθψλ πξνγξακκάησλ (θιεηζηνχ ηχπνπ) γηα ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη αθεηέξνπ ησλ ζχγρξνλσλ πξνγξακκάησλ (αλνηρηνχ ηχπνπ). Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 14
ηα κελ πξψηα, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, δίλεηαη έκθαζε ζηε δηδαθηέα χιε (πιήζνο δξαζηεξηνηήησλ, πνιιέο θνξέο αζχλδεηεο κεηαμχ ηνπο θαη ρσξίο ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο). Κχξηνο ζηφρνο ηεο παξαδνζηαθήο θηινζνθίαο ήηαλ θαη εμαθνινπζεί λα είλαη -φπνπ βέβαηα εθαξκφδεηαη- ε εηνηκαζία ησλ λεπίσλ γηα ηελ αλάιεςε κειινληηθψλ επζπλψλ. Απηή ε πξνεηνηκαζία φκσο έρεη ηε κνξθή ηεο ππνηαγήο, ηεο ππαθνήο θαη ηεο άθξηηεο απνδνρήο ησλ παηδηψλ, εθφζνλ ην πξνο εθκάζεζε πιηθφ πεξηιακβάλεη έλαλ νξγαλσκέλν φγθν πιεξνθνξηψλ θαη έηνηκσλ κνξθψλ γλψζεο, πξνεξρφκελσλ απφ ην παξειζφλ. πγθεθξηκέλα, ηα βηβιία είλαη νη θχξηνη εθπξφζσπνη ησλ ζξχισλ θαη ηεο ζνθίαο ηνπ παξειζφληνο, ελψ νη παηδαγσγνί είλαη ηα φξγαλα, κέζα απ ηα νπνία νη καζεηέο έξρνληαη ζε γλσζηηθή επαθή κε ηε δηδαθηέα χιε. Με άιια ιφγηα, απνηεινχλ ην κέζν κεηάδνζεο γλψζεσλ θαη εκπεηξηψλ. Χζηφζν, πξφθεηηαη γηα έλα ζεσξεηηθφ είδνο εκπεηξίαο, κε ηελ έλλνηα φηη ηα παηδηά καζαίλνπλ απφ ηα ιφγηα ηνπ παηδαγσγνχ θαη φρη βησκαηηθά (Dewey, 1980). ηνλ αληίπνδα ησλ παξαδνζηαθψλ πξνγξακκάησλ, βξίζθνληαη ηα ιεγφκελα «ζχγρξνλα» ή «curriculum», ζηα νπνία ε έκθαζε δίλεηαη ζε ζαθείο ηεθκεξησκέλνπο ζηφρνπο. Ζ θηινζνθία ησλ πξνγξακκάησλ απηνχ ηνπ ηχπνπ ζα κπνξνχζε λα δηαγξαθηεί ζρεκαηηθά σο ε θαιιηέξγεηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο έθθξαζεο, κε θχξην ζηφρν ηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ λεπίσλ, ζηα πιαίζηα κηαο δηαδηθαζίαο απηνθαζνξηζκνχ θαη δεκηνπξγηθήο παξνπζίαο ζηελ θνηλσληθή νκάδα (Υξπζαθίδεο, 1992). Δπηπξνζζέησο, ζηα ζχγρξνλα πξνγξάκκαηα ε απφθηεζε ηθαλνηήησλ θαη ηερληθψλ επηηπγράλεηαη βησκαηηθά απφ ηα ίδηα ηα παηδηά («Ζ Μάζεζε σο Απνηέιεζκα ηεο Δκπεηξίαο»), κε άκεζε επηδίσμε ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ζηε δσή (Dewey, 1980). Σέινο, ζην πξννδεπηηθφ πξνγξακκαηηθφ πιαίζην, ηα παηδηά κεηαηξέπνληαη απφ παζεηηθνί δέθηεο (παξαδνζηαθά πξνγξάκκαηα) ζε ελεξγά ππνθείκελα ηεο γλψζεο, γίλνληαη δειαδή νη πξσηαγσληζηέο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη ν παηδαγσγφο «απιφο ζπλεξγφο» ηνπο (δηεπθνιπληηθφο ξφινο). 1.4. Ιζηνξηθή Αλαδξνκή Α) Σν Ξεθίλεκα ηωλ Πξνγξακκάηωλ Πξνζρνιηθήο Αγωγήο Μεηά θπξίσο ηνλ 11 ν αηψλα, νη δπηηθέο θνηλσλίεο γλσξίδνπλ ξαγδαίεο εμειίμεηο, νη νπνίεο ζέηνπλ ην δήηεκα ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. Σν παηδί έρεη αλάγθεο ηηο νπνίεο ε νηθνγέλεηα θαη ε κεηέξα δελ είλαη ζε ζέζε λα ηθαλνπνηήζνπλ νξηζκέλεο ηνπιάρηζηνλ- εμαηηίαο γλσζηηθψλ θαη εξγαζηαθψλ παξαγφλησλ. Αλαθχπηεη έηζη, ην δήηεκα ελφο επί ηνχησ ζεζκνχ. Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 15
Ο ζεζκφο, ππνζηεξίδεηαη φηη έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηελ Αξραία Διιάδα θαη εηδηθφηεξα ζηνλ Πιάησλα (427-348 π.υ.). Καηά ηελ άπνςή ηνπ, ε νπνία δηαθαίλεηαη ζε δχν κεγάια έξγα ηνπ, ηελ «Πνιηηεία» θαη ηνπο «Νφκνπο», ε αγσγή ησλ λεπίσλ έπξεπε λα αζθείηαη ζε θαηάιιειν πεξηβάιινλ κε ην παηρλίδη, ηα ηξαγνχδηα, ηα δηεγήκαηα, ηνπο κχζνπο, ην ρνξφ, ηε γπκλαζηηθή θαη ηε κνπζηθή. Με απηφ ηνλ ηξφπν, ζεσξνχζε φηη ζα εηζήγαγε ηα παηδηά ζην θαζαπηφ ζρνιείν, ην νπνίν μεθηλνχζε ζηα 6 ρξφληα. «Πξνζπάζεζε ινηπφλ, είπα εγψ, λα απνθχγεηο ηνλ εμαλαγθαζκφ», γξάθεη ζηελ Πνιηηεία, «θαη θάλε ψζηε ηα παηδηά λα ζπνπδάδνπλ παίδνληαο, γηα λα κπνξέζεηο θαη εζχ λα δηαθξίλεηο θαιχηεξα γηα πνηφ πξάγκα είλαη πιαζκέλνο ν θαζέλαο». Σν έξγν, απνηέιεζε ην ζεκέιην γηα πνιιέο λεψηεξεο ζεσξίεο, δηφηη πεξηέρεη βαζηθέο αξρέο γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, ηελ νπνία ζεσξνχζε ηε δπζθνιφηεξε απ φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο. Ο Αξηζηνηέιεο (384-322 π.