ΑΡΗ ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ ΣΖΜΗΟ ΘΔ ΑΛΟΝΗΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗ ΣΖΜΧΝ ΠΡΟ ΥΟΛΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤ Ζ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΗ ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ ΣΖΜΗΟ ΘΔ ΑΛΟΝΗΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗ ΣΖΜΧΝ ΠΡΟ ΥΟΛΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤ Ζ"

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΡΗΕΟΤ ΥΑΡΗΣΧΜΔΝΖ «ΑΠΟΦΔΗ ΝΖΠΗΑΓΧΓΧΝ ΚΑΗ ΓΟΝEΧΝ ΓΗΑ ΣΗ ΑΛΛΑΓΔ TO ΠΑΗΥΝΗΓΗ ΑΠΟ ΣΖΝ ΠΑΗΓΗΚΖ ΣΟΤ ΖΛΗΚΗΑ ΜΔΥΡΗ ΖΜΔΡΑ» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ

2 Μέιε Σξηκεινύο πκβνπιεπηηθήο Δπηηξνπήο: ΔΛΖ ΝΣΟΛΗΟΠΟΤΛΟΤ (Δπηβιέπνπζα) ΥΡΗΣΟ ΦΡΑΓΚΟ ΚΧΝΣΑΝΣΗΝΟ ΜΠΑΚΗΡΣΕΖ 2

3 «Τα παηγλίδηα είλαη κέζν θπζηθήο θαη εζηθήο αλάπηπμεο.» (KARL GROOS) «Τα παηγλίδηα ζε έλα ιαό βνεζνύλ λα αλαθαιύςνπκε ηελ πνηόηεηα ηνπ, θαη ηελ αμία ηεο ηέρλεο ηνπ.» (SCHILLER) «Τα παηγλίδηα είλαη κέζν αλάπηπμεο ηεο λνεκνζύλεο, θαη ησλ άιισλ γλσζηηθώλ δεμηνηήησλ. (PIAGET) «Τν παηγλίδη είλαη έθθξαζε ηνπ ππνζπλείδεηνπ θαη ηεο θαληαζίαο ηνπ παηδηνύ.» (FREUD) «Πξέπεη λα αθνινπζνύκε ηνπο θαλόλεο ηεο θύζεο,θαη λα κελ ηεο είκαζηε ελάληηνη.» (ROUSSEAU) «Τν παηδί ζην παηγλίδη απαιιάζζεηαη από ςπρηθά ζπκπιέγκαηα, αγσλίεο θαη δεηιίεο, γίλεηαη ειεύζεξν, πεηζαξρηθό θαη θνηλσληθό.» (ERIKSON 3

4 Πίνακας περιεχομένων Α) ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ: ΣΟ ΠΑΗΥΝΗΓΗ ΑΠΟ ΠΑΡΔΛΘΟΝ ΔΧ ΣΟ ΠΑΡΟΝ... 5 Α.1) Δηζαγσγή... 5 Α.2) Θεσξίεο γηα ην παηρλίδη... 7 Α.3) Σα είδε ηνπ παηρληδηνύ θαη ε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ πξνζρνιηθήο ειηθίαο Α.4) Σν παηρλίδη από ηελ αξραηόηεηα έσο ζήκεξα Α.5) Οη αιιαγέο ησλ ζπλζεθώλ θαη ηνπ ηξόπνπ δσήο θαη νη επηπηώζεηο ηνπο ζην παηρλίδη ησλ παηδηώλ Α.6) Ζ επνρή ηεο εηθόλαο θαη ε επίδξαζή ηεο ζην παηρλίδη ησλ παηδηώλ Α.7) Μία έξεπλα πνπ αθνξά ηηο απόςεηο λεπηαγσγώλ γηα ην παηρλίδη ζην παξειζόλ ζε ζρέζε κε ην παξόλ Β) ΠΡΑΚΣΗΚΟ ΜΔΡΟ: Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΜΑ Β.1) θνπόο, ζηόρνη θαη ππόζεζε ηεο έξεπλαο Β.2) Μεζνδνινγία Β.2.i) Γείγκα Β.2.ii) Μέζνδνο Β.3) Απνηειέζκαηα Β.4) πκπεξάζκαηα Γ) ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Γ) ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Γ.1) Δξσηεκαηνιόγην λεπηαγσγώλ ζρεηηθό κε ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ Γ.2) Δξσηεκαηνιόγην γνλέσλ ζρεηηθό κε ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ

5 Α) ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ: ΣΟ ΠΑΗΥΝΗΓΗ ΑΠΟ ΠΑΡΔΛΘΟΝ ΔΧ ΣΟ ΠΑΡΟΝ Α.1) Δηζαγσγή Σν παηρλίδη ζεσξείηαη σο ην θχξην κέζν έθθξαζεο θαη δεκηνπξγίαο ησλ παηδηψλ. Δίλαη ε πην αγαπεκέλε δξαζηεξηφηεηα ησλ παηδηψλ θαη έρεη ηεξάζηηα ζεκαζία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπο. Σν παηρλίδη είλαη θίλεζε, ραξά, δξάζε, εκπεηξίεο θαη δσή. Δίλαη ν ππξήλαο ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαζψο γηα ην παηδί θάζε δξαζηεξηφηεηα είλαη παηρλίδη, φπσο δειψλεηαη θαη απφ ηελ εηπκνινγηθή ζπγγέλεηα ησλ ιέμεσλ «παηδί» θαη παηρλίδη. Σν παηρλίδη είλαη κηα εθδήισζε φισλ ησλ επνρψλ. Ζ χπαξμε πνιηηηζκνχ πξνυπνζέηεη πάληα ηελ χπαξμε αλζξψπηλεο θνηλσλίαο, ελψ ε χπαξμε παηρληδηνχ δελ απαηηεί παξφκνηα πξνυπφζεζε (π.ρ. παηρλίδη δψσλ). Άξα, ην παηρλίδη είλαη αξραηόηεξν από ηνλ πνιηηηζκό (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Ο Huizinga δηαηππψλεη ηελ άπνςε φηη ην παηρλίδη έρεη κία πνιηηηζηηθή θαη δεκηνπξγηθή ιεηηνπξγία, δειαδή ν πνιηηηζκφο έρεη ηελ θαηαγσγή ηνπ ζην παηρλίδη, ν πνιηηηζκφο αλαθέξεη πξνέθπςε απφ ην παηρλίδη (Παληαδήο, 1999). ηηο πξσηφγνλεο θνηλσλίεο θαίλεηαη αηνκηθφ θαη πεγαίν θαη φρη νξγαλσκέλν. Σα παηδηά γπκλάδνληαλ ζηα πνιεκηθά παηρλίδηα θαη έξηρλαλ αθφληην, θ.ι.π. (Παπαδφπνπινο, 2001). Σν παηρλίδη είλαη γλσζηφ ζηνπο αλζξψπνπο απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ θαζψο παξαθίλεζε ηελ πξνζνρή θαη ηε ζθέςε ησλ αλζξψπσλ θαη απνηέιεζε αληηθείκελν παξάζηαζεο ζηελ ηέρλε θαζψο θαη αληηθείκελν πεξηγξαθήο ζηε ινγνηερλία θαη ηελ πνίεζε (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Σν γεγνλφο απηφ γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ην φηη ε ιέμε παηρλίδη έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ αξραία ειιεληθή γιψζζα, ε νπνία είρε ηξεηο ηνπιάρηζηνλ δηαθνξεηηθέο ιέμεηο γη απηφ. Ζ ζπλεζέζηεξε απφ ηηο ηξεηο ήηαλ ε ιέμε παηδηά πνπ ζεκαίλεη «φ,ηη αλήθεη ή φ,ηη αλαθέξεηαη ζην παηδί». Ζ ιέμε παηδηά - θαζψο θαη ηα παξάγσγά ηεο: παίδεηλ, παίγκα, θαη παίγληνλ ρξεζηκνπνηνχληαλ, γηα λα δειψζνπλ φρη κφλν ηα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ αιιά θαη θάζε είδνο παηρληδηνχ αθφκα θαη ην πςειφηεξν θαη ην ηεξφηεξν, φπσο γηα παξάδεηγκα, ηηο ηεξέο ηειεηνπξγίεο. Παηρλίδη ινηπφλ, ζχκθσλα κε ηηο παξαπάλσ ιέμεηο ζεκαίλεη μεγλνηαζηά, επζπκία, γέιην, μεθνχξαζε θαη θπξίσο ραξά (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Ζ Carvey αλαθέξεη φηη ην παηρλίδη είλαη θάηη επράξηζην θαη δηαζθεδαζηηθφ, δελ έρεη άζρεηνπο ζηφρνπο αιιά αληίζεηα ηα θίλεηξά ηνπ είλαη νπζηαζηηθά. Δίλαη έλα θαηλφκελν πνπ απαηηεί δξαζηεξηφηεηα εζεινληηθή αιιά θαη απζφξκεηε 5

6 (Παπαδφπνπινο, 2001). Ζ επραξίζηεζε θαη ε ραξά απνηειεί ην πξσηαξρηθφ θαη θπξηφηεξν ζηνηρείν ηνπ παηρληδηνχ, ρσξίο απηήλ δε λνείηαη παηρλίδη. Σν νμπγφλν ηνπ παηδηνχ είλαη φηη ζέιεη λα ραξεί ηε δσή κε ην παηρλίδη αιιά θαη δηακέζνπ απηνχ λα γλσξίζεη ηε δσή (Αλησληάδεο, 1994). Σν παηρλίδη ζεσξείηαη κηα πξάμε ρσξίο ζθνπφ, ε νπνία δε κεηαβάιιεη ζθφπηκα φπσο ε εξγαζία ην πιηθφ πεξηβάιινλ, γηα λα ηθαλνπνηήζεη αλάγθεο. Απνηειεί φκσο ην ίδην κηα αλάγθε, κηα νξκή ςπρνζσκαηηθή ηνπ νξγαληζκνχ, ε νπνία δηαδξακαηίδεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ζσκαηηθή, ςπρνπλεπκαηηθή, θνηλσληθή αλάπηπμε θαη ελειηθίσζε ηνπ αηφκνπ (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Σν παηρλίδη δίλεη ραξά θαη παξάιιεια ραξίδεη πγεία. Ζ Almon (2003), ζπληνλίζηξηα ηνπ παξαξηήκαηνο ηεο «πκκαρίαο γηα ηελ Παηδηθή Ζιηθία» ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο αλέθεξε φηη βαζηδφκελε ζηελ 30 ρξφλσλ εκπεηξία ηεο δνπιεχνληαο κε παηδηά θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο, έρεη παξαηεξήζεη έλα κφληκν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο παηδηθήο ειηθίαο: «ην δεκηνπξγηθό παηρλίδη είλαη κία θεληξηθή δξαζηεξηόηεηα ζηε δσή ησλ παηδηώλ πνπ ζθύδνπλ από πγεία». Σν παηρλίδη βνεζά ηα παηδηά λα ζπλζέζνπλ ηα ζηνηρεία ηεο δσήο έηζη φπσο αθξηβψο ηα έρνπλ βηψζεη ελψ παξάιιεια ηνπο επηηξέπεη λα «αθνκνηψζνπλ ηε δσή θαη λα ηελ θάλνπλ δηθή ηνπο». Σν παηρλίδη είλαη ε δηέμνδνο πνπ βξίζθνπλ ηα παηδηά γηα λα εθθξάζνπλ ηελ δεκηνπξγηθφηεηα ηνπο θαη λα δηνρεηεχζνπλ ηελ ελέξγεηά ηνπο. Γη απηφ ινηπφλ, κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε φηη είλαη ην πνην ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο παηδηθήο ειηθίαο. Με ην δεκηνπξγηθφ παηρλίδη, ηα παηδηά «αλζίδνπλ» ελψ ρσξίο απηφ ππνθέξνπλ απφ ζνβαξή «κεηνλεμία» (Almon, 2003). Παηδηά πνπ δελ παίδνπλ, δελ θάλνπλ ζφξπβν θαη δελ θηλνχληαη, είλαη άξξσζηα ή ςπρηθά πηεζκέλα ή θάηη ηνπο ιείπεη. Ζ ελέξγεηα ηνπ παηρληδηνχ είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ παηδηθή ειηθία θαη δσή. Γελ λνείηαη παηδηθή ειηθία θαη πγηέο παηδί ρσξίο παηρλίδη. Σν παηρλίδη είλαη γηα ην παηδί ν πξσηαξρηθφο θαη ίζσο ν πην απνθαζηζηηθφο ηξφπνο δσήο ζηε κφξθσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηάο ηνπ. Παηρλίδη ζεκαίλεη θάζε θνξά απμεκέλν πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ παηδηνχ ζηνλ θφζκν, αχμεζε θαη ελειηθίσζε ςπρνζσκαηηθή. Ζ νπζία ηνπ παηρληδηνχ είλαη ε ιεηηνπξγηθή επραξίζηεζε. Σν ίδην ην παηρλίδη είλαη ν ζθνπφο ηνπ νξγαληζκνχ. Σν παηδί παίδεη γηα λα παίδεη (Παπαδφπνπινο, 2001). Μέζα απφ ην παηρλίδη ην παηδί έρεη ηελ επθαηξία λα θαηαλνήζεη ηνλ θφζκν, λα αιιειεπηδξάζεη κε ηνπο άιινπο γχξσ ηνπ κε θνηλσληθφ ηξφπν, λα εθθξαζηεί, λα αλαπαξαζηήζεη ηηο ζθέςεηο θαη ηηο ηδέεο ηνπ, λα ειέγμεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ, λα αλαπηχμεη ηελ ηθαλφηεηα ζπκβνιηζκνχ, ηελ θαληαζία 6

7 θαη δεκηνπξγηθφηεηά ηνπ. Δίλαη δειαδή ην παηρλίδη κία γεκάηε λφεκα δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ηα παηδηά ζπλ- δεκηνπξγνχλ ελεξγεηηθά ηνλ θφζκν ηνπο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο θαη καζαίλνπλ κέζα απφ ηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηνπο θίινπο ηνπο (Απγεηίδνπ, 2001). Γηα πνιιέο δεθαεηίεο, έξεπλεο έρνπλ ππνζηεξίδεη θαη απνδείμεη ηε κεγάιε ζεκαζία ηνπ δεκηνπξγηθνχ παηρληδηνχ γηα ηελ πγηή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο θπξίσο ειηθίαο. Παξά ην γεγνλφο απηφ φκσο, ζηηο κέξεο καο ην δεκηνπξγηθφ παηρλίδη ησλ παηδηψλ κε ηελ έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο έθθξαζεο έρεη αξρίζεη λα θαηαζηξέθεηαη θαη ζπλερψο αθνινπζεί κία πνξεία αληίζεηε απ απηή ηεο πξαγκαηηθήο ηνπ ζεκαζίαο. Απηή ε ππνβάζκηζε ηνπ παηρληδηνχ ζην κέιινλ ζα έρεη αζθαιψο ζνβαξέο ζπλέπεηεο ηφζν γηα ηα παηδηά φζν θαη γηα ηελ ίδηα ηελ «παηδηθή ειηθία», ε νπνία ελψ ραξαθηεξίδεηαη σο πεξίνδνο αζσφηεηαο αιιά ηειηθά δελ έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο (Almon, 2003). Α.2) Θεσξίεο γηα ην παηρλίδη Ζ παξαπάλσ πεξηγξαθή ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ παηρληδηνχ φκσο, δελ είλαη αξθεηή γηα λα επεμεγήζεη κε ιεπηνκέξεηα θαη λα εξκελεχζεη ην θαηλφκελν ηνπ παηρληδηνχ. Δίλαη έλα θαηλφκελν πνπ δχζθνια κπνξεί λα νξηζηεί θαη λα πξνζδηνξηζηεί θαζψο είλαη ζχλζεην, πνιχπιεπξν θαη πνιχπινθν. Πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο, πξάμεηο αιιά θαη ελέξγεηεο ησλ αλζξψπσλ κπνξνχλ λα ελλνεζνχλ σο παηρλίδη. Γηα ηελ εμήγεζε θαη εξκελεία ηεο θχζεο αιιά θαη άιισλ παξακέηξσλ ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο έλα πιήζνο ζεσξηψλ, νη νπνίεο εκπεξηέρνπλ δηαθνξεηηθέο θαη θάπνηεο θνξέο αληίζεηεο απφςεηο. Ζ πνιιαπιφηεηα απηή ησλ ζεσξηψλ πνπ αλαιχνπλ ην παηρλίδη θαη ε δηαθνξεηηθή νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί ε θάζε ζεσξία δεκηνπξγνχλ ελλνηνινγηθή ζχγρπζε. Οη ζεσξίεο απηέο βαζίδνληαη ζε επηζηεκνληθφ θαη ηδενινγηθφ ππφβαζξν δηαθνξεηηθφ θαζψο επεξεάζηεθαλ απφ ηηο αλάινγεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο ηεο επνρήο, ζηελ δηάξθεηα ησλ νπνίσλ αλαπηχρζεθαλ. Κάζε ζεσξία ζπγθεληξψλεηαη θαη αλαιχεη επηκέξνπο απφςεηο θαη δηαηππψλεη ιεπηνκεξείο πεξηγξαθέο κνλαδηθψλ ή πεξηνξηζκέλσλ πιεξνθνξηψλ πνπ αθνξνχλ ην παηρλίδη κε απνηέιεζκα λα κελ έρεη θακία θαηαθέξεη λα δψζεη εμνινθιήξνπ ηελ απάληεζε ζην εξψηεκα «ηη είλαη παηρλίδη, γηαηί απνηειεί αλάγθε θαη πνηα ε ρξεζηκφηεηά ηνπ ζηε δσή;». Παξά ην γεγνλφο απηφ φκσο, ε κειέηε φισλ απηψλ ησλ ζεσξηψλ θαη ε κεηαμχ ηνπο ζχλζεζε κπνξνχλ λα καο δψζνπλ ζρεηηθέο απαληήζεηο. 7

8 Οη απφςεηο ησλ ζεσξηψλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ην παηρλίδη κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε: Βηνινγηθέο: Απηέο νη ζεσξίεο αλαπηχρζεθαλ πξψηεο θαη πξνζπάζεζαλ λα εξκελεχζνπλ ηελ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα παίδεη, έρνληαο κία ηδενινγηθή ζεσξεηηθή βάζε επεξεαζκέλε απφ ηηο απφςεηο ηνπ Γαξβίλνπ γηα ηνλ άλζξσπν. χκθσλα κε απηέο, ην παηρλίδη είλαη πεξίζζεπκα ελέξγεηαο, δηαδηθαζία μεθνχξαζεο ή πξνάζθεζεο, θ.η.ι. Οη ζεσξίεο ησλ Shiller (18 νο αη.) θαη Spencer (19 νο αη.) έρνληαο δψζεη κία βηνινγηθή εξκελεία, αλαθέξνπλ φηη ην παηρλίδη είλαη έθθξαζε κηαο πιεζσξηθήο ελέξγεηαο. Ο δεχηεξνο κάιηζηα αλέπηπμε ηε θεωπία ηηρ πλεονάζοςζαρ ενεπγηηικόηηηαρ. χκθσλα κε απηή, ην παηδί έρεη ελεξγεηηθφηεηα ε νπνία ζπζζσξεχεηαη θαη πξέπεη λα εθηνλσζεί. Απηή ε ππεξβνιηθή ελέξγεηα πνπ ππάξρεη, εμσηεξηθεχεηαη θαη δηνρεηεχεηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη πξάμεηο θπζηνινγηθέο νη νπνίεο φκσο δελ έρνπλ θάπνην ζηφρν. Απηφ αθξηβψο είλαη ην παηρλίδη, ην απνηέιεζκα ηεο εθηφλσζεο ηεο πιενλάδνπζαο ελέξγεηαο ηνπ παηδηνχ, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο είλαη απνηέιεζκα ηεο παξαηεηακέλεο αδξάλεηάο ηνπ (Παπαδφπνπινο, 2001). Ο Hall δηαηχπσζε ηε θεωπία ηηρ ππογονικήρ κληπονομικόηηηαρ ή ηηρ ανακεθαλαίωζηρ ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην παηρλίδη είλαη απνηέιεζκα βηνινγηθήο θιεξνλνκηάο. Σν παηδί θαζψο παίδεη επαλαιακβάλεη ηελ ηζηνξία ηεο θπιήο ηνπ θαη ησλ πξνγφλσλ ηνπ. Ο ίδηνο αλέθεξε: «Ζ ηζηνξία ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο αλαθεθαιαηψλεηαη ζηελ αλάπηπμε θάζε παηδηνχ». Σν παηρλίδη απνηειεί σθέιηκε ιεηηνπξγία γηα ην είδνο θαη φρη γηα ην άηνκν (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Ο Groos έθαλε ιφγν γηα κία αθφκε ηδενινγηθά βηνινγηθήο πξνειεχζεσο ζεσξία, ηε θεωπία ηηρ πποπαπαζκεςήρ ή αςηοαγωγήρ. ηελ πεξηγξαθή ηεο ζεσξίαο ηνπ, ν Groos αλέθεξε: Τν παηρλίδη είλαη έλα έλζηηθην πνπ εμππεξεηεί έλαλ νξηζκέλν ζθνπό ζηε δσή. Με ην παηρλίδη, ε θύζε πξνπαξαζθεπάδεη ην παηδί γηα ηε δσή. Τν παηρλίδη πξνπαηδεύεη ην παηδί γηα κειινληηθέο αζρνιίεο ηνπ σο ελήιηθνπ (Παπαδφπνπινο, 2001). Με άιια ιφγηα, ε ζεσξία ηεο πξνπαξαζθεπήο αλαθέξεη φηη ην παηρλίδη είλαη έλα θαηλφκελν, ην νπνίν θέξλεη ζηελ επηθάλεηα ηα πξσηφγνλα έλζηηθηα, ηα θαιιηεξγεί θαη ζπληειεί ζηελ αλάπηπμή ηνπο πξνεηνηκάδνληαο έηζη ην παηδί γηα ηελ ειηθία ηεο σξηκφηεηαο (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). 8

9 Πνιηηηζηηθέο: χκθσλα κε απηέο ηηο ζεσξίεο ην παηρλίδη εκπεξηέρεη ζηνηρεία απφ κνξθέο ηεο δσήο θαη απφ πνιηηηζηηθέο ελέξγεηεο θαη πνιηηηζηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο. Δθπξφζσπνο κίαο ηέηνηαο ζεσξίαο ήηαλ ν Huizinga, ν νπνίνο δηαηχπσζε ηελ άπνςε φηη ην παηρλίδη έρεη κία πνιηηηζηηθή θαη δεκηνπξγηθή ιεηηνπξγία, δειαδή ν πνιηηηζκφο έρεη ηελ θαηαγσγή ηνπ ζην παηρλίδη, κε άιια ιφγηα πξνέθπςε απφ ην παηρλίδη. Φπραλαιπηηθέο: Με βάζε ηηο ζεσξίεο απηέο ην παηρλίδη έρεη θαζαξηηθφ ραξαθηήξα. Ζ θαζαξθηηθή ηνπ ιεηηνπξγία βξίζθεηαη ζηε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα απειεπζεξσζεί απφ ηπρφλ εληάζεηο πνπ ην βαζαλίδνπλ. Ο Freud ζεσξνχζε φηη ην παηρλίδη δελ είλαη απιψο έλα αλαπηπμηαθφ επίηεπγκα ή έλα κέζν γηα λα πεξάζεη ην παηδί ηελ ψξα ηνπ αιιά είλαη ζεκαληηθφ "γηαηί απερεί ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ παηδηνχ λα ζπκθηιησζεί κε ηα ζπγθηλεζηαθά ηνπ βηψκαηα" (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Ο ίδηνο αλαθέξεη ζρεηηθά κε ην παηρλίδη φηη ππάξρνπλ νξηζκέλα γεγνλφηα πνπ ζπρλά είλαη πνιχ δχζθνια, ψζηε απφ ηα παηδηά λα κελ κπνξνχλ λα αθνκνησζνχλ ακέζσο. Μέζσ, φκσο, ηεο παηγληψδνπο πξνζέγγηζεο ησλ βησκάησλ απηψλ, ην ζπλαίζζεκα ηεο αδπλακίαο απέλαληη ζηνλ θφζκν ησλ ελειίθσλ κπνξεί λα μεπεξαζηεί. ην παηρλίδη καζαίλεη ην παηδί λα δνθηκάδεη θαηαζηάζεηο θαη λα ηηο ππεξληθά, έηζη ην ίδην ην παηρλίδη παίξλεη ηελ κνξθή ηεο θάζαξζεο. Οη ςπραλαιπηέο κάιηζηα, ρξεζηκνπνηνχλ ην παηρλίδη σο ζεξαπεπηηθφ θαη δηαγλσζηηθφ κέζν θαζψο ε επηζηξνθή θαηά θαηξνχο ζην θαληαζηηθφ θφζκν ηνπ παηρληδηνχ δε ξπζκίδεη κφλν ην ζπκβνιηθφ μεπέξαζκα ησλ πξαγκαηηθψλ θφβσλ αιιά βνεζάεη θαη ζηε ζπκβνιηθή εθπιήξσζε πξαγκαηηθψλ αλεθπιήξσησλ επηζπκηψλ (Παληαδήο, 1999). Ζ κεηάβαζε ηνπ παηδηνχ απφ ηελ παζεηηθφηεηα ηεο εκπεηξίαο ζηελ ελεξγεηηθφηεηα ηνπ παηρληδηνχ παξέρεη ζην παηδί κηα επραξίζηεζε, γηαηί κπνξεί λα πάξεη εθδίθεζε ζε έλα ππνθαηάζηαην. Ο Winnicot αλέθεξε φηη ην παηρλίδη είλαη απφ κφλν ηνπ κία ςπρνζεξαπεία. Σν λα θξνληίδνπκε ηα παηδηά λα παίδνπλ είλαη κηα ςπρνζεξαπεία (Παπαδφπνπινο, 2001). Σν παηρλίδη ζα δηαγλσζηηθφ κέζν είλαη κηα πνιχ θαιή κέζνδνο πξνθεηκέλνπ λα πιεζηάζνπκε ηελ ςπρή ησλ κηθξφηεξσλ παηδηψλ, εθφζνλ απηά εθθξάδνληαη φρη ηφζν ιεθηηθά φζν θπξίσο απζφξκεηα κέζα απφ απηφ (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). πκπεξηθνξηζηηθέο: Οη ζεκαληηθφηεξεο κπηρεβηνξηζηηθέο ζεσξίεο γηα ην παηρλίδη, νη νπνίεο ζηεξίρηεθαλ ζηελ αληηθεηκεληθή παξαηήξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο είλαη νη παξαθάησ: 9

10 1) Παηρλίδη κέζα απφ δεπηεξνγελείο εληζρχζεηο, 2) Παηρλίδη ζαλ κηκεηηθή κάζεζε, 3) Παηρλίδη ζαλ εμεξεχλεζε θαη δηεξεχλεζε, 4) Παηρλίδη ζαλ αλάγθε γηα επάξθεηα θαη 5) Παηρλίδη ζαλ αλαδήηεζε ηνπ λένπ, ηνπ ζχλζεηνπ θαη ηνπ αβέβαηνπ (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Φπρνινγηθέο: εκαληηθέο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ παηρληδηνχ ππήξμαλ θαη νη ζεσξίεο νη νπνίεο εμεηάδνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ παηδηνχ. Οη γλσζηηθέο ζεσξίεο ππνζηήξημαλ πσο ηφζν ε θιεξνλνκηθφηεηα φπσο θαη ην πεξηβάιινλ είλαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ζηνλ ίδην βαζκφ ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ. Ο Piaget κειεηψληαο ηελ γλσζηηθή εμέιημε ηνπ παηδηνχ ζπλεηδεηνπνίεζε θαη ππνζηήξημε ηελ άπνςε φηη ην παηρλίδη είλαη ην κέζν, ην εξγαιείν ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο αθνκνίσζεο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Piaget ε αθνκνίσζε είλαη κία δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην παηδί δξα πάλσ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, απνθηά εκπεηξίεο ηηο νπνίεο επαλαιακβάλεη, ηηο επεμεξγάδεηαη θαη ζηε ζπλέρεηα ηηο αθνκνηψλεη δειαδή ηηο θάλεη κέξνο ηνπ εαπηνχ ηνπ. Όιεο απηέο νη ελέξγεηεο ηνπ παηδηνχ πξαγκαηνπνηνχληαη θπξίσο κε κεζνιαβεηή ην παηρλίδη. Άξα θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη αλάκεζα ζηελ αλάπηπμε ηεο παηδηθήο λνεκνζχλεο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο παηγληψδνπο ζπκπεξηθνξάο ππάξρεη αιιειεπίδξαζε (Παληαδήο, 1999). Με βάζε ηελ παξαπάλσ πξφηαζε, ν Piaget αλαθέξζεθε ζε ηξία είδε παηρληδηνχ ηα νπνία εκθαλίδνληαη σο ηξφπνη εμεξεχλεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο απφ ηα παηδηά θαηά ηεο δηάξθεηα ησλ ζηαδίσλ εμέιημεο ηεο ζθέςεο ηνπ, πνπ είλαη: α) Παηρλίδη άζθεζεο: Σν παηδί απφ ηελ ειηθία ησλ 2κελψλ έσο 1,5 έηνπο, δειαδή θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ αηζζεζηνθηλεηηθνχ ζηαδίνπ, αζθείηαη ζε δηάθνξεο δεμηφηεηεο επαλαιακβάλνληαο ηελ ίδηα θίλεζε. β) πκβνιηθό παηρλίδη: Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζηαδίνπ παξαζηαηηθήο ζθέςεο, φπνπ ην παηδί δηαλχεη ηελ ειηθία απφ 2 έσο 7 εηψλ, ρεηξίδεηαη ηα πξάγκαηα ειεχζεξα θαη αιινηψλεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα, κε ζθνπφ λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αηνκηθέο ηνπ αλάγθεο. Όηαλ ην παηδί παίδεη δελ πξνζαξκφδεηαη απηφ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αιιά ε πξαγκαηηθφηεηα ζηηο επηζπκίεο ηνπ (Παπαδφπνπινο, 2001). Έηζη, κεηαθέξεη ζε αληηθείκελα θάπνηεο ελέξγεηεο θαη πξάμεηο ηηο θαζεκεξηλήο δσήο, π.ρ. ε θνχθια θάλεη κπάλην, θ.ι.π. θαη 10

11 γ) Παηρλίδη θαλόλσλ: Σν παηδί κεγαιψλνληαο θαη πεξλψληαο ζην ζηάδην ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζθέςεο αξρίδεη λα αζρνιείηαη κε παηρλίδηα πεξηζζφηεξν νκαδηθά θαη θνηλσληθά ζηα νπνία ζέηεη θαη θαλφλεο. Σν παηρλίδη απηφ, ζχκθσλα κε ηνλ Piaget, είλαη ε «παηδηθή ελέξγεηα ηνπ θνηλσληθνπνηεκέλνπ φληνο». Ο Vygotsky ππνζηήξημε φηη ην παηρλίδη δελ είλαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ηεο ζπλνιηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία αιιά απνηειεί κία κφλν δηάζηαζή ηεο. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ, ην παηδί παίδνληαο ηθαλνπνηεί θάπνηεο αλάγθεο. Σν παηδί πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρεη θάπνηεο επηζπκίεο, νη νπνίεο δελ κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ άκεζα φπσο ην ίδην ζέιεη. Έηζη, δεκηνπξγείηαη κία έληαζε κέζα ηνπ ε νπνία εθηνλψλεηαη κε ην παηρλίδη. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ, ην παηδί δεκηνπξγεί θαη δεη κία θαληαζηηθή θαηάζηαζε, ε νπνία απνηειεί ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ παηρληδηνχ ηνπ. Μέζα ζε απηή ηελ θαηάζηαζε φπνπ ε θαληαζία ηνπ αλαπηχζζεηαη ζεκαληηθά, ην παηδί ηθαλνπνηεί θαληαζηηθά ηηο επηζπκίεο ηνπ, παίδνληαο αιιά παξάιιεια νξίδνληαο αζπλείδεηα θάπνηνπο θαλφλεο. Καλφλεο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζην παηρλίδη ηνπ παηδηνχ πξνο ην ηέινο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο αιιά θαη θαηά ηε ζρνιηθή ειηθία, νη νπνίνη φκσο νξίδνληαη απφ ην ίδην ζπλεηδεηά θαη είλαη θαλεξνί. Καηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θάζε θαληαζηηθή θαηάζηαζε νξίδεηαη απφ θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο, ελψ θαηά ηε ζρνιηθή ειηθία νη θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ δεκηνπξγνχλ κία θαληαζηηθή θαηάζηαζε. Με άιια ιφγηα, ζχκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηνπ Vygotsky, ε κεηάβαζε απφ ηα παηρλίδηα κε νξαηή θαληαζηηθή θαηάζηαζε θαη θξπθνχο θαλφλεο ζηα παηρλίδη κε θαλεξνχο θαλφλεο θαη θξπθή θαληαζηηθή θαηάζηαζε, ζθηαγξαθεί ηελ εμέιημε ηνπ παηδηθνχ παηρληδηνχ (Κνηζαθψζηα, Καξαληαΐδνπ, Μηραιφπνπινο, & σκαξάθεο, 2000). Α.3) Σα είδε ηνπ παηρληδηνύ θαη ε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνύ πξνζρνιηθήο ειηθίαο Απ φια φζα έρνπλ ήδε αλαθεξζεί παξαπάλσ, πξνθχπηεη φηη ην παηρλίδη είλαη ν ηξφπνο θαη ε νπζία ηεο δσήο ησλ παηδηψλ. Δίλαη ην φρεκα κε ην νπνίν ηα παηδηά αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο, ειέγρνπλ θαη θπξηαξρνχλ ζηνλ θφζκν ηνπο. Σν δεκηνπξγηθφ παηρλίδη έρεη ηεξάζηηα δχλακε ζηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο αιιά θαη ηεο κάζεζεο ησλ παηδηψλ (Levin, ππφ έθδνζε). Δίλαη ην κέζν, κε ην νπνίν ηα παηδηά αλαπηχζζνληαη ηφζν ζσκαηηθά, φζν θαη ςπρηθά, πλεπκαηηθά θαη λνεηηθά. 11

12 Σα νθέιε ηνπ παηρληδηνχ είλαη ζεκαληηθά είηε ηα παηδηά παίδνπλ νκαδηθά είηε αηνκηθά. Οκαδηθά είλαη ηα παηρλίδηα ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ πάλσ απφ δχν άηνκα θαη ε δξαζηεξηφηεηά ηνπο είλαη είηε ειεχζεξε είηε νξγαλσκέλε κε θαλφλεο. Αηνκηθόκνλαρηθό είλαη ην παηρλίδη θαηά ην νπνίν θάζε άηνκν αζρνιείηαη κε φηη εθείλν ζέιεη ρσξίο ηελ ζπλεξγαζία κε άιινπο. Καη ηέινο ην αηνκηθό - παξάιιειν παηρλίδη είλαη απηφ θαηά ην νπνίν ηα παηδηά παίδνπλ ζηνλ ίδην ρψξν ην έλα δίπια ζην άιιν φκσο αζρνινχληαη κε δηαθνξεηηθά πξάγκαηα ην θαζέλα ρσξίο λα επεκβαίλεη ην έλα ζηελ δξαζηεξηφηεηα ηνπ άιινπ. Σα είδε θαη νη θαηεγνξίεο ησλ παηρληδηψλ είλαη πνιιέο. Σα παηρλίδηα είηε νκαδηθά είηε αηνκηθά είλαη κπνξνχλ λα αλήθνπλ ζε πνιιά απφ απηά ηα είδε ηαπηφρξνλα. Έηζη, δηαθξίλνληαη αλάινγα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ζε παηρλίδηα: Κίλεζεο: ζηα νπνία θπξηαξρεί ην ζηνηρείν ηεο θίλεζεο θαη ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο. Σέηνηα κπνξεί λα είλαη ηα παηρλίδηα θαλφλσλ (π.ρ. θξπθηφ) ή ηα παηρλίδηα εμάζθεζεο ζσκαηηθψλ δεμηνηήησλ π.ρ. ηζνξξνπίαο. πκβνιηθά: ζηα νπνία ππάξρεη κία θαληαζηηθή θαηάζηαζε δξάζεο. Σα παηδηά αλαιακβάλνπλ θαληαζηηθνχο ξφινπο θαη ηα αληηθείκελα έρνπλ δηαθνξεηηθή ζεκαζία θαη ιεηηνπξγία απφ ηελ πξαγκαηηθή ηνπο. Έηζη, κπνξεί λα παίδνπλ είηε κε ξφινπο (π.ρ. ην παηδί γίλεηαη γηαηξφο), είηε κε αληηθείκελα (π.ρ. ην κνιχβη γίλεηαη θνπηάιη), ή ρσξίο αληηθείκελα (π.ρ. ην παηδί θαληάδεηαη φηη γίλεηαη πεηαινχδα πνπ πεηά ζηνλ νπξαλφ). Καλόλσλ: ζηα νπνία έρνπλ νξηζηεί απφ ηα παηδηά είηε ζπλεηδεηά είηε αζπλείδεηα θάπνηνη θαλφλεο. Παηρλίδηα θαλφλσλ κπνξεί λα είλαη ηα νκαδηθά παηρλίδηα θίλεζεο, φπσο ην θπλεγεηφ, ηα ζπκβνιηθά παηρλίδηα φπσο ηα ςψληα απφ ην κπαθάιηθν, ηα επηηξαπέδηα παηρλίδηα φπσο ν γθξηληάξεο θαη ηα παξαδνζηαθά παηρλίδηα φπσο ε ηπθιφκπγα. Με αληηθείκελα: ζηα νπνία ππάξρεη πάληα θάπνην αληηθείκελν κε ην νπνίν απαζρνινχληαη ηα παηδηά. Σέηνηα είλαη ηα παηρλίδηα θαηαζθεπψλ κε νηθνδνκηθφ πιηθφ ζηα νπνία ην παηδί παίξλεη επραξίζηεζε απφ ηε ραξά ηεο δξάζεο παξά απφ ην απνηέιεζκα. Δπίζεο παηρλίδηα κε αληηθείκελα είλαη θάπνηα θηλεηηθά, φπσο ην πνδφζθαηξν κε ηε κπάια, ηα κειάθηα, θ.ι.π., θάπνηα παξαδνζηαθά φπσο ην δαρηπιίδη ή ην «αιάηη ρνληξφ, αιάηη ςειφ», θ.ι.π., επηδαπέδηα παηρλίδηα φπσο ην κπφνπιηλγθ, επηηξαπέδηα π.ρ. πάδι, ζπκβνιηθά παηρλίδηα κε αληηθείκελα θαζψο θαη παηρλίδηα κε ζπλαιιαγέο θ.η.ι (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006). 12

13 Γηεζλψο θαη θπξίσο ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, ε παηδηθή ειηθία έρεη ζπλδεζεί άκεζα κε ην παηρλίδη. ηα πιαίζηα ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο, έρεη γεληθά γίλεη απνδεθηή ε ζεκαζία ηνπ παηρληδηνχ γηα ην παηδί. Όπσο πξναλαθέξζεθε, παξφιν πνπ νη ζεσξίεο κάζεζεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζε δηάθνξεο επνρέο άιιαδαλ ζπλερψο, ζηηο πεξηζζφηεξεο απ απηέο ην παηρλίδη ζεσξείηαη είηε σο αληηθείκελν ή σο πξάμε κάζεζεο (Sandberg & Samuelsson- Pramling, 2003). Σα παηδηά, φκσο δελ παίδνπλ γηα λα κάζνπλ αιιά λα επραξηζηεζνχλ. Μέζα ζην παηρλίδη βξίζθνπλ ελδηαθέξνληα πξνβιήκαηα γηα λα επηιχζνπλ. Έηζη, φηαλ βιέπνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο σο εθεπξέηεο αιιά θαη ιχηεο πξνβιεκάησλ, αλαπηχζζνπλ πεξηέξγεηα γηα ηνλ θφζκν γχξσ ηνπο θαη απηνπεπνίζεζε γηα ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα αλαθαιχςνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ πξάγκαηα θαη γεγνλφηα πνπ ζπκβαίλνπλ θαη ππάξρνπλ ζην πεξηβάιινλ ηνπο. Ζ ιχζε ηνπ ελφο πξνβιήκαηνο νδεγεί ζε έλα θαηλνχξην πξφβιεκα, ην νπνίν ηα παηδηά επηιχνπλ ρξεζηκνπνηψληαο ηηο δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη απφ ηελ επίιπζε πξνεγνχκελσλ πξνβιεκάησλ. Παίδνληαο ινηπφλ, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ έληνλα ελδηαθέξνληα ζηα νπνία βειηηψλνληαη θαη γίλνληαη «εηδηθνί». Όιε απηή ε δηαδηθαζία ηεο εμεχξεζεο θαη ιχζεο πξνβιεκάησλ ηνπο δεκηνπξγεί έλα ζηέξεν ππφβαζξν, ην νπνίν ηα βνεζάεη λα θηλεηνπνηεζνχλ θαη λα αξρίζνπλ λα καζαίλνπλ (Levin, ππφ έθδνζε). Όζνλ αθνξά ηε ζεκαζία ηνπ παηρληδηνχ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ζπγθεθξηκέλα, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ην θηλεηηθό παηρλίδη είλαη απηφ πνπ ζπκβάιιεη ζηε ζσκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαζψο βνεζά ζηελ πξναγσγή ηνπ ζσκαηηθνχ ειέγρνπ, ηεο ηζνξξνπίαο θαη ησλ ζσκαηηθψλ δεμηνηήησλ. Με ηα θηλεηηθά παηρλίδηα αζθνχληαη φια ηα κέιε ηνπ ζψκαηνο, αλαπηχζζνληαη δηάθνξεο δεμηφηεηεο, ελδπλακψλεηαη ην λεπξηθφ ζχζηεκα θαη δηεπθνιχλνληαη δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο ηνπ νξγαληζκνχ. Δπίζεο απμάλεηαη ε δσηηθφηεηα, ε δχλακε θαη ε αληνρή ηνπ νξγαληζκνχ θαη επηηπγράλεηαη ζπληνληζκφο ησλ αηζζήζεσλ φπσο ηεο αθήο, ηεο αθνήο θαη ηεο φξαζεο. Ζ αλάπηπμε ηνπ κπτθνχ ζπζηήκαηνο πνπ εμαζθαιίδεηαη κε ην παηρλίδη, είλαη ζπνπδαηφηαηε γηα ηελ επηπρία ηνπ παηδηνχ θαη ζπληειεί ζηε δηάπιαζε ελφο θαινχ ραξαθηήξα. Με ην νκαδηθφ θηλεηηθφ παηρλίδη θαιιηεξγείηαη ην αληαγσληζηηθφ πλεχκα θαη ην παηδί λνηψζεη ραξά θαη ηθαλνπνίεζε απφ ηηο επηηπρίεο ηνπ, ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ θαη ηε δξάζε ηνπ. Έηζη, απμάλεηαη ε απηνπεπνίζεζή ηνπ, δπλακψλεηαη ε ζέιεζή ηνπ θαη γίλεηαη θχξηνο ηνπ ζψκαηνο θαη ηνπ εαπηνχ ηνπ (Παπαδφπνπινο, 2001). 13

