ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ Μόνιµης Επιτροπής Ενέργειας του ΤΕΕ για την Προσυνεδριακή Εκδήλωση ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Λάρισα, 26 Ιουνίου 2009 1. Εισαγωγή Η πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 70 δηµιούργησε παγκοσµίως την τάση στροφής προς το Φυσικό Αέριο (Φ.Α.), ως εναλλακτικό καύσιµο µε σηµαντικά πλεονεκτήµατα που θα µπορούσε να υποκαταστήσει σε κάποιο βαθµό το πετρέλαιο. Ενώ µέχρι τότε η χρήση του περιοριζόταν σε περιοχές γύρω από κοιτάσµατα, άρχισαν να κατασκευάζονται µεγάλοι αγωγοί µεταφοράς φυσικού αερίου και πλοία µεταφοράς υγροποιηµένου φυσικού αερίου. Έτσι αναπτύχθηκε διεθνές εµπόριο ενώ η κατανάλωση του έφτασε τα 2.400 δις κ.µ. το έτος 2000 καλύπτοντας το 25% της παγκόσµιας ενεργειακής ζήτησης. Οι εκτιµήσεις για το µέλλον αναφέρουν αύξηση κατανάλωσης κατά 50% τα επόµενα πενήντα χρόνια αν και τα προβλήµατα ασφάλειας εφοδιασµού που εµφανίστηκαν έντονα τα τελευταία χρόνια µπορεί να ανακόψουν αυτό το ρυθµό αύξησης της ζήτησής του. Οι βασικοί λόγοι του συνέβαλαν στην ραγδαία αύξηση της ζήτησης του Φ.Α. είναι οι ακόλουθοι: - Τα σηµαντικά περιβαλλοντικά πλεονεκτήµατά του σε σχέση µε τα υπόλοιπα ορυκτά καύσιµα. - Τα βεβαιωµένα παγκοσµίως αποθέµατά του που ανέρχονται στα 160 τρις κ.µ. τα οποία µε τους σηµερινούς ρυθµούς ζήτησης επαρκούν για τα επόµενα 70 χρόνια τουλάχιστον (έναντι 40 χρόνων του πετρελαίου). Τα µεγαλύτερα αποθέµατα βρίσκονται στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (περίπου 36%). - Η ανταγωνιστική τιµή του σε σχέση µε τα υπόλοιπα καύσιµα. - Η συνεχώς αυξανόµενη χρήση του στην ηλεκτροπαραγωγή που οφείλεται στους υψηλούς βαθµούς απόδοσης που επιτυγχάνονται στις µονάδες παραγωγής συνδυασµένου κύκλου, αλλά και οι δυνατότητες που υπάρχουν για την ανάπτυξη ανεξάρτητων ηλεκτροπαραγωγών στα πλαίσια της απελευθερωµένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. 1
- Η ανάπτυξη της τεχνολογίας στη µεταφορά του όπως είναι υποθαλάσσιοι αγωγοί, LNG, CNG καθώς και στην χρήση του για άλλες εφαρµογές (π.χ. κλιµατισµός). 2. Φυσικό Αέριο στην Ελλάδα Η απόφαση για την εισαγωγή του Φ.Α. στην Ελλάδα λήφθηκε το έτος 1986 µε σηµαντική καθυστέρηση σε σχέση µε τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. ύο χρόνια αργότερα, τον Σεπτέµβρη 1988 ιδρύεται η ΕΠΑ ως θυγατρική της ΕΠ ενώ υπογράφονται οι συµβάσεις προµήθειας Φυσικού Αερίου µε την Ρωσική Sojuzgarexpor (σηµερινή GAZEXPORT) στα πλαίσια διακρατικής συµφωνίας Ελλάδας-Ρωσίας και µε την Αλγερινή Sonatrach για υγροποιηµένο Φυσικό Αέριο. Ταυτόχρονα, ξεκινούν οι µελέτες και η κατασκευή των αγωγών µεταφοράς και διανοµής και η εγκατάσταση της Ρεβυθούσας για την παραλαβή του υγροποιηµένου Φ.