υ.), ν Πινχηαξρνο (46-120 κ.υ.), ν Κνπηληηιηαλφο (35-96 κ.υ.), νη Παηέξεο ηεο Δθθιεζίαο (4 νο αηψλαο κ.υ.), νη αλζξσπηζηέο Rabelais (1494-1553) θαη Montaigre (1533-1592) έδηλαλ κεγάιν βάξνο ζηε ζπζηεκαηηθή αγσγή ησλ παηδηψλ απφ ηα πξψηα θηφιαο ρξφληα ηεο δσήο ηνπο, κε έκθαζε ζην παηρλίδη θαη ηε θπζηθή, ηελ εζηθή, ηε λνεηηθή, ηελ αηζζεηηθή θαη ηελ αηζζεηεξηαθή αγσγή ησλ λεπίσλ. Ζ πξψηε πξνζπάζεηα γηα έλα πξφγξακκα πξνζρνιηθήο αγσγήο ρξνλνινγείηαη θάπνπ ζηνλ 17 ν αηψλα, έγηλε απφ ηνλ επηθαλή Σζέρν παηδαγσγφ Κνκέλην (1592-1670), ν νπνίνο εηζήγαγε ην πξφγξακκα ηνπ «κεηξηθνχ ζρνιείνπ» θαη εμέδσζε έλα βηβιίν πξνο ηηο κεηέξεο κε νδεγίεο γηα ηελ αγσγή ησλ παηδηψλ ηνπο θαηά ηα 6 πξψηα ηνπο ρξφληα. Χζηφζν, νη αληηιήςεηο ηφζν γηα ην παηδί, φζν θαη γηα ηελ αγσγή ηνπ δηαθνξνπνηνχληαη ηνλ 18 ν αηψλα. χκθσλα κε ηζηνξηθέο πεγέο πνπ ελέζθεςαλ ζην δήηεκα, ε ζεκαληηθφηεξε αιιαγή ζην δηάζηεκα απηφ ζπλίζηαηαη ζηελ θνηλσληθή αιιαγή ηεο εηθφλαο γηα ην παηδί θαη ηε ζπγθξφηεζε απηνχ πνπ ζηηο κέξεο καο απνθαινχκε παηδηθή ειηθία. Οη αληηιήςεηο απηέο αιιάδνπλ ζηε δηάξθεηα ηνπ 18 νπ θαη ηνπ 19 νπ αηψλα. Οη ηδέεο ησλ Locke (1632-1704), Rousseau(1712-1778), Richter(1763-1825) θαη Pestalozzi (1746-1827), νη νπνίνη επίζεο αλαθέξζεθαλ ζηελ αγσγή θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία, ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζρνιηθήο παηδαγσγηθήο. Θεκειηψδεο είλαη ε ζπκβνιή ηνπ Rousseau, ν νπνίνο δηαθεξχζζεη δπλακηθά ηελ απηνλνκία ησλ παηδηψλ απ ηνπο γνλείο θαη κε πεηζηηθά επηρεηξήκαηα αλαπηχζζεη ζηνλ «Αηκίιην» φηη ην παηδί, απφ ηελ ειηθία ησλ 2 εηψλ, έρεη αλάγθε απφ αγσγή θαη κάζεζε. ηε ζπλέρεηα, ν Pestalozzi βαζηά επεξεαζκέλνο απφ ηηο ηδέεο ηνπ Rousseau, ηδξχεη ηα παηδηθά θέληξα γηα ηελ πξνζηαζία θαη αλαηξνθή νξθαλψλ θαη απξνζηάηεπησλ παηδηψλ. Δπηπιένλ, ζην βηβιίν ηνπ «Ληλάξδνο θαη Γεξηξνχδε», ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη έζεζε ηηο βάζεηο ηεο πξνζρνιηθήο δηδαθηηθήο (Βαιελάθε, 1997 α`cheateau, 1983` Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 16
Κηηζαξάο, 1988` 1997` Κφθθαο, 1994` καξάγδα- Σζηαληδή, 1995` Υαξίηνο, 1998). Σν επφκελν πξφγξακκα, εηδηθά ζρεδηαζκέλν γηα κηθξά παηδηά επεηεχρζε απ ηνλ Αιζαηφ πάζηνξα (θιεξηθφο πξνηεζηάληεο) Oberlin (1740-1826). Πξφθεηηαη, γηα ην «ζρνιείν πιεμίκαηνο» (ecole a tricoter), ην νπνίν ηδξχζεθε ην 1767 ζηε Γαιιία, φπνπ παηδηά ειηθίαο 2 ρξφλσλ θαη πάλσ, καδεχνληαλ ζε θχθιν γχξσ απ ηελ παηδαγσγφ, ε νπνία ηνπο κηινχζε θαζψο θεληνχζε. Σν δαζθαινθεληξηθφ απηφ πξφγξακκα, απνζθνπνχζε ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο γιψζζαο, ηελ εθκάζεζε ζηνηρεησδψλ πξαγκάησλ κέζσ ρεηξνηερλεκάησλ, ηελ εζηθή θαη ζξεζθεπηηθή αγσγή. Ζ ζχιιεςε ηεο ηδέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο, ήηαλ πνιχ ζεκαληηθή παξφηη δελ πηνζεηήζεθε- δηφηη απνηέιεζε ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία εμειίρζεθε ν ζεζκφο ηνπ λεπηαγσγείνπ (Spodek & Brown,1993` Κηηζαξάο, 1997` Υαξίηνο, 1998). Σα ρξφληα πνπ αθνινπζνχλ ηα εγρεηξήκαηα θξνληίδαο ησλ κηθξψλ παηδηψλ είλαη πην ζπζηεκαηηθά θαη ζπρλά ηεινχλ ππφ ηελ αηγίδα δεκνηηθψλ ή πνιηηεηαθψλ αξρψλ. Σν 1806 λνκνζρέδην πξνβιέπεη ηε δεκηνπξγία «ζρνιείνπ θχιαμεο» (Warteschule) ζ φινπο ηνπο δήκνπο ηνπ κεγάινπ δνπθάηνπ ηνπ Berg ζηε Γεξκαλία. Σν ίδην δηάζηεκα ζηελ Οιιαλδία θαη ην Βέιγην ηδξχνληαη εθαηνληάδεο «λεπηαγσγεία», ηα νπνία νλνκάδνληαη θαη απηά «ζρνιεία θχιαμεο» (Bevaarschoolen). Δπίζεο, ηδξχκαηα πξνζρνιηθήο αγσγήο ηελ ίδηα πεξίνδν ηδξχνληαη θαη ζηηο ΖΠΑ, ηα ιεγφκελα «Family Schools». Μεγαιχηεξε εμάπισζε είρε ην επφκελν πξφγξακκα, ην νπνίν ηδξχζεθε ην 1816ζηε θνηία απ ηνλ απηνδίδαθην Robert Owen (1771-1858). Δηδηθφηεξα, αλαθεξφκαζηε ζην πεξίθεκν ίδξπκα πξνζρνιηθήο αγσγήο, ην infant school. Σν πξφγξακκα, απεπζπλφηαλ ζε παηδηά ειηθίαο 3-6 ρξφλσλ θαη