14 Σν ζπκβνιηθό παηρλίδη είλαη έλαο ηξφπνο λα βηψζεη θαη λα επεμεξγαζηεί ην παηδί ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη παξάιιεια θαη λα δηακνξθψζεη λένπο θαληαζηηθνχο θφζκνπο. Σν παηδί, φηαλ παίδεη, βξίζθεηαη ζε κία ζπλερή ελαιιαγή ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ θφζκνπ γχξσ ηνπ θαη ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ θφζκνπ ησλ παηρληδηψλ (Παληαδήο, 1999). Καζψο ην παηδί ππνδχεηαη ξφινπο, εθδειψλεη ηα βηψκαηα θαη ηηο πηπρέο ηνπ ραξαθηήξα ηνπ, ελψ παξάιιεια δηνρεηεχεη ηελ επηζεηηθφηεηά ηνπ ζε δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Παίδνληαο θαη ρξεζηκνπνηψληαο ζπκβνιηζκνχο, ην παηδί θαηαθέξλεη λα αλαπηχμεη ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνπ θφζκν θαη λα ηνλ ηζνξξνπήζεη. Δθθξάδνληαο ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ, δηψρλεη πνιιέο θνξέο ηε ιχπε ηνπ, ηελ κειαγρνιία, ηηο ζηελνρψξηεο, ηνλ ζπκφ, ηε δήιηα, ην κίζνο, ην θφβν ηνπ θ.ι.π. Με άιια ιφγηα, απνθαιχπηεη ειεχζεξα ηελ ςπρνζχλζεζή ηνπ, θαη παξάιιεια ιπηξψλεηαη ε ςπρή ηνπ απφ ζπκπιέγκαηα ελνρήο θαη ζπληειείηαη ε ςπρηθή ηνπ θάζαξζε (Παπαδφπνπινο, 2001). Ζ ζεκαζία ηνπ ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή επξσζηία, πγεία θαη ηζνξξνπία ησλ παηδηψλ φπσο πξναλαθέξζεθε είλαη αλακθηζβήηεηε, αιιά ην είδνο απηνχ ηνπ παηρληδηνχ (φπσο θαη άιια είδε) είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ θαη γηα ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Έρεη απνδεηρηεί φηη ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο αθαηξεηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ. Αθαηξεηηθή είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ πνπ ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα νπηηθνπνηνχλ δηάθνξεο θαηαζηάζεηο γηα λα ηηο θαηαλνήζνπλ ή γηα λα απνθαζίζνπλ ζε ηη ελέξγεηεο ρξεηάδεηαη λα πξνβνχλ. Με άιια ιφγηα, είλαη ε ηθαλφηεηά ηνπο λα δηαρεηξίδνληαη λνεηηθέο εηθφλεο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ πξνζέγγηζε κεηέπεηηα ζρνιηθψλ γλψζεσλ. Πσο βνεζά απηφ ην είδνο παηρληδηνχ ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο απηήο; Ζ απάληεζε βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα παηδηά ππνθαζηζηνχλ πξαγκαηηθά αληηθείκελα κε ζχκβνια θαη πξαγκαηηθά γεγνλφηα κε ζπκβνιηζκνχο. Έηζη, κε απηφλ ηνλ ηξφπν αλαπηχζζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα δεκηνπξγνχλ λνεηηθέο εηθφλεο (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006). Όζνλ αθνξά ηα παηρλίδηα κε θαλόλεο, ηα νπνία θαηά βάζε είλαη νκαδηθά, ζα ιέγακε φηη βνεζνχλ ηδηαίηεξα ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ παηδηψλ θαη ζηελ αλάιεςε επζπλψλ εθ κέξνπο ηνπο. Σα παηρλίδηα απηά ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλαηζζήκαηνο, ην νπνίν είλαη απαξαίηεην γηα ηελ ζπκβίσζή ηνπο ζηελ θνηλσλία καο. Σα παηδηά παίδνληαο νκαδηθά θαη νξίδνληαο θαλφλεο απφ θνηλνχ, θαηαλννχλ ηελ ζεκαζία ηνπο γηα ηελ νκαιή ζπλχπαξμε θαη ζπλεξγαζία ησλ αλζξψπσλ 14

15 θαη παξάιιεια απνθηνχλ ζπλείδεζε ηεο ππνρξέσζήο ηνπο λα ηνπο ηεξνχλ γηα ηελ απνθπγή δπζαλαζρεηήζεσλ θαη αδηθηψλ ζε βάξνο ησλ άιισλ. Έηζη ινηπφλ, κεηψλεηαη ν εγσηζκφο ηνπο, καζαίλνπλ λα ππνρσξνχλ αιιά θαη λα δηεθδηθνχλ ην δίθαην ηνπο, γεγνλφο πνπ ηνπο βνεζά λα απνθηνχλ ζπλείδεζε ηεο δχλακήο ηνπο θαη ηεο ςπρηθήο αληνρήο ηνπο. Σειηθφ απνηέιεζκα φισλ απηψλ είλαη ε γεθχξσζε ηνπ πεξάζκαηνο απφ ηνλ νηθνγελεηαθφ ρψξν ζην επξχ θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Παπαδφπνπινο, 2001). Σέινο, ην παηρλίδη κε ηα αληηθείκελα είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο λφεζεο ησλ παηδηψλ. Σα παηρλίδηα θαηαζθεπψλ κε ην νηθνδνκηθφ πιηθφ, ηα επηηξαπέδηα παηρλίδηα, ηα παηρλίδηα πξνζνρήο θαη κλήκεο θαζψο θαη άιια παηρλίδηα κε αληηθείκελα, βειηηψλνπλ ηελ πξνζνρή, ηε κλήκε θαη ηελ θξίζε θαη παξάιιεια εμάπηνπλ θαη δηεγείξνπλ ηε θαληαζία ησλ παηδηψλ (Isenberg Parker & Quisenberry, 2002). Δπίζεο, ηα παηδηά κε ηνλ ρεηξηζκφ ησλ αληηθεηκέλσλ αλαπηχζζνπλ ηφζν ηελ αδξή φζν θαη ηε ιεπηή θηλεηηθφηεηά ηνπο. πγθεθξηκέλα, γηα ηα παηρλίδηα κε ρξήζε αληηθεηκέλσλ, ππάξρεη ε άπνςε φηη θάζε πιηθφ παηρληδηνχ είλαη ζπγρξφλσο θαη πιηθφ κάζεζεο, ε νπνία πεγάδεη απφ ηελ άπνςε φηη θάζε κνξθή παηρληδηνχ είλαη κία κνξθή κάζεζεο (Παληαδήο, 1999). Όια ηα παξαπάλσ κπνξνχλ λα ζπκππθλσζνχλ ζηελ θξάζε ησλ Dodge & Colker νη νπνίνη ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξαλ: «αλ ζέινπκε ηα παηδηά λα καζαίλνπλ κε επηηπρία ηψξα θαη ζην κέιινλ, ζα πξέπεη λα ηα κάζνπκε λα ζθέθηνληαη γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο, λα επηιχνπλ πξνβιήκαηα θαη λα ζπλππάξρνπλ κε ηνπο άιινπο. Απηέο νη ηθαλφηεηεο θαηαθηψληαη φηαλ ηα παηδηά ελζαξξχλνληαη λα εμεξεπλνχλ ελεξγεηηθά ην πεξηβάιινλ, λα επηιχνπλ πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα, πνπ έρνπλ λφεκα γη απηά, θαη λα ζπλεξγάδνληαη κε άιινπο γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ εξγαζηψλ. Όια απηά ηα παηδηά ηα θάλνπλ φηαλ παίδνπλ» (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006). Α.4) Σν παηρλίδη από ηελ αξραηόηεηα έσο ζήκεξα Σν παηρλίδη, φπσο πξναλαθέξζεθε, είλαη γλσζηφ απφ αξραηνηάηνπο ρξφλνπο ζε δηάθνξνπο ιανχο θαη ε αμία ηνπ γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ είρε αλαγλσξηζηεί απφ πνιχ λσξίο. ηελ Αίγππην, ηα παηδηά έπαηδαλ παηρλίδηα ζαλ ηα ζεκεξηλά, φπσο κε θνχθιεο, ηφπηα, κπάιεο, ακάδεο, θ.α. ηελ Κίλα, ηα πεξηζζφηεξα παηρλίδηα είραλ πνιεκηθή ζεκαζία (Παπαδφπνπινο, 2001). 15

16 ηελ ειιεληθή θνηλσλία απφ ηελ αξραηφηεηα έσο θαη ηηο κέξεο καο ην παηρλίδη, έρεη παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν, θαζψο ζηηο δηάθνξεο πεξηφδνπο- ζηαζκνχο ηεο ηζηνξίαο ηεο ρψξαο καο, έρεη βνεζήζεη ηα παηδηά ηνπ ιανχ καο λα μεπεξάζνπλ πνιιέο δχζθνιεο θαηαζηάζεηο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ Απσαία Ελλάδα ην παηρλίδη απνηεινχζε γηα ηελ θνηλσλία κεγάιν αγαζφ θαζψο ήηαλ κέζν απηναγσγήο ησλ παηδηψλ. Οη Αξραίνη Έιιελεο είραλ θαηαλνήζεη ηελ αμία ησλ νκαδηθψλ παηρληδηψλ, ελψ παξάιιεια είραλ ηελ πεπνίζεζε φηη κε απηά πξαγκαηνπνηείηαη ε ηειεηνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ. Πίζηεπαλ φηη ην παηρλίδη δεκηνπξγεί κηα νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηα, θαζψο αλαπηχζζεη ηελ ζπληξνθηθφηεηα, αζθεί ην ζψκα, θαιιηεξγεί ην πλεχκα θαη καζαίλεη ηα παηδηά λα ζέβνληαη ηνπο θαλφλεο-λφκνπο ηνπ, έηζη ψζηε φηαλ κεγαιψζνπλ λα ζέβνληαη θαη λα ηεξνχλ ηνπο λφκνπο ηεο παηξίδαο ηνπο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο εηζήγαγαλ ηα νκαδηθά παηρλίδηα ζην πξφγξακκα αγσγήο ησλ παηδηψλ. Δπίζεο, ζεσξνχζαλ φηη ηα νκαδηθά παηρλίδηα ήηαλ ζεκαληηθά θαη γηα ηνπο κεγάινπο. Έηζη θαη νη κεγάινη αθηέξσλαλ κεγάιν κέξνο απφ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο ζε νκαδηθά παηγλίδηα θαη ζε αγψλεο. Σα έπαηδαλ ζην δξφκν θαη ζηηο απιέο, θαη πάληα ππήξραλ θαλφλεο πνπ φινη έπξεπε λα ηεξνχλ πηζηά. ηελ πάξηε η αγφξηα κεγάισλαλ κέζα ζηνπο ζηξαηψλεο. ηελ Αζήλα ν παηδνηξίβεο ήηαλ ν δάζθαινο ηεο γπκλαζηηθήο θαη ε παιαίζηξα ηνπο εμαζθάιηδε ηελ γπκλαζηηθή, ηελ πάιε, ηελ ππγκαρία, ην πήδεκα. Σα παηδηά ησλ Ρσκαίσλ έπαηδαλ παηρλίδηα, ξνδάληα, θνχθιεο, θιπ. (Παπαδφπνπινο, 2001). Πνιιέο ζπνπδαίεο πξνζσπηθφηεηεο ηεο Αξραίαο Διιάδαο αλαθέξζεθαλ ζηελ αμία ηνπ παηρληδηνχ γηα ηε δηαπαηδαγψγεζε θαη αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. Ο Πιάησλαο ηφληδε ηελ αλάγθε λα αθήλνπλ ηα παηδηά λα παίδνπλ σο ηα έμη ηνπο ρξφληα, κε φπνηα παηγλίδηα ήζειαλ θαη φπσο ήζειαλ. Σφληδε φκσο, πσο ζα έπξεπε λα έρνπλ θάπνηα θαηεχζπλζε, έηζη ψζηε, κέζα απφ απηά, λα πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ εθκάζεζε θάπνηνπ επαγγέικαηνο. Ο Αξηζηνηέιεο ζπκβνχιεπε ηνπο γνλείο λα πξνζθέξνπλ φζν γίλεηαη πην πξσηφηππα παηγλίδηα ζηα παηδηά, γηα λα αθνζηψλνληαη ζ απηά θαη αθελφο λα ελνρινχλ ιηγφηεξν θαη αθεηέξνπ λα αλαπηχζζνπλ δεκηνπξγηθή θαληαζία. Ο Ηππνθξάηεο ζπκβνχιεπε ηνπο κεγάινπο λα ηξέρνπλ κε ηνλ θξίθν, (ην ζεκεξηλφ ζηεθάλη, ην ηζέξθη), γηα λα δηαηεξήζνπλ ηε θφξκα ηνπο θαη ηνπο κηθξνχο γηα λα παίμνπλ. Ο Πνιπδεύθεο πεξηέγξαθε πελήληα νκαδηθά παηγλίδηα, ελψ ηα δηαρψξηδε ζε παηγλίδηα γηα αγφξηα ή θνξίηζηα. Σα ππαίζξηα νκαδηθά παηγλίδηα, φπσο ην θπλεγεηφ, ην 16

17 θξπθηφ, ην ηφπη, ην ζηεθάλη, ηα θφηζηα, ε ζβνχξα, παίδνληαλ απφ αγφξηα. Σα θνξίηζηα απφ ηελ πιεπξά ηνπο έπαηδαλ κέζα ζην ζπίηη κε πήιηλεο ή θέξηλεο «πιαγγφλεο» (θνχθιεο) πνπ ηηο έληπλαλ κε ξνχρα, κε ηφπηα, ζηεθάληα ή κηθξνζθνπηθά είδε λνηθνθπξηνχ. Κάπνηα απφ ηα παηρλίδηα ηεο αξραηφηεηαο, παίδνληαη αθφκε θαη ζηηο κέξεο καο κε ή ρσξίο παξαιιαγέο. Σα παηρλίδηα απηά ηα νλνκάδνπκε ζπλήζσο παξαδνζηαθά θαη κεξηθά απ απηά, ζχκθσλα κε ηνπο Παπαγεσξγίνπ θαη Σζηθνχδε (2004) είλαη: Αηώξα, ε γλσζηή θνύληα ή θξεκάζηξα Αθηλεηίλδα, ζηα λεψηεξα ρξφληα απηφ ην παηρλίδη παίδνληαλ κε ηελ νλνκαζία η Αγθνχηο. Παξαιιαγή ηνπ είλαη ηα ζεκεξηλά ζηξαηησηάθηα αθνύλεηα, ακίιεηα, αγέιαζηα θαη ηα αγαικαηάθηα. Ακπάξηδα, θπλεγεηφ, ζήκεξα ην ζπλαληάκε κε ην ίδην φλνκα θαη ζαλ ζθιαβάθηα. Αζθσιηαζκόο, παηγλίδη ηζνξξνπίαο, ζήκεξα ην βξίζθνπκε σο αζθί θαη κε παξαιιαγέο, ζηνλ ηξφπν παημίκαηνο ζαλ: θνπηζφ-θνπηζφ. Αζηξαγαιηζκόο, ηπρεξφ παηγλίδη πνπ παηδφηαλ κε πεζζνχο-θχβνπο (δάξηα) θαη αζηξαγάινπο-θφηζηα. ηνπο λεψηεξνπο ρξφλνπο έρνπκε θάπνηεο παξαιιαγέο ζηνλ ηξφπν παημίκαηφο ηνπ, ρξεζηκνπνηψληαο ηα θφηζηα, αιιά θαη ακχγδαια, πνληηαθά θαξχδηα (κηθξά ζην κέγεζνο) θαη κεηαιιηθά λνκίζκαηα. Βαζηιίλδα, φκνην κε ην θιέθηεο θαη αζηπλόκνη Γηειθπζηίλδα, ην ζεκεξηλφ ηξάβεγκα ηνπ ζρνηληνχ, ην ηξαβερηό Δθεδξηζκόο, ην ζπλαληάκε ζαλ πιαθίηζεο, ινχκπαξδα, ηζνπληά, θ.ά. Ηκαληειηζκό, ην ζπλαληάκε ζήκεξα ζαλ ινπξί Κνιιαβηζκόο, ην γλσζηφ κπηδ ή βδδ. Κξηθειαζία, παηγλίδη κε θξίθν, ηξνρφ, ην ζεκεξηλφ ζηεθάλη, ην ηζέξθη. 17

18 Κξππηίλδα ή απνδηδξαζθίλδα ή κπίλδα, ην γλσζηφ θξπθηφ Κπλδαιηζκόο, παίδεηαη ην ίδην θαη ζήκεξα, κε άιιεο νλνκαζίεο: παινχθηα, αιακάλα, κπερηηέο, θαδίθηα, θαξθηά. Κώλνο, ή ζηξόκβνο, ζηξόβηινο, ξόκβνο, βόκβπθαο, ε γλσζηή ζβνχξα. Πέηαπξνλ, ε ηξακπάια κε δηάθνξεο νλνκαζίεο ζήκεξα: ηξάκπα, μπινγατδάξα, ληαληδαιαβίηζα, θ.ά. Πεληέιηζα, ηα πεληφβνια. Δπίζεο, νλνκάδεηαη ή πεηξάδηα, ή πεληαπέηξηα, ή πεληεθνχθηα, ή πεληεγνχιηα. ηα βπδαληηλά ρξφληα ην νλφκαδαλ θαιαιάηδηα ή θαινιαιάθηα. Πεηξνπόιεκνο, επηθίλδπλν παηγλίδη παίδεηαη θαη ζήκεξα αιιά φρη ηφζν έληνλα φπσο παιηά. ηξεπηίλδα, ζήκεξα ην βξίζθνπκε ζαλ γπξηζηάξη, πεηξάδη, βσιάθη, θ.ι.π. θαίξα, ε κπάια, ην ηφπη. Όπσο θαη ζήκεξα παίδνληαλ πνιιά παηγλίδηα κε ηελ κπάια. Κάπνηα απ απηά ήηαλ: α) νπξάληα ζθαίξα πνπ αθνξνχζε ην πέηαγκα ηεο κπάιαο ζηνλ αέξα, β) απφξξαμηο πνπ αθνξνχζε ην ρηχπεκα ηεο ζηνλ ηνίρν ή ζην έδαθνο. Δπίζεο άιινη ηξφπνη παημίκαηνο ήηαλ: ην ρηχπεκα ηεο κε θάπνην αληηθείκελν (μχιν ή ξαθέηα), ην λα ζεκαδέςεη θάηη ην παηδί κ απηήλ ή λα ηελ ξίμεη κέζα ζ έλα αγγείν ή κηα ηξχπα. Όιεο απηέο νη ρξήζεηο ηεο κπάιαο ηηο βξίζθνπκε ζε πνιιά ζεκεξηλά παηγλίδηα. νηλάθη, ην γλσζηφ καο ζρνηλάθη πνπ παίδεηαη απφ έλα ε πεξηζζφηεξα άηνκα. ρνηλνθηιίλδα, παίδεηαη ην ίδην θαη ζήκεξα αιιά αιιάδεη νλνκαζία,φπσο καληηιάθη, ινπξί, ινπξηδίηζα, πεηξνχια, ρηππεηφ, βαξεηφ, βαικάο. Φσηηά, ην ζπλαληάκε ζαλ αγηψξγεδεο, ηδίθν, 18

19 θαζηξνπαξζηά, θάζηξν θηι. Υπηξίλδα, παίδεηαη θαη ζήκεξα κε ηνλ ίδην ηξφπν. Σν βξίζθνπκε ζαλ γχξσ - γχξσ ην ςεηφ, παπαδίηζα, θεζάο, κπδεζξνχια, κπιαγφκεζν, ρχηξα θ.η.ι. Υαιθή κπία ή ςειαθίλδα, γλσζηφ παηγλίδη θαη ζήκεξα κε ηελ νλνκαζία ηπθιφκπγα. Δπίζεο, ζε θάπνηεο πεξηνρέο, ην ζπλαληάκε ζαλ: ηπθινπάλλη, ηπθινπαλληάξα, ηπθινπάλλα, ηπθιφο, δνπξινπαλληάξ α, γνχζηαξ-πάηζα, κπνχθνο. Σελ επνρή ηεο Βςζανηινήρ Αςηοκπαηοπίαρ θαη κέρξη ην 9 ν κ.υ. αηψλα δελ ππάξρνπλ αξθεηά ζηνηρεία γηα ηε ζέζε ηνπ παηγληδηνχ θαη ηεο άζθεζεο κέζα ζηε ηφηε θνηλσλία. ην Βπδάληην απφ ζπλήζεηα, θαη γηα ιφγνπο ςπραγσγηθνχο θαη παξαδνζηαθνχο αζθνχληαλ θαη έπαηδαλ παηδηθά θαη πλεπκαηηθά παηγλίδηα, ηα νπνία φκσο δελ είραλ ηελ αμία πνπ ηνπο πξνζδηλφηαλ θαηά ηελ αξραηφηεηα. ηελ βπδαληηλή εθπαίδεπζε, ε θπζηθή αγσγή δελ ππήξρε, γεγνλφο πνπ νθείινληαλ ζην φηη ε εθπαίδεπζε ήηαλ θαζαξά εθθιεζηαζηηθή, θαη πνιινί λένη πήγαηλαλ ζηα κνλαζηήξηα. Σα ππφινηπα παηδηά φκσο, φπσο θαη ζηελ Αξραία Διιάδα έπαηδαλ, ηα αγφξηα ζηηο απιέο θαη ζηηο αιάλεο ηεο γεηηνληάο δηάθνξα παηγλίδηα θαη ηα θνξίηζηα κε ηηο θνχθιεο ζην ζπίηη. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Τοςπκοκπαηίαρ, νη πιεξνθνξίεο πνπ ππάξρνπλ είλαη φηη ηα παηδηά ζπλέρηδαλ λα παίδνπλ δηάθνξα νκαδηθά παηρλίδηα. Ήηαλ παηγλίδηα πνπ άιια είραλ αξραηνειιεληθέο ξίδεο, άιια βπδαληηλέο θαη άιια απφ άιιεο εζληθφηεηεο. Ο ρψξνο πνπ ηα έπαηδαλ ήηαλ ην αιψλη. Μεξηθά απφ ηα παηγλίδηα πνπ έπαηδαλ ήηαλ ην θιέθηηθν (ην θξπθηφ), ν πεηξνπφιεκνο, ε μηθνκαρία, ην θπλεγεηφ. Απφ απηή ηελ επνρή, άξρηζαλ λα ππάξρνπλ ππαίζξηα παηγλίδηα θαη γηα ηα θνξίηζηα φπσο ε κέιηζζα, ην θνπηζφ ην κήιν, ε πηλαθσηή, ε ηπθιφκπγα θαη ην ηζηιίθη. ηνπο νεώηεποςρ σπόνοςρ ηα παηγλίδηα έπαημαλ ζπνπδαίν ξφιν γηα ηα παηδηά ηνπ ιανχ καο. Σα ρξφληα ηεο Καηνρήο ( ) ήηαλ πνιχ δχζθνια γηα φινπο. Οη ειιείςεηο ζε ξνχρα θαη ηξφθηκα, ε εμαζιίσζε θαη ε θηψρηα θπξηαξρνχζαλ ζ φιε ηε ρψξα. Σα παηδηά θαηάθεξαλ λα επηβηψζνπλ ράξε ζηε ιηγνζηή ηξνθή, πνπ ηνπο 19

20 εμαζθάιηδαλ φπσο κπνξνχζαλ νη γνλείο ηνπο θαη κε ην παηγλίδη. Σν παηγλίδη ηα έθαλε λα δνπλ θαη λα ληψζνπλ, γηα φζν δηαξθνχζε απηφ, ειεχζεξα θαη αλέκεια απφ ηα πξνβιήκαηα, ηα γέκηδε κε ζάξξνο, απηνπεπνίζεζε, θαη ραξά. Απφ ηελ άιιε, κέζα απφ ηελ θίλεζε δηαζθάιηδαλ, φζν απηφ ήηαλ δπλαηφ, ηελ θαιή ηνπο πγεία θαη ηελ νκαιή αλάπηπμε ηνπ ζψκαηφο ηνπο. ηε δηάξθεηα ηεο μεηαπολεμικήρ πεπιόδος, νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη πάιη ήηαλ πνιχ δχζθνιεο θαη ηα παηδηά απφ πνιχ κηθξά αλαγθάδνληαλ λα εξγαζηνχλ, γηα λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ νηθνγέλεηα. Παξά ηηο δπζθνιίεο φκσο, πνπ αληηκεηψπηδαλ θαηάθεξλαλ ζπρλά, κε ηελ πξψηε επθαηξία, λα μεθφςνπλ απφ ηε δνπιεία θαη λα παίμνπλ κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπο, ζην δξφκν. Έηζη,έζησ θαη γηα ιίγν, κπνξνχζαλ λα δνπλ θαη λα εθθξάδνληαη ζαλ παηδηά. Με ην παηρλίδη μερλνχζαλ γηα ιίγν ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο δπζθνιίεο, ραιάξσλαλ, δηαζθέδαδαλ θαη έηζη θαηάθεξλαλ λα κελ ράζνπλ ην θνπξάγην ηνπο θαη ηελ αηζηνδνμία ηνπο γηα ηελ δσή θαη έλα θαιχηεξν αχξην. Σηην εποσή μαρ, νη ζπλζήθεο δσήο έρνπλ αιιάμεη ζεκαληηθά θαη αλαπφθεπθηα έρνπλ νδεγήζεη θαη ζε αιιαγέο θαη ζην παηρλίδη. Σα παηδηά εμαθνινπζνχλ λα ραίξνληαη φηαλ παίδνπλ, φηαλ ηξέρνπλ θαη γεληθά φηαλ θηλνχληαη αιιά ζηηο κέξεο καο δπζηπρψο ν ρξφλνο θαη ν ρψξνο πνπ ππάξρνπλ γηα ην παηρλίδη είλαη ιηγνζηνί. Οη αιάλεο θαη άιινη ειεχζεξνη ρψξνη θπξίσο ζηηο κεγαινππφιεηο, έρνπλ κεησζεί θαη θηλδπλεχνπλ λα εμαθαληζηνχλ ηειείσο ιφγσ ηεο ζπλερνχο αλνηθνδφκεζεο ησλ πφιεσλ. Ζ εηθφλα πνπ ζπλαληά θαλείο ζπρλά ζηηο κεγάιεο πφιεηο είλαη ειάρηζηα πάξθα, παηδηθέο ραξέο θαη αζιεηηθά θέληξα, ηα νπνία έρνπλ, ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο, εγθαηαιεηθζεί θαη απνηεινχλ ηα κνλαδηθά κέξε ζηα νπνία κπνξνχλ λα παίμνπλ ηα παηδηά. Δπίζεο, ν ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ παηδηψλ θαη ησλ γνλέσλ ηνπο, ιφγσ ηνπ θφξηνπ ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο, έρεη κεησζεί ζην ειάρηζην, ελψ ηα βηληενπαηρλίδηα θαη ε ηειεφξαζε έρνπλ εηζρσξήζεη δπλακηθά θαη απνθαζηζηηθά ζηε δσή ηνπο. Απνηέιεζκα φισλ απηψλ είλαη ηα παηδηά λα κε παίδνπλ δεκηνπξγηθά, λα κελ θηλνχληαη ψζηε λα εθηνλψλνπλ ηελ ελέξγεηά ηνπο, κε απνηέιεζκα λα γίλνληαη κνλαρηθά, αληηθνηλσληθά θαη λσρειηθά. (Παπαγεσξγίνπ- Σζηθνχδε, 2004). 20

21 Α.5) Οη αιιαγέο ησλ ζπλζεθώλ θαη ηνπ ηξόπνπ δσήο θαη νη επηπηώζεηο ηνπο ζην παηρλίδη ησλ παηδηώλ Σν παηρλίδη ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζήκεξα έρεη ππνζηεί ζεκαληηθέο αιιαγέο ηφζν φζνλ αθνξά ηνλ ρψξν φζν θαη ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ. Ζ δσή ζηηο πφιεηο, ζε αληίζεζε κε ηελ επαξρία, έρεη θέξεη ξηδηθέο αιιαγέο ζηε δσή ησλ αλζξψπσλ θαη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο εηδηθά γηα ηε δσή ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά δελ παίδνπλ φπσο παιηά θαη ζπγθεθξηκέλα παξαηεξψληαο ηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο κπνξεί θαλείο λα αληηιεθζεί φηη νπζηαζηηθά «δελ γλσξίδνπλ πψο λα παίμνπλ». ην παηρλίδη ηνπο εηζάγνπλ ζηνηρεία, ηα νπνία πξνδίδνπλ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο. Καηαξρήλ, ε έιιεηςε ειεύζεξνπ ρξόλνπ γηα ηα παηδηά, φπσο πξναλαθέξζεθε, έρεη νδεγήζεη ζε κία λεπξηθφηεηα ε νπνία γίλεηαη άκεζα αληηιεπηή κέζα απφ ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. πρλά, ηα παηδηά ππεξθνξηψλνληαη κε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο ρσξίο ηε ζέιεζή ηνπο. Έηζη, ελψ ηα παηδηά έρνπλ φιε ηε δηάζεζε λα βξεζνχλ ζε έλαλ ρψξν θαη λα παίμνπλ γηα απεξηφξηζην ρξφλν αλαθαιχπηνληαο θαη αληιψληαο πιεξνθνξίεο απφ ην πεξηβάιινλ γχξσ ηνπο, δελ έρνπλ ηελ «πνιπηέιεηα» λα ην πξαγκαηνπνηήζνπλ. Κάηη δειαδή, πνπ είλαη απηνλφεην γηα φια ηα παηδηά νπνηαζδήπνηε ειηθίαο, ην λα παίδνπλ φιε κέξα, δελ έρνπλ πιένλ ηε δπλαηφηεηα λα ην πξάμνπλ. Όηαλ ππάξρεη ρξφλνο γηα παηρλίδη, ηα παηδηά παίδνπλ πην δεκηνπξγηθά θαη αλέκεια, κε απνηέιεζκα λα απνκπδνχλ φια ηα ζεηηθά ζηνηρεία ηνπ παηρληδηνχ. Αληίζεηα, ζήκεξα ε έιιεηςε ρξφλνπ έρεη νδεγήζεη ζε ειάρηζηα δεκηνπξγηθφ παηρλίδη πνπ ην κφλν πνπ πξνζθέξεη είλαη αξλεηηθά αηζζήκαηα, εθφζνλ ζηα παηδηά δεκηνπξγείηαη θνβεξφ άγρνο γηαηί ζέινπλ λα πξνιάβνπλ λα παίμνπλ. Ζ έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ, φκσο, δελ αθνξά κφλν ηα παηδηά αιιά θαη ηνπο γνλείο. Οη γνλείο δελ αζρνινχληαη ηφζεο ψξεο φζεο ζα έπξεπε ηελ εκέξα κε ηα παηδηά ηνπο θαη κάιηζηα αθφκε θαη ηηο ψξεο πνπ βξίζθνληαη ζην ζπίηη, ιφγσ ηεο θνχξαζήο ηνπο, βξίζθνπλ σο εχθνιε ιχζε ηελ θαζήισζε ησλ παηδηψλ ηνπο κπξνζηά ζηελ ηειεφξαζε θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα γηα λα έρνπλ «ην θεθάιη ηνπο ήζπρν». Ζ κεηέξα, ε νπνία ζηελ επνρή καο εξγάδεηαη, απαζρνιείηαη πάξα πνιιέο ψξεο ζηε δνπιεηά ηεο, κε απνηέιεζκα λα κελ ηεο απνκέλεη αξθεηφο ειεχζεξνο ρξφλνο ψζηε λα ηνλ δηαζέζεη ζηελ ελαζρφιεζε θαη ην παηρλίδη κε ηα παηδηά ηεο. Σε κεηέξα έξρεηαη λα ηελ αληηθαηαζηήζεη ν παηδηθφο ζηαζκφο, νη μέλεο γπλαίθεο, ν παππνχο θαη ε γηαγηά (Παπαδφπνπινο, 2001). Ζ αληηθαηάζηαζε φκσο απηή, ηνπ παηρληδηνχ ηεο κεηέξαο κε ην 21

22 παηδί ηεο απφ ην παηρλίδη κε άιινπο δελ κπνξεί λα είλαη ηζφηηκε. Σα ζεηηθά ζηνηρεία ηεο θνηλήο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ παηδηψλ κε ηε κεηέξα γηα ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ παηδηψλ, ιφγσ ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ηνπο ζρέζεο είλαη ηφζν πνιχηηκα πνπ δελ κπνξνχλ κε θαλέλαλ ηξφπν λα αληηθαηαζηαζνχλ. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνλ παηέξα, ν νπνίνο ζπρλά απαζρνιείηαη ζε δχν εξγαζίεο ή ε εξγαζία ηνπ απαηηεί λα βξίζθεηαη πνιιέο ψξεο εθηφο ζπηηηνχ. Σν παηρλίδη ηνπ παηδηνχ κε ηνλ παηέξα έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε, θνηλσληθνπνίεζε θαη δηαπαηδαγψγεζή ηνπ θαη ε έιιεηςε απηνχ κπνξεί λα επηθέξεη αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. πγθεθξηκέλα, έρεη παξαηεξεζεί φηη ηα παηδηά ησλ νπνίσλ νη παηέξεο ηνπ έπαηδαλ καδί ηνπο, αηζζάλνληαη άλεηα θαη κε άιινπο αλζξψπνπο θαη είλαη ζπρλά πην ήζπρα θαη επραξηζηεκέλα (Παπαδφπνπινο, 2001). Οη γνλείο κέζα απφ ην παηρλίδη κπνξνχλ λα πάξνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ραξαθηήξα θαη ηνλ ςπρηζκφ ηνπ παηδηνχ ηνπο θαη παξάιιεια, κπνξνχλ λα ην εθκεηαιιεπηνχλ κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα ην ρξεζηκνπνηήζνπλ ζαλ κέζν επέκβαζεο θαη δηακφξθσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Απνηέιεζκα φισλ ησλ παξαπάλσ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη ν ξφινο ηνπ παππνχ θαη ηεο γηαγηάο δελ είλαη πιένλ ν ίδηνο, εμαηηίαο ηεο δσήο ζηελ πφιε θαη ηελ κεηαηξνπή ηεο νηθνγέλεηαο ζε ππξεληθή, είλαη ηα παηδηά λα κέλνπλ ζπλερψο κέζα ζην ζπίηη, ρσξίο λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα παίμνπλ ζε εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαη λα εθηνλψζνπλ ηελ ελεξγεηηθφηεηά ηνπο. Ζ έιιεηςε ειεύζεξσλ ρώξσλ φπσο νη αιάλεο θαη ν πεξηνξηζκφο ησλ παηδηψλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ρψξνπο δεκηνπξγεί επίζεο ζηα παηδηά κία έληνλε λεπξηθφηεηα ζην παηρλίδη ηνπο. Σα παηδηά ρξεηάδνληαη ρψξν θαη θπξίσο εμσηεξηθφ γηα λα εθθξαζηνχλ θαη λα παίμνπλ. ηελ επαξρία ν ρψξνο πνπ έρνπλ ηα παηδηά γηα παηρλίδη είλαη αξθεηφο, εθφζνλ κπνξνχλ λα παίμνπλ ζην δσκάηηφ ηνπο, ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνχ ηνπο, ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ αθφκε θαη ζηνπο δξφκνπο ηεο γεηηνληάο ηνπο καδί κε άιια παηδηά. ηηο πφιεηο ν ρψξνο είλαη πεξηνξηζκέλνο, νη γεηηνληέο είλαη ζρεδφλ αλχπαξθηεο θαη νη γνλείο απαγνξεχνπλ ζηα παηδηά λα παίδνπλ ζηνπο δξφκνπο γηαηί θπξηαξρεί ν θφβνο ηεο έληνλεο εγθιεκαηηθφηεηαο θαη βίαο πνπ απμάλεηαη ζπλερψο. Με ηελ εηζξνή πνιιψλ αιινδαπψλ ζηε ρψξα καο έρεη απμεζεί ην αίζζεκα μελνθνβίαο ζηνπο γνλείο νη νπνίνη είηε θξαηνχλ ηα παηδηά ζηα δσκάηηά ηνπο, είηε ηα πεγαίλνπλ ζε παηδφηνπνπο θαη άιινπο θιεηζηνχο ρψξνπο, ή ζε πάξθα θαη παηδηθέο ραξέο. Ο πεξηνξηζκφο ηεο έθθξαζεο θαη ηεο εθηφλσζεο ηεο ελεξγεηηθφηεηαο θαη ηεο αλάγθεο γηα παηρλίδη εμαηηίαο ηεο κε χπαξμεο 22

23 θπξίσο εμσηεξηθψλ ρψξσλ, νδεγεί ζε αληηδξάζεηο, ζπλήζσο αθξαίεο. Σα παηδηά άιινηε είλαη ηδηαηηέξσο θηλεηηθά, άιινηε εθδειψλνπλ βίαηεο θαη επηζεηηθέο ζπκπεξηθνξέο, θαη αξθεηέο θνξέο απνκνλψλνληαη θαη δελ παίδνπλ θαζφινπ. Απηέο νη αληηδξάζεηο πνπ ζπλαληψληαη ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ φζν θαη ζηε γεληθφηεξε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, είλαη δείγκαηα ηεο αζηαζνχο θαη κε πγηνχο πξνζσπηθφηεηαο πνπ αλαπηχζζνπλ ηα παηδηά ζηηο κέξεο καο. ηελ αλάπηπμε ηέηνησλ πξνζσπηθνηήησλ, ζπκβάιιεη θαη ε κνξθή ηεο ζεκεξηλήο θνηλσλίαο θαη ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ αλζξψπσλ, νη νπνίεο φρη κφλν δελ είλαη γφληκεο θαη θαιέο, αιιά ζρεδφλ αλχπαξθηεο. ηελ επνρή καο νη ζρέζεηο ησλ αλζξψπσλ θαζνξίδνληαη απφ ην αηνκηθφ ζπκθέξνλ θαη ηνλ εγσηζκφ. Ζ απξφζσπε θαη αραλήο θνηλσλία καο δελ βνεζά θαζφινπ ζηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσληθφηεηαο θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ παηδηψλ. Σα παξαδείγκαηα θαη ηα κελχκαηα πνπ ιακβάλνπλ ηα παηδηά θπξίσο ζηηο κεγαινππφιεηο είλαη ε αδηαθνξία γηα ηνλ ζπλάλζξσπν, ε πξνάζπηζε ησλ αηνκηθψλ ζπκθεξφλησλ θαη δηθαησκάησλ, ε απαμίσζε εζηθψλ θαη άιισλ αμηψλ, ε αγέλεηα ή ε ηππηθή επγέλεηα, ν κε ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ δηπιαλνχ καο, ν ππεξθαηαλαισηηζκφο θαη ε ππεξεθηίκεζε πιηθψλ αγαζψλ θ.η.ι. Όια ηα παξαπάλσ νδεγνχλ ζηε δηακφξθσζε ηεο ςπρνζχλζεζεο θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηνπ είδνπο αιιά θαη ηνπ ηξφπνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά δελ έρνπλ νξγάλσζε ζην παηρλίδη ηνπο, ελψ δξνπλ θαη θηλνχληαη κε απψηεξν ζηφρν κφλν ηελ λίθε. Βαζηθφο ζθνπφο ηνπ παηρληδηνχ ηνπο δελ είλαη λα ραξνχλ αιιά λα ληθήζνπλ κε θάζε ηξφπν, απνβιέπνληαο ζην αηνκηθφ ηνπο ζπκθέξνλ θαη ζηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ εγσηζκνχ ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ θαηξψλ καο ην νπνίν πξνέξρεηαη απφ ηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο είλαη φηη ηα παηδηά δελ δέρνληαη εχθνια ηελ ήηηα θαη βάδνπλ πξψηα ην «εγψ» θαη φρη ην «εκείο», ελψ παξάιιεια, ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ, ε θαληαζία θαη ε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο είλαη κεησκέλε. Οη ηζαθσκνί, ε επηζεηηθφηεηα θαη ε δηεθδίθεζε ησλ πεξηζζφηεξσλ πιηθψλ αγαζψλ (παηρληδηψλ- αληηθείκελσλ), ρσξίο λα ηνπο είλαη νπσζδήπνηε απαξαίηεηα, είλαη θαηλφκελα πνπ παξαηεξνχληαη ζε νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα ησλ παηδηψλ. 23

