ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ. Ένας οδηγός για την αυτό-αξιολόγηση της Αειφορίας με την χρήση Δεικτών και ενός μέσου μέτρησης αυτών

ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ Ένας οδηγός για την αυτό-αξιολόγηση της Αειφορίας με την χρήση Δεικτών και ενός μέσου μέτρησης αυτών ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 1

ΤΟ ΕΡΓΟ SUSTAIN Χρηματοδοτούμενο μέσω του Προγράμματος INTERREG IVC, το έργο SUSTAIN υπήρξε ένα τριετές project μερικώς-χρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Ήταν μία περιφερειακή πρωτοβουλία με αντικείμενο το περιβάλλον και την πρόληψη κινδύνου (Προτεραιότητα 2 του Προγράμματος) και επί μέρους θέμα την διαχείριση υδάτων. Ο προϋπολογισμός του εν λόγω έργου ανήλθε σε 1.8 εκατ. Το αντικείμενο του SUSTAIN ήταν να δημιουργηθεί ένα πλήρως υλοποιήσιμο εργαλείο πολιτικής που θα βοηθά τις παράκτιες αρχές και κοινότητες στην Ευρώπη να προωθούν την Αειφορία στην παράκτια ζώνη της Ευρώπης. Το εργαλείο αυτό είναι εφαρμόσιμο και στα 22 παράκτια κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασίζεται σε ένα σετ ευκόλως μετρούμενων Δεικτών που αναπτύχθηκαν και εκτιμήθηκαν καθ όλη την διάρκεια του έργου, ώστε να καταστήσει τις Αρχές να μετρούν αποτελεσματικά τον βαθμό Αειφορίας των ακτών μας. Η εταιρικότητα του έργου συντέθηκε από 12 εταίρους φορείς απ όλη την Ε.Ε. Επικεφαλής εταίρος του έργου ήταν η Coastal & Marine Union EUCC (Ολλανδία). Επισκεφθείτε την www.sustain-eu.net όπου μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες καθώς επίσης και τις εκδόσεις του SUSTAIN σε 9 ευρωπαϊκές γλώσσες! ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΑ Εταιρικότητα SUSTAIN. 2012. ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ, Ένας οδηγός για την αυτο-αξιολόγηση της Αειφορίας με την χρήση Δεικτών και ενός μέσου μέτρησης αυτών. Έργο SUSTAIN / INTERREG IVC. Ο οδηγός αυτός έχει αναπτυχθεί με την συμβολή όλων των εταίρων του SUSTAIN. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους: Ξένια Λοϊζίδου & Μιχάλης Λοϊζίδης (ISOTECH Ltd, Κύπρος) για την ανάπτυξη του εργαλείου DeCyDe-για-την Αειφορία καθώς και για την γνώση και ειδίκευση που παρείχαν στον Δήμο Κουκλιών (Ιανουάριος 2010 - Δεκέμβριος 2011) και στη Coastal & Marine Union (EUCC); και José Carlos Ferreira, André Mascarenhas & Tomás Ramos για την ανάπτυξη της μεθοδολογικής προσέγγισης (FCT- New University of Lisbon) διά μέσου του ARH - Tejo - Διοίκηση περιοχής λεκανοπεδίου ποταμού Tagus. Η χρηματοδότηση έγινε από: ΕΤΠΑ - INTERREG IVC (SUSTAIN) Αποποίηση ευθυνών: Το περιεχόμενο του οδηγού SUSTAIN αντανακλά τις απόψεις του συγγραφέως και η Διαχειριστική Αρχή του INTERREG IVC δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση που μπορεί να γίνει των πληροφοριών που περιέχονται εδώ. Το Πρόγραμμα Διαπεριφερειακής Συνεργασίας INTERREG IVC, χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βοηθά τις περιοχές της Ευρώπης να δουλεύουν μαζί και να μοιράζονται εμπειρίες και καλές πρακτικές στους τομείς της καινοτομίας, της οικονομίας της γνώσης, του περιβάλλοντος και πρόληψης κινδύνου. 302 εκατ Ευρώ είναι διαθέσιμα για χρηματοδότηση έργων αλλά, πολύ περισσότερο, ένας πλούτος γνώσης και πιθανών λύσεων βρίσκονται στα χέρια των περιφερειακών πολιτικών. 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ To SUSTAIN έχει αναπτύξει μία μεθοδολογία βάσει Δεικτών και ένα σύστημα μέτρησης που καθιστά ικανή μια αυτό-αξιολόγηση για τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, να εκτιμούν δηλαδή τις επιδόσεις τους στην Αειφορία με στόχο την βελτίωση της διαχείρισης της παράκτιας ζώνης. Βοηθά τις παράκτιες αρχές να καθορίσουν εάν πλησιάζουν τους στρατηγικούς τους στόχους όσον αφορά την Αειφορία καθώς και να εντοπίσουν καταστάσεις που απαιτούν παρέμβαση και λήψη συναφών δράσεων. Οι σχετικοί Δείκτες επιλέχθηκαν για να καλύψουν 22 διακριτές Θεματικές εντός των αναγνωρίσιμων Πυλώνων της Αειφορίας ήτοι Διακυβέρνηση, Οικονομικά, Ποιότητα Περιβάλλοντος και Κοινωνική Ευημερία. Εδώ υπάρχουν Δείκτες Πυρήνα και Επιλογής που αντανακλούν τοπικές ειδικές ιδιαιτερότητες που ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή στην Ευρώπη. Μία λίστα ελέγχου έχει εισαχθεί στον πυλώνα Διακυβέρνηση, αντί για δείκτες οι οποίοι είναι δύσκολοι να εκτιμηθούν. Τα δεδομένα των δεικτών τροφοδοτούν ένα νεοσύστατο εργαλείο πολιτικής, το DeCyDe. Είναι ένα φιλικό στην χρήση, φύλλο εργασίας που επιτρέπει τους δείκτες να μετριούνται αριθμητικώς, που υποστηρίζει την αυτόαξιολόγηση και που καθορίζει εάν η Αρχή κατευθύνεται προς την κατεύθυνση της Αειφόρου ανάπτυξης. Κατά την εφαρμογή του, οι συμμετοχικές διεργασίες και συζητήσεις πάνω στις Θεματικές, τους Δείκτες και τα Δεδομένα, είναι εξίσου σημαντικά με την αξία των αριθμητικών αποτελεσμάτων. Μαζί, το Σετ Δεικτών του SUSTAIN και το εργαλείο DeCyDe συνθέτουν ένα φιλικό στην χρήση, γρήγορο, εργαλείο αυτό-αξιολόγησης, που σέβεται τους χρονικούς περιορισμούς των πολιτικών φορέων. Ιερό των Μεγάλων Θεών, Σαμοθράκη, Ελλάδα, φωτογραφία της Σοφίας B. www.samothrakisphotoblog.com 3