πεξηειάκβαλε ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο, ηεο γξαθήο, ηεο αξηζκεηηθήο, ηεο γεσγξαθίαο, ηεο ηζηνξίαο, ηνπ ρνξνχ, ηεο κνπζηθήο θαη ηνπ θεληήκαηνο. Δπηπξνζζέησο, ηα παηδηά είραλ ηε δπλαηφηεηα λα γηα πνιινχο εθπαηδεπηηθνχο πεξηπάηνπο, πεξλψληαο αξθεηέο ψξεο ζηνλ εμσηεξηθφ ρψξν. Παξά ηαχηα, θαη νη ηδέεο ηνπ Owen δελ είραλ άκεζε θαη επξεία δηάδνζε (Spodek & Brown, 1993). Καηαιπηηθφ ξφιν γηα ηελ παηδαγσγηθή ζπγθξφηεζε ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο θαη ηε δηάδνζή ηεο, δηαδξακάηηζε έλαο καζεηήο ηνπ Pestalozzi, ν Γεξκαλφο Friedrich Wilhelm Froebel (1782-1852). Ο Froebel, ίδξπζε ην 1837 ζηε Γεξκαλία ην «λεπηαθφ θήπν» (Kindergarten), ν νπνίνο θαη απνηέιεζε ην ζρνιείν κε ηε κεγαιχηεξε εμάπισζε. Δπηπιένλ, ν Froebel ζεσξείηαη ν ηδξπηήο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο θαη ν ζεκειησηήο ηεο δηδαθηηθήο κεζνδνινγίαο ησλ λεπίσλ (Williams, 1992` Υαξίηνο, 1998). Κη απηφ, φρη κφλν δηφηη ήηαλ ν πξψηνο πνπ ζρεδίαζε έλα νινθιεξσκέλν ζχζηεκα πξνζρνιηθήο παηδαγσγηθήο, ην νπνίν εθάξκνζε ζε εηδηθφ εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα, αιιά δηφηη εηζήγαγε Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 17
ην παηρλίδη σο βαζηθφ κέζν δηδαζθαιίαο θαη έδεημε φηη ηα παηδηά έρνπλ αλάγθε απφ πνιιέο εκπεηξίεο γηα λα αληηιεθζνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ηνλ θφζκν (Williams, 1992` καξάγδα- Σζηαληδή, 1995` Υαξίηνο, 1998). Ο Froebel ζεσξνχζε ην παηρλίδη σο κηα δαζθαινθεληξηθή δηαδηθαζία, κηκεηηθή, πνπ πεξηζηξέθεηαη γχξσ απφ έλα πξνθαζνξηζκέλν πεξηερφκελν, αιιά θαη σο κηα κνξθή δεκηνπξγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ε νπνία εθθξάδεη φιεο εθείλεο ηηο δπλαηφηεηεο πνπ αλαδχνληαη απ ηα παηδηά, ιεηηνπξγψληαο ζαλ θαζξέθηεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπνπ κάζεζεο ησλ παηδηψλ. Μάιηζηα, δηαθνξνπνίεζε ην παηρλίδη απ ηελ εξγαζία, νξίδνληαο ην παηρλίδη σο κηα δηαδηθαζία ηελ νπνία μεθηλνχλ ηα ίδηα ηα παηδηά θαη ελ ζπλερεία εκπιέθνληαη, ζε αληίζεζε κε ηελ εξγαζία φπνπ ε ελαζρφιεζε κε κηα δξαζηεξηφηεηα επηηπγράλεηαη έπεηηα απφ ηελ ππφδεημε ηνπ ελειίθνπ (Bruce, 1997). Δπηπιένλ, ν Froebel πίζηεπε φηη ην ζρνιείν πξέπεη λα ελζαξξχλεη ηε θπζηθή αλάπηπμε ησλ λεπίσλ, ηα νπνία έβιεπε σο «ινπινχδηα» ζε έλαλ θήπν πνπ ζα άλζηδαλ, κφλνλ αλ ηνπο πξνζθεξφηαλ ε θαηάιιειε θξνληίδα. Αληηιακβαλφκελνο φκσο, ηελ αδπλακία ησλ κεηέξσλ ιφγσ έιιεηςεο ρξεκάησλ θαη ρψξνπ λα πξνκεζεπηνχλ ηα πξνηεηλφκελα δψξα γηα ηα παηδηά ηνπο, ν Froebel πξνέβε ζηελ ίδξπζε απηψλ ησλ «ηδξπκάησλ γηα παηρλίδη θαη απαζρφιεζε», ηα ιεγφκελα Kindergarten. Σν πξφγξακκα, ινηπφλ, ηνπ παηδηθνχ θήπνπ απνηειείηαη απφ ηξεηο ηνκείο: 1 νο Σνκέαο: Σν παηρλίδη κε ηα έμη δψξα, φπνπ ηα δχν πξψηα ε κπάια θαη ε ζθαίξα είλαη απιά θαη εθθξάδνπλ ηελ ελφηεηα ηεο δσήο. Σα ππφινηπα ηέζζεξα είλαη παηρλίδηα απμαλφκελνπ βαζκνχ ζπλζεηφηεηαο, απνηεινχκελα απφ γεσκεηξηθά πιηθά ηα νπνία επηηξέπνπλ ζηα παηδηά κέζα απφ δηάθνξνπο ζπλδπαζκνχο λα θηηάμνπλ ηα δηθά ηνπο ζρήκαηα. θνπφο ησλ παηρληδηψλ απηψλ δελ είλαη, φπσο ζηηο κέξεο καο, ε πξνζσπηθή έθθξαζε ή επραξίζηεζε, αιιά ε γλψζε ηνπ θφζκνπ. 2 νο Σνκέαο: Σα παηρλίδηα θίλεζεο είλαη νκαδηθά παηρλίδηα κε ζηφρν ηε ζπλεξγαζία αλάκεζα ζηα παηδηά θαη άζθεζε ησλ αηζζεηεξίσλ ηνπ ζψκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηα παηδηά θαιιηεξγνχληαλ ε φξαζε, νη θηλεηηθέο δεμηφηεηεο θαη απμαλφηαλ ε κπτθή δχλακε. 3 νο Σνκέαο: Δθηφο απφ απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηα παηδηά αζρνινχληαλ θαη κε ηελ θεπνπξηθή, ηε κειέηε ηεο θχζεο, ηε θξνληίδα θαηνηθίδησλ δψσλ θ.ά.. Δηδηθφηεξα, ηα παηδηά θπηεχνπλ θπηά, ηα θξνληίδνπλ θαη παξαθνινπζνχλ ηελ εμέιημή ηνπο, πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία πνπ εθηφο απ ηελ Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 18