24 Α.6) Ζ επνρή ηεο εηθόλαο θαη ε επίδξαζή ηεο ζην παηρλίδη ησλ παηδηώλ Ζ επνρή καο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο επνρή ηεο εηθφλαο θαζψο ε αλάπηπμε θαη ε εμέιημε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ έρεη πάξεη ηεξάζηηεο δηαζηάζεηο. Σα Μέζα Μαδηθήο Δπηθνηλσλίαο έρνπλ δηαδνζεί θαη εηζρσξήζεη, ζε ππεξβνιηθφ βαζκφ, ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή, θαη θαζψο έρνπλ ζεκαληηθφηαηε επίδξαζε ηφζν ζηελ ζθέςε θαη ηε λννηξνπία, φζν θαη ζηε γιψζζα θαη ηνλ ηξφπν δσήο, έρνπλ σο απνηέιεζκα θαη ηηο αιιαγέο ηεο δσήο θαη ηεο δηαρείξηζεο ηνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ. πγθεθξηκέλα, ηα παηδηά ζπαηαινχλ νπζηψδεο κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηνπο, παξαθνινπζψληαο ηειεφξαζε θαη DVD, παίδνληαο ειεθηξνληθά παηρλίδηα, «ζεξθάξνληαο» ζην Internet θαη ρξεζηκνπνηψληαο κε θάζε ηξφπν ηηο Νέεο Σερλνινγίεο, φπσο θηλεηά ηειέθσλα θαη θνξεηνχο ππνινγηζηέο. Έηζη, ε εμνηθείσζε ησλ παηδηψλ, απφ πνιχ κηθξέο ειηθίεο, κε ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη ε ξαγδαία δηάδνζε ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δχλακε ηεο ηειεφξαζεο, ε νπνία επηδξά θαζνξηζηηθά ζηελ ςπρνινγία θαη ηε δσή ηνπο, έρνπλ νδεγήζεη ζηνλ ππνβηβαζκφ ηνπ δεκηνπξγηθνχ θαη αιεζηλνχ παηρληδηνχ θαη ζηελ αληηθαηάζηαζή ηνπ απφ ην εηθνληθφ- ςεχηηθν, ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ πιήξε έιιεηςε θαληαζίαο. Σν πεξηβάιινλ ηνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ ζα κπνξνχζε ζήκεξα λα ραξαθηεξηζηεί εηθνληθφ θαζψο δηακνξθψλεηαη, ζε αληίζεζε κε ην πεξηβάιινλ, κέζα ζην νπνίν αλαπηχρζεθαλ πνιινί γνλείο, κε ηε ζπκβνιή κέζσλ, ηα νπνία έρνπλ σο θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηε δχλακε θαη ηελ καγεία ηεο νζφλεο θαη ηεο εηθφλαο (Organisation:Media Watch UK, 2007). Σα παηδηά ζήκεξα αλαπηχζζνληαη κέζα απφ κία επηηήδεηα «θνπιηνχξα» ησλ ΜΜΔ, ε νπνία δηεηζδχεη ζε πνιιέο πηπρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο δσήο ηνπο (Levin, 1998). Σα ΜΜΔ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ ζεηηθά ζηνηρεία ζηα παηδηά ηα νπνία, κε θαηάιιειν ρεηξηζκφ, κπνξνχλ λα απνδψζνπλ ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμή ηνπο. Παξά ην γεγνλφο απηφ, φκσο, ζηελ επνρή καο ε αιφγηζηε θαη κε επηβιεπφκελε ρξήζε ηνπο απφ 24

25 ηα παηδηά πξνζθέξεη θάζε άιιν παξά ζεηηθά απνηειέζκαηα. Υξήζηκν, ελεκεξσηηθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη ςπραγσγηθφ πεξηερφκελν είλαη εχθνια πξνζβάζηκν θαη δηαζέζηκν αιιά, ππάξρνπλ παξάιιεια θαη αθαηάιιεια πιηθά, φπσο ζεμνπαιηθνχ πεξηερνκέλνπ, πνπ είλαη ηδηαηηέξσο δηαδεδνκέλα θαη εμαπιψλνληαη κε γνξγνχο ξπζκνχο. Δπηπιένλ, ε βία ζηηο ηαηλίεο, ζηελ ηειεφξαζε θαη ζηα αιιειεπηδξαζηηθά ειεθηξνληθά παηρλίδηα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζθιεξφηεηα θαη ξεαιηζηηθφηεηα πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε θνξά (Organisation:Media Watch UK, 2007). Σα ζεκεξηλά παηδηά κεγαιψλνπλ κε ηελ «θνπιηνχξα» ησλ ΜΜΔ, πνπ ηα επεξεάδεη ζεκαληηθά θαη ηα θαηεπζχλεη φζνλ αθνξά ηηο ηδέεο, ηηο επηζπκίεο θαη ηηο επηινγέο ηνπο, άιινηε έκκεζα θαη άιινηε άκεζα. Εεηήκαηα γχξσ απφ ηα νπνία επεξεάδνληαη έληνλα ηα παηδηά ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ην παηρλίδη ηνπο, αιιά φρη κφλνλ. Σέηνηα είλαη ε δηακφξθσζε ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηνπ ζέκαηνο ηνπ παηρληδηνχ ηνπο, θαζψο θαη ε επηινγή ησλ αληηθεηκέλσλ- παηρληδηψλ ηνπο, ε επηινγή ηεο ελδπκαζίαο ηνπο, ηεο δηαηξνθήο ηνπο θαη γεληθά ησλ πξνηχπσλ ηνπο, ε θαηαλφεζε ηνπ «λα είζαη παηδί» θαη ηνπ «λα είζαη ελήιηθαο» θαη ε θχζε ηεο κεηαμχ ηνπο ζρέζεο, ε θαηαλφεζε ηνπ «λα είζαη γπλαίθα» ή «άλδξαο» θαη ε θχζε ησλ ζρέζεσλ ησλ δχν θχισλ θαη ηέινο ε αληίιεςε ησλ ελλνηψλ «πινχζηνο» θαη «θησρφο» θαη ν ξφινο ηνπ θαηαλαισηηζκνχ. Όιε ε παξαπάλσ επηξξνή ηεο «θνπιηνχξαο» ησλ ΜΜΔ, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί έηζη ψζηε λα έρεη απνηειέζκαηα πξνο φθεινο ησλ παηδηψλ. Όκσο, ζηηο κέξεο καο, έρεη εμαπισζεί ηφζν πνιχ ψζηε λα έρεη γίλεη αλεμέιεγθηε θαη ηα απνηειέζκαηα είλαη κφλνλ αξλεηηθά, θπξίσο γηα ηα παηδηά πνιχ κηθξήο ειηθίαο, ηα νπνία ζηελ νπζία κεγαιψλνπλ θαη γαινπρνχληαη δπζηπρψο απφ ηα ειεθηξνληθά ΜΜΔ. Σα απνηειέζκαηα απηά είλαη: -Σα ΜΜΔ ππνλνκεχνπλ ηελ πξνζπκία ησλ παηδηψλ λα ππνινγίδνπλ θαη λα αλαγλσξίδνπλ ηελ ζεκαζία ησλ ελειίθσλ πνπ ηα κεγαιψλνπλ θαη ηα ππνζηεξίδνπλ. -Ζ δηαθήκηζε θαη ε έκθαζε πνπ δίλεη ζηελ θαηαλάισζε φιν θαη πεξηζζφηεξσλ πξντφλησλ, δεκηνπξγνχλ έλα θιίκα πνπ θινλίδεη θαη εμαζζελεί ηελ εζσηεξηθή απηνπεπνίζεζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε αξθεηψλ παηδηψλ. -Πξνβάιινληαη ζηα παηδηά πνιιά αξλεηηθά ζηεξεφηππα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εζληθφηεηα, ην θχιν θαη ηελ θνηλσληθή ηάμε ησλ αλζξψπσλ (Levin, 1998). Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ηελ ηειεόξαζε, είλαη απαξαίηεην λα γίλεη αλαθνξά ζηελ πεγή απφ ηελ νπνία αληιεί ηε δχλακή ηεο θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αζθεί κεγάιε επίδξαζε ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο, θαζψο κία ηνπιάρηζηνλ ζπζθεπή 25

26 ηειεφξαζεο ππάξρεη ζε θάζε ζπίηη ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, γεληθφηεξα θαη ζηελ ρψξα καο εηδηθφηεξα. Ζ δχλακή ηεο νθείιεηαη ζηηο ηερληθέο πνπ δηέπνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο, ηελ παξαγσγή θαη ηε κεηάδνζε ησλ ηειενπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ζηνλ πινχην θαη ηελ πνηθηιία ησλ εθπνκπψλ ηεο. Σα ζηνηρεία απηά πξνζδίδνπλ ζηελ ηειεφξαζε ηε δπλαηφηεηα λα θαζειψλεη κπξνζηά ζηνπο δέθηεο ηεο αλζξψπνπο πνπ δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο θαηά πνηθίια θνηλσληθά θαη δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη λα αζθεί επάλσ ηνπο πιήζνο επηδξάζεσλ: ηδενινγηθψλ, αμηαθψλ, κνξθσηηθψλ- πνιηηηζηηθψλ, θνηλσληθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ, γλσζηαθψλ (Οηθνλνκίδεο, 2005). Δθφζνλ ινηπφλ, ε ηειεφξαζε έρεη ηε δχλακε λα επεξεάδεη φινπο ηνπο αλζξψπνπο κπνξνχκε λα θαληαζηνχκε πφζν κεγάιε επηξξνή αζθεί ζηνπο εθήβνπο θαη ηα κηθξά παηδηά. Ζ επηξξνή απηή κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί άκεζε γηαηί ν ρξφλνο πνπ ηα παηδηά παξαθνινπζνχλ ηειεφξαζε είλαη ηφζνο πνιχο πνπ ηειηθά κεηαηνπίδνληαη ρξνληθά ή καηαηψλνληαη άιιεο πην ζεηηθέο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο, φπσο ην δηάβαζκα, ην παηρλίδη ζε αλνηρηνχο ρψξνπο κε θίινπο, θ.ι.π. Αθφκε θαη φηαλ ππάξρεη ρψξνο γηα δεκηνπξγηθφ παηρλίδη ηα παηδηά επηιέγνπλ λα παξαθνινπζνχλ παζεηηθά ηειεφξαζε. Ζ επίδξαζε ηεο ηειεφξαζεο ζηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή πγεία ησλ παηδηψλ είλαη θαη έκκεζε γηαηί ελψ γηα θάπνην θαηξφ είλαη αθαλήο, ηειηθά γίλνληαη αξγφηεξα αληηιεπηέο νη ςεπδείο απφςεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα παηδηά γηα ηε δσή θαζψο θαη νη εζθαικέλεο αληηιήςεηο γηα ηηο θνηλσληθέο αμίεο (Νηθνιφπνπινο, 2005). Πην ζπγθεθξηκέλα, κία πξφζθαηε έξεπλα πνπ δεκνζηεχεηαη ζην ηαηξηθφ πεξηνδηθφ Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine απφ γηαηξνχο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Άγθπξαο, ηνλίδεη ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη ζηα παηδηά ιφγσ ηεο ηειεφξαζεο. Ζ έξεπλα απεπζχλζεθε ζε 888 γνλείο νη νπνίνη εξσηήζεθαλ γηα ηνλ ζπλνιηθφ ρξφλν πνπ ζπαηαινχζαλ ηα παηδηά ηνπο κπξνζηά ζηελ ηειεφξαζε. Παξάιιεια έγηλε αλάιπζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ ησλ παηδηψλ κε ηε κέζνδν CBCL (Children Behaviour Checklist). Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη: Σα παηδηά πνπ μνδεχνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν παξαθνινπζψληαο ηειεφξαζε, αλεμάξηεηα απφ ην πεξηερφκελν ηεο εθπνκπήο, έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα αλαπηχμνπλ επηζεηηθφηεηα ή βίαηε ζπκπεξηθνξά. 26

27 Σα παηδηά παξαθνινπζνχλ ηειεφξαζε θαηά κέζν φξν 2,5 ψξεο ηελ εκέξα θαζεκεξηλά, ελψ ηα αββαηνθχξηαθα νη ψξεο απμάλνληαη. Σα παηδηά πνπ βιέπνπλ ηειεφξαζε γηα πεξηζζφηεξεο απφ 4 ψξεο ηελ εκέξα, ζε ζχγθξηζε κε ηα απηά πνπ βιέπνπλ ιηγφηεξν απφ 2 ψξεο, εθδειψλνπλ πην βίαηεο θαη επηζεηηθέο ζπκπεξηθνξέο. Σα αγφξηα παξαθνινπζνχλ ηειεφξαζε πεξηζζφηεξεο απφ 2 ψξεο ηελ εκέξα. Καζψο ηα παηδηά κεγαιψλνπλ απμάλνληαη θαη νη ψξεο παξαθνινχζεζεο ηειεφξαζεο, γεγνλφο πνπ επζχλεηαη γηα ηελ απμαλφκελε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά αλεμαξηήησο πεξηερνκέλνπ πξνγξάκκαηνο (Medlook, 2002). Ζ Ακεξηθαληθή Δηαηξεία Ηαηξηθήο έρεη πξνζπαζήζεη αξθεηά ρξφληα ηψξα λα επηζηήζεη ηελ πξνζνρή φισλ ζηηο ζεκαληηθφηαηεο επηδξάζεηο ηεο ηειεφξαζεο, θπξίσο ζηα παηδηά, αλαθέξνληαο ηα εμήο βαζηθά ζεκεία: πληζηάηαη ηα παηδηά θάησ απφ ηελ ειηθία ησλ 2 εηψλ λα κελ παξαθνινπζνχλ θαζφινπ ηειεφξαζε. Ζ ηαθηηθή παξαθνινχζεζε ηειεφξαζεο γηα πάλσ απφ 10 ψξεο ηελ εβδνκάδα, έρεη δείμεη φηη έρεη αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζηε ζρνιηθή επηηπρία ησλ παηδηψλ. Σα θαγεηά πνπ δηαθεκίδνληαη ζηελ ηειεφξαζε είλαη θπξίσο αλζπγηεηλά θαη βνεζνχλ ζηελ αλάπηπμε ηεο παρπζαξθίαο. Ζ ηειενπηηθή βία απνζεθεχεηαη ζην κπαιφ ησλ παηδηψλ ζαλ λα ήηαλ κία πξαγκαηηθή εκπεηξία. Απηφ ην ζηηγκηφηππν πνπ παξακέλεη ζηε κλήκε ησλ παηδηψλ κπνξεί λα επεξεάζεη αξλεηηθά ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο δηαζέηνπλ 22 κέρξη 28 ψξεο ζηελ παξαθνινχζεζε ηειεφξαζεο. Μέρξη ηε ζηηγκή πνπ ζα γίλνπλ 70 εηψλ ζα έρνπλ ζπαηαιήζεη 7 κε 10 ρξφληα παξαθνινπζψληαο ηειεφξαζε. ηελ Διιάδα, ζρεηηθή έξεπλα (Φξπζίξα-Καληνχξα, Βιάρνπ-Αλαζηαζέα, Παπαζαλαζίνπ-Κιψληδα, Ξππνιπηά-Εαραξηάδε, & Μαηζαληψηεο, 1993) έρεη δείμεη φηη 27

28 ν κέζνο φξνο παξαθνινχζεζεο ηειεφξαζεο απφ ηα παηδηά είλαη ψξεο ηελ εβδνκάδα, δειαδή ε ηειεφξαζε θαηαιακβάλεη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηεο δσήο ηνπο. Δπίζεο, βξέζεθε φηη ε ζέαζε είλαη αλεμέιεγθηε ζε παηδηά ρακειήο θνηλσληθννηθνλνκηθήο ηάμεο, ρακειήο ζρνιηθήο επίδνζεο θαη φηη ππάξρνπλ αθελφο ζπζθεπή ζην δσκάηην ηνπ παηδηνχ θαη αθεηέξνπ πνιιέο ζπζθεπέο ζην ζπίηη. πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε άιιε έξεπλα (Σδηαξνχ, Σαβιαληά, Ξππνιηά, Μπαξκπνχηε, Κνξξέο, & Σαβιαληάο, 2005) ην 90% ησλ λνηθνθπξηψλ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή επαξρίαο είραλ δχν ζπζθεπέο θαη ην 71% ζηελ αγξνηηθή πεξηνρή ηεο. Σν 31% ηεο αζηηθήο, ζε ζρέζε κε ην 11% ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο, είραλ ζπζθεπή ζην δσκάηην ησλ παηδηψλ (Ληαθνπνχινπ, 2007). Μία αθφκε έξεπλα ζρεηηθή κε ηηο ηειενπηηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηψλ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Διιάδα θαη αθνξά παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο είλαη απηή ηνπ Οηθνλνκίδε (2005). χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο γνλέσλ παηδηψλ ειηθίαο 5,5 6,5 εηψλ, ηα νπνία θνηηνχζαλ θαηά ην ζρνιηθφ έηνο ζηα δεκφζηα λεπηαγσγεία ησλ Ννκψλ Ρεζχκλεο θαη Υαλίσλ, ηα παηδηά αθηεξψλνπλ πνιχ ρξφλν γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηειεφξαζεο. πκπέξαζκα ηεο έξεπλαο απηήο ήηαλ φηη ε ηειεφξαζε αλαπηχζζεη ίδηα ελδηαθέξνληα ζηα παηδηά. Κη απηφ γηαηί ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηά ηεο, ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο παξαθνινπζνχλ θηλνχκελα ζρέδηα, παηδηθέο εθπνκπέο, ειιεληθέο ζεηξέοηαηλίεο, ληνθηκαληέξ, δηαθεκίζεηο, μέλεο ζεηξέο κεηαγισηηηζκέλεο θαη κε, κνπζηθέο εθπνκπέο θαη show ρσξίο ν ρξφλνο παξαθνινχζεζήο ηνπο θαη ε πξνηίκεζε ησλ ηειενπηηθψλ απηψλ πξνγξακκάησλ λα επεξεάδνληαη απφ ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή ηεο κφληκεο θαηνηθίαο, ηνλ ηχπν λεπηαγσγείνπ θαη ην επίπεδν γξακκαηηθψλ γλψζεσλ ησλ γνλέσλ ηνπο. Ο κνλαδηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηελ πξνηίκεζε ησλ παηδηψλ θάλεθε λα είλαη ην θχιν ηνπο (Οηθνλνκίδεο, 2005). Όπσο γίλεηαη αληηιεπηφ απφ ηα παξαπάλσ, ηα παηδηά ζε πνιιέο ρψξεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Διιάδαο, παξαθνινπζνχλ πνιιέο ψξεο ηελ εκέξα ηειεφξαζε, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζε πνιιά αξλεηηθά θαηλφκελα, φπσο ήδε αλαθέξζεθε. χκθσλα κε ην ζρεηηθφ θπιιάδην ηεο νξγάλσζεο «Αληίζηαζε εθπαηδεπηηθψλ ζηε αλζπγηεηλή δηαζθέδαζε ησλ παηδηψλ» (Teacher Resisting Unhealthy Children s Entertainment ή TRUCE), ε νπνία αλαπηχρζεθε ζηελ Ακεξηθή κε ζθνπφ λα πξνσζήζεη ηε δεκηνπξγία ζεηηθνχ πεξηβάιινληνο παηρληδηνχ, ηα παηδηά πνπ ηείλνπλ λα παξαθνινπζνχλ πνιχ ηειεφξαζε: 28

29 Έρνπλ ρακειέο επηδόζεηο ζην ζρνιείν. Γηαζέηνπλ ιηγφηεξν ρξφλν ζην δηάβαζκα. Ζ επηθέληξσζε ηεο πξνζνρήο ηνπο δηαξθεί ιηγφηεξν. Σν ιεμηιφγηφ ηνπο δελ αλαπηχζζεηαη φζν ζα έπξεπε. Δίλαη ζπλήζσο ππέξβαξα. Σξψλε ζπλερψο φηαλ βιέπνπλ ηειεφξαζε. Βιέπνπλ θαγεηά ζηα πξνγξάκκαηα θαη ζηηο δηαθεκίζεηο πνπ πξνσζνχλ αλζπγηεηλέο επηινγέο θαγεηψλ. Γελ αζινχληαη αξθεηά. πκπεξηθέξνληαη όπσο αθξηβώο ζπκπεξηθέξνληαη νη ήξσεο ηεο ηειεόξαζεο. Σα παηδηά απφ ελφο έηνπο καζαίλνπλ ζπκπεξηθνξέο απφ ηελ ηειεφξαζε. Σα παηδηά κηκνχληαη πξάμεηο θαη ζελάξηα απφ ηα ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα αληί λα δεκηνπξγνχλ ηηο δηθέο ηνπο ηδέεο παηρληδηνχ. Γελ ππάξρεη ην δεκηνπξγηθφ θαη θαληαζηηθφ παηρλίδη, γηαηί ην ζεσξνχλ «βαξεηφ»! Βιέπνπλ δηαθεκίζεηο πνπ είλαη επηβιαβείο γη απηά. Σα παηδηά θάησ ησλ 6 εηψλ δελ κπνξνχλ λα δηαρσξίζνπλ ηηο δηαθεκίζεηο απφ ηηο εθπνκπέο. Σα παηδηά ηξέπνληαη πξνο ηνλ θαηαλαισηηζκφ εθφζνλ ελζαξξχλνληαη λα παξαθαινχλ ηνπο γνλείο ηνπο λα ηνπο αγνξάδνπλ πξάγκαηα πνπ βιέπνπλ ζηελ ηειεφξαζε (TRUCE). Σειεπηαίν ζεκείν θαη ζεκαληηθόηεξν είλαη όηη ηα παηδηά κέζσ ηεο ηειεόξαζεο θαηαλννύλ ηελ βία σο κία απνδεθηή κνξθή παηρληδηνύ θαη ηξόπν επίιπζεο ησλ δηαθσληώλ ηνπο. Οη παξαπάλσ επηπηψζεηο ζηελ επνρή καο δελ αθνξνχλ κφλν ηελ ηειεφξαζε αιιά θαη φια ηα άιια κέζα, ηα νπνία έρνπλ δεκηνπξγήζεη ηελ κεγάιε νηθνγέλεηα ησλ ΜΜΔ. Έλα απ απηά ηα ζεκαληηθά ειεθηξνληθά κέζα επηθνηλσλίαο θαη ελεκέξσζεο, 29

30 ησλ νπνίσλ ε θήκε έρεη εμαπισζεί ζε ππεξβνιηθφ βαζκφ, είλαη ν ειεθηξνληθόο ππνινγηζηήο θαη θπξίσο νη βαζηθέο θαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλεο εθαξκνγέο ηνπ, φπσο ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα θαη ην δηαδίθηπν. Πέξα απφ ηα εθπαηδεπηηθά θαη φρη κφλνλ νθέιε πνπ ε ζσζηή ρξήζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή κπνξεί λα πξνζθέξεη ζηα παηδηά, ε θαθή θαη αλεμέιεγθηε ρξήζε ηνπ εγθπκνλεί θηλδχλνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο αξλεηηθέο ζσκαηηθέο θαη ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο ηνπ ζηελ αλάπηπμή ηνπο. Όζνλ αθνξά ηηο ζσκαηηθέο επηπηψζεηο, ζα ιέγακε πσο αλ ε ζέζε ηνπ Ζ/Τ ζε ζρέζε κε ην ζψκα θαζψο θαη ε ζέζε θαη ην πεξηβάιινλ (θσηηζκφο, θ.η.ι.) ηνπνζέηεζήο ηνπ ζηνλ ρψξν δελ είλαη θαηάιιεια δηακνξθσκέλα, νδεγνχλ ζε πηζαλφηαηα πξνβιήκαηα θαη βιάβεο ζην κπνζθειεηηθφ ζχζηεκα θαζψο θαη ζηελ φξαζε ησλ παηδηψλ. Δθηφο, φκσο απφ ηηο παξαπάλσ επηπηψζεηο, ε ζπλερήο θαη ππεξβνιηθή ρξήζε ηνπ Ζ/Τ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αξλεηηθά ςπρνινγηθά θαηλφκελα, φπσο είλαη ε απνκφλσζε, νη θνβίεο θαη ε ςπρηθή θαη πλεπκαηηθή θφπσζε. Απηά, ηα θαηλφκελα, επηδεηλψλνληαη απφ ην γεγνλφο φηη κεηψλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ, ν ρξφλνο ηνπ πξαγκαηηθνχ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ε δηαπξνζσπηθή θαη «δσληαλή» ηνπο επηθνηλσλία. Σελ θαηάζιηςε αιιά θαη ηελ απνκφλσζε απηή βηψλνπλ ηδηαηηέξσο έληνλα παηδηά πνπ είλαη θαζεισκέλα κπξνζηά ζηνλ Ζ/Τ «ζεξθάξνληαο» ζην Ηληεξλέη θαη θπξίσο ρξεζηκνπνηψληαο εθαξκνγέο ηνπ, νη νπνίεο είλαη δηαδξαζηηθέο θαη ζπλεπψο ηδηαίηεξα εζηζηηθέο (Σζηθνχδε, 2007). Έηζη, ην δηαδίθηπν, ην νπνίν κπνξεί κε πνιινχο ηξφπνπο λα είλαη εθπαηδεπηηθφ θαη δεκηνπξγηθφ, παξάιιεια έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαηξαπεί ζε κία απφ ηηο πην θαηαζηξνθηθέο επηξξνέο ζηε δσή ησλ παηδηψλ. Όηαλ ηα παηδηά ην ρξεζηκνπνηνχλ είλαη πεξηζζφηεξν επάισηα απ φηη φηαλ ρξεζηκνπνηνχλ άιια ειεθηξνληθά θαη κε ΜΜΔ (Organisation:Media Watch UK, 2007). 30

31 Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηελ άιιε βαζηθή εθαξκνγή ηνπ Ζ/Τ, ηελ νπνία ρξεζηκνπνηνχλ καλησδψο ηα παηδηά απφ πνιχ κηθξέο ειηθίεο θαη ε νπνία ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ην παηρλίδη ηνπο. Πξφθεηηαη γηα ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα, ηα νπνία ζηηο κέξεο καο είλαη πνιχ δεκνθηιή θαη θαηαθιχδνπλ ηε δσή ησλ παηδηψλ θαη αλαπφθεπθηα νδεγνχλ ζε κείσζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ «πξαγκαηηθνχ» παηρληδηνχ. Σα ειεθηξνληθά παηρλίδηα πνπ παίδνληαη ζηνλ Ζ/Τ αιιά θαη ζηελ ηειεφξαζε, είλαη ε πξψηε πνηνηηθά δηαθνξεηηθή κνξθή παηρληδηνχ κεηά απφ εθαηνληάδεο ρξφληα, ελψ αξρίδνπλ λα εθιείπνπλ παξαδνζηαθά παηρλίδηα, πνπ είραλ, φπσο έρεη πξναλαθεξζεί, κία ζπλέρεηα απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ζήκεξα. Σα πξψηα βηληενπαηρλίδηα εθεπξέζεθαλ ηελ δεθαεηία ηνπ 60 θαη ε δηάδνζή ηνπο ζηηο βηνκεραληθέο ρψξεο άξρηζε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, αξρηθά ζηα εηδηθά θαηαζηήκαηα ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ θαη κεηά ζηα ζπίηηα. Ζ ξαγδαία εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ε θπξηαξρία ηεο εηθφλαο ζηα ΜΜΔ απ ηε κία, αιιά θαη ν απμαλφκελνο θφβνο ησλ γνλέσλ γηα ηελ αζθάιεηα ησλ παηδηψλ ζηνπο δξφκνπο ησλ κεγάισλ πφιεσλ θαη ε ζηαδηαθή επηθξάηεζε ηνπ κνλαρηθνχ παηρληδηνχ απφ ηελ άιιε, ζπληέιεζαλ ζηε γξήγνξε εμάπισζή ηνπο. Ο ξεαιηζκφο, ηα εμειηγκέλα γξαθηθά ηνπο, ε παξαζηαηηθφηαηε απεηθφληζε ηνπ θφζκνπ κε δσληαλά ρξψκαηα θαη θίλεζε θαη νη θιηκαθνχκελεο βαζκίδεο δπζθνιίαο, είλαη ραξαθηεξηζηηθά ησλ βηληενπαηρληδηψλ πνπ πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πξνζνρή ησλ παηδηψλ κε κεγάιε δχλακε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο απηά, πξνζθέξνπλ ζηα παηδηά δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο θαη εμέιημεο ησλ γλσζηηθψλ ηνπο δεμηνηήησλ, φπσο ε ζπγθέληξσζε ηεο πξνζνρήο, ε παξαηεξεηηθφηεηα, ν νπηηθνθηλεηηθφο ζπληνληζκφο, ε δεμηνηερλία, ε ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη ηέινο ε αχμεζε ησλ γεληθψλ ηνπο γλψζεσλ (Σάζζε, 2006). Απ ηελ άιιε πιεπξά, φιε ε καγεία θαη γνεηεία ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ, ε νπνία αζθεί κεγάιε επηξξνή θαη έιμε ζηα παηδηά, ηα 31

32 εγθισβίδεη ζε έλαλ εηθνληθφ θφζκν πνπ ζηελ παηδηθή ζθέςε δελ απέρεη απφ ηνλ πξαγκαηηθφ. Κη απηφ γηαηί ζηνηρεία φπσο ε δηάδξαζε θαη ε δξάζε ηα παξαζχξνπλ, εηζάγνληάο ηα ζε έλαλ ςεχηηθν, αιιά αιεζνθαλή, γεκάην ςεπδαηζζήζεηο θφζκν. ε απηφλ ηνλ θφζκν, ν νπνίνο απνηειεί ην πεξηερφκελν θαη ην ςεθηαθφ πεξηβάιινλ ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ, θπξηαξρνχλ ήξσεο κε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίνη ιφγσ ησλ λφκσλ ηεο αγνξάο, πξνάγνπλ πξφηππα θαη κεηαθέξνπλ κελχκαηα αξθεηά ζπρλά επηθίλδπλα γηα ηα παηδηά. Έηζη, νη ήξσεο ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ κεηαηξέπνληαη ζε πξφηππα ζπκπεξηθνξάο γηα ηελ παηδηθή ειηθία (Υαηδήο, Σπξνβνχδεο, & Μαθξίδνπ- Μπνχζηνπ, 2004) γεγνλφο ην νπνίν θαζίζηαηαη ηδηαίηεξα επηθίλδπλν εθφζνλ ζπλήζσο νη πξάμεηο ηνπο ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλε βηαηφηεηα θαη επηζεηηθφηεηα. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ κάιηζηα απνδείμεη φηη: α) ην 90% ησλ βηληενπαηρληδηψλ πεξηέρνπλ θάπνηαο κνξθήο βίαην πεξηερφκελν, β) ζηα κηζά ηνπιάρηζηνλ απφ απηά, έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ζθνπνχο ηνπ παίρηε είλαη λα πξνθαιέζεη βιάβε ή ζάλαην ηνπ αληηπάινπ ηνπ θαη γ) ην 53% ησλ παηδηψλ βαζκνινγεί ηα παηρλίδηα κε βίαην πεξηερφκελν σο ηα πην δεκνθηιή. Δπίζεο, νη Anderson & Colleagues (2001) έδεημαλ φηη ε ζπρλή ελαζρφιεζε κε ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα ζπλδέεηαη κε πεξηζζφηεξν επηζεηηθέο ζθέςεηο, ζπλαηζζήκαηα θαη ζπκπεξηθνξέο θαη νδεγεί ζε κείσζε ηεο ηθαλόηεηαο γηα ελζπλαίζζεζε, ηθαλφηεηα ε νπνία είλαη ππεχζπλε γηα ηελ νκαιή θνηλσληθνπνίεζε θαη αλαζηνιή ηεο επηζεηηθφηεηαο ησλ παηδηψλ. Ζ ηθαλφηεηα απηή αθνξά ηε δπλαηφηεηα ελφο αηφκνπ λα κπεη ζηε ζέζε ηνπ άιινπ θαη λα αληηιεθζεί ηελ ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη. Αθφκε, ε ζπλερήο έθζεζε ησλ παηδηψλ ζηε βία, κέζσ ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ ζηαδηαθή κείσζε γλσζηηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ αληηδξάζεσλ ζε έλα βίαην εξέζηζκα, κε άιια ιφγηα ηελ απεπαηζζεηνπνίεζε ζηε βία. Απνηέιεζκα απηήο ηεο απεπαηζζεηνπνίεζεο είλαη είηε ε έιιεηςε αληίδξαζεο ζηε βία είηε ε δηάπξαμε κηαο βίαηεο πξάμεο κε ιηγφηεξε αληίζηαζε, θπξίσο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ, θαζψο παξάιιεια εκθαλίδεηαη θαη ε ιεηηνπξγία ηεο κίκεζεο (Σάζζε, 2006). ρεηηθή έξεπλα ζην Παλεπηζηήκην Tohoku ηεο πφιεο Sendai ζηελ Ηαπσλία έδεημε φηη ε ελαζρφιεζε κε ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα εμαζθεί θαη αιιάδεη ην κέγεζνο ηνπ κέξνπο ηνπ εγθεθάινπ, ην νπνίν επζχλεηαη γηα ηελ 32

33 φξαζε θαη ηελ θίλεζε, αιιά παξάιιεια είλαη απαξαίηεην γηα ηελ θαηαθξάηεζε βίαησλ ή ιαλζαζκέλσλ θνηλσληθά πξνζέζεσλ, νη νπνίεο απνζεθεχνληαη ζε ιαλζάλνπζα κνξθή ζην λνπ ησλ παηδηψλ θαη εκθαλίδνληαη ζε αλχπνπην ρξφλν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο (Διιεληθή Δηαηξία Δλεκέξσζεο Γνλέσλ: Parents.gr, 2007). Ζ βία, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, δελ ππάξρεη κφλν ζηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα αιιά θαηαθιχδεη φια ηα ΜΜΔ, ηα νπνία επεξεάδνπλ θαζεκεξηλά ηε δσή γεληθφηεξα θαη ην παηρλίδη εηδηθφηεξα. Όηαλ γίλεηαη αλαθνξά ζηε βία ησλ ΜΜΔ, πνπ απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο «θνπιηνχξαο» ηνπο, ζπλήζσο ελλνείηαη ε δξάζε πνπ πξνβάιιεηαη ζηελ νζφλε θαηά ηελ νπνία θάπνηνο ρξεζηκνπνηεί ηε ζσκαηηθή ηνπ δχλακε γηα λα πιεγψζεη θάπνηνλ. Γηα ηα παηδηά φκσο, ε βία είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ζσκαηηθή βιάβε. Σα κηθξά παηδηά αληηιακβάλνληαη θαη βηψλνπλ ηε βία, φπνηε λνηψζνπλ αηζζήκαηα αλαζθάιεηαο θαη επηθηλδπλφηεηαο, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ γεγνλφηα πνπ ππνβαζκίδνπλ ηελ έλλνηα ηεο αζθάιεηαο ζηελ ζθέςε ηνπο, ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο, ζην ζψκα ηνπο ή ζην «είλαη» ηνπο. Σαπεηλσηηθή γιψζζα, θπιεηηθά θαη ξαηζηζηηθά ζηεξεφηππα, εθκεηάιιεπζε ησλ αδπλάησλ απφ ηνπο δπλαηνχο θαη δνιηφηεηα είλαη ζηνηρεία πνπ ππνλνκεχνπλ ηελ εληχπσζε ησλ παηδηψλ φηη ν θφζκνο πνπ ηα πεξηβάιιεη είλαη αζθαιήο. Απηά ηα ζηνηρεία είλαη ραξαθηεξηζηηθά ησλ ΜΜΔ θαη πεξηιακβάλνληαη ζηελ έλλνηα ηεο βίαο πνπ ηα θαηαθιχδεη, θαζψο βνεζνχλ ηα παηδηά λα κάζνπλ ηα πάληα γη απηή, αιιά θαη γηα ηνλ ηξφπν πνπ νη άλζξσπνη ζπκπεξηθέξνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ (Levin, 1998). Ζ αδηάθνπηε ςπραγσγηθή θαη θαληαζηηθή βία ησλ ΜΜΔ δίλεη ζηα παηδηά ηεξάζηηεο θαζεκεξηλέο δφζεηο πξνζπνηεηνχ θηλδχλνπ, πνιέκνπ θαη δηακάρεο, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη σο ειθπζηηθά, ελδηαθέξνληα θαη δηαζθεδαζηηθά. ηηο ΖΠΑ, ε πνηφηεηα θαη ν ξεαιηζκφο ηεο βίαο, θπξίσο ζε πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζε παηδηά, απμήζεθαλ δξακαηηθά κέζα ζην 1984 φηαλ πνιιέο παηδηθέο εθπνκπέο επηηξάπεθε λα κεηαδίδνληαη ειεχζεξα απφ ηελ Οκνζπνλδηαθή Τπεξεζία Δπηθνηλσληψλ. Ζ απειεπζέξσζε απηή, φρη κφλν ζηηο ΖΠΑ αιιά θαη ζε άιιεο ρψξεο, φπσο θαη ζηελ Διιάδα, νδήγεζε ζε εθηελείο θαη ζπλερείο δηαθεκίζεηο πνπ εκπεξηέρνληαη αθφκε θαη ζε πξνγξάκκαηα κε θηλνχκελα ζρέδηα, ηα νπνία δεκηνπξγήζεθαλ θαη έρνπλ σο θχξην ζηφρν λα πνπιήζνπλ κία νιφθιεξε ζεηξά ξεαιηζηηθψλ πξντφλησλ πνπ απεηθνλίδνπλ ηνπο ραξαθηήξεο θαη ηνπο ήξσεο ησλ παηδηθψλ εθπνκπψλ (Levin, 1994). Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνπο ήξσεο ησλ ειεθηξνληθψλ παηρληδηψλ, νη νπνίνη δηαθεκίδνληαη ηφζν ζηελ ηειεφξαζε φζν θαη ζην δηαδίθηπν. Με άιια ιφγηα, έρεη 33

34 δεκηνπξγεζεί κία νιφθιεξε βηνκεραλία πνπ έρεη σο ζηφρν λα παξαπιαλήζεη ηα παηδηά κε φθεινο ην θέξδνο. Ζ παξαπιάλεζε απηή φκσο είλαη ε πεξηζζφηεξν αζψα απφ ηηο επηπηψζεηο φιεο απηήο ηεο επηηήδεηαο βηνκεραλίαο ζηα παηδηά. Ζ πεξηζζφηεξν επηθίλδπλε επίπησζε είλαη ε βία πνπ παξάγεηαη γηα λα πξνζειθχζεη κε ηε δξάζε πνπ ηε δηαθαηέρεη ηα κηθξά παηδηά, ελψ ηαπηφρξνλα αλαπαξάγεηαη θαηά ηε δηάξθεηα θπξίσο ηνπ παηρληδηνχ ηνπο, θαζψο απαζρνινχληαη απνθιεηζηηθά κε παηρλίδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ήξσεο ηνπο. Απηνί νη ήξσεο είλαη παλνκνηφηππνη ραξαθηήξεο πνπ πξσηαγσληζηνχλ ζε εθπνκπέο νη νπνίεο έρνπλ παξφκνηα ππνθείκελε πινθή. Καθνί άλζξσπνη επηηίζεληαη ζε θαινχο γηα ιφγνπο πνπ ηα παηδηά, θπξίσο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, είλαη δχζθνιν λα θαηαιάβνπλ. Οη θαινί ήξσεο, ζπλήζσο, κπνξνχλ λα θάλνπλ φηη ζέινπλ γηαηί είλαη θαινί θαη γηαηί ληθνχλ πάληα, αιιά δελ κπνξνχλ πνηέ λα επαλαπαπηνχλ θαη λα αηζζαλζνχλ αζθαιείο γηαηί επηζηξέθνπλ πάληα νη θαθνί γηα λα ηνπο επηηεζνχλ μαλά. Σα παηδηά έξρνληαη ζε επαθή κε ηνπο βίαηνπο ήξσεο θαη ηα πξφηππα ηεο ηειεφξαζεο αθφκε θαη φηαλ δελ παξαθνινπζνχλ παηδηθά πξνγξάκκαηα κε ζθελέο βίαο. Σα παηρλίδηα ηνπο, ηα νπνία ζρεηίδνληαη κε ηα θηλνχκελα ζρέδηα θαη ηηο παηδηθέο εθπνκπέο ηηο νπνίεο παξαθνινπζνχλ θαηεπζχλνπλ ην παηρλίδη ηνπο κεηαηξέπνληάο ην ζε κηκεηηθή πξάμε κε έληνλε επηζεηηθφηεηα θαη βία. Αιιά αθφκε θαη φηαλ ηα παηδηά δελ παίδνπλ κε παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ, ε δηαθήκηζε θαη ε πξνψζεζε δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ (φπσο ζεληφληα, εζψξνπρα, ηζάληεο, δεκεηξηαθά, θ.η.ι.) ηα νπνία έρνπλ ηα ινγνγξάκκαηα ησλ θηλνπκέλσλ ζρεδίσλ επάλσ ηνπο, δελ ηνπο αθήλνπλ ην πεξηζψξην λα μεθχγνπλ απ απηή ηελ παγίδα ηεο βηνκεραλίαο παηρληδηψλ. Σα παηδηά, ζηελ θπξηνιεμία, μππλνχλ θαη θνηκνχληαη παξέα κε ηνπο αγαπεκέλνπο ηνπο βίαηνπο ήξσεο, νη νπνίνη δηαηεξνχλ δηαξθψο ζην κπαιφ ηνπο ηε βίαηε ζπκπεξηθνξά θαη ηα βίαηα ζέκαηα θαη ηα πξντφληα (Levin, 1994). Όζνλ αθνξά ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο, ζα ιέγακε φηη, κέζσ ηεο παξαπάλσ δηαδηθαζίαο, καζαίλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη θαη λα ζπλαλαζηξέθνληαη κε ηνπο άιινπο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζθέςεο ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ειηθίαο, δελ ηνπο επηηξέπνπλ λα επεμεξγαζηνχλ θξηηηθά ηηο πιεξνθνξίεο θαη εηθφλεο πνπ ιακβάλνπλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα παηδηά θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία: 1) δελ είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλνπλ πιήξσο ην πξνζπνηεηφ απφ ην αιεζηλφ ζηνηρείν, 2) επηθεληξψλνληαη ζηηο δξακαηηθέο πιεπξέο κίαο θαηάζηαζεο, 3) δελ θάλνπλ ινγηθνχο αηηηνινγηθνχο ζπζρεηηζκνχο, 34