1. Γιατί είναι απαραίτητο να μετράμε την Αειφορία? Αειφόρος ανάπτυξη σημαίνει ότι οι ανάγκες της παρούσας γενιάς μπορούν να ικανοποιηθούν χωρίς να διακυβεύεται η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους. Η Αειφορία είναι ένας πρωταρχικός στόχος για την Ευρωπαϊκή Ένωση και σχετίζεται με την διασφάλιση της ικανότητας της Γης να υποστηρίζει την ζωή σε όλες τις διαφοροποιήσεις της. Στοχεύει στην συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής και ευημερίας και για τις παρούσες αλλά και για τις επόμενες γενεές. Για πολλά χρόνια τώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη αγωνίζονται για να υλοποιήσουν αυτήν την ιδέα. Εντούτοις, παρά τις καλές προθέσεις, δεν υπάρχει ακόμη ένδειξη ότι η διαχείριση των ακτών έχει φτάσει σε ένα σημείο όπου οι φυσικοί μας πόροι χρησιμοποιούνται με τρόπο Αειφόρο. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι γι αυτό: πρώτον, δεν υπάρχει μια καθορισμένη μεθοδολογία με την οποία ο βαθμός Αειφορίας θα μπορεί να μετρηθεί από τις Αρχές. Δεύτερον, δεν υπάρχει ένα κοινώς αποδεκτό σετ δεικτών που θα χρησιμοποιηθεί για τον σκοπό αυτό. Εντός της παράκτιας ζώνης, παρατηρούνται εκατοντάδες δεικτών που μπορούν να δώσουν στοιχεία σχετικά με την Αειφορία αλλά, στην πράξη, κανένα δεν το επιτυγχάνει αποτελεσματικά καθώς είναι, σε γενικές γραμμές, δείκτες στατικοί. Cabo Espichel, Πορτογαλία, φωτογραφία της Tamara Ristić 4

2. Συνδέοντας την Αειφορία με τους δείκτες Η αειφορία είναι κάτι περισσότερο από μία αφηρημένη έννοια και συχνά της ασκείται κριτική ότι είναι δύσκολο να μεταφραστεί σε λειτουργικούς όρους. Δεν έχει καθορισμένες παραμέτρους που μπορούν να προσδιοριστούν επιστημονικά. Πολλοί από τους δείκτες είναι πολύ εξειδικευμένοι και πολλοί μετρούν παραμέτρους που είναι πέραν της σφαίρας επιρροής των τοπικών / περιφερειακών αρχών. Για την εκτίμηση της Αειφορία σε τοπικό / περιφερειακό επίπεδο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι δείκτες και ειδικά εργαλεία (λχ νομοθεσία) εφαρμόζονται. Επομένως, μια μεθοδική, κυκλική διαδικασία έχει αναπτυχθεί 1 που μας μεταφέρει από την αφετηρία στο τέλος της διαδρομής με ένα λογικό τρόπο. Ενσωματώνει τους ευρωπαϊκούς στρατηγικούς στόχους για Αειφόρο ανάπτυξη και ολοκληρωμένη διαχείριση παράκτιας ζώνης, καθώς επίσης τα πιο συναφή ζητήματα σε αυτά τα πεδία. Έχοντας συμφωνήσει επί των στρατηγικών στόχων, οι χαράσσοντες πολιτική μπορούν να μετρήσουν τους σχετικούς δείκτες βάσει διαθέσιμων δεδομένων. Τα κριτήρια επιλογής και η ανάλυση των διεθνών, εθνικών και τοπικών δεικτών ήταν ιδιάζουσας σημασίας ώστε να γίνει η τελική επιλογή των δεικτών του SUSTAIN. Αυτή η προσέγγιση παρέχει την δυνατότητα ευελιξίας έτσι ώστε οι δείκτες να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες και τους στρατηγικούς στόχους κάθε τοπικής Αρχής. Η προσέγγιση αυτή δίνεται παρακάτω:- 1 Από την ARH Tejo σε συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής και Αειφόρου Έρευνας του Παν/μιου της Λισαβόνας. 5