απηελέξγεηα ζηνρεχεη ζην λα ιεηηνπξγήζεη σο θαζξέθηεο ζηνραζκνχ ηεο δηθήο ηνπο πνξείαο. Βάζε γηα θάζε είδνπο κάζεζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Froebel, ήηαλ νη ηξεηο κνξθέο γλψζεο: α) ηεο δσήο (θεπνπξηθή, θξνληίδα δψσλ θηι.) β) ησλ καζεκαηηθψλ (γεσκεηξηθά ζρήκαηα θ.ά.) θαη γ) ηεο νκνξθηάο (θίλεζε, κνπζηθή θ.ν.θ.). Σν έξγν ηνπ Froebel έγηλε ζχληνκα γλσζηφ ζηε Γεξκαλία θαη ζηε ζπλέρεηα εμαπιψζεθε γξήγνξα ζε φια ηα κήθε θαη ηα πιάηε ηνπ θφζκνπ, απ ηελ Δπξψπε έσο ηηο ΖΠΑ θαη ηελ Ηαπσλία. ήκεξα, νη ηδέεο ηνπ Froebel ρξεζηκνπνηνχληαη πεξηνξηζκέλα ζηα πξνζρνιηθά θέληξα θαη κε πνιιέο ηξνπνπνηήζεηο. Γηα παξάδεηγκα, ηα δψξα αληηθαηαζηάζεθαλ κε ην νηθνδνκηθφ πιηθφ θαη ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαη νη εξγαζίεο κε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο εηθαζηηθψλ. Χζηφζν, αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη γηα πνιιά ρξφληα, ην θξεκπειηαλφ ζχζηεκα, θαζψο θαη ην γαιιηθφ ζχζηεκα πνπ εθαξκνδφηαλ ζηηο «αίζνπζεο αζχινπ» (salles d asile), φπνπ ζα αλαθεξζνχκε παξαθάησ, άζθεζαλ άκεζεο επηξξνέο ζην ειιεληθφ πξνζρνιηθφ ζχζηεκα αγσγήο. Οη «αίζνπζεο αζχινπ», ινηπφλ, απνηέιεζαλ ηε γαιιηθή εθδνρή πξνγξάκκαηνο γηα ηελ πξνζρνιηθή ειηθία ζηηο αξρέο ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα, νη νπνίεο έζεηαλ ην κάζεκα σο θέληξν ηεο εθπαίδεπζεο ησλ λεπίσλ. Σα παηδηά, έπξεπε λα καζαίλνπλ ηα πξνβιεπφκελα απφ ην πξφγξακκα καζήκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ζξεζθεπηηθά, αλάγλσζε, γξαθή, ρεηξνηερλία, ηξαγνχδηα, ζσκαηηθέο αζθήζεηο θ.ά.. Με ηε ιεηηνπξγία ησλ «αζχισλ», ζπλδέζεθε ζηελά ην έξγν ηεο Marie Pape- Carpantier (1848-1878). Πξνο ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, άξρηζε λα επηθξαηεί ε αληίιεςε ζηε Γαιιία φηη ηα πξνζρνιηθά θέληξα ζα έπξεπε λα απνηεινχλ κηα μερσξηζηή ζρνιηθή βαζκίδα θαη κεηνλνκάζηεθαλ ην 1881 ζε «κεηξηθά ζρνιεία» (ecoles maternelles), παξά ηαχηα ν βαζηθφο ηνπο ζθνπφο παξέκεηλε ην κάζεκα, εμαθνινπζψληαο ηε «ζρνιεηνπνίεζε» ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. Σν πξφγξακκα ησλ ζρνιείσλ απηψλ πεξηειάκβαλε αλάγλσζε, γξαθή, αξηζκεηηθή, γεσγξαθία, πξαγκαηνγλσζία, ηρλνγξαθία θ.ά., αιιά θαη παηρλίδηα. Σν έξγν ηεο Kergomard (1838-1925) είλαη ηδηαίηεξα ζπλδεδεκέλν κε ηε ιεηηνπξγία ησλ «κεηξηθψλ ζρνιείσλ», ζηελ νπνία ην ζχγρξνλν γαιιηθφ θαη επξσπατθφ λεπηαγσγείν νθείιεη πνιιά (Βαιελάθε, 1997 α` Κηηζαξάο, 1997` Υαξίηνο, 1998). Β) Σα Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγωγήο κε ην Πέξαζκα ζηνλ 20 ν αηώλα Γπξλψληαο ηε ζειίδα ηνπ 19 νπ αηψλα, ε θξεκπειηαλή παηδαγσγηθή ηειεί ππφ ακθηζβήηεζε. Νέεο ηδέεο θαη λέα παηδαγσγηθά ξεχκαηα πξνβάιινπλ, ηα νπνία ηελ «εθηνπίδνπλ» απ ην πξνζθήλην. Σα Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 19
πεξηζζφηεξα απφ ηα ξεχκαηα απηά εληάζζνληαη ζην θίλεκα ηεο «Νέαο Αγσγήο» θαη είλαη ζπρλά αληαγσληζηηθά κεηαμχ ηνπο. ηελ πξνζρνιηθή αγσγή ηνπ 20 νπ αηψλα δεζπφδεη ε κέζνδνο Μνληεζζφξη. Χζηφζν, νη ζεσξήζεηο ησλ αδειθψλ Agazzi, ηνπ Decroly, ηνπ Steiner θαη ηνπ Freinet αζθνχλ αμηφινγεο επηδξάζεηο ζπκβάιινληαο νπζηαζηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζρνιηθήο παηδαγσγηθήο. Δλ θαηαθιείδη, κε ηε ζπληεινχκελε απηή παηδαγσγηθή αλαλέσζε (θίλεκα «Νέαο Αγσγήο»), δεζπφδεη ε αίζζεζε φηη πεξλάκε ζε κηα λέα πεξίνδν «επηζηεκνληθήο» εθπαίδεπζεο, νινθιεξσηηθά δηαθνξνπνηεκέλεο απφ ηε δηαηζζεηηθή ζεψξεζε ηνπ Froebel (19 νο αη.). Όπσο πξναλαθέξακε, έλα απ ηα πξνγξάκκαηα πνπ αλαπηχρζεθε εθείλε ηελ επνρή ήηαλ απηφ ηεο Μνληεζζφξη (1870-1952), ε νπνία θαηάθεξε λα δεκηνπξγήζεη έλα αθφκα πην νινθιεξσκέλν ζχζηεκα γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή (καξάγδα- Σζηαληδή, 1995). Ζ Μνληεζζφξη έδηλε έκθαζε ζηε κάζεζε σο δηαδηθαζία, γη απηφ θαη ην πξφγξακκα ηεο ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλν ζηε δηαδηθαζία (Williams, 1992). Έηζη, πεξηειάκβαλε