35 4) εζηηάδνπλ ζε κία κφλν πιεπξά ηεο θαηάζηαζεο θάζε θνξά θαη 5) ζθέθηνληαη κε φξνπο δηρνηνκίαο, δειαδή «φια ή ηίπνηα»- «ληθεηήο ή ρακέλνο». Με βάζε απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζρεκαηίδεηαη θαη ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ηα παηδηά ζπκπεξηθέξνληαη ην έλα ζην άιιν ή αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ηνπο. Γνθηκάδνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηηο ηδέεο ζηηο νπνίεο είλαη εθηεζεηκέλα γηα λα δνπλ αλ ζα έρνπλ επηηπρία ή φρη θαη αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηα ηηο ηξνπνπνηνχλ γηα λα επηηχρνπλ θάηη θαιχηεξν. Σα παηδηά δηακνξθψλνπλ ζηαδηαθά ζην κπαιφ ηνπο κία ιίζηα πξνηεξαηνηήησλ απφ ηδέεο θαη ζπκπεξηθνξέο γηα ην πψο νη άλζξσπνη ζπκπεξηθέξνληαη ν έλαο ζηνλ άιιν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο γηα λα δεκηνπξγήζνπλ έλαλ θαηάινγν πιεξνθνξηψλ ζρεηηθψλ κε ηε ζπκπεξηθνξά, ν νπνίνο ηνπο βνεζά ζε θάζε λέα εκπεηξία ηνπο λα ζπκεζνχλ ηελ θαηάιιειε αληίδξαζε πνπ ηαηξηάδεη ζηελ πεξίζηαζε θαη λα πξάμνπλ αλάινγα. Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο, επεξεάδνληαη απφ ηνπο αλζξψπνπο πνπ ηα πεξηζηνηρίδνπλ, είηε απφ ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο ή απφ ηα ΜΜΔ, θαη απφ ηνλ ηξφπν πνπ απηνί ιχλνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο. Έηζη, εθφζνλ ηα παηδηά βνκβαξδίδνληαη απφ ηε βηαηφηεηα ησλ ΜΜΔ, ινγηθφ επαθφινπζν είλαη, θαηά ηελ νηθνδφκεζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ ηνπο, λα ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηνηρεία επηζεηηθφηεηαο, βηαηφηεηαο θαη ππνηηζέκελεο δπλακηθφηεηαο. Απηά πνπ παξνπζηάδνπλ ηα ΜΜΔ δίλνπλ ζηα παηδηά ηελ εληχπσζε φηη νη βίαηεο αληηδξάζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπγθξνχζεσλ κε άιινπο, είλαη δπλακηθέο, ζπλαξπαζηηθέο, θαη πξνηηκψκελεο κέζνδνη επίιπζεο πξνβιεκάησλ, ελψ παξάιιεια πξνσζνχλ ηελ αληίιεςε φηη ε θξάζε ησλ κεγαιχηεξσλ «ρξεζηκνπνηήζηε ιέμεηο θαη φρη γξνζηέο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ», είλαη αδχλακε θαη αλαπνηειεζκαηηθή. Σα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζθέςεο ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο, ηα θαζηζηνχλ αξθεηά επηξξεπή ζηα καζήκαηα βίαο πνπ ιακβάλνπλ, θπξίσο απφ ηελ ηειεφξαζε θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα. Έηζη, ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο ηείλνπλ λα επηθεληξψλνληαη ζε κία κφλν πιεπξά κίαο θαηάζηαζεο θάζε θνξά θαη παξάιιεια δελ ζπλδένπλ κε ινγηθή ζεηξά ηηο ζθελέο κίαο ηζηνξίαο, ηα νδεγεί ζην λα αδηαθνξνχλ γηα ην πεξηερφκελν κέζα ζην νπνίν νη ζθελέο βίαο εκθαλίδνληαη θαζψο θαη γηα ην ηη ζπκβαίλεη ζηνλ ζχηε ε ζην ζχκα. πλεπψο, πνιχ ζπρλά, φηαλ θάπνηνο 35

36 ήξσαο δηαπξάμεη κηα βίαηε πξάμε ρσξίο λα ππνζηεί αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γη απηή, πξνθαιείηαη ε αληίζηνηρε εθκάζεζε απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο. Σειεπηαίν, αιιά φρη αζήκαλην, είλαη ην γεγνλφο φηη ην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ παηδηψλ λα επηθεληξψλνληαη ζηηο πεξηζζφηεξν δξακαηηθέο θαη γξαθηθέο πιεπξέο κίαο θαηάζηαζεο, ζπλεπάγεηαη φηη φζν πην αθξαία είλαη κία εθπνκπή ηφζν πεξηζζφηεξν ζα πξνζειθχεη ηελ πξνζνρή ηνπο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ηα παηδηά ηα νπνία απνηεινχλ έλα ηδηαηηέξσο δεθηηθφ θαη πξνζεθηηθφ αθξναηήξην, ζαγελεχνληαη απφ ηε γξήγνξε, γεκάηε γξαθηθά δξάζε, πνπ ππάξρεη ζηηο βίαηεο ζθελέο πνπ παξνπζηάδνληαη απφ ηα ΜΜΔ (Levin, 1998). Όιε ε παξαπάλσ ζπλερήο επίδξαζε ηεο βίαο ησλ ΜΜΔ ζηελ ςπρνζχλζεζε θαη ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ έρεη σο θπζηθφ επαθφινπζν ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν παηρληδηνχ ηνπο, φπσο ήδε αλαθέξζεθε. Ζ βία θαη ε επηζεηηθφηεηα ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ είλαη έλα ζηνηρείν αλακθίβνια δηαπηζησκέλν ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, φπσο θαη ζηελ Διιάδα. Σν παηρλίδη δελ είλαη πηα ηφζν πνιπδηάζηαην θαη «ειεχζεξν» φζν ήηαλ παιαηφηεξα. πλήζσο, ηα παηδηά θάλνπλ ζπλερψο ην ίδην πξάγκα κηκνχκελα εηθφλεο θαη πξάμεηο πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζηελ ηειεφξαζε ή έρνπλ δεη ζηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα. Ζ θαληαζία ηνπο είλαη πεξηζζφηεξν πεξηνξηζκέλε κε απνηέιεζκα λα κε δεκηνπξγνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο πξνζπαζψληαο λα βξνπλ ιχζεηο ζε πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, αιιά σο επί ην πιείζηνλ αληηγξάθνπλ έηνηκα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο θαη επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ (Carlsson- Paige & Levin, 1990). Δηδηθφηεξα, ην είδνο ηνπ παηρληδηνχ πνπ έρεη έληνλεο επηδξάζεηο είλαη ην πνιεκηθφ παηρλίδη (αληηθείκελν ή ζπκβνιηθφ παηρλίδη), ην νπνίν παηδφηαλ απφ ηελ επνρή ηεο Αξραίαο Αηγχπηνπ θαη ηεο Αξραίαο Διιάδαο θαη ζπλερίζηεθε λα παίδεηαη κε δηάθνξεο κνξθέο ηελ επνρή ηνπ Μεζαίσλα κέρξη θαη ζήκεξα. ηελ επνρή καο, φκσο, ν ηξφπνο θαη ην πεξηερφκελν ηνπ παηρληδηνχ απηνχ έρνπλ αιιάμεη ξηδηθά. Σα ηειεπηαία ρξφληα, φπσο πεξηγξάθεθε αλαιπηηθά παξαπάλσ, θνηλσληθέο δπλάκεηο φπσο ε ηειεφξαζε, ε βηνκεραλία ησλ αληηθεηκέλσλ- παηρληδηψλ θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα άζθεζαλ ηεξάζηηα επίδξαζε ζηε δηακφξθσζε απηνχ ηνπ είδνπο παηρληδηνχ (Carlsson- Paige & Levin, 2006). Σα παηρλίδηα πνιέκνπ, είηε επηηξέπνληαη απφ γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνχο είηε απαγνξεχνληαη, ππάξρνπλ θαζεκεξηλά ζηε δσή ησλ παηδηψλ. Τπάξρνπλ άιινηε κε ηε κνξθή αληηθεηκέλσλ πνπ ζπκίδνπλ ην ζηνηρείν ηνπ πνιέκνπ, ηεο βίαο θαη ηνπο επηζεηηθνχο ήξσεο ησλ παηδηθψλ εθπνκπψλ θαη άιινηε κε ηε κνξθή 36

37 ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ φπνπ απζφξκεηα ηα παηδηά εθθξάδνληαη κε ηδηαίηεξα έληνλε επηζεηηθφηεηα θαη βία. Δθθξάδνληαη θάλνληαο επίδεημε δχλακεο, θαζψο έρνπλ ππνζπλείδεηα απνζεθεπκέλεο ζην κπαιφ ηνπο ηηο εηθφλεο ησλ εηδήζεσλ ηεο ηειεφξαζεο πνπ ζπρλά ζρεηίδνληαη κε ηε βία θαη ηνλ πφιεκν ζηνλ θφζκν θαη ηηο ζθελέο ησλ ππνινίπσλ παηδηθψλ θαη κε εθπνκπψλ φισλ ησλ ΜΜΔ. Α.7) Μία έξεπλα πνπ αθνξά ηηο απόςεηο λεπηαγσγώλ γηα ην παηρλίδη ζην παξειζόλ ζε ζρέζε κε ην παξόλ Όιεο νη παξαπάλσ αλεζπρίεο εθθξάδνληαη ζπρλά απφ πνιινχο εθπαηδεπηηθνχο θαη γνλείο, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζε θαζεκεξηλή επαθή κε ηα παηδηά θαη παξαηεξνχλ ζεκαληηθέο επηδξάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ θαη ζην βαζηθφ κέζν έθθξαζήο ηεο, δειαδή ην παηρλίδη. Οη αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζηηο κέξεο καο, είλαη παγθφζκην θαηλφκελν ην νπνίν έρεη ζρνιηαζηεί ζπρλά απφ εθπαηδεπηηθνχο θαη γνλείο φρη κφλν ζηελ Διιάδα, αιιά θαη ζε πνιιέο άιιεο ρψξεο δηεζλψο. Οη παξαηεξήζεηο θαη νη αλεζπρίεο απηψλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλακθίβνιε ζεκαζία ηνπ παηρληδηνχ γηα ηελ πξνζρνιηθή θπξίσο ειηθία, καο νδήγεζαλ ζηελ επηζπκία λα δηεξεπλήζνπκε ην ζέκα εθηελέζηεξα, ζέηνληαο ζηνλ εαπηφ καο ην εμήο εξψηεκα: «Πνηεο είλαη νη αληηιήςεηο ησλ λεπηαγσγώλ ζε ζύγθξηζε κε ηηο αληηιήςεηο ησλ γνλέσλ γηα ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζε αληηπαξάζεζε κε ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ ηεο ίδηαο ειηθίαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηθώλ ηνπο παηδηθώλ ρξνλώλ;». Μία ζρεηηθή έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε νπεδία απφ ηηο Sandberg θαη Samuelsson (2003) πξφζζεζε ζεκαληηθά ζηνηρεία ζηελ αξρηθή καο απηή εξψηεζε ελψ βνήζεζε ζηε δηαηχπσζε ηεο ππφζεζεο ηεο έξεπλάο καο. ηφρνο ηεο παξαπάλσ έξεπλαο, ήηαλ λα δηεξεπλεζνχλ θαη λα πεξηγξαθνχλ νη παηδηθέο αλακλήζεηο, φζνλ αθνξά θπξίσο ην παηρλίδη, ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο, θαζψο θαη νη αληηιήςεηο ηνπο γηα ηηο αιιαγέο πνπ απηφ έρεη ππνζηεί ζηε ζεκεξηλή επνρή. Ζ έξεπλα απηή, ραξαθηεξίδεηαη «πνηνηηθή» θαη ε ηδέα ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ηεο ήηαλ πξντφλ έκπλεπζεο απφ ηηο θαηλνκελν-πεξηγξαθηθέο έξεπλεο πνπ είραλ πξνεγεζεί γηα ην ζέκα απηφ. Ζ κέζνδνο πνπ αθνινπζήζεθε ήηαλ ε ζπλέληεπμε. Οη εξεπλήηξηεο, εζηίαζαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζηελ πνηθηιία ησλ δειψζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηελ αλάιπζε ηεο ζεκαζίαο ηνπο θαη ζηε ζχγθξηζή ηνπο, κε απψηεξν ζηφρν ηελ εμεχξεζε ηφζν ησλ νκνηνηήησλ φζν θαη ησλ δηαθνξψλ ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη ζθέθηνληαη ή καζαίλνπλ θάηη. 37

38 Οιφθιεξε ε ζπλέληεπμε απνηέιεζε ηελ αθεηεξία ηεο εξκελείαο θαη αλάιπζεο, ελψ θαηέιεμε ζε πεξηγξαθηθέο θαηεγνξίεο κε βάζε ηηο νπνίεο ρσξίζηεθαλ ηα άηνκα. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο ήηαλ 20 εθπαηδεπηηθνί πξνζρνιηθήο αγσγήο, νη νπνίνη πνίθηιαλ σο πξνο θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο π.ρ. θχιν, ειηθία, πεξηβάιινλ παηδηθήο ειηθίαο, αδέξθηα, δηθά ηνπο παηδηά, ρξφληα ζηελ εθπαίδεπζε θαη εξγαζία ζε ηδησηηθά ή δεκφζηα λεπηαγσγεία. Οη εξεπλεηέο, ζηηο ζπλεληεχμεηο, νη νπνίεο δηήξθεζαλ απφ 45 κέρξη 90 ιεπηά, ρξεζηκνπνηψληαο σο αθεηεξία ηνλ ζθνπφ ηεο έξεπλαο, δήηεζαλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα πεξηγξάςνπλ ηα εμήο: κλήκεο εκπεηξηψλ παηρληδηνχ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παηδηθψλ ηνπο ρξφλσλ, ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζήκεξα ηφζν ζηα λεπηαγσγεία φζν θαη ζην ζπίηη ζπγθξίλνληαο ην κε ηηο δηθέο ηνπο εκπεηξίεο θαη ηελ δηθή ηνπο πξνζέγγηζε γηα ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζηελ ηάμε ηνπο. ε επίπεδν γεληθήο αλάιπζεο, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί πεξηέγξαςαλ ην παηρλίδη θαηά ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία, σο εμαηξεηηθά επεξεαζκέλν απφ ζηεξεφηππα γηα ηα δχν θχια. Οη άληξεο πεξηέγξαςαλ πσο σο αγφξηα απαζρνινχληαλ «ππνρξεσηηθά» κε παηρλίδηα θαλφλσλ, φπσο ην πνδφζθαηξν, ελψ νη γπλαίθεο κε παηρλίδηα ξφισλ, φπσο παηρλίδη κε ηηο θνχθιεο. Μεξηθνί ζπλεληεπμηαδφκελνη θαη ησλ δχν θχισλ αλέθεξαλ έλα «κπζηηθφ» θφζκν παηρληδηνχ, ν νπνίνο ππήξρε θαη δηαδξακαηηδφηαλ έμσ απφ ην νπηηθφ πεδίν ησλ ελειίθσλ. Σν ζεκείν φκσο, πνπ φινη νη εθπαηδεπηηθνί ηφληζαλ πεξηζζφηεξν ήηαλ φηη ην παηρλίδη ζε εμσηεξηθνύο ρώξνπο ήηαλ πνιχ πην ζπλεζηζκέλν ζηελ δηθή ηνπο παηδηθή ειηθία απ φηη είλαη γηα ηα παηδηά ζήκεξα. Χζηφζν, ε βαζχηεξε αλάιπζε ησλ ζπλεληεχμεσλ έδεημε φηη ππήξρε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην δηθφ ηνπο παηρλίδη θαηά ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία θαη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζήκεξα. Γηα ην ιφγν απηφ, νη εξεπλεηέο δεκηνχξγεζαλ δχν νκάδεο, ζχκθσλα κε ηηο απφςεηο- απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηελ «εμηδαληθεπκέλε» θαη ηελ «ξεαιηζηηθή» νπηηθή. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη εθπαηδεπηηθνί πνπ είραλ «εμηδαληθεπκέλε» νπηηθή, αλέθεξαλ φηη «ηδαληθφ» ήηαλ ην δηθφ ηνπο παηρλίδη θαηά ηα παηδηθά ηνπο ρξφληα. χκθσλα κε ηελ νπηηθή απηή, ε νπνία, θαηά ηνπο εξεπλεηέο, έρεη πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηελ ζεσξία ηνπ Piaget, φπνπ ην παηρλίδη πεξηγξάθεηαη ζαλ έλα θαηλφκελν κε βηνινγηθά ζεκέιηα κε βάζε ηα νπνία ηα παηδηά παίδνπλ κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν γηα ηελ ειηθία ηνπο, ην παηρλίδη ζρεηίδεηαη κε ηε θξάζε «ην παηδί σο θχζε». Με άιια ιφγηα, ην παηρλίδη ζεσξείηαη λα 38

39 είλαη κία έθθξαζε ηεο έκθπηεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ λα εθθξάδνληαη κέζα απ απηφ, γεγνλφο ην νπνίν είλαη θπζηθφ θαη ρξεηάδεηαη εμσηεξίθεπζε. Δπίζεο, νη εθπαηδεπηηθνί κε απηή ηελ νπηηθή, ρξεζηκνπνηνχλ ηελ δηθή ηνπο παηδηθή ειηθία σο θπζηνινγηθφ θαηλφκελν θαη θαλφλα, ελψ ηείλνπλ λα επηθεληξψλνληαη ζηηο πεξηζηάζεηο, πνπ έρνπλ νδεγήζεη ζε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Κάπνηεο απφ απηέο είλαη: α) ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ζπλζεθψλ ησλ εμσηεξηθψλ ρψξσλ, β) νη αιιαγέο ζηελ θνηλσλία, φπσο ε παξαθνινχζεζε ηειεφξαζεο θαη ε ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, ηηο νπνίεο ζεσξνχλ επηθίλδπλεο θαη γ) ε πιεζψξα παηρληδηψλ ηνπ εκπνξίνπ πνπ είλαη δηαζέζηκα γηα ηα παηδηά θαη ηα νπνία πεξηνξίδνπλ ηελ θαληαζία ηνπο. Απ ηελ άιιε πιεπξά, νη εθπαηδεπηηθνί, νη νπνίνη εμέθξαζαλ κία πην «ξεαιηζηηθή» αληίιεςε γηα ην παηρλίδη πηζηεχνπλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζήκεξα δελ δηαθέξεη απφ εθείλν ηεο δηθήο ηνπο παηδηθήο ειηθίαο. Θεσξνχλ ην παηρλίδη σο κία έθθξαζε ηεο θνπιηνχξαο, δειαδή ζαλ θάηη πνπ είλαη ζπλερέο θαη δεκηνπξγείηαη απφ ηελ θνηλσληθή θνπιηνχξα αιιά δηαθνξνπνηείηαη απφ επνρή ζε επνρή θαη απφ θνηλσλία ζε θνηλσλία. Ζ νπηηθή απηή, ζχκθσλα κε ηνπο εξεπλεηέο, παξνπζηάδεη νκνηφηεηεο κε ηελ αληίιεςε ηνπ Vygotsky φηη ην παηρλίδη είλαη ε εξκελεία ησλ θαηαζηάζεσλ θαη ησλ γεγνλφησλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο απφ ηα παηδηά, ελψ παξάιιεια είλαη ε κίκεζε θαη ε αλαπαξάζηαζε ησλ εκπεηξηψλ πνπ ιακβάλνπλ απφ ηελ παξαηήξεζε ηεο δξάζεο ησλ ελειίθσλ. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ελζηεξλίδνληαη απηή ηελ άπνςε εκθαλίδνληαη λα έρνπλ θαιχηεξε θαηαλφεζε αιιά θαη ελδηαθέξνλ γηα ηηο επηπηψζεηο ηνπ παηρληδηνχ ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. Παξά ηηο δηαθνξέο πνπ πεξηγξάθεθαλ παξαπάλσ αλάκεζα ζηηο δχν θαηεγνξίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζχκθσλα πάληα κε ηελ παξαπάλσ έξεπλα, ππάξρνπλ δχν ζέκαηα πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο απαληήζεηο ηνπ δείγκαηνο γηα ηηο εκπεηξίεο ηνπ παηρληδηνχ ηνπο. Σν πξψην δήηεκα πνπ ηέζεθε ήηαλ ν ρξόλνο γηα παηρλίδη, ζηνηρείν ην νπνίν εκθαλίδεηαη θαη εθθξάδεηαη κέζα απφ ηξεηο δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο πνπ είλαη: α) Γηαθνπή ζε αληίζεζε κε ηε ζπλνρή. Σν παηρλίδη ησλ παηδηψλ αθελφο ζην λεπηαγσγείν θαη αθεηέξνπ ζην ζπίηη ζπρλά δηαθφπηεηαη, ιφγσ ησλ πνιιαπιψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ «πξέπεη» λα πξαγκαηνπνηεζνχλ. ρεδφλ, φινη νη εθπαηδεπηηθνί ηφζν απηνί κε ηελ «εμηδαληθεπκέλε» φζν θαη απηνί κε ηελ «ξεαιηζηηθή» άπνςε, αλέθεξαλ φηη φηαλ ήηαλ παηδηά, ζπλήζσο είραλ ην ρξφλν λα ηειεηψζνπλ ην παηρλίδη ηνπο θαη φηη πνιιέο θνξέο έπαηδαλ ην ίδην παηρλίδη γηα αξθεηέο εκέξεο, ζε αληίζεζε κε ηα 39

40 παηδηά ζήκεξα, ηα νπνία έρνπλ ηφζεο πνιιέο ελαζρνιήζεηο, π.ρ. μέλεο γιψζζεο, αζιήκαηα, πνπ δελ ηνπο επηηξέπνπλ λα δηαζέζνπλ φζν ρξφλν ζέινπλ γηα ην παηρλίδη ηνπο. Ζ δηαθνξά αλάκεζα ζηηο δχν «νκάδεο» εθπαηδεπηηθψλ έγθεηηαη κφλν ζην γεγνλφο φηη νη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «εμηδαληθεπκέλε» άπνςε αλέθεξαλ φηη ζην λεπηαγσγείν ηα παηδηά δεκηνπξγνχλ κεγάιεο νκάδεο παηρληδηνχ, γεγνλφο ην νπνίν δελ ζεσξνχλ θαιφ λα ζπκβαίλεη ζε εζσηεξηθφ ρψξν γηαηί κ απηφλ ηνλ ηξφπν ελνρινχλ ην έλα ην άιιν φηαλ παίδνπλ θαη δελ νινθιεξψλνπλ ην παηρλίδη ηνπο. Αληίζεηα, νη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «ξεαιηζηηθή» άπνςε, βιέπνπλ ηε δεκηνπξγία κεγάισλ νκάδσλ παηρληδηνχ κέζα ζε θιεηζηφ ρψξν ζεηηθά, θαζψο ζεσξνχλ φηη ηνπο δίλεηαη ε επθαηξία λα παίμνπλ κε πνιιά δηαθνξεηηθά παηδηά. Παξάιιεια, απηνί νη εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνπλ ηη πξνζπαζνχλ λα θάλνπλ ζηελ ηάμε ηνπο γηα λα δψζνπλ ρξφλν ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ θαη λα δηνξζψζνπλ ηελ θαηάζηαζε, ελψ αληίζεηα νη πξψηνη εθπαηδεπηηθνί δελ θάλνπλ θακία ηέηνηα αλαθνξά. Σέινο, νη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «εμηδαληθεπκέλε» άπνςε ζεσξνχλ φηη ηα παηδηά παιηά έπαηδαλ φια καδί ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο ελψ ηψξα φρη. Αληίζεηα, εθπαηδεπηηθνί κε ηελ ξεαιηζηηθή άπνςε, πηζηεχνπλ φηη απηφ ζπκβαίλεη αθφκε θαη ζηηο κέξεο καο. β) ρεδηαζκέλεο ή απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο. χκθσλα κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ησλ δχν απφςεσλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ν ρξφλνο ησλ παηδηψλ είλαη πεξηνξηζκέλνο, θαζψο νη γνλείο πηζηεχνπλ πσο γηα λα είλαη θαινί ζα πξέπεη λα δεζκεχνπλ ηα παηδηά ηνπο ζε ζπλερείο δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αθφκε θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηνπο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα κελ ππάξρνπλ γηα ηα παηδηά κεγάιεο πεξίνδνη θπζηθήο έθθξαζεο θαη παηρληδηνχ, αιιά νχηε θαη ην αίζζεκα «βαξεκάξαο», φπσο ζπλέβαηλε παιηφηεξα θαηά ηε δηθή ηνπο παηδηθή ειηθία. Απηφ ην αίζζεκα θαηά ηα ιεγφκελα ηνπ δείγκαηνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο, είλαη ρξήζηκν γηα ηελ εξεκία ησλ παηδηψλ, πνπ δνπλ ζε κία θνηλσλία κε ζπλερέο άγρνο θαη ζηξεο, ην νπνίν επεξεάδεη ην παηρλίδη ηνπο. Μάιηζηα, ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά έρνπλ επεξεαζηεί πνιχ απφ ηελ πζηεξηθή δσή ησλ γνλέσλ ηνπο. γ) Παηρλίδη πην «πξνρσξεκέλν» απφ πνιχ λσξίο ζηε δσή ησλ παηδηψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο αληηιακβάλνληαη πσο ηα παηδηά παίδνπλ γηα κηθξφηεξε ρξνληθή πεξίνδν ζηε δσή. Δθπαηδεπηηθνί πνπ ζεσξνχλ ηελ δηθή ηνπο παηδηθή ειηθία σο ηελ ηδαληθή, ηφληζαλ φηη ηα ζεκεξηλά παηδηά, αξρίδνπλ λα παίδνπλ κεξηθά παηρλίδηα αξθεηά λσξίηεξα ζηε δσή ηνπο, ιφγσ ηεο επηξξνήο ηεο ηειεφξαζεο. Δπίζεο, 40

41 πηζηεχνπλ φηη ζηε ζεκεξηλή επνρή, ηα παηδηά ζηακαηνχλ ην παηρλίδη απφ πνιχ κηθξή ειηθία, θαη γηα ην γεγνλφο απηφ επζχλνληαη θαη πάιη ε ηειεφξαζε, νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο θαη άιιεο παξφκνηεο δξαζηεξηφηεηεο. Με άιια ιφγηα, πηζηεχνπλ φηη ε ζεκεξηλή θνπιηνχξα, δελ δηεπθνιχλεη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ πνπ απαηηεί κεγάιεο ρξνληθέο πεξηφδνπο γηα λα εθθξαζηεί πξαγκαηηθά. Οη εθπαηδεπηηθνί κε ηε ξεαιηζηηθή άπνςε αλαθέξνπλ φηη νη πξνζδνθίεο ησλ ελειίθσλ απφ ηα παηδηά έρνπλ αιιάμεη, κε απνηέιεζκα έκκεζα λα έρνπλ ζπκβάιιεη ζηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ ηνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ. Γηα παξάδεηγκα, ηα θνξίηζηα αξρίδνπλ λα παίδνπλ κε ηηο θνχθιεο απφ πνιχ κηθξά κε απνηέιεζκα ζηελ ειηθία ησλ 10 εηψλ λα ηηο βαξηνχληαη θαη λα αζρνινχληαη κε άιια πξάγκαηα, φπσο ην καθηγηάδ ηνπο. Γη απηφ επζχλνληαη νη γνλείο, νη νπνίνη αγνξάδνπλ ζηα παηδηά ηνπο πνιιά παηρλίδηα αθαηάιιεια γηα ηελ ειηθία ηνπο. Δπίζεο, νη ζπγθεθξηκέλνη εθπαηδεπηηθνί ηζρπξίδνληαλ φηη παιηφηεξα, ηα παηδηά αλαιάκβαλαλ κεγαιχηεξεο επζχλεο απφ πνιχ κηθξφηεξα θη απηφ γηαηί δελ επελέβαηλαλ νη ελήιηθεο ζηα παηρλίδηα ηνπο π.ρ. ζηνλ δηαρσξηζκφ ηνπο ζε νκάδεο. Αθφκε, επηζήκαλαλ φηη ην παηρλίδη ζε εζσηεξηθνχο ρψξνπο, ζην παξειζφλ ήηαλ πεξηζζφηεξν ήξεκν, ιφγσ ηνπ ειάρηζηνπ ρψξνπ ηνπ ζπηηηνχ. Έηζη, ηα παηδηά πξνηηκνχζαλ λα παίδνπλ έμσ φπνπ είραλ ειεπζεξία θηλήζεσλ, έλα αίζζεκα ειεπζεξίαο απφ ηελ επέκβαζε θαη ηελ αλάκημε ησλ ελειίθσλ, κία ειεπζεξία λα θηλνχληαη φπσο ζέινπλ. ήκεξα, ζχκθσλα κε ηα ιεγφκελα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηα παηδηά έρνπλ αξθεηφ ρψξν ζην ζπίηη, θαη φρη πνιιέο επθαηξίεο λα παίμνπλ έμσ ζηε θχζε, γεγνλφο πνπ ηα νδεγεί ζε έληνλε δξαζηεξηνπνίεζε θαη εθηφλσζε ηεο ελεξγεηηθφηεηάο ηνπο κέζα ζε θιεηζηνχο ρψξνπο. Έλα αθφκε δήηεκα πνπ έζεζαλ νη εθπαηδεπηηθνί νη νπνίνη ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα πνπ πεξηγξάθνπκε, ήηαλ ν ξόινο ησλ ΜΜΔ. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ησλ δχν νκάδσλ αλέθεξαλ φηη ηα ΜΜΔ έρνπλ θπξηεχζεη ηελ θνηλσλία θαη κπνξεί λα απνηειέζνπλ απφ έκπλεπζε, έσο επηθίλδπλν παξάγνληα γηα ην κέιινλ ησλ παηδηψλ. Έηζη, φινη αλεμαξηήησο αληηιήςεσλ, ζπκθσλνχλ ζην φηη ηα ΜΜΔ επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά. Απηφ γίλεηαη αληηιεπηφ, απφ ηνλ πνιχ ρξφλν πνπ ηα παηδηά μνδεχνπλ ζπδεηψληαο γηα ζηνηρεία ηξφκνπ, φπσο ε βία πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη ή αθνχζεη. Οη ζπλεληεπμηαδφκελνη, ζπρλά ηφληδαλ φηη ζηελ παηδηθή ηνπο ειηθία, εκπεηξίεο βίαο απφ ηελ ηειεφξαζε ή ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα δελ απνηεινχζαλ ζέκα θαζψο ηέηνηνπ είδνπο κέζα δελ ππήξραλ. 41

42 Έλα αθφκε δήηεκα πνπ πξνέθπςε απφ ηελ έξεπλα απηή ήηαλ ην ζέκα ησλ δηαθεκίζεσλ. Οη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «εμηδαληθεπκέλε» άπνςε πηζηεχνπλ φηη ε επηξξνή ησλ δηαθεκίζεσλ έρεη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Αληίζεηα, νη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «ξεαιηζηηθή» άπνςε δηαθσλνχλ, αλαθέξνληαο φηη ηα παηδηά εκπλένληαη απφ ηνπο ραξαθηήξεο ησλ εθπνκπψλ θαη δεκηνπξγνχλ ηηο δηθέο ηνπο παξαιιαγέο. Δπίζεο, νη ίδηνη εκθαλίδνληαη λα ζεσξνχλ φηη ηα ΜΜΔ έρνπλ ζεηηθέο επηδξάζεηο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, εθφζνλ νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα ελζαξξχλνπλ ηε ζπλεξγαζία ησλ παηδηψλ. Σέινο, ην δήηεκα πνπ ηέζεθε ζε ζπδήηεζε θαη έρεη άκεζε ζρέζε κε ηνλ ξφιν ησλ ΜΜΔ είλαη ην εξψηεκα αλ ηα ΜΜΔ πεξηνξίδνπλ ή δηεπξχλνπλ ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί θαη ησλ δχν θαηεγνξηψλ ζπκθσλνχλ ζην φηη ην παηρλίδη ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο πεξηνξίδεηαη, γηαηί ηα παηδηά ζηελ επνρή καο κέλνπλ πεξηζζφηεξεο ψξεο κέζα ζην ζπίηη απ φηη ζην παξειζφλ θαη κάιηζηα ζρεδφλ φιεο ηηο ψξεο παίδνπλ κε ηνλ Ζ/Τ ή βιέπνπλ ηειεφξαζε. ρεηηθά κε ην δήηεκα απηφ, κφλνλ νη εθπαηδεπηηθνί ηεο ηδαληθήο άπνςεο, πξφζζεζαλ σο πξφβιεκα ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά δελ ρξεζηκνπνηνχλ πηα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηελ θαληαζία ηνπο φζν παιηά, ιφγσ ηεο επηξξνήο ησλ ΜΜΔ ζηε δσή ηνπο. Αληίζεηα, δηάθνξνη εθπαηδεπηηθνί κε «ξεαιηζηηθή» νπηηθή, πίζηεπαλ φηη, κέζσ ησλ ΜΜΔ, ηα παηδηά αλέπηπμαλ ηε καζεκαηηθή ηνπο ζθέςε αιιά θαη ηε γξακκαηηθή ηνπο γλψζε. πκπεξαζκαηηθά, απφ ηελ παξαπάλσ έξεπλα, γίλεηαη εκθαλέο φηη, νη εθπαηδεπηηθνί θαη κε ηηο δχν νπηηθέο πηζηεχνπλ φηη ην παηρλίδη ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο έρεη παξαθκάζεη ηφζν ζε πνζφηεηα φζν θαη ζε πνηφηεηα. Θεσξνχλ φηη απηή ε θζνξά νθείιεηαη θπξίσο ζηελ έιιεηςε ρξφλνπ ησλ παηδηψλ γηα ειεχζεξν παηρλίδη. Ζ κείσζε απηή ηνπ ρξφλνπ ηνπ παηρληδηνχ πξνθαιείηαη απφ ηηο πνιιέο νξγαλσκέλεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ παηδηψλ, απφ ηε δηαθνπή ηνπ παηρληδηνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμέιημήο ηνπ θαη απφ ηελ επηξξνή ησλ ΜΜΔ ζηε δσή ησλ παηδηψλ. Όινη εθπαηδεπηηθνί, επίζεο, επεζήκαλαλ φηη ηα ζεκεξηλά παηδηά μνδεχνπλ πνιχ ιηγφηεξν ρξφλν ζην παηρλίδη ηνπο ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο απ φηη ζπλέβαηλε φηαλ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά. Μάιηζηα, νη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «εμηδαληθεπκέλε» άπνςε γηα ηα παηδηθά ηνπο ρξφληα ήηαλ πεξηζζφηεξν αξλεηηθνί απφ ηνπο άιινπο, απέλαληη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά ζήκεξα. Ζ κεγάιε φκσο δηαθνξά πνπ παξαηεξήζεθε αλάκεζα ζηηο δχν νκάδεο εθπαηδεπηηθψλ ήηαλ ζρεηηθά κε ηηο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ 42

43 ΜΜΔ. Οη εθπαηδεπηηθνί κε ηελ «ξεαιηζηηθή» νπηηθή, νη νπνίνη σο επί ην πιείζηνλ ήηαλ νη λεφηεξνη ηεο παξαπάλσ έξεπλαο θαη νη νπνίνη, φπσο αλέθεξαλ, αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά σο ζπλδεκηνπξγνχο θαη ηνπο εαπηνχο ηνπο σο ζπλνηθνδφκνπο ηεο θνπιηνχξαο θαη ηεο κάζεζεο, δήισζαλ πσο ελψ ηα ΜΜΔ θαη ε δηαθεκίζεηο επεξεάδνπλ, ε επηξξνή ηνπο απηή είλαη ζεηηθή γηαηί ηα παηδηά δεκηνπξγνχο ηεο δηθέο ηνπο «εθδφζεηο» ραξαθηήξσλ. Οη εθπαηδεπηηθνί απηνί έρνληαο ππφςε ηνλ θφζκν ησλ παηδηψλ, παξάιιεια ζπλεηδεηνπνηνχλ ηε ζεκαληηθή αλάγθε ηνπο λα γλσξίδνπλ ηελ ηερλνινγία. Αληίζεηα, νη ππφινηπνη εθπαηδεπηηθνί ήηαλ αξλεηηθνί απέλαληη ζηελ ηερλνινγία, γηαηί πηζηεχνπλ φηη ε επηξξνή ησλ ΜΜΔ δελ επηηξέπεη ζηα παηδηά λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε θαληαζία ηνπο (Sandberg & Samuelsson- Pramling, 2003). 43

44 Β) ΠΡΑΚΣΗΚΟ ΜΔΡΟ: Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΜΑ Β.1) θνπόο, ζηόρνη θαη ππόζεζε ηεο έξεπλαο Μεξηθέο βαζηθέο παξαδνρέο πνπ αθνξνχλ ην πνιχπιεπξν θαηλφκελν ηνπ παηρληδηνχ θαη εμήρζεζαλ απφ ηε κειέηε ησλ παξαπάλσ εξεπλψλ είλαη νη εμήο: Σν παηρλίδη είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Σφζν νη λεπηαγσγνί φζν θαη νη γνλείο έρνπλ παίμεη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παηδηθψλ ηνπο ρξφλσλ θαη είλαη απηνί πνπ παξαηεξνχλ θαζεκεξηλά θαη απφ πνιχ «θνληηλή απφζηαζε» ην παηρλίδη ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ. Ο ηξφπνο θαη νη ζπλζήθεο δσήο ησλ αλζξψπσλ έρνπλ αιιάμεη ζεκαληηθά απφ ηελ παηδηθή ειηθία ησλ λεπηαγσγψλ θαη γνλέσλ έσο ζήκεξα. Ζ ρξήζε ησλ ΜΜΔ θαη θπξίσο ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή έρεη εμαπισζεί ξαγδαία ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε λα δεκηνπξγνχλ ηελ θνπιηνχξα ηεο ζεκεξηλήο επνρήο. Οη παξαπάλσ πξνηάζεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζπάζεηά καο λα δψζνπκε κία απάληεζε ζηελ αξρηθή καο εξψηεζε, καο ψζεζαλ ζηελ δηαηχπσζε ηνπ ζθνπνχ, ησλ ζηφρσλ καο θαη θαηά ζπλέπεηα ηεο ππφζεζεο, ζηελ νπνία ζηεξίρζεθε ε έξεπλά καο. Ο βαζηθφο καο ζθνπφο ήηαλ ε δηεξεχλεζε θαη ζχγθξηζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ γνλέσλ γηα ηηο αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ απφ ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία κέρξη ζήκεξα. Οη ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ήηαλ ε δηεξεχλεζε: ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, ησλ αιιαγψλ: α) ζην είδνο ησλ παηρληδηψλ απφ ηελ παηδηθή ειηθία ηνπο έσο ζήκεξα, β) ζηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα παηδηά ζην παηρλίδη ηνπο, γ) ζηνλ ηξφπν πνπ παίδνπλ ηα παηδηά ζηηο κέξεο καο, δ) ζηνλ ηξφπν επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ παηδηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ, ε) ζην ρψξν θαη ζηνλ ρξφλν παηρληδηνχ, ζη) ζηε ρξήζε ηνπ παηρληδηνχ κέζα ζηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη 44

45 ησλ αηηηψλ θαζψο θαη ηνπ αληίθηππνπ πνπ έρνπλ νη παξαπάλσ αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ. Λακβάλνληαο ππφςε φια ηα παξαπάλσ, ππνζέηνπκε φηη: «ηόζν νη γνλείο όζν θαη νη λεπηαγσγνί πηζηεύνπλ όηη ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρεη αιιάμεη ηόζν πνζνηηθά όζν θαη πνηνηηθά από ηόηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά κέρξη ζήκεξα, εμαηηίαο ησλ αιιαγώλ ζηνλ ηξόπν δσήο θαη ηεο ξαγδαίαο αλάπηπμεο ησλ Νέσλ Τερλνινγηώλ». Β.2) Μεζνδνινγία Ζ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε, σο πξνο ηε θχζε ηεο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί βαζηθή- δηαγλσζηηθή, εθφζνλ ζθνπφο ηεο δελ είλαη ε παξέκβαζε αιιά κφλν ε δηάγλσζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Χο πξνο ην δεηνχκελφ ηεο, ζα ιέγακε φηη είλαη πεξηγξαθηθή θαζψο ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ βγαίλνπλ απ απηή ζην ηέινο, πεξηγξάθνπλ ην θαηλφκελν πνπ εμεηάδεη αιιά δελ ζπκβάιινπλ άκεζα ζηελ επίιπζή ηνπ. Γηα ιφγνπο επθνιίαο ζηελ παξαθάησ πεξηγξαθή ησλ επξεκάησλ ηεο έξεπλαο, ρξεζηκνπνηνχληαη νη θξάζεηο αληηθείκελν θαη ππνθείκελν. Απφ ηελ δηαηχπσζε ηεο ππφζεζεο, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο είλαη ην παηρλίδη θαη νη αιιαγέο πνπ απηφ έρεη ππνζηεί, ελψ ην ππνθείκελφ ηεο είλαη νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο, νη νπνίνη ζπκκεηείραλ ζηελ δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο. Β.2.i) Γείγκα Ζ κνξθή πξνζέγγηζεο ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε, κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο πξνο ηα ππνθείκελα ηα νπνία απαζρφιεζε, δεηγκαηνιεπηηθή. Δπηιέρζεθε έλα αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα εξσηεζέλησλ πνπ γηα ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλαο απηήο απνηεινχληαλ ηφζν απφ λεπηαγσγνχο πνπ εξγάδνληαη ζε δεκφζηα λεπηαγσγεία φζν θαη απφ γνλείο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Σν δείγκα πξνεξρφηαλ απφ δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Διιάδνο, ηφζν επαξρηαθέο (Ννκφο Ρνδφπεο, Κνκνηελή θαη δηάθνξα ρσξηά) φζν θαη απφ κεγάια αζηηθά θέληξα (Θεζζαινλίθε, Αζήλα). θνπφο ηεο επηινγήο απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ δελ ήηαλ ε ζχγθξηζε ησλ απφςεσλ ησλ ππνθεηκέλσλ πνπ θαηνηθνχλ ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο αιιά ε εμαζθάιηζε ηεο αμηνπηζηίαο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο, έηζη ψζηε λα κελ ππάξρεη κνλνκεξήο αιιά πνιχπιεπξε αληηκεηψπηζή ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ εξεπλάηαη. Καηά ηελ θξίζε καο, ε ππφζεζή καο γηα ην αλ ην παηρλίδη έρεη ππνζηεί 45