3. Το Σετ Δεικτών του SUSTAIN To Σετ Δεικτών βασίστηκε σε δείκτες που είναι γενικά «έτοιμοι» για κοινή χρήση και που, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, μπορούν να ελέγχονται τακτικά. Νέοι δείκτες, αν και πιθανώς πιο σχετικοί με την Αειφορία δεν έχουν εισαχθεί στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθεσιμότητα δεδομένων για την μέτρησή τους. Το SUSTAIN προσφέρει δύο σετ δεικτών διαφοροποιούμενο από την παραδοσιακή προσέγγιση εφαρμογής ενός προκαθορισμένου, σταθερού σετ. Δείκτες ΠΥΡΗΝΑ οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε κάθε περίπτωση όταν υπάρχει διαθεσιμότητα δεδομένων. Θεωρούνται ότι καλύπτουν ουσιαστικές πτυχές της Αειφορίας στις ακτές. Δείκτες ΕΠΙΛΟΓΗΣ που αντανακλούν τοπικές / περιφερειακές ιδιαιτερότητες και μπορούν να εφαρμοστούν και να προσαρμοστούν σύμφωνα με τις εκάστοτε περιστάσεις. Οι δείκτες αυτοί έχουν επιλεχθεί στην βάση τριών κριτηρίων: α) σχετικότητα με την αειφορία, β) διαθεσιμότητα δεδομένων, και γ) ικανότητα μέτρησης. Αυτοί έχουν βελτιωθεί ως αποτέλεσμα επανεξέτασης αναφορικά με την καταλληλότητα όλων των δεικτών πυρήνα μέσω μιας ημι-ποσοτικής μεθόδου. Διακυβέρνηση: Θεματικές και Λίστα Ελέγχου Αυτές οι θεματικές και η λίστα ελέγχου χρησιμοποιούνται για την μέτρηση του μάνατζμεντ, πολιτικών συνοχής, καθοδήγηση, διαδικασίες και αποφάσεις για την Αειφόρο αξιοποίηση των ακτών. Παραδοσιακά, οι δείκτες που σχετίζονται με την διακυβέρνηση έχει αποδειχθεί πως είναι δύσκολο να προσδιοριστούν και να αξιολογηθούν. Έτσι, το SUSTAIN επιλέγει μια εναλλακτική προσέγγιση θέτοντας μια σειρά ομαδοποιημένων ερωτήσεων που απαιτούν μία θετική ή αρνητική απάντηση (μαζί με την επιλογή «δεν γνωρίζω»). Αυτοί κατηγοριοποιούνται σε 5 ομάδες: Πολιτικές / στρατηγικές για την Αειφορία (7 δείκτες) Εργαλεία ελέγχου για την Αειφορία (6 δείκτες) Ανθρώπινο δυναμικό / κτίσιμο ικανοτήτων (4 δείκτες) Εφαρμογή καλών πρακτικών διαχείρισης (4 δείκτες) Εμπλοκή φορέων / δημόσια συμμετοχή (3 δείκτες). Οι δείκτες αυτοί αντιπροσωπεύουν τους 4 δείκτες της Αειφορίας: Διακυβέρνηση, Ποιότητα Περιβάλλοντος, Οικονομικά και Κοινωνική Ευημερία. Προκειμένου να συσχετιστούν με την Αειφορία, οι δείκτες κατηγοριοποιούνται σε 22, στο σύνολο, βασικές Θεματικές που κατανέμονται ως ακολούθως: Διακυβέρνηση Οικονομικά Ποιότητα Περιβάλλοντος Κοινωνική Ευημερία 5 θεματικές 4 θεματικές 8 θεματικές 5 θεματικές Irish Sea Maritime Φόρουμ, H.B. 6