πνιιά πιηθά θαη δξαζηεξηφηεηεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ αηζζήζεσλ, πιηθά πνπ φπσο φια ηεο Μνληεζζφξη- έπξεπε λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Δπίζεο, ζην πξφγξακκά ηεο πεξηιάκβαλε αζθήζεηο απηνεμππεξέηεζεο, αλάγλσζεο, γξαθήο, αξηζκεηηθήο, θηλεηηθέο αζθήζεηο, κειέηεο ηεο θχζεο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη θεπνπξηθήο. ην πξφγξακκά ηεο, ηα παηδηά ήηαλ ειεχζεξα λα επηιέμνπλ ηα πιηθά πνπ ήζειαλ θαη κπνξνχζαλ λα αζρνιεζνχλ, αξθεί λα ηα ρξεζηκνπνηνχζαλ κε ηνλ πξνζδηνξηζκέλν ηξφπν (Spodek & Brown, 1993). Έλα άιιν ζρνιείν πνπ αλαπηχρζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα ήηαλ απηφ ησλ αδειθψλ Mc Millan (Nursery School), ην νπνίν ηδξχζεθε ζηελ Αγγιία ην 1911. Κπξίσο, ε Margaret Mc Millan (1860-1931), ππήξμε απφ ηηο πξψηεο παηδαγσγνχο πνπ αλαγλψξηζαλ ηελ αμία ησλ εκπεηξηψλ πνπ «θνπβαινχλ» ηα παηδηά απφ ην ζπίηη ηνπο, δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε ζχλδεζε ζρνιείνπ- ζπηηηνχ (Curtis, 1998). Σν πξφγξακκά ηεο πεξηειάκβαλε παηρλίδη, αλάγλσζε, γξαθή, αξηζκεηηθή θαη δξαζηεξηφηεηεο αλάπηπμεο απηνέθθξαζεο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο (φπσο: ρεηξνηερλίεο, θαηαζθεπέο κε πειφ θαη νηθνδνκηθφ πιηθφ, ζπκβνιηθφ παηρλίδη, ηζηνξίεο θαη παηρλίδηα (Spodek & Brown, 1993). ηνλ ίδην αηψλα, αιιά ιίγν αξγφηεξα θαηαιπηηθή ήηαλ ε εκθάληζε ηνπ «Πξννδεπηηθνχ θηλήκαηνο» ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή θαη ηνπ ρνιείνπ Δξγαζίαο, δχν ξεχκαηα εζηηαζκέλα ζηελ εκπεηξηθή παξαηήξεζε ηνπ παηδηνχ, ηεο αγσγήο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ηελ θηινζνθία ηνπ Dewey. Σν 1900 ν Dewey ππνγξακκίδεη ηε ζεκαζία ηνπ θξεκπειηαλνχ έξγνπ, αιιά εγείξεη ελζηάζεηο γηα ηε ζεψξεζή ηνπ γηα ην παηρλίδη, ην ζπκβνιηζκφ θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 20
χκθσλα κε ηνλ Dewey ε έκθαζε δηλφηαλ: α) ζηε κάζεζε κέζα απ ηηο εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ θαη ηελ επαθή ηνπο κε ην πεξηβάιινλ β) ζηελ αλάπηπμε, σο δηαδηθαζίαο ε νπνία επηηπγράλεηαη πξννδεπηηθά, ππνβνεζείηαη απ ηνπο ελήιηθεο θαη ζηεξίδεηαη ζηελ θαηαλφεζε θαη ην ζεβαζκφ γηα ηα παηδηά γ) ζηε δσή ηνπ παηδηνχ θαηά ηε λεπηαθή ειηθία θαη φρη ζηε κειινληηθή δ) ζην ζρνιείν πνπ ηαίξηαδε ζην παηδί θαη φρη αληίζηξνθα- δειαδή ζην ζρνιείν ην νπνίν αληαπνθξηλφηαλ ζηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ θαη ε) ζηελ εθπαίδεπζε σο πνξεία αλάπηπμεο ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ θάζε παηδηνχ θαη φρη σο ηειηθνχ πξντφληνο (Νηνιηνπνχινπ, 2000). Ο Dewey, θαινχζε ηηο παηδαγσγνχο λα ζπλδένπλ ηε δηδαζθαιία ηνπο κε ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ παηδηψλ (βησκαηηθή δηδαζθαιία) θαη λα αζρνινχληαη κε ζέκαηα ηα νπνία πξνζθέξνπλ πνιιέο δπλαηφηεηεο, κπνξνχλ νδεγήζνπλ ζε δηάθνξεο δηαζπλδέζεηο θαη έρνπλ πνιιά επίπεδα δπζθνιίαο (ζρέδηα εθπαηδεπηηθήο δξάζεο ή projects). Αθφκα, πίζηεπε φηη πξέπεη λα ππάξρεη ζπλερήο αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία θαη όηη ην παηδί θαη φρη ην πξφγξακκα, πξέπεη λα βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηνπ ζρνιείνπ (παηδνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο). Ο ξφινο ηεο παηδαγσγνχ, ζεσξνχζε φηη είλαη απιψο βνεζεηηθφο ζην ζρεδηαζκφ ηεο εξγαζίαο θαη δίλεη έκθαζε ζηελ θαηαλφεζε θαη φρη ζηελ απφθηεζε αθαδεκατθψλ γλψζεσλ απφ ηα λήπηα (Dewey, 1938` Darling, 1994` Perrone, 1998). ηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ, ηα πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο αγσγήο επεξεάζηεθαλ απφ λέεο ζεσξίεο πνπ ήξζαλ ζην θσο θαη νη νπνίεο ζπγθξφηεζαλ λένπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο πνπ ζεκαδεχνπλ ηελ αληίιεςε γηα ην παηδί θαη ηελ νηθνγέλεηα, ζεκειηψλνληαο ζε κηα λέα βάζε ηελ πξνζρνιηθή αγσγή ηνπ παηδηνχ. Ζ ζεσξία ηνπ Thorndike (1874-1949) θαη ηνπ Skinner (1904-1989) γηα ηε κάζεζε, νη αλαπηπμηαθέο ζεσξίεο ηνπ Jean Piaget θαη ηνπ Lev Vygotsky, ε ςπραλαιπηηθή ζεσξία ηνπ Sigmund Freud θαη δηάθνξα ξεχκαηα ζηελ ςπρνινγία φπσο ν ζπκπεξηθνξηζκφο, ν δνκηζκφο θ.