Α. Το έτος 1995 ιδρύονται οι Ε Α Αττικής/Θεσσαλονίκης/Θεσσαλίας µε στόχο την δηµιουργία των αντιστοίχων ΕΠΑ που συστήθηκαν το έτος 2000-2001 µε συµµετοχή ξένων επενδυτών (51-49%). Το έτος 1998 η ΕΠΑ διαχωρίζεται από την ΕΠ (ΕΛΠΕ) ενώ το έτος 2007 ιδρύεται ο ΕΣΦΑ που είναι θυγατρική εταιρεία (100%) της ΕΠΑ, ο οποίος στα πλαίσια του Νόµου 3428/2005 για την απελευθέρωση της αγοράς του Φ.Α. είναι ιδιοκτήτης και διαχειρίζεται το Εθνικό Σύστηµα Φυσικού Αερίου (ΕΣΦΑ). Σήµερα η µετοχική σύνθεση της ΕΠΑ είναι Ελληνικό ηµόσιο 65% και ΕΛΠΕ 35%. Η πρώτη εισαγωγή Ρωσικού Φ.Α. στην Ελλάδα έγινε το φθινόπωρο του έτους 1996 µε πρώτο καταναλωτή την Βιοµηχανία Ζάχαρης ενώ το υγροποιηµένο Φυσικό Αέριο εισήχθη το έτος 2000. Μετά από την διασύνδεση µε την Τουρκία το έτος 2007 εισήχθη αέριο µε προέλευση από το Αζερµπαϊτζάν. 3. Υποδοµές Φυσικού Αερίου Το ΕΣΦΑ περιλαµβάνει: - Τον κεντρικό αγωγό συνολικού µήκους 512 χλµ µε πίεση σχεδιασµού 70 barg. - Τους κλάδους υψηλής πίεσης συνολικού µήκους 609 χλµ. - Τους συνοριακούς µετρητικούς σταθµούς Σιδηροκάστρου και Κήπων, τους ενδιάµεσους Μετρητικούς και Ρυθµιστικούς Σταθµούς, το Κέντρο Ελέγχου, το Κέντρο Κατανοµής Φορτίου στο Πάτηµα Ελευσίνας και τα Κέντρα Λειτουργίας και Συντήρησης. - Τον Τερµατικό Σταθµό υγροποιηµένου Φ.Α. στη νήσο Ρεβυθούσας µε δύο δεξαµενές 130.000 κ.µ. υγροποιηµένου Φ.Α. Επιπρόσθετα υπάρχουν τα ίκτυα µέσης και χαµηλής πίεσης µε τα οποία τροφοδοτούνται οι διάφοροι καταναλωτές σε διάφορες περιοχές της χώρας η πλειονότητα των οποίων ανήκουν στις ΕΠΑ που λειτουργούν σήµερα. Τα ίκτυα µέσης και χαµηλής πίεσης στις περιοχές που δεν υπάρχουν ΕΠΑ έχουν αναπτυχθεί από την ΕΠΑ για την εξυπηρέτηση κύρια βιοµηχανικών πελατών. 4. Προµήθεια Φυσικού Αερίου Όλες οι εισαγωγές Φ.Α. στην Ελλάδα µέχρι σήµερα γίνονται µόνο από την ΕΠΑ αν και το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο (Ν. 3428/2005) επιτρέπει τις ελεύθερες εισαγωγές. Οι συµβάσεις προµήθειας της ΕΠΑ είναι: - Σύµβαση µε GAZPMON EXPORT (Ρωσία) 2,8 δις. κ.µ. µέχρι το έτος 2016. 2