Παραδείγματα θεματικών διακυβέρνησης και επιλεγμένες ερωτήσεις ΘΕΜΑΤΙΚΗ Πολιτικές / στρατηγικές για την Αειφορία Εργαλεία ελέγχου για την Αειφορία Ανθρώπινο δυναμικό / κτίσιμο ικανοτήτων Εφαρμογή καλών πρακτικών διαχείρισης Εμπλοκή φορέων / δημόσια συμμετοχή ΕΡΩΤΗΣΗ Έχει θεσπιστεί μία στρατηγική Αειφόρου ανάπτυξης που να περιλαμβάνει συγκεκριμένες αναφορές για την παράκτια ζώνη? Έχουν καθοριστεί σαφείς στόχοι για την Αειφορία? Οι τοπικές / περιφερειακές αρχές έχουν επάρκεια σε προσωπικό ώστε να διευθετούν ζητήματα Αειφορίας? Υπάρχει αναγνωρίσιμο σημείο επικοινωνίας για ζητήματα Αειφορίας των ακτών? Όλοι οι εμπλεκόμενοι με την Αειφορία φορείς έχουν εντοπιστεί και είναι ενήμεροι και συμμετέχουν στις διαδικασίες? Βλ. Παράρτημα 1 με όλες τις θεματικές Διακυβέρνησης και την Λίστα Ελέγχου.. Sesimbra, Πορτογαλία, φωτογραφία της Tamara Ristić 7

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ: Θεματικές και Δείκτες Οι δείκτες αυτοί έχουν επιλεχθεί προκειμένου να δείξουν εάν μία δυναμική και βιώσιμη παράκτια οικονομία προωθείται και υποστηρίζεται. Τέσσερις βασικές θεματικές έχουν εντοπιστεί οι οποίες θεωρούνται σημαντικές για την οικονομική συνεισφορά της Αειφορίας στις παράκτιες ζώνες: Οικονομικές Ευκαιρίες (3 δείκτες πυρήνα και 1 δείκτης επιλογής) Χρήσεις Γης (1 δείκτες πυρήνα και 1 δείκτης επιλογής) Τουρισμός (3 δείκτες πυρήνα και 2 δείκτες επιλογής) Επί πλέον τρεις Θεματικές Επιλογής έχουν εντοπιστεί: Οικονομικές Επιδόσεις (1 δείκτης επιλογής) Ενέργεια & Κλιματική Αλλαγή (1 δείκτης επιλογής) Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες (1 δείκτης επιλογής) Επομένως, υπάρχουν 9 Δείκτες Πυρήνα για τα Οικονομικά που μπορούν να συμπληρωθούν με 9 δείκτες επιλογής (βλ. Παράρτημα 2). Μεταφορές (2 δείκτες πυρήνα και 2 δείκτες επιλογής) Παραδείγματα θεματικών Οικονομίας και επιλεγμένοι δείκτες ΘΕΜΑΤΙΚΗ Οικονομικές Ευκαιρίες Χρήσεις Γης Τουρισμός Μεταφορές ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΥΡΗΝΑ Απασχόληση ανά τομέα Άνθρωποι και περιοχές σε παράκτιες ζώνες σε κίνδυνο Ένταση τουρισμού Μεταφορικά μέσα Παραλία του Warnemünde, Γερμανία, φωτογραφία του Gerald Schernewski 8

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ: Θεματικές και Δείκτες Οι δείκτες αυτοί έχουν επιλεχθεί για να απεικονίσουν την ποιότητα του παράκτιου περιβάλλοντος και την διαθεσιμότητα Αειφόρων περιβαλλοντικών πρακτικών και του τρόπου που αυτές προωθούνται. 8 θεματικές πυρήνα έχουν εντοπιστεί ως σημαντικοί σε παν-ευρωπαϊκό πλαίσιο. Αυτοί είναι: Ρύπανση του Αέρα (1 δείκτης πυρήνα) Βιοποικιλότητα και Διαχείριση Φυσικών Πόρων (2 δείκτες πυρήνα και 3 δείκτες επιλογής) Αλλαγές στις Ακτές (2 δείκτες πυρήνα) Ενέργεια & Κλιματική Αλλαγή (3 δείκτες πυρήνα και 1 δείκτης επιλογής) Χρήσεις Γης (1 δείκτες πυρήνα και 3 δείκτες επιλογής) Δημόσια Υγεία και Ασφάλεια (1 δείκτης πυρήνα) Διαχείριση Αποβλήτων (2 δείκτες πυρήνα) Υδάτινοι Πόροι και Μόλυνση (5 δείκτες πυρήνα και 7 δείκτες επιλογής) Επί πλέον μία Θεματική Επιλογής έχει εντοπιστεί: Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες (1 δείκτης επιλογής) Επομένως, υπάρχουν 17 Δείκτες Πυρήνα για την Ποιότητα Περιβάλλοντος που μπορούν να συμπληρωθούν με 15 δείκτες επιλογής. Ο μεγαλύτερος αριθμός δεικτών για τους Υδάτινους Πόρους και την Μόλυνση αντανακλούν την σημασία των καθαρών υδάτων για τις παράκτιες δραστηριότητες. Παραδείγματα θεματικών Ποιότητας Περιβάλλοντος και επιλεγμένοι δείκτες ΘΕΜΑΤΙΚΗ Ρύπανση του αέρα Βιοποικιλότητα και Διαχείριση Φυσικών Πόρων Αλλαγές στις Ακτές Ενέργεια & Κλιματική Αλλαγή Χρήσεις Γης Δημόσια Υγεία και Ασφάλεια Διαχείριση Αποβλήτων Υδάτινοι Πόροι και Μόλυνση ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΥΡΗΝΑ Ποιότητα του αέρα Έκταση εδάφους και θάλασσας που προστατεύεται θεσμικά ως καθορισμένη περιοχή Παράκτια διάβρωση και επικάθιση Κατανάλωση ενέργειας Έκταση οικιστικής ανάπτυξης Ανθρώπινη έκθεση σε επιβλαβή επίπεδα θορύβου Παραγωγή αποβλήτων και μέθοδοι διάθεσης Ποιότητα των υδάτων κολύμβησης Βλ. Παράρτημα 3 για ολόκληρο το σετ δεικτών Ποιότητας Περιβάλλοντος. 9