46 αιιαγέο ή φρη, έπξεπε λα εμεηαζηεί ηφζν απ ηελ πιεπξά ησλ θαηνίθσλ κεγάισλ αζηηθψλ πφιεσλ φζν θαη απ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ θαηνίθσλ κηθξψλ επαξρηαθψλ πφιεσλ ή ρσξηψλ φπνπ νη ζπλζήθεο δσήο δηαθνξνπνηνχληαη απ απηέο ηεο πξψηεο πεξίπησζεο. Λφγσ ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο έξεπλαο, ην νπνίν αθνξνχζε ηηο αιιαγέο ζην παηρλίδη απφ ηφηε πνπ νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο ήηαλ παηδηά έσο ηψξα, θαζψο θαη ηηο αιιαγέο απφ ηελ αξρή ηεο δηδαθηηθήο εκπεηξίαο ησλ λεπηαγσγψλ έσο ζήκεξα, σο επί ην πιείζηνλ επηιέμακε εθπαηδεπηηθνχο κε πεξηζζφηεξα απφ 5 ρξφληα δηδαθηηθήο εκπεηξίαο, κε ηπραία δεηγκαηνιεςία, απφ δηάθνξα λεπηαγσγεία. Ο αξηζκφο ηνπ δείγκαηνο ηεο έξεπλαο επηιέρζεθε λα είλαη ηφζνο ψζηε λα εμππεξεηεί ην κέζν ζπιινγήο ησλ απφςεσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε αιιά θαη ηελ ζηαηηζηηθή αλάιπζή ηνπο. Σν ζχλνιν ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ 229 ππνθείκελα, απφ ηνπο νπνίνπο νη 138 ήηαλ γνλείο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη νη 91 λεπηαγσγνί. Β.2.ii) Μέζνδνο Ζ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζακε κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο πνηνηηθή θαζψο επηδηψθεη λα αληρλεχζεη ηηο απφςεηο ησλ λεπηαγσγψλ αιιά θαη ησλ γνλέσλ. Παξά ην γεγνλφο απηφ φκσο, ε αλάιπζή ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έγηλε κε πνζνηηθή κέζνδν, παξαγσγή θαηεγνξηψλ θαη πνζνηηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ε γελίθεπζε ησλ επξεκάησλ ηεο, κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη εξκελεία ηνπο. Με αθεηεξία ηελ ππφζεζε ηεο έξεπλάο καο, πξνρσξήζακε ζην ζρεδηαζκφ ηνπ εξεπλεηηθνχ κνληέινπ πνπ ζα αθνινπζνχζακε. Ζ κέζνδνο πνπ επηιέρζεθε γηα ηελ ζπιινγή ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζα ζπλέζεηαλ ηελ απάληεζε ζηελ ππφζεζή καο ήηαλ ην εξσηεκαηνιόγην, έλα απφ ηα βαζηθφηεξα κέζα ζπιινγήο απφςεσλ, γλσκψλ θαη ζηάζεσλ. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλάο καο θαηαζθεπάζακε δχν εξσηεκαηνιφγηα απ ηα νπνία ην έλα απεπζπλφηαλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ην άιιν ζηνπο γνλείο (βι. Παξάξηεκα Η). Σα δχν εξσηεκαηνιφγηα είραλ ίδηα δνκή θαη πεξηερφκελν, θαζψο ζηφρνο καο ήηαλ κε έλα ζχλνιν γξαπηψλ εξσηήζεσλ λα απεπζπλζνχκε νκνηφκνξθα ζηα ππνθείκελα γηα ηε ζπιινγή ησλ εξεπλεηηθψλ καο δεδνκέλσλ. Ζ κνλαδηθή δηαθνξά ησλ δχν εξσηεκαηνινγίσλ εληνπίδεηαη ζε δχν εξσηήζεηο, νη νπνίεο ππάξρνπλ ζην εξσηεκαηνιφγην ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη δελ ππάξρνπλ ζε απηφ ησλ γνλέσλ. Οη εξσηήζεηο απηέο αθνξνχλ ζηα ρξφληα πξνυπεξεζίαο θαη εκπεηξίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν πνπ απηνί ρξεζηκνπνηνχλ ην παηρλίδη ζηε δηδαζθαιία ηνπο. 46

47 Χο πξνο ηε δνκή ηνπο, θαη ηα δχν εξσηεκαηνιφγηα απνηεινχληαλ ηφζν απφ θιεηζηέο- δηρνηνκηθέο εξσηήζεηο (λαη ή φρη) φζν θαη απφ αλνηρηέο, νη νπνίεο έδηλαλ ηελ επθαηξία ζηνπο εξσηεζέληεο λα εμεγήζνπλ ηελ άπνςή ηνπο. Χο πξνο ην πεξηερόκελό ηνπο, θαη ζηα δχν εξσηεκαηνιφγηα πεξηιακβάλνληαλ κε έκκεζν ηξφπν νη κεηαβιεηέο ηεο έξεπλάο καο, νη νπνίεο ήηαλ πνηνηηθέο. Σν πσο νη εθπαηδεπηηθνί αιιά θαη νη γνλείο αληηιακβάλνληαη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ θαη αλ απηφ έρεη ππνζηεί αιιαγέο ή φρη, απνξξέεη απφ ηελ γλψκε πνπ έρνπλ γηα ην είδνο ησλ παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά, γηα ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζην παηρλίδη ηνπο, θαζψο γηα ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ θαη επηιύνπλ ηηο ζπγθξνύζεηο κεηαμχ ηνπο. Αθφκε, νη δείθηεο πνπ παξέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηηο απφςεηο ησλ εξσηεζέλησλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δσήο ζήκεξα είλαη ν ρξόλνο θαη ν ρώξνο πνπ έρνπλ ηα παηδηά ζηε δηάζεζή ηνπο γηα παηρλίδη. Δπίζεο, ζρεηηθά κε ηελ ξαγδαία αλάπηπμε ησλ Νέσλ Σερλνινγηψλ, ε βαζηθή εξψηεζε ε νπνία καο παξέρεη ζηνηρεία γηα ηε γλψκε ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ απηή, ε νπνία αθνξνχζε ηηο αηηίεο αιιαγήο ηνπ παηρληδηνχ. Δίλαη αλάγθε λα αλαθεξζεί φηη ε εξψηεζε απηή, εμαζθάιηδε θαηά θάπνην ηξφπν ηελ εγθπξφηεηα ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηεζέλησλ θαζψο πξνζζέηεη ζην εξσηεκαηνιφγην ηελ πηζαλφηεηα νη ζπκκεηέρνληεο λα «πέζνπλ» ζε αληίθαζε κε ηα πξνιεγφκελα ηνπο. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη έιεγρνο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, κνηξάζακε πεηξακαηηθά 5 εξσηεκαηνιφγηα ζε γνλείο θαη 5 ζε λεπηαγσγνχο. Ζ πηινηηθή απηή εθαξκνγή ησλ εξγαιείσλ ηεο έξεπλάο καο, δειαδή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, καο νδήγεζε ζε θάπνηα πξψηα ζπκπεξάζκαηα ηα νπνία ζπλέβαιαλ ζηε δηφξζσζε εξσηήζεσλ, νη νπνίεο δελ ήηαλ θαηαλνεηέο απφ ηνπο εξσηεζέληεο. Έηζη, ην εξσηεκαηνιφγην ησλ λεπηαγσγψλ ελψ αξρηθά είρε άιιε κνξθή, ζηε ζπλέρεηα δηακνξθψζεθε έηζη ψζηε λα κελ ππάξρνπλ ζεκεία δπζλφεηα. πγθεθξηκέλα, νη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζηηο αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ απφ ηφηε πνπ νη εθπαηδεπηηθνί μεθίλεζαλ λα δηδάζθνπλ έσο ζήκεξα ήηαλ ίδηεο κε ηηο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηηο αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ απφ ηφηε πνπ νη εθπαηδεπηηθνί ήηαλ παηδηά έσο ζήκεξα, γεγνλφο ην νπνίν νδεγνχζε ζε ζχγρπζε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αθνχ δελ θαηαλννχζαλ ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο εξσηήζεηο, κε απνηέιεζκα λα δίλνπλ ίδηεο απαληήζεηο ή λα αλαθέξνπλ φηη έρνπλ ήδε απαληήζεη. Γηα ην ιφγν απηφ, ζπκππθλψζακε ηηο εξσηήζεηο έηζη, ψζηε λα εμππεξεηνχλ ηνλ ζθνπφ ηεο έξεπλάο καο αιιά θαη λα γίλνληαη θαηαλνεηέο απφ ηνπο εξσηεζέληεο. 47

48 Μεηά ινηπφλ, θαη απφ ηελ πηινηηθή εθαξκνγή ηεο έξεπλάο καο, κνηξάζακε ηα εξσηεκαηνιφγηα ζε γνλείο θαη λεπηαγσγνχο δηάθνξσλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο, φπσο ήδε πξναλαθέξζεθε. Δμαηηίαο, αθελφο ησλ πνιιψλ αλνηθηψλ εξσηήζεσλ, αιιά θαη γηα ηελ εμαζθάιηζε θαηά ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξσλ αιεζψλ θαη πιεξέζηεξσλ απαληήζεσλ, δψζακε ζηνπο εξσηεζέληεο ηε δπλαηφηεηα λα απαληήζνπλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ζην ζπίηη ηνπο, παξέρνληάο ηνπο έηζη ην πεξηζψξην λα ζθεθηνχλ θαη λα αζρνιεζνχλ πεξηζζφηεξν κε απηά. Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηεπθφιπλζεο ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλάο καο, ήηαλ αθελφο νη πιεξέζηεξεο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ θαη αθεηέξνπ ε ρξνλνβφξα δηαδηθαζία ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, ε νπνία νινθιεξψζεθε κεηά απφ δχν κήλεο. Όζνλ αθνξά ηελ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ, ηα νπνία πεξηγξάθνληαη παξαθάησ ιεπηνκεξεηαθά, αθνινπζήζεθε κία δηαδηθαζία επεμήγεζεο ηνπ θάζε εξσηεκαηνινγίνπ. Καη αξρήλ, αξηζκήζεθαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα γηα κεγαιχηεξε επθνιία θαηά ηελ εξκελεία θαη αλάιπζή ηνπο. ηε ζπλέρεηα, κειεηήζεθε πξνζεθηηθά θάζε εξσηεκαηνιφγην ρσξηζηά, γηα λα ζρεκαηηζηεί κία πξψηε εηθφλα ησλ αληηιήςεσλ θάζε ππνθεηκέλνπ ζρεηηθά κε ην ζέκα. Με ηε ρξήζε ηνπ πξνγξάκκαηνο EXCEL έγηλε αξρηθά ε θαηαγξαθή φισλ ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηεκαηνινγίσλ θαη αξγφηεξα ε θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο. Πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ζρεδφλ ζε φιεο ηηο εξσηήζεηο ππήξραλ θάπνηεο απαληήζεηο πνπ δηέθεξαλ ή απνηεινχζαλ εμαίξεζε ζε ζρέζε κε ηηο θαηεγνξίεο πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί. Με απηφλ αθξηβψο ηνλ ηξφπν, νδεγεζήθακε ζηελ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ θαη ηελ δηεμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ πνπ δηεπθξηλίδνπλ θαη απαληνχλ ζηελ ππφζεζε ηεο έξεπλάο καο. 48

49 Β.3) Απνηειέζκαηα Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη επεμήγεζε ησλ επξεκάησλ ηεο έξεπλάο καο, ζεσξήζακε σθέιηκν λα γίλεη αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηηο απαληήζεηο ησλ λεπηαγσγψλ θαη ησλ γνλέσλ κε παξάιιειε πεξηγξαθή ηνπο θαη ζπγθξηλφκελα κεηαμχ ηνπο. Αθνινπζψληαο απηή ηε δνκή, ινηπφλ, έρνπκε ηα εμήο απνηειέζκαηα: Η) Δξώηεζε 1 ε θαη ζηα δύν εξσηεκαηνιόγηα: Πνηα είλαη ε ειηθία ζαο; χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ζηελ εξψηεζε πνπ αθνξνχζε ηελ ειηθία ησλ Ποια είναι θ θλικία ςασ; 11% 4% 8% ετϊν 29% ετϊν ετϊν ετϊν Δεν Απάντθςε 48% Γράφθμα 1. Ερϊτθςθ 1 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλαο πξνθχπηεη φηη ε ειηθία ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηνπ δείγκαηφο καο θπκαίλεηαη απφ 25 κέρξη 56 κε κέζν φξν ηελ ειηθία ησλ 41, ελψ ε ειηθία ησλ γνλέσλ θπκαίλεηαη απφ 26 κέρξη 50 κε κέζν φξν ηελ ειηθία ησλ 37 εηψλ. Πην αλαιπηηθά, ην 48% ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλέθεξαλ φηη είλαη απφ 41κέρξη 50 εηψλ, 29% απφ 31 κέρξη 40 εηψλ, 11% απφ 51 έσο 60 θαη κφλν 8% απφ 21 κέρξη 30 εηψλ (βι. Γξάθεκα 1). ε αληίζεζε κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη πεξηζζφηεξνη γνλείο (64%) απάληεζαλ φηη είλαη απφ 31 έσο 40 εηψλ, ην 27% φηη είλαη 41 έσο 50 εηψλ θαη κφιηο 8% 21 έσο 30 εηψλ (βι. Γξάθεκα 2). 49

50 Ποια είναι θ θλικία ςασ; 1% 8% 27% ετϊν ετϊν ετϊν 64% Δεν απάντθςε Γράφθμα 2. Ερϊτθςθ 1 από το ερωτθματολόγιο των γονζων ΗΗ) Δξώηεζε 4 ε θαη 3 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Αλαθέξαηε δύν- ηξία αγαπεκέλα παηρλίδηα ησλ παηδηώλ ζαο. Όπσο ήηαλ αλακελφκελν, ζηελ εξψηεζε απηή νη απαληήζεηο ήηαλ πνιιαπιέο απφ θάζε εξσηεζέληα, θαζψο αλέθεξε πεξηζζφηεξα απφ έλα αγαπεκέλα παηρλίδηα. Σν γεγνλφο απηφ δπζθφιεςε ηελ θαηαγξαθή θαη ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ απαληήζεσλ. Οη θαηεγνξίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κε βάζε ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ήηαλ νη εμήο: α) Οηθνδνκηθφ πιηθφ: ηνπβιάθηα, μχιηλα ζρήκαηα, θηγνχξεο. β) Οκαδηθά παηρλίδηα: κπάζθεη, πνδφζθαηξν, ηπθιφκπγα, αγαικαηάθηα, θξπθηφ, θπλεγεηφ, απγνδξνκίεο, αγψλεο κε εκπφδηα, "κάληεςε πνηνο είκαη". ηελ θαηεγνξία απηή ζπκπεξηιάβακε θαη ηα παξαδνζηαθά παηρλίδηα εθφζνλ απηά ζρεδφλ πάληα είλαη νκαδηθά. Σέηνηα ήηαλ: ε κηθξή Διέλε, ζπαζκέλν ηειέθσλν, γχξσ- γχξσ φινη, καληειάθη, 1,2,3 θφθθηλν θσο, αιάηη ςηιφ- αιάηη ρνληξφ, ν ιχθνο θαη ην αξλί, ιχθε- ιχθε είζαη εδψ, πεξλά- πεξλά ε κέιηζζα, ν ξνινγάο, θνπηζφ, πηλαθσηή, πεηάεηπεηάεη ν γάηδαξνο. Δπίζεο ζηελ ίδηα θαηεγνξία πεξηιακβάλνπκε ηα νκαδηθά θηλεηηθά παηρλίδηα, κνπζηθέο θαξέθιεο, θξπκκέλνο ζεζαπξφο, θσιηέο, ρνξφο, θ.η.ι. γ) πκβνιηθφ ζεαηξηθφ παηρλίδη: κεηακθηέζεηο, παηρλίδηα ξφισλ, κηκήζεηο, πνιεκηθά παηρλίδηα κε ζπκβνιηθή ρξήζε ηνπ νηθνδνκηθνχ πιηθνχ σο φπια, ζεαηξηθφ παηρλίδη, δξακαηνπνίεζε παξακπζηνχ, δσάθηα- απηνθηλεηάθηα. 50

51 δ) Παηρλίδηα ζηηο γσληέο: επηηξαπέδηα, πάδι, κπαθάιηθν, καλάβηθν, ηαηξείν, γσληά κνπζηθήο, θνπθινζέαηξν, γσληά κε θνχθιεο, ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο (ειεθηξνληθά παηρλίδηα). πιαζηειίλε. ε) Δηθαζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο: δσγξαθηθή, θνιάδ, δαθηπινκπνγηέο θαη ζη) Κνπθιφζπηην: θνπθιφζπηην, θνπδηληθά. Απ ηελ άιιε πιεπξά, κε βάζε ηηο απφςεηο ησλ γνλέσλ δεκηνπξγήζακε ηηο θαηεγνξίεο παηρληδηψλ πνπ ηα παηδηά πξνηηκνχλ φηαλ βξίζθνληαη ζην ζπίηη. α) Οηθνδνκηθφ πιηθφ: ηνπβιάθηα, θαηαζθεπέο, δσάθηα, θηγνχξεο β) Οκαδηθά παηρλίδηα: πνδφζθαηξν, ζθάθη, παηρλίδηα κε κπάια, ιάζηηρν γ) Παξαδνζηαθά παηρλίδηα: κειάθηα, θπλεγεηφ, θξπθηφ, ηπθιφκπγα δ) πκβνιηθφ παηρλίδη: θαξνηζάθη κε θνχθια, φπια, κηκήζεηο εξψσλ ηειεφξαζεο, θαξάβηα, θαιιπληηθά, θνπδηληθά, ζρνιείν, ζπηηάθηα, θάζηξν, ζηξαηησηάθηα απηνθηλεηάθηα. παηρλίδηα. ε) Δπηηξαπέδηα παηρλίδηα: πάδι, παηρλίδηα κε αξηζκνχο θαη γξάκκαηα, ζη) Ζιεθηξνληθφο ππνινγηζηήο: Playstation, Gameboy δ) Εσγξαθηθή: πιαζηειίλε, ρεηξνηερλία. ε) Παηρλίδηα εκπνξίνπ: Μπάξκπη, Πφιπ Πφθεη, θνχθιεο, playmobil, ζ) Αζιεηηζκφο: πνδήιαην, ρνξφο, κνπζηθή, ηξέμηκν, θνιχκβεζε, ππαίζξηα Αναφζρατε δφο-τρία αγαπθμζνα παιχνίδια των παιδιϊν τθσ τάξθσ ςασ; 57% 49% Ραιχνίδια ςτισ γωνιζσ 36% 42% 38% Κουκλόςπιτο Οικοδομικό υλικό 15% Συμβολικό- κεατρικό παιχνίδι Ομαδικά παιχνίδια Αγαπθμζνα παιχνίδια των παιδιϊν Εικαςτικζσ δραςτθριότθτεσ Γράφθμα 3. Ερϊτθςθ 4 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν 51

52 ε γεληθέο γξακκέο, φπσο θαίλεηαη απφ ηα παξαπάλσ, νη θαηεγνξίεο πνπ ηειηθά δηακνξθψζεθαλ ήηαλ πεξίπνπ νη ίδηεο ηφζν ζηα εξσηεκαηνιφγηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ φζν θαη ζησλ γνλέσλ. Ζ δηαθνξά ηνπο φκσο, εληνπίδεηαη ζηελ ζπρλφηεηα θαη ηε ζεηξά κε ηελ νπνία ηα παηρλίδηα παξαηεξνχληαη λα πξνηηκψληαη απφ ηα παηδηά. πγθεθξηκέλα, ην 57% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά πξνηηκνχλ λα παίδνπλ κε ην νηθνδνκηθό πιηθό, έλα πνζνζηφ 49% πίζηεπε πσο πνιχ αγαπεκέλα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ είλαη ηα νκαδηθά παηρλίδηα, ελψ 42% ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά πξνηηκνχλ ην παηρλίδη ζην θνπθιόζπηην. Αθφκε, ην 38% ησλ ζπγθεθξηκέλσλ λεπηαγσγψλ παξαηήξεζαλ φηη ηα παηδηά αζρνινχληαη πνιχ ζπρλά κε Αναφζρατε δφο-τρία αγαπθμζνα παιχνίδια του/των παιδιοφ/ παιδιϊν ςασ: 60% 50% 49% 52% 44% Ομαδικά Ραραδοςιακά 40% Εμπορίου 30% 30% 22% 29% Οικοδομικό υλικό Επιτραπζηια 20% 12% 15% 17% Συμβολικό Ραιχνίδι 10% Θ/Υ 0% Αγαπθμζνα παιχνίδια Γράφθμα 4. Ερϊτθςθ 3 από το ερωτθματολόγιο των γονζων Ακλθτιςμόσ Ηωγραφικι θάζε είδνπο ζπκβνιηθό παηρλίδη, ην 36% αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά παίδνπλ παηρλίδηα ζηηο γσληέο πνπ έρνπλ δηακνξθψζεη ζηηο ηάμεηο ηνπο θαη ηέινο ην 15% κε εηθαζηηθέο δξαζηεξηόηεηεο (βι. Γξάθεκα 3). Απ ηελ άιιε πιεπξά, ην 52% ησλ γνλέσλ αλέθεξε φηη ηα παηδηά ζην ζπίηη πξνηηκνχλ ηα επηηξαπέδηα παηρλίδηα, ην 49% ηα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ, ελψ ην 44% ηνλ ειεθηξνληθό ππνινγηζηή παίδνληαο σο επί ην πιείζηνλ ειεθηξνληθά παηρλίδηα, ην 30% ηα νκαδηθά παηρλίδηα θαη ην 29% ην ζπκβνιηθό παηρλίδη. Σα παξαδνζηαθά παηρλίδηα, φπσο θαίλεηαη απφ ην γξάθεκα 4, είλαη απφ ηηο θαηεγνξίεο πνπ πξνηηκψληαη ιηγφηεξν απφ ηα παηδηά, εθφζνλ αλαθέξζεθαλ κφλν απφ ην 52

53 22% ησλ γνλέσλ. Αθφκε, ζηα ίδηα ρακειά επίπεδα πνζνζηψλ βξίζθνληαλ ε δσγξαθηθή θαη ν αζιεηηζκόο κε 17% θαη 15% αληίζηνηρα. Σέινο, αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ην κηθξφηεξν πνζνζηφ ζηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ έρεη ζπγθεληξψζεη ε θαηεγνξία ηνπ νηθνδνκηθνύ πιηθνύ κε 12%, ην νπνίν έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ησλ νπνίσλ ε πιεηνςεθία (57%) αλέθεξε φηη ηα παηδηά ζην λεπηαγσγείν ην πξνηηκνχλ. ΗΗΗ) Δξώηεζε 5 ε θαη 4 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Έρεηε θάπνηεο/νπο ζθέςεηο/πξνβιεκαηηζκνύο ζρεηηθά κε ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ; Ναη ή όρη; Ζχετε κάποιεσ/ουσ ςκζψεισ/προβλθματιςμοφσ ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν τθσ τάξθσ ςασ; 10% 43% 47% ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ Γράφθμα 5. Ερϊτθςθ 5 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν Καηαγξάθνληαο ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εξψηεζε απηή, θαηαιήμακε ζηα εμήο απνηειέζκαηα: 47% ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ πξνβιεκαηίδνληαλ, νχηε είραλ θάπνηεο ζθέςεηο ζρεηηθά κε ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, 43% είραλ ζθέςεηο θαη πξνβιεκαηίδνληαλ ελψ έλα αξθεηά ζεκαληηθφ πνζνζηφ 10% δελ απάληεζε θαζφινπ (βι. Γξάθεκα 5). ηελ ίδηα εξψηεζε, ηα απνηειέζκαηα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ έδεημαλ φηη, ζε αληίζεζε κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη πεξηζζφηεξνη γνλείο 62% είραλ πξνβιεκαηηζκνύο ζρεηηθά κε ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ηνπο, ελψ ην 37% απηψλ απάληεζαλ φηη δελ πξνβιεκαηίδνληαη. Σν πνζνζηφ απηψλ πνπ δελ απάληεζαλ ήηαλ κφλνλ 1% (βι. Γξάθεκα 6). 53

54 Ζχετε κάποιεσ/ουσ ςκζψεισ/προβλθματιςμοφσ ςχετικά με το παιχνίδι του/των παιδιοφ/ παιδιϊν ςασ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 62% 37% 1% ΑΡΑΝΤΘΣΕΙΣ Γράφθμα 6. Ερϊτθςθ 4 από το ερωτθματολόγιο των γονζων Αλ λαη, παξαθαινύκε εμεγήζηε: Απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ φπσο αλέθεξαλ έρνπλ πξνβιεκαηηζκνχο γηα ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ νη πεξηζζφηεξνη (46%) αλέθεξαλ φηη αλεζπρνχλ ηδηαηηέξσο γηαηί ηα παηδηά δελ ζπλεξγάδνληαη θαη δελ παίδνπλ νκαδηθά παηρλίδηα. Έλα αθφκε ζεκαληηθφ πνζνζηφ (41%) αλέθεξε φηη ηα παηδηά είλαη ηδηαηηέξσο επηζεηηθά θαηά ηε δηάξθεηα παηρληδηνχ ηνπο θαη απηφ ηνπο δεκηνπξγεί έληνλν πξνβιεκαηηζκφ. πνζνζηφ εθπαηδεπηηθψλ πεξίπνπ 18% αλέθεξε φηη ζηα δεκφζηα λεπηαγσγεία ζηα νπνία εξγάδνληαη, ν ρώξνο θαη ηα πιηθά δελ επαξθνύλ γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ παηρληδηνχ ησλ λεπίσλ. Δπίζεο, θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί (10%) αλεζπρνχζαλ, γηαηί ζπρλά ηα παηδηά παίδνπλ κε ηα ίδηα παηρλίδηα, ελψ ηέινο ην 8% απ απηνχο πξνβιεκαηίδνληαλ δηφηη ηα παηδηά δηαιέγνπλ ηα παηρλίδηα κε ηα νπνία παίδνπλ αλάινγα Ζχετε κάποιεσ/ουσ ςκζψεισ/προβλθματιςμοφσ ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν τθσ τάξθσ ςασ; Έλα 50% 41% 46% Επικετικότθτα 40% 30% 20% 10% 8% 10% 18% Δεν ςυνεργάηονται- Δεν παίηουν ομαδικά παιχνίδια Διαχωριςμόσ παιχνιδιϊν ανάλογα με το φφλο Κδια παιδιά προτιμοφν ίδια παιχνίδια 0% Ρροβλθματιςμοί για το παιχνίδι των παιδιϊν Ζλλειψθ υλικϊν και χϊρου Γράφθμα 7. Ερϊτθςθ 5 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν 54

55 κε ην θχιν ηνπο (βι. Γξάθεκα 7). Αληίζεηα απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη πεξηζζφηεξνη γνλείο (53%) είραλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηε ζπλερή ρξήζε ηνπ ειεθηξνληθνύ ππνινγηζηή θαη ηεο Ζχετε κάποιεσ/ουσ ςκζψεισ/προβλθματιςμοφσ ςχετικά με το παιχνίδι του/των παιδιοφ/ παιδιϊν ςασ; 60% 53% Θλεκτρονικά παιχνίδια- Θ/Υ- Τθλεόραςθ 50% 40% 32% Χαρακτιρασ ςθμερινϊν παιδιϊν 30% 25% Ραιχνίδια εμπορίου 20% 10% 9% 5% Ραιηει με παιχνίδια άλλθσ θλικίασ και "φφλου" 0% Ρροβλθματιςμοί Αλλαγζσ ςυνκθκϊν ηωισ Γράφθμα 8. Ερϊτθςθ 4 από το ερωτθματολόγιο των γονζων παξαθνινχζεζεο ηεο ηειεόξαζεο απφ ηα παηδηά, ελψ ην 35% απηψλ αλεζπρνχζαλ γηα ηηο αιιαγέο ζηνλ ραξαθηήξα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, νη νπνίεο γίλνληαη εκθαλείο θπξίσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παηρληδηψλ ηνπο. Αιιαγέο ζηηο ζπλζήθεο δσήο γεληθφηεξα πνπ επεξεάδνπλ αηζζεηά ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ αλαθέξζεθαλ απφ ην 25% ησλ γνλέσλ σο ζεκαληηθφο πξνβιεκαηηζκφο ζηελ εμέιημε ηνπ παηρληδηνχ. Σν 9% ησλ γνλέσλ αλεζπρνχζαλ γηα ηε ζπλερή ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ, κε απνηέιεζκα λα κε ρξεζηκνπνηνχλ θαζφινπ ηελ θαληαζία ηνπο θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο. Σέινο, έλαο αθφκε πξνβιεκαηηζκφο κηθξφηεξεο ζεκαζίαο, θαζψο ηνλ επηζήκαλε κφλν ην 5% ησλ γνλέσλ, ήηαλ ε ελαζρόιεζε ησλ παηδηώλ κε παηρλίδηα άιιεο ειηθίαο θαη άιινπ «θύινπ» (βι. Γξάθεκα 8). 55

56 IV) Δξώηεζε 6 ε θαη 5 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Σν παηρλίδη ησλ παηδηώλ πηζηεύεηε όηη έρεη παξακείλεη ην ίδην από ηόηε πνπ είζαζηε εζείο παηδηά κέρξη ζήκεξα; Ναη ή όρη; ηελ εξψηεζε απηή, νη εθπαηδεπηηθνί ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (67%) αλέθεξαλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ παξέκεηλε ην ίδην απφ ηφηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά, ελψ ην Σο παιχνίδι των παιδιϊν πιςτεφετε ότι ζχει παραμείνει το ίδιο από τότε που είςαςτε εςείσ παιδιά μζχρι ςιμερα; ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 29% ΠΧΙ 4% ΝΑΙ 67% Γράφθμα 10. Ερϊτθςθ 6 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ίδην αθξηβψο αλέθεξε κφλν ην 6% ησλ γνλέσλ. Οη γνλείο ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπο (93%), πίζηεπαλ φηη ην παηρλίδη έρεη αιιάμεη απφ ηελ επνρή πνπ απηνί βξίζθνληαλ ζηελ ειηθία ησλ παηδηψλ ηνπο, πξάγκα ην νπνίν ππνζηήξημε κφλν ην 4% ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Αξθεηά κεγάιν ήηαλ ην πνζνζηφ ησλ λεπηαγσγψλ (29%), νη νπνίνη δελ Σο παιχνίδι των παιδιϊν πιςτεφετε ότι ζχει παραμείνει ίδιο από τότε που είςαςτε εςείσ παιδιά μζχρι ςιμερα; ΌΧΙ : 93% 100% 80% 60% 40% 20% ΝΑΙ: 6% ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕ: 1% 0% ΑΡΑΝΤΘΣΕΙΣ απάληεζαλ θαζφινπ ζηελ εξψηεζε, ζε αληίζεζε κε ηνπο γνλείο πνπ κφλν ην 1% δελ απάληεζε (βι. Γξαθήκαηα 9 θαη 10). Γράφθμα 9. Ερϊτθςθ 5 από το ερωτθματολόγιο των γονζων 56

57 V) Δξώηεζε 6iiα θαη 5iiα ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζην είδνο ησλ παηρληδηώλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά; Ναη ή όρη; Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο είδοσ των παιχνιδιϊν που παίηουν τα παιδιά; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 4% 10% 86% Γράφθμα 11. Ερϊτθςθ 6iiα από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ ζρεηηθά κε ην είδνο παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά, ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη γνλείο, κε πνζνζηά 86% θαη 88% αληίζηνηρα, ζεσξνχλ φηη ηα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ ζηηο κέξεο καο είλαη δηαθνξεηηθά από ηα παηρλίδηα πνπ νη ίδηνη έπαηδαλ κηθξνί. Καηά ζπλέπεηα Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο είδοσ των παιχνιδιϊν που παίηουν τα παιδιά; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 6% 6% 88% Γράφθμα 12. Ερϊτθςθ 5iiα από το ερωτθματολόγιο των γονζων εθπαηδεπηηθνί θαη γνλείο ζπκβαδίδνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε, θαζψο 4% θαη 6% αληίζηνηρα πίζηεπαλ πσο δελ έρεη αιιάμεη ην είδνο ησλ παηρληδηώλ. Σέινο, ην 10% ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ην 6% ησλ γνλέσλ δελ απάληεζαλ θαζόινπ ζηελ εξψηεζε απηή (βι. Γξαθήκαηα 11 θαη 12). 57

58 Είδοσ παιχνιδιϊν Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ ζεηηθά ζηελ εξψηεζε γηα ην αλ έρεη αιιάμεη ην είδνο ησλ παηρληδηψλ ησλ παηδηψλ, 44% απηψλ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά δελ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο είδοσ των παιχνιδιϊν που παίηουν τα παιδιά; 9% 22% 35% 40% 43% 44% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Αλλαγζσ ςτο ςχολείο Μίμθςθ θρϊων TV Θλεκτρονικά παιχνίδια και Θ/Υ Αλλαγι ςυνκθκϊν ηωισ Ραιχνίδια εμπορίου Δεν Συνεργάηονται Γράφθμα 13. Ερϊτθςθ 6iiα από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν παίδνπλ ζπλεξγαηηθά θαη νκαδηθά παηρλίδηα φπσο παιαηφηεξα, αιιά αληίζεηα παίδνπλ κε έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ (43%) θαζψο πνιχ ζπρλά δελ είλαη απαξαίηεηε ε παξνπζία πνιιψλ αηφκσλ γηα ηελ ελαζρφιεζε κε απηά. Μάιηζηα αξθεηνί λεπηαγσγνί (40%) αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά αζρνινχληαη πνιιέο ψξεο κε ηνλ ειεθηξνληθό ππνινγηζηή θαη κε ειεθηξνληθά παηρλίδηα, είδνο παηρληδηνχ ην νπνίν έρεη δηαδνζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ελψ ην 35% ησλ εξσηεζέλησλ εθπαηδεπηηθψλ πεξηέγξαςε φηη νη αιιαγέο ζπλζεθώλ δσήο (π.ρ. ε έιιεηςε ρξφλνπ θαη ρψξνπ γηα παηρλίδη) έρνπλ νδεγήζεη θαη ζε αιιαγέο ζην είδνο ησλ παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά. Σν 22% ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ πίζηεπαλ φηη έρεη αιιάμεη ην είδνο παηρληδηψλ, ζεσξνχζαλ φηη ηα παηδηά δελ παίδνπλ δεκηνπξγηθά παηρλίδηα ρξεζηκνπνηψληαο ηελ θαληαζία ηνπο, αιιά αληίζεηα κηκνύληαη ηνπο ήξσεο ηεο ηειεφξαζεο. Σέινο, ην 9% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξε φηη έρνπλ ζπκβεί αξθεηέο αιιαγέο ζην ζρνιείν, γεγνλφο πνπ έρεη νδεγήζεη θαη ζε αιιαγέο ζην είδνο ησλ παηρληδηψλ (βι. Γξάθεκα 13). 58

59 Απ ηελ άιιε πιεπξά, απφ ηνπο γνλείο πνπ απάληεζαλ φηη ην είδνο παηρληδηψλ έρεη αιιάμεη, νη κηζνί απ απηνχο (50%) αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά ηνπο παίδνπλ πνιχ κε ειεθηξνληθνύο ππνινγηζηέο, ειεθηξνληθά παηρλίδηα θαζψο θαη κε θηλεηά ηειέθσλα. Σα παηρλίδηα απηά, φπσο ηφληζε ραξαθηεξηζηηθά θάπνηνο γνλέαο: «δελ ππήξραλ ζηελ δηθή καο επνρή νπφηε παίδακε κε παηρλίδηα πεξηζζφηεξν δεκηνπξγηθά». Έλα πνζνζηφ 34% ησλ γνλέσλ αλέθεξε φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζηηο κέξεο καο είλαη θπξίσο αηνκηθό θαη ειάρηζηα νκαδηθό. Ζ απάληεζε απηή πηζαλφηαηα λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη, φπσο πηζηεχνπλ νη γνλείο ζήκεξα, θπξηαξρνχλ ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα. Οη αιιαγέο ζπλζεθώλ δσήο θαζψο θαη ηα έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ είλαη δχν παξάγνληεο πνπ, θαηά ηελ άπνςε ηνπ 25% ησλ γνλέσλ, έρνπλ ζπκβάιεη ζεκαληηθά Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο είδοσ των παιχνιδιϊν που παίηουν τα παιδιά; 50% 45% 50% Θ/Υ /Θλεκτρονικά/ Κινθτά 40% 35% 30% 34% 25% 23% 25% Ατομικό Ραιχνίδι όχι Ομαδικό 25% Αλλαγι ςυνκθκϊν ηωισ 20% 15% 10% Τθλεόραςθ/DVD 5% 0% Είδοσ Ραιχνιδιϊν Ραιχνίδια ζτοιμα του εμπορίου Γράφθμα 14. Ερϊτθςθ 5iiα από το ερωτθματολόγιο των γονζων ζηελ αιιαγή ηνπ είδνπο ησλ παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά. Σέινο, ην 25% ησλ γνλέσλ πνπ έθαλαλ ιφγν γηα αιιαγή ηνπ είδνπο ησλ παηρληδηψλ, αλέθεξαλ ηελ ηειεόξαζε θαη ην DVD, σο είδε παηρληδηνχ, ηα νπνία δελ ππήξραλ ζην παξειζφλ ελψ ζηελ επνρή καο θαηαθπξηεχνπλ ηε δσή ησλ παηδηψλ (βι. Γξάθεκα 14). 59

60 VI) Δξώηεζε 6iiβ θαη 5iiβ ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα:: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζηα πιηθά πνπ ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνύλ γηα ην παηρλίδη ηνπο; Ναη ή όρη; Οη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί (81%) απφ απηνχο πνπ ζεσξνχζαλ φηη ην παηρλίδη Τπάρχουν αλλαγζσ ςτα υλικά που τα παιδιά χρθςιμοποιοφν για το παιχνίδι τουσ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 10% 9% 81% Γράφθμα 16. Ερϊτθςθ 6iiβ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν έρεη αιιάμεη ζηηο κέξεο καο, πίζηεπαλ πσο έρνπλ αιιάμεη θαη ηα πιηθά ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηα παηδηά γηα ην παηρλίδη ηνπο. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο γνλείο νη νπνίνη ζε πνζνζηφ 72% πίζηεπαλ φηη ηα πιηθά ηνπ παηρληδηνύ ζήκεξα είλαη δηαθνξεηηθά απφ απηά πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ εθείλνη φηαλ ήηαλ κηθξνί. Τπάρχουν αλλαγζσ ςτα υλικά που χρθςιμοποιοφν τα παιδιά για το παιχνίδι τουσ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 22% 6% 72% Γράφθμα 15. Ερϊτθςθ 5iiβ από το ερωτθματολόγιο των γονζων Έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ηνπ 10% ησλ λεπηαγσγψλ θαη 22% ησλ γνλέσλ, νη νπνίνη πίζηεπαλ φηη έρεη αιιάμεη ην παηρλίδη, αλέθεξαλ πσο ηα πιηθά είλαη ηα ίδηα, ελψ 9% ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη 6% ησλ γνλέσλ, δελ απάληεζαλ θαζφινπ ζηελ εξψηεζε (βι. Γξαθήκαηα 15 θαη 16). 60

61 Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Με βάζε ηηο θαηαγεγξακκέλεο απφςεηο ησλ λεπηαγσγψλ θαη ησλ γνλέσλ πνπ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτα υλικά που τα παιδιά χρθςιμοποιοφν για το παιχνίδι τουσ; 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 46% 19% 68% Υλικά Ραιχνιδιοφ 16% 5% Καλφτερθ ποιότθτα υλικϊν Θλεκτρονικά - Θ/Υ- TV Ραιχνίδια εμπορίου Ρλαςτικά Υλικά επικφνδυνα Γράφθμα 17. Ερϊτθςθ 6iiβ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν απάληεζαλ φηη ηα πιηθά παηρληδηνχ έρνπλ αιιάμεη, δεκηνπξγήζεθαλ δχν θαηεγνξίεο αληηκεηψπηζεο απηψλ ησλ αιιαγψλ, ε ζεηηθή θαη ε αξλεηηθή. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ έβιεπαλ ζεηηθά ηηο αιιαγέο αλέθεξαλ ζε πνζνζηφ 46% φηη ηα πιηθά είλαη θαιχηεξα Τπάρχουν αλλαγζσ ςτα υλικά που χρθςιμοποιοφν τα παιδιά για το παιχνίδι τουσ; Ροιοτικά καλφτερα 13% Ροικιλία υλικϊν 8% Θετικζσ Απαντιςεισ Γράφθμα 18. Ερϊτθςθ 5iiβ από το ερωτθματολόγιο των γονζων πνηνηηθά απφ φηη ήηαλ παιηά (βι. Γξάθεκα 17). Οη γνλείο ηεο ίδηαο θαηεγνξίαο, απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζε πνζνζηφ 21% είραλ ηελ άπνςε φηη ηα πιηθά είλαη πνηνηηθά θαιύηεξα 61