- Σύµβαση µε την Sonatrach (Αλγερία) για υγροποιηµένο Φυσικό Αέριο 0,51-0,68 δις κ.µ. µέχρι το έτος 2020. - Σύµβαση µε την BOTAS που υπεγράφη το έτος 2003 (Τουρκία) 0,75 δις κ.µ. στα πλαίσια της κατασκευής του Ελληνοτουρκικού αγωγού διάρκειας 15 ετών από το έτος 2007. Για το έτος 2008 οι συνολικές εισαγωγές ήταν 4 δις κ.µ. που αναλύονται: Από GAZPROM EXPORT: 2,6 δις κ.µ. Από SONATRACH: 0,6 δις κ.µ. Από BOTAS: 0,4 δις κ.µ. Επίσης εισήχθησαν φορτία LNG από διάφορους προµηθευτές: 0,4 δις κ.µ. 5. Κατανάλωση Φυσικού Αερίου Η συµµετοχή του Φ.Α. στο εθνικό ενεργειακό ισοζύγιο είναι της τάξης του 8% έναντι 24% του αντιστοίχου Ευρωπαϊκού µέσου όρου. Σε σύγκριση µε τους αρχικούς στόχους η διείσδυση στην ηλεκτροπαραγωγή και στην µεγάλη βιοµηχανία είναι ικανοποιητική σε αντίθεση µε τον αστικό τοµέα που παρουσιάζει σοβαρή υστέρηση. Ιδιαίτερα πρέπει να σηµειωθεί η ανάπτυξη της αεριοκίνησης µε την κατασκευή δύο σταθµών CNG για τροφοδοσία 420 λεωφορείων στην Αθήνα. Για το έτος 2008 οι καταναλώσεις ήταν: Ηλεκτροπαραγωγή : 2.864 εκ κ.µ. (71,6%) Βιοµηχανία : 604 εκ κ.µ. (15,1%) Εταιρίες Παροχής Αερίου : 506 εκ κ.µ. (12,6%) 6. ιεθνής Ρόλος Φυσικού Αερίου Από το έτος 2001 τέθηκαν οι βάσεις προκειµένου η ΕΠΑ και γενικότερα η χώρα να έχει ένα σηµαντικό ρόλο στο σύστηµα αγωγών που θα τροφοδοτήσουν την Ευρώπη µε Φ.Α. από την Κασπία και την Ανατολή µέσω της νότιας οδού. Έτσι σχεδιάστηκε ο αγωγός ITGI σε συνεργασία µε την BOTAS και την EDISON. Το πρώτο βήµα ήταν ο αγωγός Τουρκίας Ελλάδος µε συνολικό µήκος 285 χλµ από τα οποία 85 χλµ σε Ελληνικό έδαφος. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε και τέθηκε σε λειτουργία το έτος 2007. Επίσης, έχει ήδη συσταθεί η Εταιρία POSEIDON ( ΕΠΑ EDISON) µε αντικείµενο την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Ελλάδας Ιταλίας. Στην ίδια κατεύθυνση ήταν η αναβάθµιση του σταθµού LNG της Ρεβυθούσας της οποίας η δυναµικότητα αεριοποίησης τριπλασιάστηκε. Τέλος, µετά από συµφωνία των Κυβερνήσεων Ελλάδας Ρωσίας αποφασίστηκε να διέλθει από την Ελλάδα κλάδος του Ρωσικού Αγωγού South Stream µε κατεύθυνση την Ιταλία και ήδη ξεκίνησαν οι προκαταρκτικές µελέτες. 7. Κρίσιµα Ζητήµατα του Τοµέα Φυσικού Αερίου 7.1. Επάρκεια Είναι φανερή η άµεση διασφάλιση επιπρόσθετων ποσοτήτων για την κάλυψη των αναγκών της αγοράς στην Ελλάδα η οποία προκύπτει από την σύγκριση των συµβατικών ποσοτήτων και των καταναλώσεων του έτους 2008, τον συνυπολογισµό της αύξησης που θα προκύψει από τις νέες µονάδες ηλεκτροπαραγωγής που είτε κατασκευάζονται είτε έχει αποφασισθεί η κατασκευή τους καθώς και την αύξηση του αστικού τοµέα. 3