ά. έβαιαλ ε θαζεκηά ην «ιηζαξάθη» ηνπο ζηελ πξνζπάζεηα ζπγθξφηεζεο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. Γ) Σα Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγωγήο ζηα Νεόηεξα ρξόληα ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 πνιιά πξνγξάκκαηα αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ ςπρνδπλακηθή ζεψξεζε, ε νπνία έδηλε έκθαζε ζηε ζχλδεζε εκπεηξηψλ κεηαμχ ηνπο θαη ζην ξφιν ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, ηεο Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 21
λφεζεο θαη ηεο σξίκαλζεο ζηελ πξνψζεζε ηεο κάζεζεο, θαη άιια ηε ζεψξεζε ηνπ Dewey γηα ηελ «εηνηκφηεηα» ησλ λεπίσλ. Παξά ηελ πνηθηιία ησλ ζεσξεηηθψλ ππνβάζξσλ, ε πξαθηηθή έηεηλε λα έρεη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά. Οη πξνζρνιηθέο ηάμεηο ήηαλ ρσξηζκέλεο ζε γσληέο (φπσο απηή ηνπ θνπθιφζπηηνπ, ηεο βηβιηνζήθεο θ.ν.θ.), ηα πξνγξάκκαηα πεξηειάκβαλαλ δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο μεθηλνχζαλ απφ ηα παηδηά θαη θαηεπζχλνληαλ απφ ηελ παηδαγσγφ, ελψ ζρεηίδνληαλ κε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ λεπίσλ, πνπ δηαπηζηψλνληαλ απφ ηηο παξαηεξήζεηο ησλ παηδαγσγψλ (Williams, 1992). ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, ε έκθαζε ησλ πξνγξακκάησλ δφζεθε ζηε λνεηηθή αλάπηπμε (Williams, 1992). Καζνξηζηηθήο ζεκαζίαο πξφζσπν ζηελ αλακφξθσζε ησλ πξνγξακκάησλ πξνζρνιηθήο αγσγήο απηήο ηεο πεξηφδνπ, ήηαλ ν Bruner. Ο ίδηνο πηζηεχεη φηη ε δηδαζθαιία πξέπεη λα είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηε δσή ησλ παηδηψλ θαη ηε ζθέςε ηνπο, ζεσξψληαο φηη ηα παηδηά αιιά θαη νη παηδαγσγνί πξέπεη λα ζθέθηνληαη πέξα απφ απηφ πνπ ηνπο πξνζθέξεηαη. Δπηπιένλ, ππνζηεξίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ζεσξεί ηνλ πνιηηηζηηθφ πεξίγπξν πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο (Bruner, 1966` 1977). Σελ ίδηα επνρή, παξαηεξείηαη κηα αχμεζε ελδηαθέξνληνο γηα ζχγθξηζε ησλ δηαθφξσλ πξνζρνιηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ δηήξθεζε πεξίπνπ κηα δεθαεηία (ηέινο δεθαεηίαο 70). ην μεθίλεκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψζεθε ζε γεληθά ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, π.ρ. «ην θαηά πφζνλ ηα πξνγξάκκαηα σθεινχζαλ παηδηά απφ ρακειά θνηλσληθννηθνλνκηθά ζηξψκαηα», «πξνγξάκκαηα απφ κεηνλνηηθέο θαη δίγισζζεο νκάδεο» θ.ν.θ.. Σα πξνγξάκκαηα πνπ εθαξκφδνληαλ κέρξη θαη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 δηαθξίλνληαη ζε 4 θαηεγνξίεο: α) ηα κνληεζζνξηαλά, ηα νπνία αθνινπζνχζαλ πηζηά ην πξφγξακκα ηεο Μνληεζζφξη, β) ηα ζπκπεξηθνξηζηηθά, φπνπ έδηλαλ έκθαζε ζηε κάζεζε κε πξνθαζνξηζκέλα ζήκαηα θαη ζηνλ έιεγρν φισλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ απφ ηελ παηδαγσγφ, γ) ηα πξνγξάκκαηα αλνηρηήο εθπαίδεπζεο, ηα νπνία έζεηαλ ζην επίθεληξν ην παηδί, δίλνληαο έκθαζε ζηελ αηνκηθφηεηα θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπ, δ) ηα δνκηζηηθά, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ ηε ζεσξία ηνπ Piaget σο βάζε γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πξνγξακκάησλ ηνπο (Spodek & Brown, 1993` Goffin, 1994). Με ην πέξαζκα ζηηο δεθαεηίεο 80 θαη 90 έρνπκε αλάπηπμε λέσλ πξνγξακκάησλ, σζηφζν παιαηφηεξα πξνγξάκκαηα εμαθνινπζνχλ λα επεξεάδνπλ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή, ε εηθφλα ηνπο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν είλαη ε αθφινπζε: α) ηα κνληεζζνξηαλά, Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 22