62 (13%) θαζψο θαη φηη ππάξρεη πνιχ κεγαιχηεξε πνηθηιία πιηθώλ ζε ζχγθξηζε κε ηα δηθά ηνπο παηδηθά ρξφληα (8%) (βι. Γξάθεκα 18). Απφ ηελ ζθνπηά ηεο αξλεηηθήο νπηηθήο ησλ αιιαγψλ, ην 68% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά παίδνπλ πεξηζζφηεξν κε παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ θαη ζρεδφλ θαζφινπ κε απηνζρέδηα παηρλίδηα απφ θπζηθά πιηθά, φπσο ρψκα, λεξφ, πέηξεο θ.η.ι. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ηα παηδηά δελ δεκηνπξγνχλ, κε απνηέιεζκα λα αξθνχληαη ζηα έηνηκα παηρλίδηα θαη λα κε ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θαληαζία ηνπο. Σν ίδην αθξηβψο ππνζηήξημαλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτα υλικά που χρθςιμοποιοφν τα παιδιά για το παιχνίδι τουσ; 44% Συνκετικά 24% 24% Βιομθχανοποιθμζνα 9% Θ/Υ Αρνθτικζσ Απαντιςεισ Ραλιά λίγα αυτοκινθτάκια και κοφκλεσ Γράφθμα 19. Ερϊτθςθ 5iiβ από το ερωτθματολόγιο των γονζων θαη νη γνλείο, νη νπνίνη ζε πνζνζηφ 44%, έθαλαλ ιφγν γηα βηνκεραλνπνηεκέλα, «έηνηκα» παηρλίδηα, π.ρ. απηνθηλεηάθηα, θνχθιεο, δσάθηα, θ.ι.π., ηα νπνία ππήξραλ ζε πνιχ κηθξφ αξηζκφ ζηε δηθή ηνπο επνρή, φπσο επεζήκαλε ην 9% απφ απηνχο. Σν γεγνλφο φηη ε πνηφηεηα ησλ πιηθψλ ησλ παηρληδηψλ δελ είλαη ζπλήζσο θαιή, ελψ ε ζύλζεζή ηνπο απνηειείηαη ζπλήζσο απφ πιαζηηθφ θαη άιια ηερλεηά πιηθά, απφξξνηα ηεο βηνκεραλνπνίεζεο ησλ παηρληδηψλ, απνηέιεζαλ αθφκε έλαλ ζεκαληηθφ ιφγν αξλεηηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ λέσλ παηρληδηψλ ηφζν απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαηά 16% φζν θαη απφ ηνπο γνλείο θαηά 24%. Αθφκε, φιεο νη λέεο ηερλνινγίεο, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηνπο ειεθηξνληθνύο ππνινγηζηέο, ηελ ηειεόξαζε θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα, αλαθέξζεθαλ απφ ηνπο λεπηαγσγνχο αιιά θαη ηνπο γνλείο σο αιιαγή πιηθψλ παηρληδηνχ, ζε πνζνζηά, 19% θαη 24% αληίζηνηρα (βι. Γξαθήκαηα 17 θαη 19). Σέινο, έλα κηθξφ πνζνζηφ λεπηαγσγψλ (5%) έθαλε ιφγν γηα πιηθά παηρληδηψλ πνπ, θαηά ηελ άπνςή ηνπο, είλαη επηθίλδπλα γηα ηελ ζσκαηηθή αθεξαηφηεηα θαη ηε γεληθφηεξε πγεία ησλ παηδηψλ (βι. Γξάθεκα 17). 62

63 VII) Δξώηεζε 6iiγ θαη 5iiγ ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά; Ναη ή όρη; ηελ εξψηεζε απηή, νη εθπαηδεπηηθνί θαηά πιεηνςεθία (73%), απάληεζαλ φηη ηα παηδηά έρνπλ αιιάμεη ηξόπν παηρληδηνύ, πξάγκα ην νπνίν δήισζαλ θαη νη γνλείο ζε Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο με τον οποίο παίηουν τα παιδιά; 13% 14% ΝΑΙ ΠΧΙ 73% ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ Γράφθμα 20. Ερϊτθςθ 6iiγ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ζρεδφλ ίδην πνζνζηφ (70%). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο πνπ πίζηεπαλ φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά δελ έρεη αιιάμεη αληηθαηνπηξίδνληαη ζε πνζνζηφ 14% θαη 24% αληίζηνηρα. Σν 13% ησλ λεπηαγσγψλ θαη ην 6% ησλ γνλέσλ δελ απάληεζαλ ζ απηή ηελ εξψηεζε (βι. Γξαθήκαηα 20 θαη 21). Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο με τον οποίο παίηουν τα παιδιά; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 6% 24% 70% Γράφθμα 21. Ερϊτθςθ 5iiγ από το ερωτθματολόγιο των γονζων 63

64 Τρόποσ Ραιχνιδιοφ Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Απφ ην πνζνζηφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ πίζηεπαλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ έρεη αιιάμεη σο πξνο ηνλ ηξφπν, ην 48% ζεσξνχζαλ φηη νη αιιαγή απηή νθείιεηαη ζηελ αιιαγή ζπλζεθώλ δσήο ζηηο κέξεο καο θαζψο, φπσο αλέθεξαλ ραξαθηεξηζηηθά ηα παηδηά δελ παίδνπλ πιένλ ζηηο αιάλεο φπσο έθαλαλ εθείλνη κηθξνί. Έλα πνζνζηφ 25%, αλέθεξε φηη ηα ζεκεξηλά παηδηά έρνπλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ εθείλα πνπ είραλ ηφηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά, γεγνλφο πνπ νδεγεί αθελφο ζηελ αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη αθεηέξνπ ζηνλ ηξφπν παηρληδηνχ. Κάπνηεο ελδεηθηηθέο απαληήζεηο ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ ήηαλ: «είλαη επηζεηηθά», «δελ κνηξάδνληαη ηα παηρλίδηα ηνπο», «είλαη εγσηζηηθά», «δελ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο με τον οποίο παίηουν τα παιδιά; Δεν παίηουν ςτισ γωνιζσ 5% 11% Θ/Υ (Ραιχνίδια χωρίσ κίνθςθ) 8% 25% Χαρακτθριςτικά ςθμερινϊν παιδιϊν 48% Μίμθςθ Θρϊων Τθλεόραςθσ 0% 10% 20% 30% 40% 50% Αλλαγι ςυνκθκϊν ηωισ Γράφθμα 22. Ερϊτθςθ 6iiγ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ζπκβηβάδνληαη», θ.ι.π. Ζ ζπλερήο ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε ηνπο ειεθηξνληθνύο ππνινγηζηέο θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα (11%) θαη ε κίκεζε εξώσλ ηεο ηειεόξαζεο (8%) απνηέιεζαλ δχν επηπιένλ ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη λεπηαγσγνί πίζηεπαλ φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά έρεη αιιάμεη εθφζνλ, φπσο αλέθεξαλ, ηα παηδηά παίδνπλ πεξηζζφηεξα κνλαρηθά παηρλίδηα, θαζψο θαη παηρλίδηα ηεο «θαξέθιαο», ρσξίο ίρλνο θίλεζεο. Σέινο, έλα κηθξφ πνζνζηφ (5%) αλέθεξε φηη ηα παηδηά ζην λεπηαγσγείν δελ παίδνπλ πιένλ νξγαλσκέλα θαη γηα κεγάιν ρξνληθφ 64

65 δηάζηεκα ζηηο γσληέο φπσο παιαηφηεξα, θη απηφ γηαηί βαξηνχληαη πνιχ πην εχθνια ηα παηρλίδηα πνπ ππάξρνπλ ζην ρψξν (βι. Γξάθεκα 22). Όζνλ αθνξά ηνπο γνλείο, ην 56% απ απηνχο αλέθεξε φηη ηα παηδηά έρνπλ θαηά θχξην ιφγν αιιάμεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ εθφζνλ παιαηφηεξα έπαηδαλ πεξηζζφηεξα νκαδηθά παηρλίδηα θαη ζηελ επνρή καο θπξίσο αηνκηθά. Δπίζεο, ην 30% ησλ γνλέσλ αλέθεξαλ φηη νη ζεκεξηλέο ζπλζήθεο δσήο, δειαδή ε έιιεηςε ειεχζεξνπ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο με τον οποίο παίηουν τα παιδιά; 60% 56% Ατομικό παιχνίδι/ όχι ομαδικό 50% Μίμθςθ ΤV 40% 30% 30% 21% 23% Θ/Υ, Θλεκτρονικά 20% 10% 9% Σθμερινζσ Συνκικεσ Ηωισ 0% Τρόποσ Ραιχνιδιοφ Χαρακτθριςτικά ςθμερινϊν παιδιϊν Γράφθμα 23. Ερϊτθςθ 5iiγ από το ερωτθματολόγιο των γονζων ρψξνπ πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ εγθιεηζκφ ησλ παηδηψλ ζε θιεηζηνχο ρψξνπο, έρεη νδεγήζεη ζηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ ηνπ παηρληδηνχ, ελψ ην 23% επεζήκαλε ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλώλ παηδηώλ σο αηηία αιιαγήο. Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ αλαθέξζεθαλ ήηαλ παξφκνηα κε εθείλα πνπ αλέθεξαλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ επηζεηηθφηεηα ησλ παηδηψλ, ηνλ εγσηζκφ ηνπο, ηελ έληνλε λεπξηθφηεηά ηνπο, ηελ έιιεηςε ζπγθέληξσζεο, θπξίσο ιφγσ ηνπ θνξεζκνχ ζηα παηρλίδηα, θαζψο θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο. Σέινο, ε κίκεζε ησλ εξώσλ ηεο ηειεόξαζεο θαη ε ρξήζε ησλ ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηώλ θαηά 21% θαη 9% αληίζηνηρα, απνηέιεζαλ αηηίεο πνπ, ζχκθσλα κε ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο γνλείο, νδήγεζαλ ζηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ (βι. Γξάθεκα 23). 65

66 VIII) Δξώηεζε 6iiδ θαη 5iiδ ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ ηα παηδηά επηιύνπλ ηηο κεηαμύ ηνπο ζπγθξνύζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνύ; Ναη ή όρη; χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ εξψηεζε απηή, ε γεληθή εληχπσζε πνπ επηθξάηεζε αλάκεζα ζε απηνχο πνπ πίζηεπαλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο που τα παιδιά επιλφουν τισ μεταξφ τουσ ςυγκροφςεισ κατά τθ διάρκεια του παιχνιδιοφ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 8% 35% 57% Γράφθμα 25. Ερϊτθςθ 6iiδ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ζηηο κέξεο καο έρεη δηαθνξνπνηεζεί απφ ην παηρλίδη ζηηο κέξεο ηνπο, είλαη φηη έρεη αιιάμεη ηφζν ην είδνο θαη ν ηξφπνο παηρληδηνχ φζν θαη ν ηξόπνο επίιπζεο ησλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο τρόπο που τα παιδιά επιλφουν τισ μεταξφ τουσ ςυγκροφςεισ κατά τθ διάρκεια του παιχνιδιοφ; ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 8% ΝΑΙ 38% ΠΧΙ 54% Γράφθμα 24. Ερϊτθςθ 5iiδ από το ερωτθματολόγιο των γονζων ζπγθξνύζεσλ κεηαμχ ησλ παηδηψλ. πγθεθξηκέλα, ην 57% ησλ εθπαηδεπηηθψλ δήισζε φηη ηα παηδηά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθέο ζπκπεξηθνξέο απφ παιαηφηεξα, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζπρλά ζηε δπζθνιία επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ κεηαμχ ηνπο. Απφ ηνπο ππφινηπνπο εθπαηδεπηηθνχο ην 35% αλέθεξε φηη δελ έρεη παξαηεξήζεη αιιαγέο ζηνλ ηξφπν πνπ ηα παηδηά δηαρεηξίδνληαη ηηο κεηαμχ ηνπο δηαθσλίεο ελψ ην 8% δελ αλέθεξε ηίπνηα (βι. Γξάθεκα 24). 66

67 Αληίζεηα απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη γνλείο ζε πνζνζηφ 54%, επεζήκαλαλ φηη δελ πηζηεχνπλ φηη ν ηξφπνο επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ έρεη αιιάμεη. Όπσο αλέθεξαλ ραξαθηεξηζηηθά: «ηα παηδηά καιψλνπλ, ζπκψλνπλ, θηιηψλνπλ θαη μαλακαιψλνπλ, φπσο θάλακε θαη εκείο κηθξνί». Σν 38% ησλ γνλέσλ κφλν πίζηεπαλ φηη ν ραξαθηήξαο θαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ έρεη κεηαιιαρζεί ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε λα έρνπλ νδεγήζεη ζε αιιαγή ηνπ ηξόπνπ επίιπζεο ησλ κεηαμύ ηνπο ζπγθξνύζεσλ θαη δηαθνξψλ. Οη ππφινηπνη γνλείο (8%) δελ απάληεζαλ ζηελ εξψηεζε (βι. Γξάθεκα 25). Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο που τα παιδιά επιλφουν τισ μεταξφ τουσ ςυγκροφςεισ κατά τθ διάρκεια του παιχνιδιοφ; Επικετικότθτα- Βία (πρότυπα τθλεόραςθσ) 75% Πχι διάλογοσ Εγωιςτικά- δεν μοιράηονται 15% 13% 10% 21% Λφνουν διαφορζσ με επζμβαςθ μεγάλων Λφνουν μόνα τουσ τα προβλιματα Τρόποσ επίλυςθσ ςυγκροφςεων Γράφθμα 26. Ερϊτθςθ 6iiδ από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν Απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ αλέθεξαλ φηη ν ηξφπνο πνπ ηα παηδηά επηιχνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο έρεη αιιάμεη, ε πιεηνςεθία ηνπο (75%), πίζηεπε φηη ηα παηδηά, ζηηο κέξεο καο, είλαη πην επηζεηηθά θαη πξνζπαζνχλ λα επηβάιινπλ ηελ άπνςή ηνπο κε βίαην ηξφπν. Δπίζεο, ην 21% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά ιχλνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο κφλα ηνπο ρσξίο λα δεηνχλ ηελ επέκβαζε θάπνηνπ κεγαιχηεξνπ. Κάπνηνη λεπηαγσγνί (15%) αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά δελ ζπδεηνύλ θαζφινπ κεηαμχ ηνπο θαη φηη ν δηάινγνο είλαη ζηνηρείν πνπ ιείπεη απφ ην παηρλίδη ηνπο. Αθφκε, 13% απ απηνχο πεξηέγξαςαλ ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ σο κία δηαδηθαζία κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηελ άξλεζε λα κνηξαζηνχλ αληηθείκελα κεηαμχ ηνπο, γεγνλφο πνπ ζπκπιεξψλεη ηελ αληίιεςή ηνπο φηη ηα παηδηά έρνπλ ζπκπεξηθνξέο αλάξκνζηεο θαη εγσηζηηθέο. Σέινο, ην 10% ησλ λεπηαγσγψλ, ηφληζε ηδηαίηεξα ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά, φηαλ έξζνπλ ζε 67

68 ζχγθξνπζε κεηαμχ ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο, δελ κπνξνχλ λα ιχζνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο κφλα ηνπο, αιιά δεηνύλ ηελ παξέκβαζε ησλ κεγαιύηεξσλ, πξνθεηκέλνπ λα βξνπλ ηξφπνπο ζπλχπαξμεο θαη νκαιήο δηεμαγσγήο ησλ παηρληδηψλ ηνπο (βι. Γξάθεκα 26). πκβαδίδνληαο κε ηηο παξαπάλσ απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαη νη γνλείο Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο τρόπο που τα παιδιά επιλφουν τισ μεταξφ τουσ ςυγκροφςεισ κατά τθ διάρκεια του παιχνιδιοφ; 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 71% 33% 19% 15% Τρόποσ επίλυςθσ ςυγκροφςεων Βίαιθ Αντίδραςθ Δυςκολία Συνεργαςίασ Χρθςιμοποιοφν διάφορουσ τρόπουσ για να περάςει το δικό τουσ Λφνουν διαφορζσ με βοικεια γονιοφ Γράφθμα 27. Ερϊτθςθ 5iiδ από το ερωτθματολόγιο των γονζων εμέθξαζαλ πξψηα απ φια (71%) ηελ άπνςε φηη ηα παηδηά φηαλ παίδνπλ θαη δηαθσλνχλ γηα θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ, ζπρλά αληηδξνχλ βίαηα θαη επηζεηηθά. Δπίζεο, θάπνηνη γνλείο ζε πνζνζηφ (33%) αλέθεξαλ πσο ν ηξφπνο επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ έρεη αιιάμεη ζεκαληηθά, θαζψο ηα παηδηά ζήκεξα πξνζπαζνχλ, κε νπνηνδήπνηε κέζν λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο επηζπκίεο ηνπο θαη κε άιια ιφγηα λα «πεξάζεη» ην δηθό ηνπο. Αθφκε, φπσο νη εθπαηδεπηηθνί έηζη θαη νη γνλείο (15% ) παξαηήξεζαλ φηη ηα παηδηά ζηελ επνρή καο δελ είλαη ζε ζέζε λα ιχζνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ ηνπο θαη γηα ην ιφγν απηφ ζπρλά πξνζηξέρνπλ ζηνπο γνλείο γηα εμεχξεζε ιχζεσλ. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε έλαο γνλέαο απηφ ζπκβαίλεη «γηαηί ηα παηδηά ζθέθηνληαη ηδηαίηεξα εγσηζηηθά θαη θαλέλα απφ απηά δελ ππνρσξεί γηα λα βξεζεί κία ζπκβηβαζηηθή ιχζε κεηαμχ ηνπο». Απηή αθξηβψο ε άπνςε επεμεγεί θαη ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά δχζθνια ζπλεξγάδνληαη φπσο πίζηεπε ην 9% ησλ γνλέσλ. Απηφ ην θαηλφκελν, είλαη έλαο θαχινο θχθινο, θαζψο ε δπζθνιία ζηε ζπλελλφεζε θαη ζπλεξγαζία νδεγεί ηα παηδηά ζε αθφκε πην εγσηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ηειηθά ζηξέθνπλ ην παηρλίδη ηνπο ζε αδηέμνδν (βι. Γξάθεκα 27). 68

69 ΗΥ) Δξώηεζε 6iiε θαη 5iiε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζην πόηε ή/θαη πνύ παίδνπλ ηα παηδηά; Ναη ή όρη; ηελ εξψηεζε απηή, ε πιεηνςεθία ηφζν ησλ εθπαηδεπηηθψλ (84%) φζν θαη ησλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και που παίηουν τα παιδιά; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 8% 8% 84% Γράφθμα 28. Ερϊτθςθ 6iiε από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν γνλέσλ (91%), νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ έρεη αιιάμεη απφ ηφηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά, αλέθεξαλ φηη απηφ ζπλέβε γηαηί έρεη αιιάμεη ηφζν ν ρψξνο αιιά θαη ν ρξφλνο ηνπ παηρληδηνχ. Απφ ηνπο ππφινηπνπο, ην 8% ησλ εθπαηδεπηηθψλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και ποφ παίηουν τα παιδιά; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 3% 6% 91% Γράφθμα 29. Ερϊτθςθ 5iiε από το ερωτθματολόγιο των γονζων θαζψο θαη ην 6% ησλ γνλέσλ, ηζρπξίζηεθαλ φηη δελ έρεη αιιάμεη νχηε ην πφηε αιιά νχηε θαη ην πνπ ηα παηδηά παίδνπλ εθφζνλ, φπσο αλέθεξαλ, ηα παηδηά, φπσο θαη παιαηφηεξα, παίδνπλ φιε ηελ εκέξα θαη παληνχ θαζψο φηη βξίζθνπλ ην κεηαηξέπνπλ ζε παηρλίδη. Σέινο, ην 8% ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ην 6% ησλ γνλέσλ δελ απάληεζε ζηε ζπγθεθξηκέλε εξψηεζε (βι Γξαθήκαηα 28 θαη 29). 69

70 Μζροσ Ραιχνιδιοφ Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ απάληεζαλ φηη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ έρεη Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και ποφ παίηουν τα παιδιά; Ζλλειψθ ανοιχτϊν χϊρων 21% 47% Ρεριφραγμζνοι χϊροι 29% Σχολείο 36% 70% Ραιδότοποι 0% 20% 40% 60% 80% Διαμζριςμα Γράφθμα 30. Ερϊτθςθ 6iiε από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν αιιάμεη σο πξνο ην ρώξν, ζηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά, ην 70% αλέθεξε φηη ηα παηδηά παίδνπλ θπξίσο κέζα ζηα δηακεξίζκαηα θαη φρη ζε εμσηεξηθνχο ρψξνπο, φπσο ζπλέβαηλε παιηφηεξα. πκπιεξσκαηηθά ην 47% ησλ λεπηαγσγψλ, πνιινί εθ ησλ νπνίσλ αλέθεξαλ ηα δηακεξίζκαηα σο κέξνο παηρληδηνχ, έθαλαλ ιφγν γηα κείσζε θαη έιιεηςε εμσηεξηθώλ ρώξσλ παηρληδηνχ, φπσο ήηαλ παιαηφηεξα νη αιάλεο θαη νη απιέο ησλ ζπηηηψλ. εκαληηθφ πνζνζηφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (36%) παξαηήξεζε φηη ηα παηδηά παίδνπλ ζε παηδόηνπνπο, ζε θιεηζηνχο δειαδή ρψξνπο. Κάπνηνη εθπαηδεπηηθνί (29%) ζεψξεζαλ πσο ηα παηδηά παίδνπλ κφλν ζην λεπηαγσγείν θαη φηη ηηο ππφινηπεο ψξεο πνπ ηνπο απνκέλνπλ δελ έρνπλ πνπ λα παίμνπλ. Σέινο, κεξηθνί εθπαηδεπηηθνί (21%), ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ γεληθφηεξν φξν «πεξηθξαγκέλνη ρώξνη», ηζρπξίζηεθαλ φηη ηα παηδηά πιένλ παίδνπλ κφλν ζε ρψξνπο φπνπ ππάξρεη ε επηηήξεζε ησλ κεγαιχηεξσλ, ζπκπεξηιακβάλνληαο ζηελ θαηεγνξία απηή ην ζρνιείν, ην ζπίηη θαη ηνπο παηδφηνπνπο. Ο ιφγνο πνπ ζπκβαίλεη απηφ, φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξαλ, είλαη ν θφβνο, ε μελνθνβία αιιά θαη ε αίζζεζε αζθάιεηαο πνπ δεκηνπξγεί ν θιεηζηφο ρψξνο ζηνπο ελήιηθνπο (βι. Γξάθεκα 30). 70

71 Σνλ ίδην απηφ ιφγν, επηθαιέζηεθαλ θαη νη πεξηζζφηεξνη γνλείο πνπ απάληεζαλ φηη έρεη αιιάμεη ηφζν ν ρψξνο φζν θαη ν ρξφλνο ηνπ παηρληδηνχ. Έηζη, ε πιεηνςεθία (41%), αλέθεξε φηη ιφγσ ηνπ θφβνπ θαη ηεο αλαζθάιεηαο πνπ λνηψζνπλ γηα ηελ αθεξαηφηεηα ησλ παηδηψλ ηνπο, θπξίσο ζηηο κεγάιεο πφιεηο, εμαηηίαο ηεο ζπλερψο Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και ποφ παίηουν τα παιδιά; Σπίτι 45% 40% 35% 38% 35% 41% Ραιδότοπουσ 30% 25% 20% 15% 10% 14% Σε εςωτερικοφσ χϊρουσ/αςφαλείσ χϊροι 5% 0% Μζροσ Ραιχνιδιοφ Σε εξωτερικοφσ χϊρουσ Γράφθμα 31. Ερϊτθςθ 5iiε από το ερωτθματολόγιο των γονζων απμαλφκελεο εγθιεκαηηθφηεηαο, επηηξέπνπλ ζηα παηδηά ηνπο λα παίδνπλ κφλν ζε εζσηεξηθνύο ρώξνπο, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο θάπνηνπο εμσηεξηθνχο ρψξνπο, φπνπ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ηεο επηηήξεζήο ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θάπνηνη γνλείο (38%) αλέθεξαλ φηη ην θπξηφηεξν κέξνο παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ δελ είλαη πιένλ ε απιή θαη ν δξφκνο ηεο γεηηνληάο, αιιά ην ζπίηη/δηακέξηζκα, φπνπ ηα παηδηά απνκνλψλνληαη θαη παίδνπλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, θαηά θχξην ιφγν, ειεθηξνληθά παηρλίδηα. πκπιεξσκαηηθέο, κε ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ πνπ αθνξνχζαλ ηνλ εγθιεηζκφ ησλ παηδηψλ ζην ζπίηη, ήηαλ νη απαληήζεηο ησλ γνλέσλ (35%) πνπ αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά παίδνπλ θπξίσο κέζα ζε «παηδόηνπνπο», δειαδή ζε θαθεηέξηεο κε ρψξνπο παηρληδηνχ γηα ηα παηδηά. ηελ αληίζεηε πιεπξά, έλα πνζνζηφ γνλέσλ (14%), αληηκεηψπηζε ηελ αιιαγή ζην ρψξν ηνπ παηρληδηνχ δηαθνξεηηθά θαζψο έθαλε ιφγν γηα αχμεζε ησλ εμσηεξηθώλ ρώξσλ παηρληδηνχ θαη κεγαιχηεξε ειεπζεξία ησλ παηδηψλ (βι. Γξάθεκα 31). 71

72 Όζνλ αθνξά ηνλ ρξόλν ηνπ παηρληδηνχ, ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη γνλείο ζε πνζνζηά 34% θαη 54% αληίζηνηρα, αλέθεξαλ πσο ε έιιεηςε ειεύζεξνπ ρξόλνπ ησλ Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και ποφ παίηουν τα παιδιά; 35% 30% 34% Ζλειψθ χρόνου γονζων 25% 20% 15% 10% 12% 16% 6% Ζλειψθ χρόνου παιδιϊν Συγκεκριμζνοσ χρόνοσ 5% 0% Χρόνοσ Ραιχνιδιοφ TV/ Θ/Υ Γράφθμα 33. Ερϊτθςθ 6iiε από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν παηδηψλ έρεη νδεγήζεη θαη ζε κείσζε ηνπ ρξφλνπ ηνπ παηρληδηνχ ηνπο. Πεξηγξάθνληαο απηφ ην θαηλφκελν θαη νη δχν θαηεγνξίεο εξσηεζέλησλ, ηζρπξίζηεθαλ φηη ηα παηδηά ζηελ επνρή καο, ζε αληίζεζε κε ηε δηθή ηνπο παηδηθή ειηθία, έρνπλ πνιιέο ππνρξεψζεηο Τπάρχουν αλλαγζσ ςτο πότε ι/και ποφ παίηουν τα παιδιά; 54% 50% 5% 0% Χρόνοσ Ραιχνιδιϊν Ελεφκεροσ χρόνοσ πολφ περιοριςμζνοσ TV και Θ/Υ Γράφθμα 32. Ερϊτθςθ 5iiε από το ερωτθματολόγιο των γονζων θαη αζρνινχληαη κε πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο αζιεηηζκφ, ρνξφ, θ.ι.π. πνπ δελ ηνπο αθήλνπλ ειεχζεξν ρξφλν γηα παηρλίδη, εθηφο απφ ηα αββαηνθχξηαθα πνπ ν ρξφλνο ηνπο 72

73 είλαη πεξηζζφηεξνο. Δηδηθφηεξα, θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί (16%) αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά ηνπο παίδνπλ κφλν ζπγθεθξηκέλεο ψξεο θαη κέξεο, φπσο βξαδηλέο ψξεο θαη ηα αββαηνθχξηαθα, θαη φρη φπνηε εθείλα ζέινπλ. Αθφκε, 12% ησλ λεπηαγσγψλ, ηζρπξίζηεθαλ φηη φπσο ηα παηδηά, έηζη θαη νη γνλείο δελ έρνπλ ειεύζεξν ρξόλν, ιφγσ ησλ πνιιψλ ππνρξεψζεψλ ηνπο, κε απνηέιεζκα λα κεηψλεηαη ν ρξφλνο απαζρφιεζεο κε ηα παηδηά, ν ρξφλνο παξακνλήο ηνπο ζην ζπίηη θαη άξα θαη ν ρξφλνο παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ. Σέινο, ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη γνλείο ζε πνζνζηφ 6% θαη 5% αληίζηνηρα, παξαηήξεζαλ φηη ν ρξφλνο παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ έρεη κεησζεί ιφγσ ηεο πνιχσξεο αθελφο παξαθνινχζεζεο ηεο ηειεόξαζεο θαη αθεηέξνπ ελαζρφιεζεο κε ηνλ ειεθηξνληθό ππνινγηζηή (βι. Γξαθήκαηα 32 θαη 33). Υ) Δξώηεζε 8 ε θαη 6 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Αλ έρεηε δηαπηζηώζεη αιιαγέο ζην παηρλίδη ζηελ επνρή καο πηζηεύεηε όηη απηέο έρνπλ θάπνην αληίθηππν ζηε κάζεζε ή/ θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηώλ; Ναη ή όρη; Πνιινί εθπαηδεπηηθνί αιιά θαη γνλείο έρνπλ παξαηεξήζεη δηαθφξσλ εηδψλ 80% Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; 70% 60% 50% 40% 76% 30% 20% 10% 13% 11% 0% ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ Γράφθμα 34. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 76% ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ην 81% ησλ γνλέσλ αλέθεξαλ φηη νη αιιαγέο απηέο έρνπλ αληίθηππν ηφζν ζηε κάζεζε φζν θαη ζηελ ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. Αληίζεηα, κφιηο 13% ησλ λεπηαγσγψλ θαη 15% 73

74 ησλ γνλέσλ απάληεζαλ φηη δελ πηζηεύνπλ φηη νη αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; 15% 4% ΝΑΙ ΠΧΙ 81% ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ Γράφθμα 35. Ερϊτθςθ 6 από το ερωτθματολόγιο των γονζων έρνπλ θάπνηεο ζπλέπεηεο ζηελ ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζή ηνπο. Σέινο, έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ εθπαηδεπηηθψλ (11%) θαη έλα κηθξφηεξν γνλέσλ (4%) δελ απάληεζαλ θαζφινπ ζηελ εξψηεζε απηή (βι. Γξαθήκαηα 34 θαη 35). Αλ λαη παξαθαινύκε εμεγείζηε: Απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ αλέθεξαλ φηη παξαηήξεζαλ αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ, εμαηηίαο ηεο αιιαγήο ηνπ ηξφπνπ, ηνπ είδνπο αιιά θαη ηνπ ρξφλνπ θαη ρψξνπ παηρληδηνχ ηνπο, θάπνηνη παξαηήξεζαλ ζεηηθέο ζπλέπεηεο ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζε θαη θάπνηνη αξλεηηθέο. πγθεθξηκέλα, ην 14% αλέθεξε φηη ηα παηδηά, κέζσ ησλ εμειηγκέλσλ παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ, αλαπηχζζνπλ επηθνηλσληαθέο ηθαλφηεηεο θαη δηάθνξεο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο, ηφζν Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; Συνεργατικότθτα Μακαίνουν μζςα από το παιχνίδι 20% 6% 14% 0% Θετικά για τθ ςυμπεριφορά και τθ μάκθςθ Γράφθμα 36. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν 74

75 Αρνθτικά για υμπεριφορά απφ πιεπξάο γλψζεσλ φζν θαη απφ πιεπξάο ηθαλνηήησλ. Δπίζεο ην 6% ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έβιεπαλ ζεηηθά ην δήηεκα ησλ αιιαγψλ ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, παξαηήξεζαλ πσο ηα παηδηά έρνπλ κάζεη λα ζπκπεξηθέξνληαη κε πνιχ θαιχηεξνπο ηξφπνπο απ φηη παιαηφηεξα, θαζψο επηθνηλσλνχλ, ζπλεξγάδνληαη θαη κνηξάδνληαη ηα παηρλίδηα ηνπο κε ηα άιια παηδηά πην εχθνια, εμαηηίαο ηεο πιεζψξαο πιηθψλ πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο (βι. Γξάθεκα 36). Αληίζεηε ηειείσο άπνςε απφ ηνπο παξαπάλσ έρνπλ ην 54% ησλ εθπαηδεπηηθψλ, Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; Αντικοινωνικότθτα- Καταπίεςθ 54% 16% Εγωκεντριςμόσ 51% Επικετικότθτα 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Γράφθμα 37. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν νη νπνίνη αλέθεξαλ φηη νη αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, ε ρξήζε ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ θαη ε απνκφλσζε πνπ απηή ζπλεπάγεηαη, έρνπλ νδεγήζεη ζε αληηθνηλσληθέο θαη αηνκηθηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο. Δπίζεο ην 51% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξε πσο ηα παηδηά έρνπλ επεξεαζηεί πνιχ απφ ηηο επηθξαηνχζεο «θαηαπηεζηηθέο» γη απηά ζπλζήθεο δσήο, θαζψο θαη απφ ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα, κε απνηέιεζκα λα παξνπζηάδνπλ επηζεηηθέο θαη βίαηεο ζπκπεξηθνξέο πνπ, παιαηφηεξα εθδειψλνληαλ ζε πνιχ κηθξφηεξν βαζκφ απ φηη ζηελ επνρή καο. Απηέο κάιηζηα ηείλνπλ λα γίλνπλ νη θαηεμνρήλ ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ θαηά ηε δηάξθεηα φινπ ηνπ παηρληδηνχ θαη φρη κφλν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπγθξνχζεσλ θαη ησλ δηαθσληψλ ηνπο. Σέινο, αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, ιφγσ ησλ παξαηεξνχκελσλ αιιαγψλ ζην παηρλίδη, αλέθεξε θαη έλα πνζνζηφ λεπηαγσγψλ ηεο ηάμεσο ηνπ 16%, νη νπνίνη έθαλαλ ιφγν γηα ηελ επαλαιακβαλφκελε εκθάληζε εγσθεληξηθώλ ζπκπεξηθνξψλ απφ ηα 75

76 παηδηά. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε κία λεπηαγσγφο: «ηα παηδηά δελ δέρνληαη σο ζσζηή θακία άιιε γλψκε, πηζηεχνπλ φηη έρνπλ πάληα δίθην θαη παίδνπλ πνιχ εγσηζηηθά» (βι. Γξάθεκα 37). Έλα πνζνζηφ 27% ησλ λεπηαγσγψλ έθαλε ιφγν θαη γηα πνιιέο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζηνλ ηνκέα ηεο κάζεζεο ησλ παηδηψλ. Σν 14% απ απηνχο αλέθεξαλ φηη, ιφγσ ηεο πιεζψξαο ησλ έηνηκσλ παηρληδηψλ, θαζψο θαη ιφγσ ηεο πνιχσξεο απαζρφιεζεο ησλ παηδηψλ κε ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα θαη ηελ ηειεφξαζε, ε θαληαζία θαη ε δεκηνπξγηθόηεηα ησλ παηδηψλ δελ αλαπηχζζεηαη ζε ηέηνην βαζκφ φζν Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; Δεν ςκζφτονται- Ρεριμζνουν ζτοιμεσ λφςεισ Δεν αναπτφςςεται θ φανταςία και θ δθμιουργικότθτα 13% 14% Αρνθτικά για μάκθςθ Γράφθμα 38. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν παιαηφηεξα, πνπ ηα παηρλίδηα ήηαλ θαζαξά δεκηνπξγήκαηα ησλ παηδηψλ. Σν ππφινηπν 13% ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έθαλαλ ιφγν γηα ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ, πεξηγξάθνπλ ηα παηδηά σο αλππφκνλα, ρσξίο δηάζεζε λα ζθεθηνύλ θαη λα «δνξίζνπλ ην κπαινπδάθη ηνπο». Σα παηδηά απηά ζην ζρνιείν θαη ζην ζπίηη, ηφζν ζηηο νξγαλσκέλεο φζν θαη ζηηο απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο, αξλνχληαη λα πξνζπαζήζνπλ, θαη δεηνχλ πάληα ηηο έηνηκεο ιχζεηο θαη ηε βνήζεηα ησλ κεγαιπηέξσλ, πξάγκα ην νπνίν νθείιεηαη ζηηο πνιιέο αιιαγέο ζηηο θαζεκεξηλέο ηνπο ζπλήζεηεο (βι. Γξάθεκα 38). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη γνλείο, νη νπνίνη εμήγεζαλ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο πίζηεπαλ φηη νη αιιαγέο ζην παηρλίδη έρνπλ αληίθηππν ζηε κάζεζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, ζε πνζνζηφ 46% ηζρπξίζηεθαλ φηη ε επηξξνή είλαη κφλν αξλεηηθή γηα ηα παηδηά. πγθεθξηκέλα, ην 20% απηψλ αλέθεξαλ φηη ηα ζεκεξηλά παηδηά έρνπλ δηακνξθψζεη ζπκπεξηθνξέο αληηθνηλσληθέο, εγσηζηηθέο θαη αηνκηθηζηηθέο. Σα 76

77 Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι ςτθν εποχι μασ πιςτεφετε ότι αυτζσ ζχουν κάποιο αντίκτυπο ςτθ μάκθςθ ι/ και ςτθ ςυμπεριφορά των παιδιϊν; 20% 17% 20% 15% 10% 9% 5% 0% Αρνθτικζσ απαντιςεισ Βία/Επικετικότθτα Θ/Υ και ΤV Χαρακτθριςτικά ςθμερινϊν παιδιϊν Γράφθμα 39. Ερϊτθςθ 6 από το ερωτθματολόγιο των γονζων παηδηά δελ κνηξάδνληαη ηα παηρλίδηα ηνπο νχηε ζπλεξγάδνληαη, αληίζεηα πξνζπαζνχλ λα αξπάμνπλ ή λα δηαιχζνπλ ηα παηρλίδηα ησλ ππνινίπσλ παηδηψλ. Σν 17% ησλ γνλέσλ επεζήκαλαλ σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ παηδηψλ ηελ βηαηόηεηα θαη ηελ επηζεηηθόηεηα πνπ εθπέκπνπλ ζε θάζε κνξθή έθθξαζήο ηνπο. Σα παηδηά, φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε έλαο γνλέαο: «δελ αηζζάλνληαη νίθην θαη ιχπε, αιιά αληίζεηα επηδηψθνπλ λα ππεξηζρχζνπλ ζε ζρέζε κε ηα αιιά παηδηά κε νπνηνδήπνηε ηξφπν θαη φιν απηφ νθείιεηαη ζηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη ηα πξφηππα ηεο ηειεφξαζεο». Απηφ ην ηειεπηαίν ζηνηρείν πεξί ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ αλέθεξε θαη έλα πνζνζηφ 9% ησλ γνλέσλ, νη νπνίνη ζεσξνχζαλ πσο ε παξαθνινχζεζε βίαησλ ζθελψλ ζηελ ηειεφξαζε αιιά θαη ε ελαζρφιεζε κε βίαηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα φπνπ θπξηαξρνχλ ηα ηέξαηα θαη νη ππεξήξσεο, έρνπλ νδεγήζεη ζε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην ηί θαη ην πψο καζαίλνπλ ηα παηδηά, ζηε ζπκπεξηθνξά αιιά θαη ην ραξαθηήξα ηνπο (βι. Γξάθεκα 39). ΥΗ) Δξώηεζε 9 ε θαη 7 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Αλ έρεηε δηαπηζηώζεη αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηώλ ζηελ επνρή καο, πνπ νθείινληαη, θαηά ηελ άπνςή ζαο, απηέο; χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ, φπσο δήισζαλ παξαπάλσ, έρνπλ δηαπηζηψζεη δηαθφξσλ εηδψλ αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ, δεκηνπξγήζεθαλ έμη θαηεγνξίεο αηηηψλ θαη παξαγφλησλ πνπ έρνπλ νδεγήζεη ζηηο αιιαγέο απηέο. Μία θαηεγνξία, ε νπνία αλαθέξζεθε απφ ην 49% ησλ λεπηαγσγψλ ήηαλ ε αιιαγή ηνπ ηξόπνπ δσήο. Ζ δσή ζηηο κεγαινππφιεηο θαη ζπλεπψο ε έιιεηςε ρξφλνπ θαη ρψξνπ, 77

78 νδήγεζε ζηελ αιιαγή θαη ησλ ζπλζεθψλ παηρληδηνχ γηα ηα παηδηά. Δπίζεο, σο ζεκαληηθνί παξάγνληεο πνπ ζπληέιεζαλ ζηηο αιιαγέο ηνπ παηρληδηνχ, αλαθέξζεθαλ απφ ην 37% ησλ λεπηαγσγψλ, ε ηειεόξαζε θαη απφ ην 35% νη λέεο ηερλνινγίεο. Οη δχν απηνί παξάγνληεο, θαηά ηελ άπνςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, έρνπλ επεξεάζεη, ζε ππεξζεηηθφ βαζκφ, ηηο επηινγέο ησλ παηδηψλ ζρεηηθά κε ην είδνο θαη ηνλ ηξφπν παηρληδηνχ ηνπο π.ρ. εμαηνκίθεπζε παηρληδηνχ, βία, θ.ι.π. Μία αθφκε θαηεγνξία πνπ αλέθεξε ην 25% ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη ε ιηγόηεξε ελαζρόιεζε ησλ γνλέσλ κε ηα παηδηά. χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε, νη γνλείο δελ έρνπλ αξθεηφ ειεχζεξν ρξφλν γηα λα αζρνιεζνχλ κε ηα παηδηά ηνπο, αιιά αθφκε θαη φηαλ έρνπλ, πξνζπαζνχλ λα ηα «μεθνξησζνχλ», γηα λα μεθνπξαζηνχλ θαη ηα αθήλνπλ αλεμέιεγθηα λα βιέπνπλ ηειεφξαζε θαη λα παίδνπλ ειεθηξνληθά παηρλίδηα. Έλαο γεληθφηεξνο παξάγνληαο πνπ έρεη νδεγήζεη ζηηο αιιαγέο ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζχκθσλα κε ην 16% ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη ε θζνξά θαη ε Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι των παιδιϊν ςτθν εποχι μασ, που οφείλονται, κατά τθν άποψι ςασ, αυτζσ; 49% Αλλαγι τρόπου ηωισ 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 37% 35% 25% 16% Λόγοι αλλαγισ του παιχνιδιοφ 7% Λιγότερθ εναςχόλθςθ των γονζων με τα παιδιά Αλλοτρίωςθ ανκρωπίνων ςχζςεων Επιρροι Τθλεόραςθσ Ρρόοδοσ Τεχνολογίασ Νζεσ παιδαγωγικζσ μζκοδοι Γράφθμα 40. Ερϊτθςθ 9 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν αιινηξίσζε ησλ αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ. Ζ δσή ζηηο κεγαινππφιεηο θαη ε ζπλεπαγφκελε απνμέλσζε ησλ αλζξψπσλ, έρνπλ νδεγήζεη ζε αιιαγέο ζηνλ άιινηε αζψν ραξαθηήξα ησλ παηδηψλ, αιιά παξάιιεια έρνπλ νδεγήζεη θαη ζε ζπκπεξηθνξέο πεξηζζφηεξν αηνκηθηζηηθέο, εγσηζηηθέο θαη πην ζπρλά επηζεηηθέο. Σέινο, έλα πνζνζηφ 7% ησλ λεπηαγσγψλ ηζρπξίζηεθε πσο έρνπλ αιιάμεη νη παηδαγσγηθέο κέζνδνη, θαζψο νη απαηηήζεηο ηνπ λεπηαγσγείνπ απφ ηα παηδηά είλαη πνιχ πεξηζζφηεξεο, κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη επαξθήο ρξφλνο γηα απζφξκεην παηρλίδη (βι. Γξάθεκα 40). Όζνλ αθνξά ηνπο γνλείο, κφλν νη δχν πξψηνη παξάγνληεο είλαη θνηλνί κε απηνχο πνπ αλέθεξαλ νη λεπηαγσγνί. Πξφθεηηαη γηα ηελ αιιαγή ηξόπνπ δσήο θαη ηνπ ηξφπνπ 78