7.2. Ασφάλεια Τροφοδοσίας Οι πρόσφατες κρίσεις στις σχέσεις Ρωσίας Ουκρανίας και τα προβλήµατα που δηµιουργήθηκαν στην τροφοδότηση της Ελλάδας και συνολικά της Ευρώπης ανέδειξαν την ανάγκη για πολλαπλότητα προµηθευτών και πολλαπλότητα διασυνδέσεων µε τα συστήµατα Φ.Α. γειτονικών χωρών. Η αναπτυσσόµενη αγορά LNG αποτελεί µία σοβαρή εναλλακτική λύση που προϋποθέτει τις ανάλογες υποδοµές (τρίτη δεξαµενή, νέα µονάδα LNG). Επίσης, θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα κατασκευής υπόγειας αποθήκης. 7.3. ιείσδυση στον Αστικό Τοµέα Η πλέον αποδοτική χρήση του Φ.Α. είναι η αστική όπου υποκαθιστά άλλες µορφές ενέργειας µε πολύ σηµαντικά οφέλη. Οι υπάρχουσες ΕΠΑ θα πρέπει να επιταχύνουν τους ρυθµούς επέκτασης των δικτύων τους και να δοθούν σωστά στοχευµένα κίνητρα στους καταναλωτές που θα τους προσελκύσουν στην χρήση του φυσικού αερίου. Το πιο σηµαντικό πρόβληµα είναι η µεγάλη καθυστέρηση που παρατηρείται στην ίδρυση νέων ΕΠΑ στις περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας / Θράκης. Αυτές οι περιοχές ευρίσκονται δίπλα στον αγωγό, οι κάτοικοι υποχρεώνονται να κατασκευάσουν εσωτερικές εγκαταστάσεις στις νέες οικοδοµές και δεν φαίνεται κανένα φως στον ορίζοντα. Ίσως θα πρέπει να επανεξετασθεί το µοντέλο ανάπτυξης της διανοµής και η ΕΠΑ να αναλάβει σχετικές πρωτοβουλίες. Το Φ.Α. είναι κοινωνικό αγαθό και πρέπει να είναι διαθέσιµο σε όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες. Επίσης, θα πρέπει να εξετασθεί η ανάπτυξη εσωτερικής αγοράς LNG ή CNG µε την χρήση νέων τεχνολογιών που εφαρµόζονται επιτυχώς σε πολλές χώρες. Η περαιτέρω ανάπτυξη της αεριοκίνησης σε όλη την χώρα, στους τοµείς των µέσων µαζικής µεταφοράς, των στόλων αυτοκινήτων εµπορικών δικτύων, των απορριµµατοφόρων, κλπ, θα έχει θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στο κόστος. 7.4. Τιµολόγηση Φυσικού Αερίου Τους προηγούµενους µήνες δηµιουργήθηκε ένα σοβαρό πρόβληµα ειδικά στην Θεσσαλία και την Θεσσαλονίκη εξαιτίας του συστήµατος τιµολόγησης που εφαρµόζεται από τις ΕΠΑ (cost plus) µε αποτέλεσµα οι τιµές του Φ.Α. να είναι µέχρι και 50% υψηλότερες του πετρελαίου θέρµανσης στους κρίσιµους χειµερινούς µήνες. Βασικά αίτια ήταν η µεγάλη πτώση των τιµών του πετρελαίου τους προηγούµενους µήνες ενώ είναι γνωστό ότι το Φ.Α. διεθνώς ακολουθεί µε υστέρηση εξαµήνου. Αυτό δεν συνέβη στην Αττική που ακολουθείται σύστηµα τιµολόγησης µε βάση το ανταγωνιστικό καύσιµο. Θα µπορούσε πολύ εύκολα να προβλεφθεί ότι θα συνέβαινε αυτό το γεγονός και θα έπρεπε να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα από όλους τους εµπλεκόµενους. Τελικά, εκτός από τον αγανακτισµένο καταναλωτή, ο µεγάλος ζηµιωµένος είναι το ίδιο το Φ.Α. Είναι επιβεβληµένο να εφαρµοστεί ένα ενιαίο σύστηµα τιµολόγησης και να σχεδιαστούν µέτρα για την ανατροπή ανάλογων κρίσεων στο µέλλον. 4