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ: Θεματικές και Δείκτες Οι δείκτες για την κοινωνική ευημερία έχουν επιλεχθεί για την προώθηση της κοινωνικής ενότητας και προσαρμοστικότητας. 5 θεματικές πυρήνα έχουν επιλεχθεί, ήτοι: Δημογραφία (1 δείκτης πυρήνα) Ισότητα (1 δείκτης πυρήνα και 3 δείκτες επιλογής) Εκπαίδευση και επιμόρφωση (1 δείκτης πυρήνα και 1 δείκτης επιλογής) Τοπική και πολιτιστική ταυτότητα (2 δείκτες πυρήνα και 2 δείκτες επιλογής) Δημόσια υγεία και ασφάλεια (3 δείκτες πυρήνα και 3 δείκτες επιλογής) Επομένως, υπάρχουν 8 Δείκτες Πυρήνα για την Κοινωνική Ευημερία που μπορούν να συμπληρωθούν με 9 δείκτες επιλογής (βλ. Παράρτημα 4). Παραδείγματα θεματικών Κοινωνικής Ευημερίας και επιλεγμένοι δείκτες ΘΕΜΑΤΙΚΗ Δημογραφία Ισότητα ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΥΡΗΝΑ Δημογραφική εξάρτηση Δράσεις για την προώθηση ίσων ευκαιριών και κοινωνικής ένταξης Εκπαίδευση και επιμόρφωση Τοπική και πολιτιστική ταυτότητα Δημόσια υγεία και ασφάλεια Μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού Φεστιβάλ και δημόσιες εκδηλώσεις, για την τόνωση της τοπικής ταυτότητας της περιοχής. Μέριμνα για υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΠΥΛΩΝΑΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΥΡΗΝΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 5 24 0 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ 4 9 9 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 8 17 15 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ 5 8 9 10