79 ηνπ παηρληδηνχ (56%) θαζψο θαη ηε ζπλερφκελε αλάπηπμε θαη δηάδνζε ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ, ε νπνία έρεη σο ζπλέπεηα ηε ζπλερή παξαθνινχζεζε ηεο ηειεόξαζεο θαη ηε καληαθή ελαζρφιεζε κε ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα (46%). Γηα ην 22% ησλ γνλέσλ ζεκαληηθφο είλαη επίζεο ν ξφινο ηεο δηαθήκηζεο, γηαηί επεξεάδεη ηα παηδηά κε χπνπιν θαη έκκεζν ηξφπν λα επηζπκνχλ παηρλίδηα ηα νπνία ζπλήζσο είλαη αθαηάιιεια γη απηά. Έηζη, ηα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ θπξηαξρνχλ ζηε δσή ηνπο, απνηξέπνληάο ηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηε θαληαζία ηνπο. Αθφκε, ε έιιεηςε ρξόλνπ, γηα ην 26% ησλ γνλέσλ, είλαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νθείινληαη νη αιιαγέο ζην παηρλίδη. Ζ δηαθνξά απφ ηνπο λεπηαγσγνχο πνπ αλέθεξαλ ηνλ ίδην παξάγνληα, είλαη πσο νη γνλείο ζε κία πξνζπάζεηα λα απνπνηεζνχλ ηηο επζχλεο ηνπο, δελ επηθεληξψλνληαη ζηελ δηθή ηνπο έιιεηςε ρξφλνπ θαη ηελ Αν ζχετε διαπιςτϊςει αλλαγζσ ςτο παιχνίδι των παιδιϊν ςτθν εποχι μασ, που οφείλονται, κατά τθν άποψι ςασ, αυτζσ; 60% 56% Θλεκτρονικά- Τθλεόραςθ 50% 40% 46% Ζλλειψθ Χρόνου 30% 26% 22% Αλλαγι Τρόπου και υκμοφ Ηωισ 20% 10% 0% Αιτίεσ αλλαγϊν παιχνιδιοφ 14% Ραχνίδια και Διαφιμιςθ Δεν Απάντθςε Γράφθμα 41. Ερϊτθςθ 7 από το ερωτθματολόγιο των γονζων παξακέιεζε ησλ παηδηψλ ηνπο κε εχθνιε ιχζε ηελ παξαθνινχζεζε ηειεφξαζεο, αιιά αληίζεηα αλαθέξνληαη, ζρεδφλ φινη, ζηελ έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ παηδηψλ, ιφγσ ησλ πνιιψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο εθηφο ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Σέινο, αμίδεη λα ηνληζηεί φηη έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ ησλ γνλέσλ (14%) δελ απάληεζε ζηελ εξψηεζε απηή (βι. Γξάθεκα 41). 79

80 ΥΗΗ) Δξώηεζε 10 ε θαη 8 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ θαη γνλέσλ αληίζηνηρα: Τπάξρεη θάηη άιιν πνπ ζα ζέιαηε λα αλαθέξεηε ζρεηηθά κε ην παηρλίδη ησλ παηδηώλ γεληθόηεξα ή ησλ παηδηώλ ζαο/ ηεο ηάμεο ζαο εηδηθόηεξα; Ζ πιεηνςεθία ηφζν ησλ εθπαηδεπηηθψλ φζν θαη ησλ γνλέσλ ζε πνζνζηά 78% θαη 55% αληίζηνηρα, δελ απάληεζε θαζφινπ ζηελ εξψηεζε απηή θαζψο φπσο αλέθεξε Τπάρχει κάτι άλλο που κα κζλατε να αναφζρετε ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν γενικότερα ι των παιδιϊν τθσ τάξθσ ςασ ειδικότερα; 22% θάπνηνο γνλέαο: «ηα αλέιπζα φια ζηηο παξαπάλσ εξσηήζεηο. Γελ έρσ λα ζπκπιεξψζσ πεξαηηέξσ παξαηεξήζεηο». Απφ ηελ άιιε πιεπξά, απ φζνπο απάληεζαλ, νη ιηγφηεξνη ήηαλ λεπηαγσγνί κε πνζνζηφ 22% θαη νη πεξηζζφηεξνη γνλείο κε πνζνζηφ 43% (βι. Γξαθήκαηα 42 θαη 43). ΑΡΑΝΤΘΣΕ 78% ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ Γράφθμα 42. Ερϊτθςθ 10 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ην ζεκείν απηφ, ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη Τπάρχει κάτι άλλο που κα κζλατε να αναφζρετε ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν γενικότερα ι του/ων παιδιοφ/ϊν ςασ ειδικότερα; ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 55% 43% Απαντιςεισ Γράφθμα 43. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των γονζων γνλείο πνπ απάληεζαλ ζηελ εξψηεζε απηή πξνζπάζεζαλ λα θαηαζέζνπλ ηηο ειπίδεο 80

81 ηνπο, ηηο επηζπκίεο θαη ηηο πξνηάζεηο ηνπο γηα ηε βειηίσζε ηνπ παηρληδηνχ, ελψ παξάιιεια ηφληζαλ ηηο σθέιεηεο πνπ απηφ παξέρεη ζηα παηδηά. πγθεθξηκέλα, νη εθπαηδεπηηθνί πνπ έθαλαλ θάπνην ζρφιην, ζ απηή ηελ εξψηεζε, ζε πνζνζηφ 32% αλέθεξαλ φηη γηα φιεο ηηο αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ην παηρλίδη απφ ηφηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά έσο ζήκεξα, επζχλεηαη θπξίσο ν ζχγρξνλνο Τπάρχει κάτι άλλο που κα κζλατε να αναφζρετε ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν γενικότερα ι των παιδιϊν τθσ τάξθσ ςασ ειδικότερα; 35% 30% 32% 32% ΣΥΧΓΟΝΟΣ ΤΟΡΟΣ ΡΑΙΧΝΙΔΙΟΥ 25% 21% ΧΑΑΚΤΘΙΣΤΙΚΑ ΡΑΙΔΙΩΝ 20% 15% 10% 5% 16% 16% ΧΟΝΟΣ- ΧΩΟΣ ΟΛΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 0% Γράφθμα 44. Ερϊτθςθ 10 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ηξφπνο δσήο θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ν ζχγρξνλνο ηξφπνο παηρληδηνχ. Αλαιχνληαο απηή ηελ θαηεγνξία ησλ απαληήζεσλ, παξαηεξνχκε πσο νη πεξηζζφηεξνη έθαλαλ ιφγν γηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα, γηα ζπλερή παξαθνινχζεζε ηεο ηειεφξαζεο θαη γηα παξάιιειε κείσζε ηεο ελαζρφιεζεο κε παξαδνζηαθά νκαδηθά παηρλίδηα. Οη λεπηαγσγνί λνζηαιγνχλ ηα παιηά «θαιά» (φπσο αλέθεξαλ) παηρλίδηα, ηα νπνία δελ ήηαλ έηνηκαβηνκεραλνπνηεκέλα, φπσο είλαη ηα πεξηζζφηεξα ηεο επνρήο καο. Αληίζεηα, ήηαλ δεκηνπξγήκαηα ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ απφ θπζηθά πιηθά, γεγνλφο πνπ νδεγνχζε ζηελ αλάπηπμε ηεο θαληαζίαο, ηεο απηελέξγεηαο θαη ηνπ απζνξκεηηζκνχ, πνπ έρνπλ αηνλίζεη ζηηο κέξεο καο. Οη δχν επφκελεο θαηεγνξίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηηο παξαηεξήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπγθέληξσζαλ ην ίδην πνζνζηφ ηεο ηάμεσο ηνπ 16%. Ζ κία θαηεγνξία ζπκπιεξψλεη ηελ πξψηε θαη αθνξά ηηο ζπλζήθεο παηρληδηνχ, εθφζνλ πξφθεηηαη γηα ηα 81

82 ζρφιηα πεξί ηεο έιιεηςεο ρξφλνπ θαη ειεχζεξνπ, ππαίζξηνπ ρψξνπ παηρληδηνχ. πγθεθξηκέλα, θάπνηνο εθπαηδεπηηθφο αλέθεξε φηη «είλαη αλάγθε νη γνλείο λα βξνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα παίδνπλ κε ηα παηδηά ηνπο θαη λα κελ ηα θνξηψλνπλ κε άιιεο ππνρξεσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο». Παξάιιεια, φκσο δελ απνηειεί ιχζε λα ηα αθήλνπλ ειεχζεξα λα παξαθνινπζνχλ απεξηφξηζηεο ψξεο ηειεφξαζε ή λα παίδνπλ κφλν κε ειεθηξνληθά παηρλίδηα βξίζθνληαο έηζη νη ίδηνη ηελ επθαηξία λα εξεκήζνπλ. Χο απνηέιεζκα φισλ απηψλ, παξνπζηάδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ, πνπ πνιινί λεπηαγσγνί αλέθεξαλ σο βαζηθφ πξφβιεκα ζηε ζπλελλφεζε θαη επηθνηλσλία ησλ παηδηψλ κεηαμχ ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθά πνπ δπζρεξαίλνπλ ηε δηεμαγσγή ελφο νκαδηθνχ παηρληδηνχ, ζχκθσλα κε ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο λεπηαγσγνχο, είλαη ε έιιεηςε ππνκνλήο, ν εγσηζκφο, ε επηζεηηθφηεηα, θαζψο θαη ν ζπλερήο αληαγσληζκφο πνπ δηαθαηέρεη ηα παηδηά. Δπίζεο, έλα πνζνζηφ 32% ησλ λεπηαγσγψλ έθαλαλ ιφγν γηα ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν ηεο νηθνγέλεηαο αιιά θαη ηνπ ζρνιείνπ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο αξλεηηθέο αιιαγέο ηνπ παηρληδηνχ. Αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί ηφληζαλ φηη είλαη αλάγθε λα αλαγλσξηζηεί ή λα επαλαπξνζδηνξηζηεί ε αμία ηνπ παηρληδηνχ γηα φινπο ηνπο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ θαη θπξίσο γηα ηελ ςπρηθή ηνπ πγεία θαη παξάιιεια λα επηδησρζεί ηφζν απφ ηελ πνιηηεία θαη ην ζρνιείν φζν θαη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην παηρλίδη λα παξακείλεη ε βαζηθή θαη ζπνπδαηφηεξε δξαζηεξηφηεηα ησλ παηδηψλ. Δηδηθφηεξα, γηα ηνλ ξφιν ησλ παηδαγσγψλ, θάπνηνο αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά: «ε θχξηα επηδίσμή καο πξέπεη λα είλαη ν εκπινπηηζκφο θαη ε ελζάξξπλζε ηνπ παηρληδηνχ έηζη ψζηε λα θηλεηνπνηεζεί ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ γηα κάζεζε, λα πξναρζεί ε απφθηεζε γλψζεσλ θαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ θαζψο θαη λα δνζνχλ επθαηξίεο ζηα παηδηά γηα έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ θαη ρξήζε πνηθίισλ πεγψλ θαη πιηθνχ». Σέινο, θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί (21%) ζπκπιήξσζαλ ηηο απαληήζεηο πνπ έδσζαλ ζε φιν ην εξσηεκαηνιφγην κε ζρφιηα πνπ παξνπζηάδνπλ θαη κία ζεηηθή πιεπξά ησλ αιιαγψλ ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ. Οη θαιχηεξα νξγαλσκέλνη ρψξνη ηνπ λεπηαγσγείνπ απφ πιεπξάο πιηθνχ αιιά θαη ηεηξαγσληθψλ κέηξσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζε θάζε παηδί, ε ρξήζε νπνηνπδήπνηε πιηθνχ θαη ε κεηαηξνπή ηνπ ζε παηρλίδη έζησ θαη ζπκβνιηθά απνηεινχλ ζηνηρεία πνπ δίλνπλ κία αίζζεζε αηζηνδνμίαο γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ ηνπ παηρληδηνχ (βι. Γξάθεκα 44). Όζνλ αθνξά ηνπο γνλείο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο νη θαηεγνξίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηα ζρφιηά ηνπο ζηελ ηειεπηαία εξψηεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, 82

83 είλαη ζρεδφλ ίδηεο κε απηέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 50% απ απηνχο πνπ παξαηήξεζαλ αιιαγέο ζην είδνο παηρληδηψλ πνπ παίδνπλ ηα παηδηά, ηφληζαλ φηη πξέπεη λα ιεθζνχλ ζρεηηθά κέηξα. Ζ ελίζρπζε ησλ νκαδηθψλ παξαδνζηαθψλ παηρληδηψλ θαζψο θαη ε ελεκέξσζε φισλ γηα ηελ επηηαθηηθή κείσζε ηεο ππεξβνιηθήο ελαζρφιεζεο κε ειεθηξνληθά παηρλίδηα θαη ηελ ηειεφξαζε, είλαη πξάμεηο πνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ ζηαδηαθή ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε ιηγφηεξν αηνκηθά παηρλίδηα ηα νπνία ζηξέθνπλ ηα ίδηα ζηελ απνκφλσζε θαη ηα θάλνπλ αληηθνηλσληθά θαη επηζεηηθά. Τπάρχει κάτι άλλο που κα κζλατε να αναφζρετε ςχετικά με το παιχνίδι των παιδιϊν γενικότερα ι του/ων παιδιοφ/ϊν ςασ ειδικότερα; 50% 50% 45% ΕΞΩΤΕΙΚΟΙ ΧΩΟΙ 40% ATOMIKA ΡΑΙΧΝΙΔΙΑ 35% 28% 30% 25% 20% 22% ΡΑΙΧΝΙΔΙΑ ΕΜΡΟΙΟΥ 20% 15% 13% ΧΟΝΟΣ 10% 5% 0% 5% ΟΛΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΘΕΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Γράφθμα 45. Ερϊτθςθ 8 από το ερωτθματολόγιο των γονζων 83

84 Όπσο νη εθπαηδεπηηθνί έηζη θαη νη γνλείο, έθαλαλ ιφγν γηα κείσζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, γηα έιιεηςε εμσηεξηθψλ ρψξσλ παηρληδηνχ, θαζψο θαη γηα αχμεζε ηεο ρξήζεο ησλ έηνηκσλ παηρληδηψλ ηνπ εκπνξίνπ ζε πνζνζηά 22%, 20% θαη 13% αληίζηνηρα. Οη γνλείο πνπ θαηνηθνχζαλ ζηελ Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε, έθαλαλ ιφγν γηα ηελ αλαζθάιεηα θαη ηνλ θφβν πνπ έρνπλ φηαλ ηα παηδηά ηνπο βγαίλνπλ ζε ππαίζξην ρψξν λα παίμνπλ θαη παξάιιεια ηφληζαλ φηη, ιφγσ απηνχ ηνπ αηζζήκαηφο ηνπο, πνιχ ζπρλά, πξνηηκνχλ πεξηθξαγκέλνπο ρψξνπο φπνπ είλαη εχθνιε ε επηηήξεζή ηνπο. Οη γνλείο πνπ θαηνηθνχζαλ ζηελ Κνκνηελή δελ αλαθέξζεθαλ ζε απηφ ην πξφβιεκα, αιιά φπσο θαη νη γνλείο ζηηο κεγάιεο πφιεηο έθαλαλ ιφγν γηα έιιεηςε ειεχζεξνπ ρξφλνπ ηφζν ησλ παηδηψλ ηνπο φζν θαη ηνπ δηθνχ ηνπο. ην ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη, φπσο θαη νη λεπηαγσγνί, έηζη θαη αξθεηνί γνλείο (28%), ηφληζαλ ηελ ζεκαζία ηνπ ξφινπ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ ζρνιείνπ γηα ηελ βειηίσζε ηεο παξνχζαο θαηάζηαζεο ηνπ παηρληδηνχ. Κάπνηνο γνλέαο αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά: «νη γνλείο πξέπεη λα θαηαιάβνπλ φηη ην παηρλίδη είλαη πγεία, γη απηφ δελ πξέπεη λα θάηζνπλ κε ζηαπξσκέλα ρέξηα. Δίλαη αλάγθε λα θάλνπλ ζσζηέο επηινγέο παηρληδηψλ γηα ηα παηδηά ηνπο, λα θξνληίδνπλ ηα παηρλίδηα λα αθνλίδνπλ ην κπαιφ ησλ παηδηψλ θαη λα δψζνπλ ζηα παηδηά θίλεηξα λα αγαπήζνπλ ηα βηβιία». χκθσλα κε θάπνηνλ άιιν γνλέα: «είλαη επηηαθηηθή αλάγθε λα αληηιεθζνχκε πφζν ζεκαληηθφο ηξφπνο δηαπαηδαγψγεζεο θαη θνηλσληθνπνίεζεο είλαη ην παηρλίδη θαη λα δψζνπκε ηελ πξέπνπζα ζεκαζία ζηα κελχκαηα πνπ καο δίλνπλ ηα παηδηά καο κέζα απφ ην παηρλίδη ηνπο». Σέινο, ππάξρεη θαη ζηνπο γνλείο ε ζεηηθή πιεπξά, ε νπνία εμηζνξξνπεί φζν είλαη δπλαηφλ ηελ παξαπάλσ απαηζηνδνμία. Έλα πνζνζηφ 5% απ απηνχο αλέθεξε φηη ηα παηδηά γλσξίδνπλ λα επηιέγνπλ παηρλίδηα πνπ αθνλίδνπλ ην κπαιφ ηνπο θαη παξάιιεια ηα ςπραγσγνχλ. Έλαο γνλέαο αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά φηη ηα λέα παηρλίδηα, είηε είλαη ειεθηξνληθά ή έηνηκα ηνπ εκπνξίνπ, αλαπηχζζνπλ ηελ ζθέςε θαη βειηηψλνπλ ηηο δεμηφηεηεο ησλ παηδηψλ, ζε αληίζεζε κε ηα παηρλίδηα ηεο δηθήο ηνπ παηδηθήο ειηθίαο (βι. Γξάθεκα 45). 84

85 Όιεο νη εξσηήζεηο πνπ πεξηγξάθεθαλ παξαπάλσ απνηεινχλ, ηηο θνηλέο εξσηήζεηο αλάκεζα ζηα δχν εξσηεκαηνιφγηα, νη νπνίεο θαηά θχξην ιφγν θαιχπηνπλ ηηο κεηαβιεηέο ηεο έξεπλάο καο. Χζηφζν, φπσο πξναλαθέξζεθε, ζην εξσηεκαηνιφγην ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππήξραλ αθφκε δχν εξσηήζεηο νη νπνίεο αθνξνχζαλ ηα ρξφληα εκπεηξίαο ηνπο θαζψο θαη ηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ηνπο ζε ζρέζε πάληα κε ην παηρλίδη. ΥΗΗΗ) Δξώηεζε 3 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ: Πόζα ρξόληα εξγάδεζηε κε παηδηά; Πόςα χρόνια εργάηεςτε με παιδιά; 5% 4% 1 μζχρι 10 19% 36% 11 μζχρι μζχρι μζχρι 40 36% Δεν Απάντθςε Γράφθμα 46. Ερϊτθςθ 3 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ηελ εξψηεζε απηή, νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα εθπαηδεπηηθνί, νη νπνίνη εξγάδνληαη κε παηδηά λεπηαθήο ειηθίαο απφ 1 έσο 10 θαη απφ 11 κέρξη 20 ρξφληα ζπγθεληξψλνπλ ηζφπνζν πνζνζηφ (36%). Ληγφηεξνη ήηαλ νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηφο καο (19%), πνπ εξγάδνληαλ κε λήπηα απφ 21 κέρξη 30 ρξφληα, ελψ ζρεδφλ ίζνη ζε αξηζκφ ήηαλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ είραλ απφ 31 κέρξη 40 ρξφληα ππεξεζίαο κε απηνχο πνπ δελ απάληεζαλ θαζφινπ ζηελ εξψηεζε, κε πνζνζηά 5% θαη 4% αληίζηνηρα (βι. Γξάθεκα 46). 85

86 ΥΗV) Δξώηεζε 7 ε ζην εξσηεκαηνιόγην ησλ λεπηαγσγώλ: Τπάξρνπλ αιιαγέο ζηνλ ηξόπν πνπ ρξεζηκνπνηείηε ην παηρλίδη ζηε δηδαζθαιία ζαο; Ναη ή όρη; Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο που χρθςιμοποιείτε το παιχνίδι ςτθ διδαςκαλία ςασ; ΝΑΙ ΠΧΙ ΔΕΝ ΑΡΑΝΤΘΣΕ 43% 8% 49% Γράφθμα 47. Ερϊτθςθ 7 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν ηελ εξψηεζε απηή, νη κηζνί εθπαηδεπηηθνί (49%) αλέθεξαλ φηη ρξεζηκνπνηνύλ ην παηρλίδη ζηε δηδαζθαιία ηνπο κε ηειείσο δηαθνξεηηθό ηξόπν απ φηη παιαηφηεξα, ην 43% αλέθεξε φηη δελ έρεη πξνβεί ζε αιιαγέο ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ηνπ, ελψ ην ππφινηπν 8% δελ απάληεζε θαζφινπ ζηελ εξψηεζε (βι. Γξάθεκα 47). Αλ λαη, παξαθαινύκε εμεγήζηε: Αλαιχνληαο ηελ άπνςή ηνπο, ην 78% ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ απάληεζαλ φηη Τπάρχουν αλλαγζσ ςτον τρόπο που χρθςιμοποιείτε το παιχνίδι ςτθ διδαςκαλία ςασ; 78% 80% 60% Διδαςκαλία με παιχνιϊδθ τρόπο 40% 20% 0% 13% 11% Χριςθ παιχνιδιοφ ανάλογα με διάφορουσ παράγοντεσ Χριςθ παιχνιδιοφ ςτθ διδαςκαλία Ζμφαςθ ςτο ομαδικό παιχνίδι ςτθν αυλι Γράφθμα 48. Ερϊτθςθ 7 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν έρνπλ αιιάμεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηνχλ ην παηρλίδη ζηε δηδαζθαιία ηνπο, ηζρπξίζηεθαλ φηη ην παηρλίδη απνηειεί γη απηνχο κέζν δηδαζθαιίαο πνιιώλ γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ, ελψ παξάιιεια αλέθεξαλ φηη είλαη ν θπξηφηεξνο ηξφπνο 86

87 πξνζέγγηζεο δηαθφξσλ ελλνηψλ. Κάπνηνη πεξηέγξαςαλ πσο παιαηφηεξα ην παηρλίδη ην ρξεζηκνπνηνχζαλ σο δηάιιεηκα γηα ηα παηδηά. ηελ επνρή καο, αληίζεηα ην παηρλίδη απνηειεί κέξνο φισλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ζηεξίδνληαο ηε δηεμαγσγή ηεο δηδαζθαιίαο, ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη κε παηγληψδε ηξφπν. Αθφκε ην 11% ησλ λεπηαγσγψλ αλέθεξαλ φηη, ζε αληίζεζε κε παιαηφηεξα δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζην νκαδηθό παηρλίδη, θπξίσο ζηελ απιή, θαζψο, φπσο επεζήκαλαλ ζηηο κέξεο καο, ηα παηδηά παίδνπλ φιν θαη ιηγφηεξν νκαδηθά παηρλίδηα, ζε εζσηεξηθνχο ρψξνπο παηρληδηνχ. Σέινο, ην 13% ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλέθεξαλ φηη ρξεζηκνπνηνχλ ην παηρλίδη ζηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο, ιακβάλνληαο ππφςε ηνπο δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο ηα ελδηαθέξνληα, ε αληαπφθξηζε θαη νη πξνηηκήζεηο ησλ παηδηψλ, ε σξηκφηεηά ηνπο, ε ειηθία ηνπο θαη νη αλάγθεο θαη ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο. πγθεθξηκέλα, θάπνηνο λεπηαγσγφο αλέθεξε ζρεηηθά: «ην παηρλίδη, ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη σο ηξφπνο δηδαζθαιίαο, δηακνξθψλεηαη ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο θαη ηηο αλάγθεο πνπ πξνθχπηνπλ ζρεηηθά κε ην ζέκα πνπ επεμεξγαδφκαζηε» (βι. Γξάθεκα 48). 87

88 Β.4) πκπεξάζκαηα Μειεηψληαο ζε βάζνο ηα επξήκαηα ηεο έξεπλάο καο, ηα νπνία παξνπζηάζηεθαλ ιεπηνκεξεηαθά παξαπάλσ θαη αλαιχνληαο ηα απνηειέζκαηά ηνπο, θαηαιήγνπκε ζε νξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα, ηα νπνία παξαηίζεληαη παξαθάησ. Ζ βαζηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηηο απαληήζεηο ησλ λεπηαγσγψλ (νη νπνίνη είραλ θαηά κέζν φξν κεγαιχηεξε ειηθία απφ ηνπο γνλείο) θαη ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ, ήηαλ φηη κεγάιν πνζνζηφ ησλ πξψησλ (47%) αλέθεξε φηη δελ πξνβιεκαηίδεηαη αιιά νχηε θαη αλεζπρεί γηα ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζηηο κέξεο καο, ζε αληίζεζε κε ηνπο δεχηεξνπο, ε πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ (62%) επεζήκαλε φηη θαη πξνβιεκαηίδνληαη θαη αλεζπρνχλ γηα ηνλ ηξφπν παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ ηνπο. Αθφκε κία βαζηθή δηαθνξά, ε νπνία θαηά θχξην ιφγν πξνζδηνξίδεη ηα Αντίκετεσ Απόψεισ Νθπιαγωγϊν -Γονζων ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ 100% 93% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 67% 62% 47% 0% ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ ΠΡΟΒΛΘΜΑΣΙΗΟΝΣΑΙ ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΘΜΑΣΙΗΟΝΣΑΙ Γράφθμα 49. Ερωτιςεισ 5,6 και 4,5 από το ερωτθματολόγιο των εκπαιδευτικϊν και των γονζων αντίςτοιχα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο καο είλαη φηη νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί (67%) είραλ ηελ άπνςε φηη δελ έρεη αιιάμεη ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ απφ ηφηε πνπ ήηαλ νη ίδηνη παηδηά, ελψ αληίζεηα ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ γνλέσλ (93%) πίζηεπε φηη έρεη αιιάμεη ζεκαληηθά (βι. Γξάθεκα 49). ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη αξθεηνί εθπαηδεπηηθνί δελ απάληεζαλ ζηηο δχν απηέο εξσηήζεηο, ζηελ πξψηε κε πνζνζηφ 10% θαη ζηε δεχηεξε κε πνζνζηφ 29%. 88

89 Λακβάλνληαο ππφςε ηηο παξαπάλσ παξαηεξήζεηο, νδεγνχκαζηε ζε έλα αλαηξεπηηθφ γηα ηελ αξρηθή καο ππφζεζε ζπκπέξαζκα. Οη εθπαηδεπηηθνί δείρλνπλ λα κελ έρνπλ ηδηαίηεξε αίζζεζε ησλ αιιαγώλ πνπ έρνπλ επέιζεη όζνλ αθνξά ην παηρλίδη. Απηφ κπνξεί λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη θαζεκεξηλά έξρνληαη ζε επαθή κε πνιιά παηδηά, ζε αληίζεζε κε ηνπο γνλείο πνπ παξαηεξνχλ κφλν ην παηρλίδη ησλ δηθψλ ηνπο παηδηψλ θαη ζπλεπψο είλαη πην εχθνιν γη απηνχο λα αληηιεθζνχλ ηηο αιιαγέο πνπ απηφ έρεη ππνζηεί. Ζ αληηκεηψπηζε ελφο πξνβιήκαηνο, μεθηλά απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζή ηνπ θαη ηελ παξαδνρή ηεο χπαξμήο ηνπ. Ζ ζηάζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φρη κφλν δείρλεη φηη δελ έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο αιιαγέο ζην παηρλίδη αιιά παξάιιεια δελ βνεζά νχηε ζηελ θαηάιιειε αληηκεηψπηζε ησλ επηπηψζεσλ απηψλ ησλ αιιαγψλ ζηα παηδηά. Απηφ ην ζπκπέξαζκα, επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ λεπηαγσγψλ γηα ηα αγαπεκέλα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ. ηε ζρεηηθή εξψηεζε, νη εθπαηδεπηηθνί αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά πξνηηκνχλ θπξίσο λα παίδνπλ κε νηθνδνκηθφ πιηθφ θαη άιια Θετικζσ απαντιςεισ για τισ αλλαγζσ που ζχει υποςτεί το παιχνίδι 100% 86% 88% 91% 90% 80% 81% 72% 73% 70% 84% 76% 81% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% EΙΔΟΣ ΥΛΙΚΑ ΤΟΡΟΣ ΤΟΡΟΣ ΚΑΙ ΧΟΝΟΣ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ ΣΤΘ ΜΑΘΘΣΘ ΚΑΙ ΤΘ ΣΥΜΡΕΙΦΟΑ Γράφθμα 50. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων νκαδηθά παηρλίδηα, ηα νπνία κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο δεκηνπξγηθά, ελψ δελ αλέθεξαλ ηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα θαη ηα έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ, ηα νπνία επεζήκαλαλ θαη επαλάιεςε νη γνλείο σο αγαπεκέλα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ ηνπο. Απηή ε εμηδαλίθεπζε ησλ πξνηηκήζεσλ παηρληδηψλ ησλ 89

90 παηδηψλ απφ ηνπο λεπηαγσγνχο, ζα κπνξνχζακε λα ππνζέζνπκε φηη νθείιεηαη ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα παξνπζηάζνπλ ην έξγν ηνπο σο πεξηζζφηεξν απνδνηηθφ θαζψο θαη ζην φηη, κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ, δελ ππάξρνπλ πνιιά έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ θαη ν ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο θαη ηα ειεθηξνληθά παηρλίδηα δελ είλαη επξέσο δηαζέζηκα ζηα δεκφζηα ζρνιεία. Μάιηζηα, ζηα ζρνιεία φπνπ ππάξρεη Ζ/Τ πνιιέο θνξέο δελ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δηδαζθαιία, αιιά γηα εξγαζίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Παξά ηηο παξαπάλσ δηαθνξέο, ππάξρνπλ θαη νκνηφηεηεο αλάκεζα ζηηο απαληήζεηο ησλ πεξηζζφηεξσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ πνπ πίζηεπαλ φηη ην παηρλίδη έρεη αιιάμεη απφ ηφηε πνπ ήηαλ απηνί παηδηά θαη νη νπνίνη αλεζπρνχλ πνιχ γηα ηηο αιιαγέο απηέο. Ζ πιεηνςεθία, ηφζν ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φζν θαη ησλ γνλέσλ, φπσο ΣΡΟΠΟ ΕΠΙΛΤΘ ΤΓΚΡΟΤΕΩΝ 60% 57% 54% 50% 40% 30% 38% 35% 20% 10% 0% ΝΑΙ ΠΧΙ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ 57% 35% ΓΟΝΕΙΣ 38% 54% Γράφθμα 51. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων ωσ προσ τον τρόπο ςυγκροφςεων των παιδιϊν θαίλεηαη θαη ζην γξάθεκα 50, επεζήκαλε φηη ην παηρλίδη έρεη αιιάμεη σο πξνο ην είδνο (Δθπ/θνί: 86%, Γνλείο: 88%), ηνλ ηξφπν (Δθπ/θνί: 73%, Γνλείο: 70%) θαη ηα πιηθά (Δθπ/θνί: 81%, Γνλείο: 72%) πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα παηδηά. Δπίζεο, νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί (84%) αιιά θαη γνλείο (91%) αλέθεξαλ φηη έρεη κεηαβιεζεί ν ρξφλνο αιιά θαη ν ηφπνο ηνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ, ελψ ηφληζαλ φηη απηέο νη αιιαγέο έρνπλ ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηε ζπκπεξηθνξά αιιά θαη ηελ κάζεζε ησλ παηδηψλ (Δθπ/θνί: 76%, Γνλείο: 81%). Ζ εξψηεζε ζηελ νπνία γίλεηαη αλαθνξά φηη ην παηρλίδη έρεη αιιάμεη θαη ζηελ νπνία δηέθεξαλ νη απφςεηο ησλ εξσηεζέλησλ είλαη απηή ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ ηα παηδηά επηιχνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο ζπγθξνχζεηο, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ. 90

91 χκθσλα κε ην γξάθεκα 51 ην 57% ησλ λεπηαγσγψλ πίζηεπαλ φηη ηα παηδηά έρνπλ αιιάμεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν επηιχνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο θαζψο, φπσο αλέθεξαλ, ζπλήζσο, δεηνχλ ηε βνήζεηά ησλ ελειίθσλ, πξνθεηκέλνπ λα βξνπλ ιχζεηο ή πξνζπαζνχλ λα ηηο ιχζνπλ ρξεζηκνπνηψληαο βία. Αληίζεηα, νη κηζνί γνλείο (54%) αλέθεξαλ φηη ηα παηδηά επηιχνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ ηηο επίιπαλ θαη εθείλνη φηαλ ήηαλ ζηελ ίδηα ειηθία κε απηή ησλ παηδηψλ ηνπο. Μειεηψληαο ηα απνηειέζκαηα ησλ απαληήζεσλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ απαηηνχζαλ επεμεγήζεηο αλαιπηηθέο, θαηαιήμακε ζε θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία αλαθέξνληαη ζε πνιιέο απαληήζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη γνλέσλ ζρεηηθά κε ηηο αιιαγέο πνπ έρεη ππνζηεί ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ πνπ είλαη : Οη αιιαγέο ζπλζεθψλ δσήο, ε ηειεφξαζε, ν ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ (π.ρ. αηνκηθηζκφο, αληηθνηλσληθφηεηα, επηζεηηθφηεηα θιπ.), ηα έηνηκα, βηνκεραληθά παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ θαη ηα αηνκηθά θαη φρη νκαδηθά παηρλίδηα. Όζνλ αθνξά ηηο αιιαγέο ζπλζεθψλ δσήο, ζχκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ ΑΛΛΑΓΘ ΤΝΘΘΚΩΝ ΗΩΘ 60% 50% 48% 49% 56% 40% 30% 20% 35% 25% 30% ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ 10% ΓΟΝΕΙΣ 0% ΕΙΔΟΣ ΤΟΡΟΣ ΑΙΤΙΕΣ Γράφθμα 52. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τισ αλλαγζσ ςυνκθκϊν ηωισ εξσηεζέλησλ, ελλννχληαη νη αιιαγέο ζηνλ ηξφπν δσήο ζηηο κεγαινππφιεηο, φπνπ δελ ππάξρεη ειεχζεξνο ρψξνο γηα παηρλίδη ή είλαη κεηξεκέλνο θαη ιηγνζηφο. Δπίζεο, ε 91

92 εηζβνιή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηε δσή καο θαη ε αλαπφθεπθηε αιιαγή ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ παηδηψλ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ παξαπάλσ παξάγνληα. Ο παξάγνληαο απηφο αλαθέξζεθε ζε κεγαιχηεξα πνζνζηά απφ ηνπο γνλείο (56%) απφ φηη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο (49%) (βι. Γξάθεκα 52). Ζ ηειεφξαζε, φπσο θαη ν ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο, αλαθέξζεθαλ απ φινπο ΣΘΛΕΟΡΑΘ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ 80% 75% 71% 70% 60% 50% 46% 40% 37% 30% 20% 22% 23% 21% 19% 24% 10% 8% 6% 5% 9% 0% ΕΙΔΟΣ ΤΟΡΟΣ ΥΛΙΚΑ ΕΡΙΛΥΣΘ ΣΥΓΚΟΥΣΕΩΝ ΧΟΝΟΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ Γράφθμα 53. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τθν τθλεόραςθ ζρεδφλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη γνλείο, εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζην είδνο, ζηνλ ηξφπν, ζηα πιηθά θαη ζηνλ ρξφλν ηνπ παηρληδηνχ, αιιά παξάιιεια αλαθέξνληαη θαη σο αηηίεο ησλ αιιαγψλ πνπ έρνπλ αληίθηππν ηφζν ζηε κάζεζε φζν θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. 92

93 Ζ ηειεφξαζε αλαθέξζεθε θαη ζηελ εξψηεζε πεξί επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ ησλ παηδηψλ θαη κάιηζηα ζπγθέληξσζε ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά, εθφζνλ ην 75% ησλ 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Θ/Τ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ 50% 46% 40% 35% 24% 19% 11% 9% 9% 6% 5% ΕΙΔΟΣ ΤΟΡΟΣ ΥΛΙΚΑ ΧΟΝΟΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ Γράφθμα 54. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τον Θ/Τ λεπηαγσγψλ θαη ην 71% ησλ γνλέσλ έθαλαλ ιφγν γηα ην ξφιν ηεο ζην ζπγθεθξηκέλν ζέκα (βι. Γξάθεκα 53). Όζνλ αθνξά ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά αλαθνξάο ζε απηνχο, ζπγθεληξψζεθαλ ζηηο εξσηήζεηο πνπ αληρλεχνπλ ηηο αιιαγέο ζην είδνο ηνπ παηρληδηνχ (Νεπηαγσγνί:40%, Γνλείο:50%) θαη ηηο αηηίεο (Νεπηαγσγνί:35%, Γνλείο:46%) πνπ νδήγεζαλ ζ απηέο ηηο αιιαγέο (βι. Γξάθεκα 54). εκαληηθφο επίζεο, παξάγνληαο αιιαγψλ, ηνλ νπνίν αλέθεξαλ νη εξσηεζέληεο κε ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΕΜΠΟΡΙΟΤ 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 43% ΕΙΔΟΣ 25% 68% ΥΛΙΚΑ 44% ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ Γράφθμα 55. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τα παιχνίδια του εμπορίου 93

94 ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ην είδνο παηρληδηψλ αιιά θαη ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα παηδηά ζην παηρλίδη, ήηαλ ηα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ. Σν ζηνηρείν απηφ ηνλίζηεθε ηδηαίηεξα απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο νη νπνίνη, ζε πνζνζηφ 68%, δήισζαλ φηη ηα πιηθά, κε ηα νπνία απαζρνινχληαη ηα παηδηά είλαη θπξίσο βηνκεραλνπνηεκέλα αληηθείκελα θαη φρη θπζηθά πιηθά, φπσο ζηα δηθά ηνπο παηδηθά ρξφληα. Σν γεγνλφο φηη πεξηζζφηεξνη λεπηαγσγνί, παξά γνλείο, αλέθεξαλ ηα έηνηκα παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ αιιά θαη είδνο παηρληδηνχ νθείιεηαη πηζαλφηαηα ζηελ παηδαγσγηθή ηνπο θαηάξηηζε, ε νπνία ηνπο θαηεπζχλεη αζπλείδεηα ζηελ άπνςε φηη ηα θπζηθά πιηθά είλαη πεγή δεκηνπξγίαο, ζε αληίζεζε κε απηά πνπ πξνσζνχλ νη δηαθεκίζεηο θαη νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο. Σν γεγνλφο απηφ ηνπο νδεγεί ζε επηζηεκνληθφηεξεο παξαηεξήζεηο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο γνλείο. χκθσλα, θαη κε ηηο δχν νκάδεο εξσηεζέλησλ, φκσο, ηα παηδηά δελ ρξεζηκνπνηνχλ πιηθά φπσο πέηξεο, μχια, ρψκα θ.η.ι., κε απνηέιεζκα λα κελ αλαπηχζζεηαη ε θαληαζία ηνπο θαη λα κε δεκηνπξγνχλ ηα δηθά ηνπο παηρλίδηα φπσο ζπλέβαηλε παιαηφηεξα (βι. Γξάθεκα 55). χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ, ε ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε ΑΣΟΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ 60% 56% 50% 44% 40% 34% 30% 20% 13% 19% 10% 6% 0% ΕΙΔΟΣ ΕΡΙΛΥΣΘ ΣΥΓΚΟΥΣΕΩΝ ΤΟΡΟΣ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ Γράφθμα 56. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τα ατομικά παιχνίδια αηνκηθά θπξίσο παηρλίδηα θαη πνιχ ιηγφηεξα νκαδηθά, απνηειεί βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ επηινγψλ ησλ παηδηψλ ζε αληίζεζε κε ην παξειζφλ, πνπ ηα παηδηά έπαηδαλ ζε 94

95 εμσηεξηθνχο θπξίσο ρψξνπο παξαδνζηαθά νκαδηθά παηρλίδηα. Αλαθνξά ζηα αηνκηθά παηρλίδηα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έιιεηςε ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ παηδηψλ, έγηλε ζηηο απαληήζεηο πνπ ζρεηίδνληαλ κε ην είδνο θαη ηνλ ηξφπν ηνπ παηρληδηνχ, ηελ επίιπζε ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ παηδηψλ θαη ηνλ αληίθηππν ησλ αιιαγψλ ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζρεηηθά κε ηα αηνκηθά παηρλίδηα ζπγθεληξψζεθε ζηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ ζηελ εξψηεζε πνπ αθνξά ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παίδνπλ ηα παηδηά ηνπο, θαζψο ζπλήζσο ζην ζπίηη ηα παηδηά παίδνπλ αηνκηθά (βι. Γξάθεκα 56). Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεκεξηλψλ παηδηψλ, ηα νπνία ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη γνλείο πεξηγξάθνπλ σο εγσθεληξηθά, αηνκηζηηθά, αληηθνηλσληθά θαη επηζεηηθά, κε βίαηεο ζπκπεξηθνξέο, παξαηεξνχλ ζην ζχλνιν ησλ απαληήζεσλ. Ο παξάγνληαο απηφο, εκθαλίδεηαη ζε ηδηαηηέξσο κεγάια πνζνζηά σο αηηία γηα ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν ηνπ παηρληδηνχ θαη ηε δπζθνιία ηεο επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ παηδηψλ, ελψ παξάιιεια αληηκεησπίδεηαη σο αξλεηηθή ζπλέπεηα ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΘΜΕΡΙΝΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ 35% 33% 30% 25% 25% 23% 20% 20% 15% 13% 16% 10% 5% 0% ΤΟΡΟΣ ΕΡΙΛΥΣΘ ΣΥΓΚΟΥΣΕΩΝ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ ΝΘΡΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙΣ Γράφθμα 57. υςχετίςεισ απαντιςεων ερωτθκζντων αναφορικά με τα χαρακτθριςτικά των ςθμερινϊν παιδιϊν Δηδηθφηεξα, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπγθεληξψλεηαη απφ ηνπο γνλείο (33%), νη νπνίνη παξαηεξνχλ ηα παηδηά ηνπο λα έρνπλ βίαηεο θαη επηζεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θπξίσο φηαλ 95