7.5. ιεθνής Ρόλος Τα έργα των διεθνών διασυνδέσεων θα πρέπει να προχωρήσουν µε γρήγορους ρυθµούς προκειµένου να παραχθούν συγκεκριµένα αποτελέσµατα και να καθιερώσουν την Ελλάδα ως ένα σηµαντικό παράγοντα στο ενεργειακό γίγνεσθαι της ευρύτερης περιοχής. Σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ασκηθούν προς την Τουρκία οι αναγκαίες πιέσεις και να γίνουν οι απαραίτητοι χειρισµοί προκειµένου να λειτουργήσει µε τους κανόνες χώρας διαµεταφοράς και να ανοίξουν οι δρόµοι για την προώθηση Φ.Α. από την Κασπία και την Ανατολή προς την Ευρώπη. 7.6. Προσαρµογή στις Ευρωπαϊκές Οδηγίες Μετά από την πρόσφατη τροποποίηση της Οδηγίας 55/2003, θα πρέπει να προχωρήσουν οι νοµοθετικές ρυθµίσεις προσαρµογής λαµβάνοντας υπόψη τις ειδικές συνθήκες της Ελληνικής Αγοράς. 8. Ιδιωτικοποίηση ΕΠΑ Η Κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι είναι άµεση κυβερνητική προτεραιότητα η επιλογή στρατηγικού επενδυτή για την ΕΠΑ. Μετά από εισήγηση της Μόνιµης Επιτροπής Ενέργειας, το ΤΕΕ εξέδωσε ελτίο Τύπου την 19 Ιουνίου 2009 µε το οποίο δηλώνει την πλήρη αντίθεσή του σε αυτή την απόφαση και ζητά η ΕΠΑ όπως και άλλες ΕΚΟ να διατηρήσουν τον ηµόσιο χαρακτήρα τους. Η είσοδος στρατηγικού επενδυτή στην ΕΠΑ θα αποξενώσει το Ελληνικό Κράτος από τις εξελίξεις γεωστρατηγικής σηµασίας. Οι εθνικές υποδοµές, όπως είναι το δίκτυο µεταφοράς και ο σταθµός υγροποιηµένου Φ.Α., θα περάσουν σε ξένα χέρια, ενώ θα χαθεί ο έλεγχος και η εποπτεία του ηµοσίου στην επέκταση των δικτύων µεταφοράς και διανοµής. Αυτή η ανακοίνωση υπάρχει στην ιστοσελίδα του ΤΕΕ. 9. Ενδιαφέρον του ΤΕΕ για το Φυσικό Αέριο Το ΤΕΕ και ειδικά η Μόνιµη Επιτροπή Ενέργειας του παρακολουθούν µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συστηµατικά τα θέµατα του Φ.Α. πιστεύοντας στην µεγάλη σηµασία που έχει για το Ελληνικό ενεργειακό σύστηµα και το περιβάλλον. Η παρούσα εκδήλωση για το Φ.Α. στα πλαίσια του Συνεδρίου Ενέργειας του ΤΕΕ περιλαµβάνει πολύ αξιόλογες εισηγήσεις µε διακεκριµένους εισηγητές από όλους τους εµπλεκόµενους φορείς, Πανεπιστήµια και εταιρείες ενώ η συζήτηση που θα επακολουθήσει εκτιµάται ότι θα συµβάλει θετικά σε αυτή την κατεύθυνση. 5