4. Το εργαλείο λήψης αποφάσεων DeCyDe α. Τι είναι το DeCyDe-για-την-Αειφορία? DeCyDe είναι ένα φιλικό προς χρήση, γρήγορο στην εφαρμογή του, εργαλείο αυτόαξιολόγησης και λήψης αποφάσεων που προσδίδει αριθμητική αξία στους ατομικούς δείκτες 2. Είναι μια προσέγγιση που συμβαδίζει με την τάση των δημοσίων πολιτικών να μετακινηθούν από ένα καθαρά θεωρητικό πλαίσιο σε μια πιο πραγματιστική προσέγγιση, στην βάση των παρατηρούμενων δεδομένων. Δυστυχώς, πολλά υποστηρικτικά συστήματα λήψης αποφάσεων είναι τόσο εξεζητημένα και πολύπλοκα που απαιτούν ειδικές ακαδημαϊκές γνώσεις, που συχνά δεν χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα οι χαράσσοντες πολιτική να βασίζονται κυρίως στην διαίσθηση και την κρίση τους για την λήψη μιας απόφασης. Το DeCyDe ενσωματώνει λογικές διαδικασίες με την υπάρχουσα επιστημονική και τοπική γνώση, δεδομένα και εμπειρίες. Επιπλέον, καθιστά ικανή την ενεργό συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, με την ενσωμάτωση των απόψεών τους αλλά και την δυνατότητα αξιολόγησης της διαδικασίας. Μπορεί να διευκολύνει διαφορετικά είδη συναφών με την λήψη αποφάσεων προβλημάτων όταν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές επιλογές. Προσφέρει μία μέθοδο που πραγματικά υποστηρίζει τους πολιτικούς και τους φορείς να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα κάθε διαφορετικής απόφασης επί ενός συγκεκριμένου ζητήματος. β. Πως λειτουργεί? Το DeCyDe έχει τρία αυτάρκη και αλληλοεξαρτώμενα βήματα: 1. εύρεση σχετικών με τους δείκτες δεδομένων, 2. μέτρηση των δεικτών βάσει των δεδομένων, 3. ζύγισμα των πυλώνων και των θεματικών. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε μία αριθμητική αξία που αποδίδεται στο Σετ Δεικτών. Το DeCyDe έτσι επιτρέπει τους χαράσσοντες πολιτική να προβλέπουν πως η υφιστάμενη κατάσταση μπορεί να αλλάξει εάν, για παράδειγμα, το σκορ ενός ή περισσοτέρων Πυλώνων ή Θεματικών αλλάζει σύμφωνα με διαφορετικές πολιτικές επιλογές. Δείχνει ποιοι τομείς της Αειφορίας είναι ισχυροί ή αδύναμοι, επιτρέποντας την επιλογή εναλλακτικών πολιτικών. Βήμα 1: Συλλογή δεδομένων Το DeCyDe δημιουργήθηκε ειδικά για κάθε δείκτη του SUSTAIN (πυρήνα και επιλογής). Η εύρεση κάθε πληροφορίας για κάθε δείκτη αποτελεί επί της ουσίας την βασική δουλεία του βήματος αυτού. Η πληροφορία παρέχει ένα σετ σημαντικών δεδομένων που χρειάζονται ώστε να διασφαλιστεί ο αμερόληπτος χαρακτήρας των αποτελεσμάτων της διαδικασίας. Βήμα 2: Μετρώντας τους δείκτες Η μέτρηση κάθε δείκτη πετυχαίνεται μέσα από ένα δεδομένο εύρος τιμών. Η προσέγγιση της μέτρησης βάσει εύρους τιμών μετατρέπει τους «παράκτιους» δείκτες σε δείκτες Αειφορίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η μέτρηση κατ αυτόν τον τρόπο δίνει ένα σημείο αναφοράς αντί για μία μοναδική, στατική ένδειξη. Η προσέγγιση αυτή, αντίθετα με την χρήση συγκεκριμένων τιμών, προσφέρει μία σχετική ευελιξία: ακόμη και αν δεδομένα δεν μπορούν να ταυτοποιηθούν ή χαρακτηρίζονται ανακριβή, αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν εάν προσδιορίζονται μέσα σε ένα εύρος. Κανονικά, οι δείκτες θα εξαιρούνται εάν η ακριβή τους εκτίμηση δεν επιτυγχάνεται. Το εύρος τιμών καθορίζεται κυρίως από Ευρωπαϊκές Οδηγίες και ακόμη και όταν αυτές δεν καλύπτουν συγκεκριμένες παραμέτρους, παρέχονται όρια από Διεθνείς Οργανισμούς ή εθνικούς ή τοπικούς κανονισμούς. Στις περιπτώσεις που δεν εφαρμόζονται τα παραπάνω, ζητείται η συμβουλή εμπειρογνωμόνων. 2 Αναπτύχθηκε από την Isotech. Ltd, Research & Consultancy, Κύπρος (www.isotech.com.cy) και τροποποιήθηκε για το SUSTAIN μέσω του Δημοτικού Συμβουλίου Κουκλιών (2010-11) 11

Παράδειγμα από το Εργαλείο DeCyDe-for-Sustainability, διαθέσιμο στο www.sustain-eu.net Βήμα 3: Το ζύγισμα (weighting) Οι θεματικές και οι πυλώνες εντός των οποίων κατανέμονται οι δείκτες οργανώνονται σε μήτρες (βασισμένες στην έννοια των συγκρινόμενων ζευγαριών). Ο αριθμός των μητρών, ήτοι ο αριθμός των επιπέδων που θα ενσωματωθούν στην εν λόγω μέθοδο θα πρέπει να καθοριστεί. Ζυγίζοντας τις Θεματικές και τους Πυλώνες επιτρέπει στην Αρχή να αυτό-καθορίσει την σχετική σημασία των διαφορετικών αυτών παραμέτρων. Όταν τα τρία βήματα ολοκληρωθούν, το υπολογιστικό φύλλο μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων. Οι λήπτες αποφάσεων μπορούν να προβλέψουν πως η υφιστάμενη κατάσταση μπορεί να αλλάξει εάν, για παράδειγμα, επιθυμούν να αλλάξουν το σκορ σε μία ή περισσότερες θεματικές. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες του εργαλείου DeCyDe μπορούν εύκολα να προβλέψουν τι θα συμβεί εάν κατανείμουν τους πόρους τους προκειμένου να αλλάξουν το σκορ μιας μεταβλητής και επομένως το εύρος, ενός δεδομένου δείκτη λ.χ. αυξάνοντας τους πόρους για ανακύκλωση αντί για επενδύσεις στις υδατοκαλλιέργειες. Εναλλακτικά, μπορούν να προβλέψουν τι θα συμβεί εάν αλλάξουν την σημασία ανάμεσα στους βασικούς πυλώνες λ.χ. δίνοντας περισσότερη έμφαση στα Οικονομικά και μικρότερη στην Ποιότητα Περιβάλλοντος μέσω μιας αλλαγής στην πολιτική τους. Μέσα από αυτήν την άσκηση, μπορούν επίσης να αξιολογήσουν και να εκτιμήσουν ένα μεγάλο εύρος ιδεών ή δράσεων εντός διαφόρων πολιτικών επιλογών. Ένας αριθμός που δίνει το σκορ κάθε φορά που παίρνουν μια απόφαση, βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία μιας υπάρχουσας κατάστασης. Έτσι έχουν την ευκαιρία να αναμένουν τις επιπτώσεις των αποφάσεων αυτών, να προσδιορίζουν τα συν και τα κατά των διαφόρων επιλογών, να τα συζητούν και, τελικά, να φτάνουν στην καλύτερη δυνατή λύση. Επειδή οι αποφάσεις λαμβάνονται μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες, με την αποδοχή όλων των εμπλεκομένων, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα στήριξης της εφαρμογής της απόφασης αυτής, στοιχείο πολύ σημαντικό για την επιτυχή υλοποίηση της πρότασης. 12