β) ηα ζπκπεξηθνξηζηηθά, φπνπ πιένλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη πξνβιήκαηα (θαη γεληθφηεξα κεηνλνηηθέο νκάδεο παηδηψλ) γ) ην αλαπηπμηαθν- αιιειεπηδξαζηηθφ πξφγξακκα ή Bank Street θαζψο θαη νξηζκέλα άιια παξεκθεξή- ζηα νπνία εθαξκφδεηαη νινθιεξσηηθά ην ζχζηεκα αλνηρηήο εθπαίδεπζεο θαη άιινηε θάπνηεο απφ ηηο ηδέεο θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπο ελζσκαηψλνληαη ζε άιια πξνγξάκκαηα, ηέινο δ) ην πξφγξακκα «Τςειψλ ηφρσλ» ή High Scope θαη Kamii De Vries (Spodek & Brown, 1993). Δπηπξνζζέησο, απ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, εκθαλίζηεθε έλα λέν θίλεκα γηα ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ, απηφ ησλ νινήκεξσλ λεπηαγσγείσλ. Αθφκα, έρνπλ αλαπηπρζεί θαη πξνζεγγίζεηο πξνζρνιηθήο αγσγήο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ ηα ζπγθεθξηκέλνη ζηφρνη. Πξνζεγγίζεηο κε ζηφρν ηελ πξναγσγή ηεο εηξήλεο, ηελ θαιιηέξγεηα ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, ηηο αλάγθεο ζπγθεθξηκέλσλ πιεζπζκψλ φπσο ηα άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, ηα δίγισζζα παηδηά θηι. είλαη κεξηθέο απφ απηέο. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη κε ηελ αλάπηπμε ησλ πξνγξακκάησλ Bank Street θαη High Scope (κεηαπνιεκηθά, θπξίσο ζηηο ΖΠΑ) εκθαλίδεηαη παξάιιεια ε κέζνδνο ησλ «ρεδίσλ Δξγαζίαο» (project) ε νπνία πινπηίδεη ηα λέα πξνζρνιηθά θηλήκαηα απφ ην 1980 θαη εληεχζελ επαλέξρεηαη ηφζν ζην ακεξηθαληθφ φζν θαη ζε πνιιά επξσπατθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα. Έλα απφ ηα λέα απηά παηδαγσγηθά θηλήκαηα ζην ρψξν ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο πνπ ζα κλεκνλεχζνπκε παξαθάησ, είλαη ηνπ Reggio Emilia. Ζ παηδαγσγηθή ηνπ Reggio Emilia φπνπ ζεκειησηήο ηεο ππήξμε ν Loris Malaguzzi θπξηαξρείην απ ηελ ηδέα ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ηνπ παηδηνχ ζηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο κε ηνπο παηδαγσγνχο θα ηνπο γνλείο ζ έλα πεξηβάιινλ θπζηθφ θαη επράξηζην, φπνπ ε φιε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κεηαηξέπεηαη ζε παηρλίδη θαη γηνξηή. Με άιια ιφγηα, ε πξνζρνιηθή αγσγή λνείηαη σο κηα θνηλφηεηα αλαπφζπαζηα δεκέλε κε ηνπο θαζεκεξηλνχο ξπζκνχο ηεο πφιεο. Αθφκα, ζε αληίζεζε κε ηα «θιεηζηά» πξνγξάκκαηα ηα νπνία νξίδνπλ πξνθαηαβνιηθά ηί πξέπεη λα δηδάμνπλ νη παηδαγσγνί ζηα παηδηά, νη παηδαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο εληάζζνληαη ζε έλα επέιηθην πξόγξακκα, απνθαινχκελν αλαδπόκελν, ζεκειησκέλν ζηε δπλαηφηεηα αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ απφ ηα παηδηά κέζσ ζρεδίσλ εξγαζίαο (project) θαη ζπλεξγαζίαο κε ηνπο παηδαγσγνχο θαη ηνπο γνλείο. Κιείλνληαο, αμίδεη λα αλαθέξνπκε ηε ζεσξία ηνπ Gardner γηα ηελ πνιιαπιή λνεκνζχλε, ε νπνία έρεη άκεζε ζρέζε κε ην θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηνπ αλζξψπνπ. Ο Gardner (1983, 1993, 1998, 1999 α ) ηζρπξίδεηαη φηη φινη νη άλζξσπνη δελ έρνπλ ηα ίδηα ελδηαθέξνληα θαη ηθαλφηεηεο, νχηε καζαίλνπλ κε ηνλ ίδην ηξφπν, αιιά Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 23
αληηιακβάλνληαη ηνλ θφζκν κε νρηψ ηνπιάρηζηνλ δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, 8 είδε λνεκνζχλεο θαη ζπγθεθξηκέλα: 1) ηε γισζζηθή ή ιεθηηθή 2) ηε ινγηθνκαζεκαηηθή 3) ηε ρσξναληηιεπηηθή 4) ηε κνπζηθή 5) ηε ζσκαηηθν- θηλαηζζεηηθή 6) ηε δηαπξνζσπηθή 7) ηελ ελδνπξνζσπηθή θαη 8) ηε λαηνπξαιηζηηθή Σν «Φαζκαηηθφ ρέδην Δθπαηδεπηηθήο Γξάζεο» (project Spectrum) αλαπηχρζεθε σο έλα πξσηνπνξηαθφ πξφγξακκα θαη κηα κέζνδνο αμηνιφγεζεο γηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πνπ ζηεξίδεηαη ζε απηήλ ηε ζεσξία θαη βαζίζηεθε ζηελ πεπνίζεζε φηη θάζε παηδί έρεη δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο, νη νπνίεο εθηείλνληαη ζε θιίκαθα, απνηεινχλ δειαδή έλα «Φάζκα» εηδψλ λνεκνζχλεο (Νηνιηνπνχινπ, 1999). Με ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο ζχληνκεο ηζηνξηθήο αλαδξνκήο, παξαηεξνχκε φηη πνιιά απ ηα πξνγξάκκαηα