96 ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ΝΘΠΙΑΓΩΓΟΙ ΓΟΝΕΙ ζπγθξνχνληαη ηα ζπκθέξνληά ηνπο θαη δηαθσλνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παηρληδηψλ ηνπο (βι. Γξάθεκα 57). πγθεληξψλνληαο φια ηα παξαπάλσ γξαθήκαηα, θαηαιήγνπκε ζην παξαθάησ γξάθεκα (58), ην νπνίν καο παξνπζηάδεη κία ζπλνιηθή εηθφλα ησλ απνηειεζκάησλ ηεο υνολικι εικόνα δθμοφιλζςτερων απαντιςεων 80% 70% ΕΙΔΟΣ ΤΟΡΟΣ ΥΛΙΚΑ ΕΡΙΛΥΣΘ ΣΥΓΚΟΥΣΕΩΝ ΧΟΝΟΣ ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΤΙΚΤΥΡΟΣ 75% 71% 68% 60% 56% 56% 50% 40% 30% 20% 10% 50% 48% 49% 46% 46% 43% 40% 37% 35% 35% 30% 25% 22% 23% 24% 24% 21% 19% 19% 11% 8% 9% 9% 9% 6% 5% 6% 5% 25% 44% 44% 34% 19% 13% 6% 33% 25% 23% 20% 16% 13% 0% ΣΘΛΕΟΡΑΘ ΑΛΛΑΓΘ ΤΝΘΘΚΩΝ ΗΩΘ Θ/Τ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΕΜΠΟΡΙΟΤ ΑΣΟΜΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΧΑΡΑΚΣΘΡΙΣΙΚΑ ΘΜΕΡΙΝΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Γράφθμα 58. υγκεντρωτικό γράφθμα παραγόντων που εμφανίηονται ςτισ απαντιςεισ των ερωτθκζντων έξεπλάο καο φζνλ αθνξά ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπγθεληξψλνπλ ηα κεγαιχηεξα πνζνζηά απαληήζεσλ ζηα εξσηεκαηνιφγηα ηφζν ησλ λεπηαγσγψλ φζν θαη ησλ γνλέσλ. Όπσο δηαθαίλεηαη, απφ ην ζπγθξηηηθφ απηφ γξάθεκα, ην ξφιν ηεο ζεκαληηθφηεξεο αηηίαο ησλ αιιαγψλ ζην παηρλίδη ησλ παηδηψλ απφ ην παξειζφλ κέρξη ζήκεξα, θαηέρεη ε ηειεόξαζε, εθφζνλ ην 75% ησλ λεπηαγσγψλ θαη ην 71% ησλ γνλέσλ έθαλε ιφγν γη απηή. 96

97 Δπίζεο, σο απνηέιεζκα ησλ δηαθεκίζεσλ ηεο ηειεφξαζεο, ηα πιαζηηθά παηρλίδηα ηνπ εκπνξίνπ ζεσξήζεθαλ ζε κεγάιν πνζνζηφ απφ ηνπο λεπηαγσγνχο (68%) σο ηα βαζηθφηεξα πιηθά ηνπ παηρληδηνχ ησλ παηδηψλ, ζε αληίζεζε κε ην παξειζφλ πνπ ηα παηρλίδηα ήηαλ θαηαζθεπέο απφ θπζηθά θπξίσο πιηθά. Σέινο, ζηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ ζεκαληηθά πνζνζηά ζπγθέληξσζαλ νη αιιαγέο ζπλζεθψλ δσήο (56%) θαη ν αηνκηθφο ραξαθηήξαο ησλ παηρληδηψλ (56%), παξάγνληεο πνπ έρνπλ ζπλάθεηα κεηαμχ ηνπο θαη, φπσο θαίλεηαη απφ ηηο απαληήζεηο ησλ γνλέσλ, απνηεινχλ αηηίεο αιιαγψλ ζην παηρλίδη γεληθφηεξα θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν ηνπ παηρληδηνχ εηδηθφηεξα (βι. Γξάθεκα 58). πκπιεξσκαηηθά, γηα ηελ δεκηνπξγία κηαο ζθαηξηθφηεξεο εηθφλαο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλάο καο, είλαη απαξαίηεην λα αλαθεξζνχλ δχν αθφκε παξάγνληεο πνπ επηθξαηνχλ ζηηο απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ θπξίσο ζε απηέο πνπ αθνξνχλ ηηο αιιαγέο ζηνλ ρξφλν θαη ζηνλ ηφπν ηνπ παηρληδηνχ. Έλαο παξάγνληαο είλαη ε έιιεηςε ειεύζεξνπ ρξόλνπ ησλ παηδηψλ θαη ησλ γνλέσλ, πνπ ζχκθσλα κε ην 54% ησλ γνλέσλ θαη ην 46% ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνηειεί πνιχ βαζηθφ εκπφδην ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ παηρληδηνχ. Όζνλ αθνξά ηνλ ηφπν ηνπ παηρληδηνχ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλάο καο, αλέθεξε φηη ππάξρεη έιιεηςε ππαίζξησλ ρώξσλ γηα παηρλίδη ζηηο κεγαινππφιεηο. πγθεθξηκέλα, ην 70% ησλ λεπηαγσγψλ θαη ην 41% ησλ γνλέσλ έθαλαλ ιφγν γηα παηρλίδη κφλν ζηα δηακεξίζκαηα θαη ζε θιεηζηνχο ρψξνπο ρσξίο επηθνηλσλία κε πνιινχο αλζξψπνπο. Παξάιιεια ζηελ ίδηα εξψηεζε, θάπνηνη γνλείο αιιά θαη θάπνηνη εθπαηδεπηηθνί πξφζζεζαλ ηνλ παξάγνληα ηεο αλαζθάιεηαο πνπ δηαθαηέρεη ηνπο γνλείο φζνλ αθνξά ην ειεχζεξν παηρλίδη ησλ παηδηψλ ζηνπο δξφκνπο, θαζψο θαη ζε άιινπο ππαίζξηνπο ρψξνπο. Έθαλαλ ιφγν γηα μελνθνβία θαη γηα δηάθνξνπο θηλδχλνπο πνπ δηαηξέρνπλ ηα παηδηά φηαλ παίδνπλ ρσξίο ηελ επηηήξεζή ηνπο θαη γη απηφλ αθξηβψο ην ιφγν επηηξέπνπλ ην παηρλίδη θπξίσο ζε θιεηζηνχο ή πεξηθξαγκέλνπο ρψξνπο. πλνπηηθά, νη παξάγνληεο ηνπο νπνίνπο νη εθπαηδεπηηθνί αιιά θαη νη γνλείο (πνπ πηζηεχνπλ φηη ππάξρνπλ αιιαγέο ζην παηρλίδη) αλέθεξαλ σο βαζηθά ζηνηρεία ησλ αιιαγψλ ηνπ παηρληδηνχ ζηηο κέξεο καο, απνηεινχλ αιιεινεμαξηψκελα ζηνηρεία ηα νπνία νπηηθά κπνξνχλ λα απεηθνληζηνχλ ζε έλα θπθιηθφ δηάγξακκα ζρέζεσλ, θαζψο ην έλα απνηειεί αηηία θαη ηαπηφρξνλα εμήγεζε γηα θάπνην άιιν ζηνηρείν (βι. Γξάθεκα 59). 97

98 Έηζη, ε ππεξβνιηθή αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ έρεη νδεγήζεη ζε αιιαγέο ησλ ζπλζεθώλ δσήο, νη νπνίεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δσή ζηηο κεγαινππφιεηο έρνπλ νδεγήζεη ζε αιιαγέο ζηα πιηθά, ζην είδνο, ζηνλ ηξόπν, ζηνλ ηόπν αιιά θαη ζηνλ ρξόλν παηρληδηνχ θαζψο θαη ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε κάζεζε ησλ παηδηψλ. Οη αιιαγέο Τπερβολικι Χριςθ Θλετρονικϊν Μζςων Αλλαγζσ ςτθ υμπεριφορά (Χαρακτιρασ) και τθ Μάκθςθ Αλλαγι υνκθκϊν Ηωισ (Ηωι ςτισ Μεγαλουπόλει σ) Αλλαγζσ ςτα Είδθ, Τλικά και Σρόπο Παιχνιδιοφ Αλλαγζσ ςτον Χρόνο και Σόπο Παιχνιδιοφ Γράφθμα 59. Κυκλικό διάγραμμα ςχζςεων ζηνλ ραξαθηήξα ησλ παηδηψλ νδεγνχλ κε ηε ζεηξά ηνπο ζε αιιαγή ηνπ ηξόπνπ ηνπ παηρληδηνύ (πεξηζζφηεξν απνκνλσκέλα παηδηά παίδνπλ πεξηζζφηεξν αηνκηθά παηρλίδηα) θαη ζε ππεξβνιηθή ρξήζε ηεο ηειεόξαζεο θαη ησλ ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηψλ πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε δσή ζηηο κεγαινππόιεηο ηειηθά θαηαιήγνπλ ζε γεληθφηεξε αιιαγή ησλ ζπλζεθώλ ηεο δσήο ησλ παηδηψλ. Με ιίγα ιφγηα, επηβεβαηώλεηαη ελ κέξεη, φζνλ αθνξά θπξίσο ζηνπο γνλείο θαη νξηζκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο, ε ππόζεζε ηεο έξεπλάο καο φηη: «Τόζο οι γονείρ όζο και οι νηπιαγωγοί πιζηεύοςν όηι ηο παισνίδι ηων παιδιών πποζσολικήρ ηλικίαρ έσει αλλάξει ηόζο ποζοηικά όζο και ποιοηικά από ηόηε πος ήηαν οι ίδιοι παιδιά μέσπι ζήμεπα, εξαιηίαρ ηων αλλαγών ζηον ηπόπο ζωήρ και ηηρ παγδαίαρ ανάπηςξηρ ηων Νέων Τεσνολογιών». 98

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ.

ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΞΟΝΠΔΓΓΗΕΥ ΡΝ ΞΑΗΓΗ ΓΗΑ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΝΗ ΓΗΔΟΓΑΠΗΔΠ ΡΝ ΞΔΛΘΝΠ. ΓΑΘΡΙΑ Π. 1,2, ΓΑΘΡΙΑΠ Θ. 1, ΚΖΡΠΗΝ- ΓΑΘΡΙΑ Γ. 1,3,4, ΘΑΡΠΗΑΟΓΑΛΖΠ Ι. 1,5, Α ΛΑΠΡΑΠΗΝ Α. 1,4,6, ΛΗΘΝΙΑΝΠ ΠΘΔΛΡΔΟΖΠ 6. 1. Δ Ρ Α Η Ο Δ Η Α Φ Ο

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger

Κεθάλαιο 1. Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ. Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ. Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger Κεθάλαιο 1 Ενόηηηα 2 Πλάνο Μάρκεηινγκ Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Dr. Andrea Grimm Dr. Astin Malschinger ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΛΑΝΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Κεθάιαην 1: Εξγαιεία Μάξθεηηλγθ Σπγγξαθείο: Δξ. Andrea Grimm, Δξ.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Σχολικό έτος: 2011-2012 Καθηγήτριες: Κεφαλληνού Λουκία- Καλλία Αθηνά ΙΙ. ΟΙ ΑΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΣΟΤ ΠΡΟΙΣΟΡΙΚΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΕΩ ΚΑΙ ΣΟ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Stylianos Kalaitzis Μνλνϋβξηδηζκνο 1 Γπν γνλείο, εηεξόδπγνη γηα ηνλ αιθηζκό θάλνπλ παηδηά. Πνία ε πηζαλόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2

TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΠΡΟΑΡΜΟΓΗ: ΒΑΛΚΑΝΙΩΣΗ ΔΗΜ. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 TOOLBOOK ΜΑΘΗΜΑ 2 TOOLBOOK (μάθημα 2) Δεκηνπξγία βηβιίνπ θαη ζειίδσλ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΕ19 1 Δημιουργία σελίδων και βιβλίων Έλα θαηλνύξην βηβιίν πεξηέρεη κία άδεηα ζειίδα κε έλα άδεην background. Δελ κπνξνύκε λα μερσξίζνπκε

Διαβάστε περισσότερα

Το αγόρι στο θεωρείο Αγγελική Δαρλάση ΜΕΛΙΝΑ ΣΟΥΣΟΥΝΗ

Το αγόρι στο θεωρείο Αγγελική Δαρλάση ΜΕΛΙΝΑ ΣΟΥΣΟΥΝΗ Το αγόρι στο θεωρείο Αγγελική Δαρλάση ΜΕΛΙΝΑ ΣΟΥΣΟΥΝΗ Η θεραπεία μέσω της τέχνης Τέρλε είλαη ε δεκηνπξγηθή έθθξαζε ηεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο, ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ ηδεώλ ηνπ θαιιηηέρλε. Η ηέρλε έρεη ςπρνζεξαπεπηηθέο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

Η Ύςσζε ηνπ Τηκίνπ Σηαπξνύ. 14 Σεπηεκβξίνπ

Η Ύςσζε ηνπ Τηκίνπ Σηαπξνύ. 14 Σεπηεκβξίνπ Η Ύςσζε ηνπ Τηκίνπ Σηαπξνύ 14 Σεπηεκβξίνπ Ση γηνξηάδνπκε ηελ εκέξα ηεο ύςσζεο ηνπ Σηκίνπ ηαπξνύ (1/6) Τν έηνο 326 ε Αγία Ειέλε πήγε ζηελ Ιεξνπζαιήκ γηα λα πξνζθπλήζεη ηνπο Αγίνπο Τόπνπο θαη λα επραξηζηήζεη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ

ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ ΑΞΙΟΘΕΑΣΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ β. ΣΟ ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΟ ΜΑ ΚΕΝΣΡΟ γ. Η ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΗ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ α. Η ΕΚΚΛΗΙΑ ΣΟΤ ΥΩΡΙΟΤ ΜΑ. Η Εθθιεζία ηνπ ρσξηνύ καο, ε Αγία Άλλα, είλαη θηηζκέλε πξηλ πνιιά

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W.

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W. ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Ι Τειηθή Εμέηαζε: 5 Σεπηέκβξε 6 (Δηδάζθσλ: ΑΦ Τεξδήο) ΘΕΜΑ Θεσξνύκε θβαληηθό ζύζηεκα πνπ πεξηγξάθεηαη από Φακηιηνληαλή Η, ε νπνία ζε κνξθή πίλαθα ρξεζηκνπνηώληαο ηηο ηδηνζπλαξηήζεηο, θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε

γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα ηνλ Άξε Κσλζηαληηλίδε γηα «ην θνηλό θαη ην θύξην» (Γ.νισκόο) γηα λα ρηίδω πάληα κε ηνλ ίδηνλε ηξόπν, κε ηηο ίδηεο θαηαζθεπαζηηθέο θαη πιαζηηθέο πξννπηηθέο, κε ηελ ίδηαλε πάληνηε πίζηε θαη αγάπε.. Α.Κ.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ Είμαζηε ηυχεροί που είμαζηε δάζκαλοι Ον/μο:.. A Λσκείοσ Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη 8-11-2015 Θέμα 1 ο : 1. Η εμίζωζε θίλεζεο ελόο θηλεηνύ πνπ θηλείηαη επζύγξακκα είλαη ε x = 5t. Πνηα

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΣΑΡΣΗ. Μεζεκεξηαλό γεύκα-πγηεηλή καζεηώλ Πξνεηνηκαζία καζεηώλ γηα απνρώξεζε Απνρώξεζε καζεηώλ.

ΣΕΣΑΡΣΗ. Μεζεκεξηαλό γεύκα-πγηεηλή καζεηώλ Πξνεηνηκαζία καζεηώλ γηα απνρώξεζε Απνρώξεζε καζεηώλ. ΔΕΤΣΕΡΑ νξγαλωκέλεο γωληέο ηεο ηάμεο. Τν ειεύζεξν παηρλίδη είηε αηνκηθό,είηε νκαδηθό ζε ειθπζηηθά νξγαλωκέλεο γωληέο επηηξέπεη ζηα παηδηά λα ρξεζηκνπνηνύλ δεκηνπξγηθά πιηθά θαη κέζα, λα πεηξακαηίδνληαη,

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Δ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΗΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΝΟΣΖΣΑ 2 ε : ΤΛΗΚΑ ΩΜΑΣΑ ΔΡΓΑΛΔΗΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Ογθνκεηξηθό δνρείν Καηαζθεπάδνπκε έλα νγθνκεηξηθό δνρείν από πιαζηηθό κπνπθάιη λεξνύ

Διαβάστε περισσότερα

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο

Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος. Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Φςζική Πποζαναηολιζμού Γ Λςκείος Αζκήζειρ Ταλανηώζειρ 1 ο Φςλλάδιο Επιμέλεια: Αγκανάκηρ Α. Παναγιώηηρ Επωηήζειρ Σωζηό- Λάθορ Να χαπακηηπίζεηε ηιρ παπακάηω πποηάζειρ ωρ ζωζηέρ ή λάθορ: 1. Η ηαιάλησζε είλαη

Διαβάστε περισσότερα

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ

IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ IV Ο ΕΛΛΗΝΙΜΟ ΣΗ ΔΤΗ,ΠΟΛΙΣΙΜΟΙ Δ.ΜΕΟΓΕΙΟΤ ΚΑΙ ΡΩΜΗ Να σαπακηηπίζεηε ηιρ πποηάζειρ, πος ακολοςθούν, υρ ππορ ηην οπθόηηηά ηοςρ, με ηην ένδειξη Σωστό ή Λάθος 1. ηελ αξραία Ρώκε νη πιεβείνη δελ είραλ αξρηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

Δπώλπκν Όλνκα Ψεπδώλπκν/ Καιιηηερληθό όλνκα Σόπνο γελλήζεωο Ζκεξνκελία γελλήζεωο Ζκεξνκελία ζαλάηνπ Βηνγξαθηθά ζηνηρεία Πξνζωπνγξαθίεο Μόληκε

Δπώλπκν  Όλνκα  Ψεπδώλπκν/ Καιιηηερληθό όλνκα Σόπνο γελλήζεωο  Ζκεξνκελία γελλήζεωο Ζκεξνκελία ζαλάηνπ Βηνγξαθηθά ζηνηρεία Πξνζωπνγξαθίεο Μόληκε A.K. 0279 Δπώλπκν Υαξίδεκνο Όλνκα Γηώξγνο Ψεπδώλπκν/ Καιιηηερληθό όλνκα Υαξίηνο Σόπνο γελλήζεωο Κεθηζηά Ζκεξνκελία γελλήζεωο 1924 Ζκεξνκελία ζαλάηνπ 11 Απξηιίνπ 1996 Βηνγξαθηθά ζηνηρεία Ήηαλ ν πξωηόηνθνο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1379/50 1. Όηαλ ινηπόλ ήξζαλ [νη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα], αθνύ ζπλέιαβαλ νη Αζελαίνη θαη ηνπο πξέζβεηο σο ππνθηλεηέο ζηάζεο θαη όζνπο έπεηζαλ [νη πξέζβεηο], ηνπο ζπγθέληξσζαλ γηα αζθάιεηα ζηελ Αίγηλα.

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο:

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Σύνθεζη ηαλανηώζεων Α. Σύλζεζε δύν α.α.η ηεο ίδιας ζστνόηηηας Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Η απνκάθξπλζε

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις

Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Λεκηική έκθραζη, κριηική, οικειόηηηα και ηύπος δεζμού ζηις ζηενές διαπροζωπικές ζτέζεις Μαξία-Ησάλλα Αξγπξνπνύινπ Βαζίιεο Παπιόπνπινο Τνκέαο Ψπρνινγίαο, Παλεπηζηήκην Αζελώλ Αλαθνίλσζε ζην 5 ν Παλειιήλην

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών (11) Σνλ 9ν-10ν αηώλα κ.υ. ηα πγξά θαη είραλ ζαθή ζπιιαβνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ζαλ θη απηή πνπ εκθαλίδεηαη

Διαβάστε περισσότερα

Οη αλζξώπηλεο ζρέζεηο

Οη αλζξώπηλεο ζρέζεηο Οη αλζξώπηλεο ζρέζεηο 2010-2011 Οκαδηθή εξγαζία Θξεζθεπηηθά Ση 1 Επηκέιεηα: θ.μνπδνύξε Άλλα Γηαηί ζηηο κέξεο καο νη άλζξωπνη δελ έρνπλ θαιέο ζρέζεηο κεηαμύ ηνπο; Σηηο κέξεο καο νη άλζξσπνη δελ έρνπλ θαιέο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_3207/391 1. Τελ άιιε κέξα νη Τξηάθνληα, πνιύ ηαπεηλσκέλνη θαη ληώζνληαο εγθαηαιειεηκκέλνη, ζπγθεληξώζεθαλ ζην ρώξν ησλ ζπλεδξηάζεσλ παξάιιεια, νη «ηξεηο ρηιηάδεο», ζε όια ηα ζεκεία όπνπ είραλ ηνπνζεηεζεί,

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 11: Μορφολογία Τα Ονόματα/Αντωνυμίες Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών Γ1.2. ΟΗ ΑΝΣΧΝΤΜΗΔ ηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή, νη αλησλπκίεο δηαθξίλνληαλ ζε δπν κεγάιεο

Διαβάστε περισσότερα

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί.

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Απλό ηλεκτπικό κύκλυμα Η δηδαζθαιία ηνπ απινύ ειεθηξηθνύ θπθιώκαηνο ππάξρεη ζην κάζεκα «Φπζηθά» ηεο Ε ηάμεο ηνπ δεκνηηθνύ θαη επαλαιακβάλεηαη ζην κάζεκα ηεο Φπζηθήο ζηε Γ ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ. Μία αθηίλα θωηόο πξνζπίπηεη κε κία γωλία ζ ζηε επάλω επηθάλεηα ελόο θύβνπ από πνιπεζηέξα ν νπνίνο έρεη δείθηε δηάζιαζεο ε =,49 (ζρήκα ). Βξείηε πνηα ζα είλαη ε κέγηζηε γωλία

Διαβάστε περισσότερα

Constructors and Destructors in C++

Constructors and Destructors in C++ Constructors and Destructors in C++ Σύνθεζη Πνιύ ζπρλά ζηε C++ κία θιάζε κπνξεί λα πεξηέρεη ζαλ κέιεδεδνκέλα αληηθείκελα άιισλ θιάζεσλ. Πνηα είλαη ε ζεηξά κε ηελ νπνία δεκηνπξγνύληαη θαη θαηαζηξέθνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):...

Η. Απζίλνο Αλ. Καζεγεηήο Αζιεηηθή δηνίθεζε. ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):... ΟΓΗΓΟ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ζηελ Αζιεηηθή δηοίθεζε Δπώλσκο :.. Όλοκα :.. ΑΜ:. Ηκεροκελία θαηάζεζες ζηε δηαδηθαζία: Γλωζηηθό αληηθείκελο:.../../ 201.. Θέκα πηστηαθής (κε ηε κνξθή εξωηήκαηνο):..... Έγθρηζε Σοκέα:..

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ. ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ.. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ..

ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ. ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ.. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ.. ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ. ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ.. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ.. ΘΔΜΑ Α Σηηο εκηηειείο πξνηάζεηο Α.1 Α.4 λα γξάςεηε ζην ηεηξάδην ζαο ηνλ αξηζκό ηεο πξόηαζεο θαη, δίπια, ην γξάκκα πνπ αληηζηνηρεί ζηε θξάζε ε νπνία ηε ζπκπιεξώλεη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΦΤΛΛΟ ΕΡΓΑΙΑ (Θεοδώρα Γιώηη, Νικόλας Καραηάζιος- Τπεύθσνη εκ/κος Λ. Παπαηζίμπα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:.., ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.// Σε ακαμίδην πνπ κπνξεί λα θηλείηαη ρσξίο ηξηβέο πάλσ

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα.

Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Σάμε Σ Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ. ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ. Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα. Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΧΝ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 11 ε : ΦΧ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Φαθόο κε ζσιήλα Γηαθξάγκαηα Δξγαιεία Καηαζθεπέο 2 Η θαηαζθεπή πεξηγξάθεηαη ζηελ αληίζηνηρε ελόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou

ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ. G. Mitsou ΦΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ ηαηηθή ηωλ ξεπζηώλ (Τδξνζηαηηθή) Ση είλαη ηα ξεπζηά - Γεληθά Ππθλόηεηα Πίεζε Μεηαβνιή ηεο πίεζεο ζπλαξηήζεη ηνπ βάζνπο Αξρή ηνπ Pascal Τδξνζηαηηθή πίεζε Αηκνζθαηξηθή πίεζε Απόιπηε &

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Δημήτρης Χασάπης ΧΩΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗΕΚΠΑΙΔΕΤΗ Οη γεσκεηξηθέο ζρέζεηο κεηξηθή ζεώξεζε ηνπ ρώξνπ - Απόζηαζε αλάκεζα ζε δύν ζεκεία / κήθνο - Επηθάλεηα / επίπεδα ζρήκαηα /

Διαβάστε περισσότερα

ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ (Σ.Δ.Δ.Α.Π.Ζ) ΠΑΣΡΑ

ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ (Σ.Δ.Δ.Α.Π.Ζ) ΠΑΣΡΑ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ (Σ.Δ.Δ.Α.Π.Ζ) ΠΑΣΡΑ «ΣΟ ΠΑΙΥΝΙΓΙ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΣΗΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΧΝ ΠΑΙΓΙΧΝ ΝΗΠΙΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ ζη. Σ Α2. Γ Α3. 1. γ 2. ε 3. δ 4. α Β1. ΘΔΜΑ Β Οη ηειηθνί ππνινγηζηέο παίξλνπλ απνθάζεηο δξνκνιόγεζεο κόλν γηα ηα δηθά ηνπο απηνδύλακα

Διαβάστε περισσότερα

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Δηαθνκηζηήο (Server) Πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζηνπο Πειάηεο (Client) Μεγάινη ππνινγηζηέο γηα ηηο ππεξεζίεο Internet (π.ρ. WWW, FTP) Λακβάλεη εξσηήζεηο θαη δίδεη απαληήζεηο Πειάηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ

ΚΔΦ. 2.4 ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ ΚΔΦ.. ΡΗΕΔ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΩΝ ΑΡΗΘΜΩΝ Οξηζκόο ηεηξαγσληθήο ξίδαο: Αλ 0 ηόηε νλνκάδνπκε ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ ηελ κε αξλεηηθή ιύζε ηεο εμίζσζεο:. Γειαδή ηεηξαγσληθή ξίδα ηνπ 0 ιέγεηαη ν αξηζκόο 0 πνπ όηαλ πςσζεί

Διαβάστε περισσότερα

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12 ΑΚΖΔΗ ΤΜΝΑΗΟΤ - ΚΤΚΛΟ ΠΡΩΣΟ - - ηα πνηεο ηηκέο ηνπ ηα παξαθάησ θιάζκαηα δελ νξίδνληαη ; (Τπόδεημε : έλα θιάζκα νξίδεηαη αλ ν παξνλνκαζηήο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελόο) - (-) - (-) - Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑ ΠΡΩΣΑ ΣΑΓΙΑ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ. Σι είναι ηο παιδί;

ΣΑ ΠΡΩΣΑ ΣΑΓΙΑ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ. Σι είναι ηο παιδί; ΣΑ ΠΡΩΣΑ ΣΑΓΙΑ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΠΑΙΓΙΟΤ Σι είναι ηο παιδί; Καη αξρήλ ην παηδί,- ζα-πξέπεη λα ην δνχκε ζαλ μερσξηζηή πξνζσπηθφηεηα. Δίλαη πηα απφ φινπο παξαδεθηφ, φηη ην παηδί δελ είλαη έλαο ελήιηθαο δηαθέξεη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΡΓΑΙΑ ΣΡΙΣΟΤ ΣΡΙΜΗΝΟΤ ΣΗΝ ΟΓΤΔΙΑ

ΔΡΓΑΙΑ ΣΡΙΣΟΤ ΣΡΙΜΗΝΟΤ ΣΗΝ ΟΓΤΔΙΑ ΔΡΓΑΙΑ ΣΡΙΣΟΤ ΣΡΙΜΗΝΟΤ ΣΗΝ ΟΓΤΔΙΑ Α.Να γξάςεηε ηα ηππηθά ζηάδηα ηεο αλαγλώξηζεο ζηελ Οδύζζεηα. Το θέμα της αναγνώρισης είναι συχνό, ιδιαίτερα στις τελευταίες ραψωδίες του έπους, δηλαδή από τότε που ο Οδυσσέας

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι

Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι Ο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟ ΣΟ «ΑΕΙΦΟΡΟ ΧΟΛΕΙΟ» ένα φωτογπαφικό ταξίδι ηα Δθπαηδεπηήξηα Πάλνπ ππνζηεξίδνπκε ηελ άπνςε όηη ην «αεηθόξν ζρνιείν» είλαη έλα όξακα εθηθηό. Η εθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθνξία δελ είλαη κάζεκα, αιιά

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Εισαγωγή στη Φωτογραυία. Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Εισαγωγή στη Φωτογραυία. Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ Εισαγωγή στη Φωτογραυία Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP 1 ΜΑΘΗΜΑ 3 ο ΚΛΕΙΣΡΟ ΣΑΥΤΣΗΣΑ ΚΛΕΙΣΡΟΤ-ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΣΑΛΛΗΛΗ ΣΑΥΤΣΗΣΑ Σι είναι υωτογραυική μητανή; Από πνηα κέξε απνηειείηαη: 1. Φαθό

Διαβάστε περισσότερα

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ Σήκαηα 1 Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) Σήκαηα Οξηζκόο ζήκαηνο Ταμηλόκεζε ζεκάησλ Σεηξέο Fourier Μεηαζρεκαηηζκόο Fourier Σπλέιημε Σπζρέηηζε θαη Φαζκαηηθή Ππθλόηεηα 2 Οξηζκόο Σήκαηνο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ

ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ ΔΛΔΓΥΟ ΔΜΒΟΛΙΑΣΙΚΗ ΚΑΛΤΦΗ Δ ΠΑΙΓΙΑ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΔΡΚΤΡΑ 24 ο ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΤΝΔΓΡΙΟ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΑΙΓΙΑΣΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΧΓΗ ΣΗ ΤΓΔΙΑ ΠΙΝΟΤΛΑ ΔΤΡΤΓΙΚΗ ΒΑΡΚΑΡΗ ΠΟΛΤΚΡΙΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H )

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H ) Ξ G O O G L E S C H O L A R Α Ο Ξ Ε Κ Ε Θ Λ Θ Α Λ Η Τ Α Μ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η Ρ Οξαγκαηνπνηώληαο αλαδήηεζε ζην GoogleScholar (http://scholar.google.com/) ν ρξήζηεο κπνξεί λα εληνπίζεη πιηθό αθαδεκαϊθνύ θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,10,10

ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,10,10 ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ ΘΔΜΑ 1 ο Μονάδες 5,1,1 ΓΙΑΓΩΝΙΜΑ 1 ου ΜΔΡΟΤ ΣΗ ΑΝΑΛΤΗ Α Γώζηε ηνλ νξηζκό ηεο αληίζηξνθεο ζπλάξηεζεο Β Γείμηε όηη αλ κηα ζπλάξηεζε είλαη αληηζηξέςηκε ηόηε νη γξαθηθέο παξαζηάζεηο

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οη παξνπζηάζεηο κε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή γίλνληαη κε πξνγξάκκαηα παξνπζηάζεσλ, όπσο ην OpenOffice.org Impress [1] θαη ην Microsoft Office PowerPoint [2]. Απηά ηα πξνγξάκκαηα

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

Eπαγγελματικές αξίες και στόχοι ζωής. Μπηιαλάθε Ειεσζερία ΚΕΤΠ ΠΕΡΙΣΕΡΙΟΤ

Eπαγγελματικές αξίες και στόχοι ζωής. Μπηιαλάθε Ειεσζερία ΚΕΤΠ ΠΕΡΙΣΕΡΙΟΤ 1 Eπαγγελματικές αξίες και στόχοι ζωής Μπηιαλάθε Ειεσζερία ΚΕΤΠ ΠΕΡΙΣΕΡΙΟΤ 2 Σεβαζκόο θαη αλαγλώξηζε [1] Μέζα από ηελ εξγαζία ηνπ ν εξγαδόκελνο θεξδίδεη ην ζαπκαζκό θαη ηελ θνηλσληθή αλαγλώξηζε 3 Πηζαλόηεηεο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ. Δρώτηση 1

ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ. Δρώτηση 1 ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ Πνιινί άλζξσπνη πηζηεύνπλ όηη ν άλεκνο ζα έπξεπε λα αληηθαηαζηήζεη ην πεηξέιαην θαη ην θάξβνπλν σο πεγή ελέξγεηαο γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνύ. Οη θαηαζθεπέο πνπ θαίλνληαη ζηελ εηθόλα είλαη

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ζμεπομηνία: 18/12/10 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΛΤ ΕΙ 1. Δίλεηαη ην πνιπώλπκν Αλ θαη., λα βξείηε ην ηειεπηαίν ςεθίν ηνπ αξηζκνύ έρνπκε:

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή

Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ. Καξθηά 3 θηιά πεξίπνπ κε κήθνο ηξηπιάζην από ην πάρνο ηνπ μύινπ θπξί κεγάιν θαη ππνκνλή Δξγαιεία Καηαζθεπέο 1 Δ.Κ.Φ.Δ. ΥΑΝΙΩΝ ΠΡΩΣΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΔΝΟΣΗΣΑ 10 ε : ΜΗΥΑΝΙΚΗ ΜΔΡΟ Β ΠΙΔΗ ΔΡΓΑΛΔΙΑ ΚΑΣΑΚΔΤΔ Καηαζθεπή 1: Καξέθια θαθίξε Όξγαλα Τιηθά Κόληξα πιαθέ ζαιάζζεο κε δηαζηάζεηο 40Υ40 εθ.

Διαβάστε περισσότερα

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ Συστήματα Αρίθμησης Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ 1 Ειζαγωγή Τν bit είλαη ε πην βαζηθή κνλάδα κέηξεζεο. Είλαη κία θαηάζηαζε on ή off ζε έλα ςεθηαθό θύθισκα. Άιιεο θνξέο είλαη κία θαηάζηαζε high ή low voltage

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP 1 ΜΑΘΗΜΑ 6 ο Προγράμμαηα θωηογραθικών μηχανών Επιλογέας προγραμμάηων Μαο δίλεη ηε δπλαηόηεηα λα ειέγμνπκε ην άλνηγκα δηαθξάγκαηνο θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000.

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000. ΔΕΟ 13 Ποσοτικές Μέθοδοι Σσνάρηηζη Κόζηοσς C(), μέζο κόζηος C()/. Παράδειγμα 1 Μηα εηαηξεία δαπαλά γηα θάζε πξντόλ Α πνπ παξάγεη 0.0 λ.κ. Τα πάγηα έμνδα ηεο εηαηξείαο είλαη 800 λ.κ. Ζεηείηαη 1) Να πεξηγξάςεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ Εδώ ζα ππνινγίζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier κεξηθώλ αθόκα ζεκάησλ, πξνζπαζώληαο λα μεθηλήζνπκε από ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier γλσζηώλ ζεκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΔΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΗΠΔΓΟ

ΑΣΚΗΣΔΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΗΠΔΓΟ Α. Αεπόβια ικανόηηηα: ΑΣΚΗΣΔΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΓΗΠΔΓΟ 1. Φόλλοος ζηα δύο καλάθια: νη αζιεηέο είλαη απέλαληη από ηα ηακπιώ ζε δπν γξακκέο. Οη πξώηνη έρνπλ από κηα κπάια. Με ην ζύλζεκα θάλνπλ θόιιννπ

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/92. Τροπολογία. Sylvie Goddyn εμ νλόκαηνο ηεο νκάδαο ENF 21.10.2015 A8-0046/92 92 Σημείο 8 (8) Οη βηηακίλεο, ηα αλόξγαλα ζπζηαηηθά θαη άιιεο νπζίεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ρξήζε ζε ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ή γηα πξνζζήθε ζε ηξόθηκα φπσο ηα παξαζθεπάζκαηα γηα βξέθε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΙΙ - ΦΥΕ 0 7 Ινπλίνπ 009 Απαντήσειρ στιρ ασκήσειρ τηρ τελικήρ εξέτασηρ στιρ Σςνήθειρ Διαυοπικέρ Εξισώσειρ Αγαπηηέ θοιηηηή/ηπια,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 204-205 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/204 A ΟΜΑΓΑ Οδηγία: Να γράυεηε ζηο ηεηράδιο ζας ηον αριθμό κάθε μιας από ηις παρακάηφ ερφηήζεις Α.-Α.8 και

Διαβάστε περισσότερα

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots)

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) 1.1 Σςνοπτική Πεπιγπαυή Hot Spots Σα ζεκεία αζύξκαηεο πξόζβαζεο πνπ επηιέρζεθαλ αλαθέξνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηηο επόκελεο παξαγξάθνπο.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Παιχνίδι: Βασικό Εργαλείο του Κοινωνικού Λειτουργού και του Νηπιαγωγού

Διαβάστε περισσότερα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα 4. ΑΝΑΠΝΟΗ Η δηάζπαζε ηεο γιπθόδεο γίλεηαη κέζα ζηα θύηηαξα, νλνκάδεηαη θπηηαξηθή αλαπλνή θαη εμαζθαιίδεη ηελ ελέξγεηα πνπ είλαη απαξαίηεηε ζην θύηηαξν. Η δηάζπαζε γίλεηαη κε ηελ παξνπζία νμπγόλνπ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Σηηο παξαθάησ γξακκέο εθαξκόζηε ηε κνξθνπνίεζε πνπ πεξηγξάθνπλ Γξακκή κε έληνλε γξαθή Γξακκή κε πιάγηα γξαθή Γξακκή κε ππνγξακκηζκέλε γξαθή Γξακκή κε Arial Font κεγέζνπο

Διαβάστε περισσότερα

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x)

f '(x)g(x)h(x) g'(x)f (x)h(x) h'(x) f (x)g(x) ΓΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ 54 Υλη: Παράγωγοι Γ Λσκείοσ Ον/μο:.. 6--4 Θεη-Τετν. ΘΔΜΑ Α.. Αλ f, g, h ηξεηο παξαγωγίζηκεο ζπλαξηήζεηο ζην λα απνδείμεηε όηη : f () g() h() ' f '()g()h() g'()f ()h() h'() f ()g()

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Γ Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Γ Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Γ Γυμνασίου ιήμεο 11.00 Κάπνηνο άξρηζε λα δηαβάδεη έλα βηβιίν ηελ 1 ε Δεθεκβξίνπ. Κάζε κέξα δηάβαδε ηνλ ίδην αξηζκό ζειίδσλ

Διαβάστε περισσότερα

Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ

Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ ΤΕΙ Δσηικής Μακεδονίας Τμήμα Βιομητανικού Στεδιαζμού Εργαζηήριο C 3 www.c3.teiwm.gr C 3 LAB www.c3.teiwm.gr 1 Εηζαγσγή Πεπιεσόμενα ύκβνια

Διαβάστε περισσότερα

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67)

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Γηα λα επαλαθέξεηε ην FritzBox Fon WLAN 7140 ζηηο πξνεπηιεγκέλεο ηνπ ξπζκίζεηο

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Εηζαγσγή Οη ηερληθέο ζπληήξεζεο ηξνθίκσλ έρνπλ ζθνπό : α) λα παξεκπνδίζνπλ αλεπηζύκεηεο κεηαβνιέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά (γεύζε - ρξώκα -

Διαβάστε περισσότερα

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Αιγόξηζκνη 2.2.7.4 Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Εηζαγσγή ζηηο Αξρέο ηεο Επηζηήκεο ησλ Η/Υ 1 Άζθεζε 34 ζει 53 Έλα ςεθηαθό θσηνγξαθηθό άικπνπκ έρεη απνζεθεπηηθό ρώξν N Mbytes. Να αλαπηύμεηε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟ ΤΣΖΜΑ ΔΛΑΣΖΡΗΟ - ΩΜΑ

ΣΟ ΤΣΖΜΑ ΔΛΑΣΖΡΗΟ - ΩΜΑ ΣΟ ΤΣΖΜΑ ΔΛΑΣΖΡΗΟ - ΩΜΑ Σε όια ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα αληηκεηωπίζνπκε, ην ειαηήξην ζα είλαη αβαξέο θαη ζα ηθαλνπνηεί ην λόκν ηνπ Hooke (ηδαληθό ειαηήξην), δειαδή ε δύλακε πνπ αζθεί έλα ηδαληθό ειαηήξην έρεη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ. Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ. Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ Πρόβλημα 1: α) Να δείμεηε όηη αλ ζεηηθνί πξαγκαηηθνί αξηζκνί ηζρύεη: β) Αλ είλαη

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία 8.3.2016 A8-0046/319 319 Άρθρο 34 παράγραθος 1 ζηοιχείο δ (δ) 14 έηε γηα θηεληαηξηθά θάξκαθα πνπ πξννξίδνληαη γηα άιια είδε δώωλ από απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ παξάγξαθν 1 ζηνηρεία α) θαη γ). (δ) 10 έηε

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν»

Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Πανελλήνια Έρεσνα «Καηαναλωηής & Ελληνικό Προϊόν» Γεώργιος Μπάληας, Οικονομικό Πανεπιζηήμιο Αθηνών Προκόπης Θεοδωρίδης, Πανεπιζηήμιο Παηρών Ταπηόηεηα ηεο έξεπλαο Σθνπόο: Αλίρλεπζε ηεο αγνξαζηηθήο ζπκπεξηθνξάο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο Έξγν ελέξγεηα 3 (Λύζε) Σώκα κάδαο m = 4Kg εξεκεί ζηε βάζε θεθιηκέλνπ επηπέδνπ γσλίαο θιίζεο ζ κε εκζ = 0,6 θαη ζπλζ = 0,8. Τν ζώκα αξρίδεη λα δέρεηαη νξηδόληηα δύλακε θαη μεθηλά λα αλεβαίλεη ζην θεθιηκέλν

Διαβάστε περισσότερα