5. Η σταδιακή διαδικασία μέτρησης της Αειφορίας με την χρήση του εργαλείου αυτο-αξιολόγησης SUSTAIN Η μέτρηση της Αειφορίας είναι εύκολη, όπως εξάλλου δείχνουν τα ακόλουθα πέντε βήματα: 1. Συλλογή δεδομένων για όσο δυνατόν περισσότερους δείκτες πυρήνα στις μονάδες μέτρησης που αναφέρονται στο Σετ Δεικτών. Όλοι οι δείκτες είναι διαθέσιμοι στα Παρ/τα 1-4. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μεγαλύτερη προσπάθεια στην μέτρηση της Αειφορίας αποτελεί η συλλογή των σχετικών δεδομένων για κάθε δείκτη. Σε αρκετές περιπτώσεις, θα πρέπει να αντιληφθεί ότι τα δεδομένα: Μπορεί να είναι διάσπαρτα και, συνεπώς, ο χρόνος εύρεσης των δεδομένων αποτελεί ουσιαστικό τμήμα της μεθοδολογίας, Συχνά συλλέγονται σε μονάδες ελέγχου παρά σε εκείνες που προβλέπονται στις σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες, βρίσκονται συχνά διαθέσιμα σε διαφορετικές χρονιές, και είναι μόνο περιοδικά διαθέσιμες στο απαιτούμενο χωρικό επίπεδο δηλ. Είναι διαθέσιμα σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο αλλά όχι σε τοπικό ενώ συχνά δεν είναι διαθέσιμες καθόλου. Παρόλο που θα πρέπει να επιδιώκεται η χρήση όσο το δυνατών περισσότερων στοιχείων, η απουσία ολοκληρωμένου σετ δεδομένων δεν αποτελεί απαραίτητα ανασταλτικό παράγοντα για την χρήση του εργαλείου αυτού, με τον όρο ότι οι ίδιες πηγές δεδομένων θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κάθε φορά για την μέτρηση της Αειφορίας. Σε τελική ανάλυση, θα πρέπει να υπάρχει μία ισορροπία μεταξύ του χρόνου που απαιτείται για την εύρεση των δεδομένων και του αριθμού των δεικτών για τους οποίους έχουν βρεθεί οι σχετικές πληροφορίες. Καθώς η χρήση του εργαλείου DeCyDe είναι μία επαναληπτική διαδικασία, ενδεχόμενα κενά σε δεδομένα κατά την διάρκεια μιας εργασίας εκτίμησης μπορούν να καλυφθούν σε βάθος χρόνου π.χ. όταν τοπικοί φορείς αποφασίσουν να ξεκινήσουν την συλλογή δεδομένων στις περιπτώσεις που εντοπίστηκαν κενά κατά την διάρκεια της αρχικής εκτίμησης. 2. Σε συνεννόηση με τους αρμόδιους φορείς, δεδομένα θα πρέπει να συλλεχθούν και για όσους Δείκτες Επιλογής θεωρούνται περισσότερο κατάλληλοι για κάθε Δήμο ή Περιφέρεια. Θα πρέπει να υπενθυμιστεί πως ένα καλό σετ δεδομένων είναι ζωτικό για την επιτυχία της περεταίρω δουλειάς που απαιτείται. 3. Η τιμή του κάθε δείκτη όταν βρεθεί απλώς συμπληρώνεται στο αντίστοιχο κελί του φύλλου εργασίας όπου το κάθε σκορ εμφανίζεται αυτόματα. Καθώς κάθε σκορ εμφανίζεται, το συνολικό σκορ επίσης τροποποιείται αυτόματα. 4. Όταν όλα τα επιμέρους σκορ ενταχθούν για όλους τους δείκτες πυρήνα των τεσσάρων πυλώνων, μία μοναδιαία αριθμητική μορφή εμφανίζεται. 5. Το επόμενο βήμα είναι το ζύγισμα των Πυλώνων και των Θεματικών. Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα από ένα οργανωμένο, συμμετοχικό εργαστήριο με την βοήθεια ενός ειδικού που δεν θα επιβάλλει αποφάσεις αλλά θα υποστηρίζει τις διαδικασίες και θα έχει καλή γνώση των γενικών στόχων, των δεδομένων και των τοπικών ειδικών χαρακτηριστικών. Κατά την διάρκειά του, συγκρίσεις μπορούν να γίνουν μεταξύ των τεσσάρων Πυλώνων και/ή των Θεματικών του κάθε Πυλώνα. Όταν οι διάφοροι συντελεστές ζυγίσματος εισαχθούν στα αντίστοιχα κελιά, το φύλλο εργασίας αυτόματα επαναϋπολογίζει το ανωτέρω γενικό σκορ, το οποίο και αποτελεί το τελικό σκορ για την επίδοση της κάθε περιοχής αναφορικά με την Αειφορία. 13