πνπ αλαθέξακε (Μνληεζζφξη, ζπκπεξηθνξηζηηθά, αλαπηπμηαθφ- αιιειεπηδξαζηηθφ, «Τςειψλ ηφρσλ», Kamii De Vries) έρνπλ αληέμεη ζην ρξφλν κε άκεζε ζπλέπεηα πνιιέο απφ ηηο ηδέεο θαη ηηο πξνηάζεηο ηνπο λα ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκα θαη ζηηο κέξεο καο ζηελ πξνζρνιηθή αγσγή είηε απηνχζηεο, είηε κε θάπνηεο παξαιιαγέο. Αληίζεηα, άιια πξνγξάκκαηα (πξνζέγγηζε πξναγσγήο ηεο εηξήλεο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θηι.) ρξεζηκνπνηνχληαη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ε εθαξκνγή ηνπο γίλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο (π.ρ. άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο, Γίγισζζα παηδηά θ.ν.θ.) εμαηηίαο ησλ εμεηδηθεπκέλσλ πεδίσλ πνπ πξνζεγγίδνπλ. Χζηφζν, ηα πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο αγσγήο ζην ζχλνιφ ηνπο, αλεμαξηήησο ρξφλνπ θαη εχξνπο εθαξκνγήο (ζηα ζρνιεία) απνηέιεζαλ θαη απνηεινχλ ηα ζεκέιηα νηθνδφκεζεο ηνπ ζεζκνχ ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 24
2 ν ΚΔΦΑΛΑΙΟ: 2.1. Η Καηάζηαζε ηνπ Νεπηαγωγείνπ ζηε Υώξα καο «Σν Ιζρύνλ Αλαιπηηθό Πξόγξακκα» αληηθξνπόκελν κε ηε δηθή καο Πξαμηνθεληξηθή Πξνζέγγηζε γηα ην Νεπηαγωγείν Με ηελ αλαζεψξεζε ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο γηα ην λεπηαγσγείν ηνπ 1989, ην νπνίν γηα εθπαηδεπηηθνχο ζθνπνχο «δηαηξνχζε» ηνλ άλζξσπν ζε ηνκείο, κεηαηξέπνληαο ην λεπηαγσγείν ζε έλα είδνο «ηαρπ-εθηξνθείνπ λενζζψλ», πεξάζακε ζην λέν αλαιπηηθφ πξφγξακκα (ηνπ 2004). Σν επνλνκαδφκελν «Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ» (ή ΓΔΠΠ) γηα ην λεπηαγσγείν απνηειεί ην ηζρχνλ πξφγξακκα γηα ηελ πξνζρνιηθή αγσγή. Αλαληίξξεηα, ε κεηάβαζε απφ ηελ κνλνζεκαηηθή θαη αλαιπηηθή πξνζέγγηζε (Α.Π. 1989) ζηε δηαζεκαηηθή θαη ζπλζεηηθή πξνζέγγηζε (ηνπ ηζρχνληνο Α.Π.) απνηέιεζε θαη απνηειεί ζεκαληηθή παηδαγσγηθή πξφνδν. Παξά ηαχηα, κειεηψληαο θαη εθαξκφδνληαο ην ΓΔΠΠ δεκηνπξγήζεθαλ πνιιά εξσηεκαηηθά θαη επηζεκάλζεθαλ δηάθνξεο αηέιεηεο, αζπλέπεηεο θαη πξνβιήκαηα. Υσξίο σζηφζν, λα επηδηψθνπκε λα θαηαδηθάζνπκε ην ηζρχνλ ΓΔΠΠ εληνπίζακε νξηζκέλα ζεκεία δηραζκνχ ζηε δηθή καο «εηθφλα» πεξί πξνγξακκάησλ γηα ην λεπηαγσγείν. Καηά ηελ άπνςή καο, ην λεπηαγσγείν απνηειεί πξσηίζησο έλαλ «παηδαγσγηθφ παηδφηνπν», κηα πξν-ζρνιηθή βαζκίδα, θάηη δειαδή κεηαμχ νηθίαο θαη παηδηθήο ραξάο. Αληηζέησο, ην λεπηαγσγείν ζχκθσλα κε ην ΓΔΠΠ, απνηειεί έλα ίδξπκα καζήζεσο θαη αμηνιφγεζεο ηεο πξνφδνπ πξνζθηήζεσο ηεο γλψζεο απφ ηα λήπηα. Καηά ζπλέπεηα, ε ηζρχνπζα πξαγκαηηθφηεηα γηα ην λεπηαγσγείν, νδεχεη ζηε ζρνιεηνπνίεζή ηνπ, γεγνλφο πνπ γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηελ αθαδεκατθνχ ηχπνπ νξγάλσζε ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ (Παηδί θαη Γιψζζα, Παηδί θαη Μαζεκαηηθά, Παηδί θαη Μειέηε Πεξηβάιινληνο, Παηδί θαη Γεκηνπξγία θαη Έθθξαζε, Παηδί θαη Πιεξνθνξηθή). Δκείο ηαζζφκαζηε ππέξκαρνη ηεο άπνςεο φηη έλα παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο δελ έρεη αλάγθε (ζηελ ειηθία ησλ 5-7 ρξφλσλ) απφ «γξήγνξν κεγάισκα», δνπιεία ησλ λεπηαγσγψλ ζε ξφιν «ηαρπ- εθηξνθείσλ», πνπ επηδηψθνπλ ηνλ εθβπζηζκφ ησλ λεπίσλ ζε ακέηξεηεο πνζφηεηεο πιεξνθνξίαο θαη γλψζεο. Σν παηδί απηήο ηεο ειηθίαο, έρεη αλάγθε απφ δεκηνπξγία θαη έθθξαζε, κε άιια ιφγηα έρεη αλάγθε λα κάζεη θαη λα αληηιεθζεί ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ ην πεξηβάιιεη, παίδνληαο ή δηαθνξεηηθά λα παίμεη, καζαίλνληαο. Σν παηρλίδη, αλ κε ηη άιιν απνηειεί πξαγκαηηθή αλάγθε γηα ην παηδί, δηφηη απνβιέπεη ζηελ ηθαλνπνίεζε νξγαληθψλ θαη ςπρνινγηθψλ αλαγθψλ ηνπ. Δπηπιένλ, πξφθεηηαη γηα κηα ελεξγεηηθφηεηα εμεξεπλεηηθή, κηα πεξηπέηεηα κε ηελ έλλνηα φηη ην παηδί παίδνληαο απηελεξγεί ζε πξάγκαηα θαη θαηαζηάζεηο θαη απηνκάησο γίλεηαη ν πξσηαγσληζηήο ηεο δηθήο ηνπ πνξείαο κάζεζεο. Σν παηρλίδη Τκήκα Δπηζηεκώλ ηεο Δθπαίδεπζεο & Αγσγήο ζηελ Πξνζρνιηθή Ηιηθία.. 25