Την πρώτη φορά που ολοκληρώνεται η άσκηση αυτή, ο αριθμός αυτός μπορεί να θεωρηθεί ως σημείο αναφοράς για την σύγκριση μελλοντικών ασκήσεων, με την προϋπόθεση ότι οι ίδιοι δείκτες χρησιμοποιούνται κάθε φορά. Τα ολοκληρωμένα αποτελέσματα από μία Τοπική Αρχή (πλην του ζυγίσματος) δίνονται στη σελίδα 12. Συνεπώς, όταν η άσκηση επαναληφθεί στο μέλλον, μπορούν να γίνουν συγκρίσεις μεταξύ των δύο εφαρμογών ώστε να καθοριστεί εάν έχει γίνει πρόοδος προς ένα Αειφόρο μέλλον. Εάν το αποτέλεσμα, όταν η άσκηση ολοκληρώνεται για πρώτη φορά, θεωρείται ως βάση (λ.χ. = 100) τότε κάθε μελλοντική αλλαγή μπορεί να μετατραπεί ως ποσοστό αύξησης ή μείωσης. Κατ αυτόν τον τρόπο, είναι επίσης δυνατό να συγκριθεί η προσπάθεια που καταβάλλεται από τις τοπικές αρχές προς την επίτευξη της Αειφορίας. Cap Cavalaire, Γαλλία, φωτογραφία Observatoire Marin 14

6. Συμπεράσματα Μέσω μιας συμμετοχικής προσέγγισης, μία σύνθεση τοπικών και περιφερειακών αρχών, ερευνητικών ινστιτούτων μαζί με μία ΜΚΟ και ανεξάρτητα συμβουλευτικά γραφεία έχουμε επιλέξει και αξιολογήσει μία μεθοδολογική προσέγγιση, ένα καινοτόμο σετ δεικτών και μία μεθοδολογία μέτρησης που καταγράφει την μετακίνηση προς ή μακριά από το επιδιωκόμενο επίπεδο Αειφορίας. Η νέα προσέγγιση βασίζεται στην εφαρμογή μιας λίστας ελέγχου για την εκτίμηση της Διακυβέρνησης και μιας συνδυαζόμενης χρήσης δεικτών πυρήνα και επιλογής οι οποίοι λαμβάνουν υπόψη τις εκάστοτε τοπικές ιδιαιτερότητες. Τα συλλεγόμενα δεδομένα για τους δείκτες μπορούν να τροφοδοτήσουν το εργαλείο DeCyDe το οποίο παράγει ένα σκορ και επιτρέπει μία αρχή να συγκρίνει, στο μέλλον, εάν κινείται προς τους στόχους της στρατηγικής της πολιτικής για την επίτευξη της Αειφορίας. Επίσης επιτρέπει προβλέψεις για τον καθορισμό του πως διαφορετικές πολιτικές επιλογές θα επηρεάζουν την πρόοδο για ένα πιο Αειφόρο μέλλον. Η Μεθοδολογική προσέγγιση, το Σετ Δεικτών του SUSTAIN και το εργαλείο DeCyDe μαζί συνθέτουν ένα φιλικό προς χρήση, γρήγορο στην εφαρμογή του, εργαλείο αυτό-αξιολόγησης. Το εργαλείο σέβεται τους χρονικούς περιορισμούς των χαρασσόντων πολιτικής και λοιπών εμπλεκόμενων φορέων. Είναι επίσης ευαίσθητο και εύρωστο στην εκτίμηση διαφορετικών επίλογών και επιπτώσεων των αποφάσεων ενώ επιτρέπει την ευελιξία και την προσαρμοστική διαχείριση. Torre di Cerrano, Teramo, Ιταλία, φωτογραφία της Tamara Ristić 15

Contact: Coastal & Marine Union (EUCC) Maria Ferreira Email: m.ferreira@eucc.net P.O. Box 11232 2301 EE Leiden The Netherlands 16