Ηµερίδα «Σπουδές στη Γεωγραφία και Προοπτικές Σταδιοδροµίας», Τµήµα Γεωγραφίας, Πανεπιστηµίου Αιγαίου, Αθήνα, 24 Φεβρουαρίου 2006. ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Παναγιώτης Στρατάκης Γεωγράφος, ΜΑ, Υπ. ρ. Ε.Μ.Π. Σε αντίθεση µε τις περισσότερες χώρες του κόσµου, στην Ελλάδα σήµερα η γνώση περί του αντικειµένου της Γεωγραφίας, των σύγχρονων εφαρµογών της καθώς και των προοπτικών σταδιοδροµίας των γεωγράφων είναι ελάχιστη. Έτσι, η αναγνωρισιµότητα και η συµµετοχή των γεωγράφων στην αγορά εργασίας στο πλήρες εύρος των δυνατοτήτων τους είναι δικαιολογηµένα πολύ µικρή. Η παρούσα έρευνα πραγµατοποιήθηκε µε την ευκαιρία της διοργάνωσης ηµερίδας από το Τµήµα Γεωγραφίας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου την Παρασκευή 24 Φεβρουαρίου 2006 στο Πνευµατικό Κέντρο του ήµου Αθηναίων µε θέµα: «Σπουδές στη Γεωγραφία και Προοπτικές Σταδιοδροµίας». Σκοπός της ήταν να κάνει µια ολοκληρωµένη καταγραφή των αποφοίτων από τα δυο Τµήµατα Γεωγραφίας (Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο) και να εντοπίσει τις επαγγελµατικές δραστηριότητες τους καθώς και τα προβλήµατα που αντιµετώπισαν στον επαγγελµατικό τοµέα. Η έρευνα στηρίχθηκε σε στοιχεία από το Παρατηρητήριο Απασχόλησης που έχει δηµιουργήσει η Ένωση Γεωγράφων Ελλάδας, το επαγγελµατικό και επιστηµονικό συλλογικό όργανο των Ελλήνων Γεωγράφων. Τα στοιχεία αυτά εµπλουτίστηκαν µε τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε απόφοιτους από τους οποίους συλλέχθηκαν επιπλέον πληροφορίες για τις δραστηριότητες και τα προβλήµατα τους. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε από 1 έως 20 Φεβρουαρίου 2006 για το σύνολο των αποφοίτων µέχρι και τον Σεπτέµβριο του 2005 (178 από το Πανεπιστήµιο Αιγαίου και 43 από το Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο). 1
Βασικά ερωτήµατα της έρευνας είναι: Ποια είναι η κατανοµή κατά φύλο των αποφοίτων και πως σχετίζεται το φύλο µε τις µεταπτυχιακές σπουδές Που απασχολούνται οι απόφοιτοι σήµερα και πόσο σχετική είναι η απασχόλησης τους µε τις σπουδές Γεωγραφίας Πως σχετίζεται το έτος απόκτησης πτυχίου µε την απασχόληση των γεωγράφων Πως σχετίζονται οι µεταπτυχιακές σπουδές µε την απασχόληση Πως σχετίζεται ο τόπος εργασίας µε την απασχόληση Πως σχετίζεται ο τοµέας δραστηριότητας και µε την απασχόληση Ποια ήταν τα βασικά προβλήµατα που αντιµετώπισαν οι γεωγράφοι στην αγορά εργασίας Τα αποτελέσµατα της έρευνας συνοψίζονται παρακάτω. Η κατανοµή κατά φύλο των αποφοίτων και η σχέση του φύλου µε τις µεταπτυχιακές σπουδές Η πλειοψηφία των γεωγράφων είναι γυναίκες (140, 63,4%) από τις οποίες το 52,6% δεν συνεχίζει για µεταπτυχιακές σπουδές. Οι άνδρες, που αποτελούν το 36,6% (81), φαίνεται ότι επιδιώκουν περισσότερο τις µεταπτυχιακές σπουδές σε ποσοστό 63%. Γενικά, η πλειοψηφία των γεωγράφων, µετά την αποφοίτηση τους, συνεχίζει για µεταπτυχιακές σπουδές σε ποσοστό 53%. ΦΥΛΟ Άνδρας Γυναίκα Ποσοστό Ποσοστό Ποσοστό Με µεταπτυχιακές ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ Μεταπτυχιακές Χωρίς µεταπτυχιακές σπουδές σπουδές σε εξέλιξη σπουδές 28 23 30 81 34,6% 28,4% 37,0% 100,0% 27 39 74 140 19,3% 27,9% 52,9% 100,0% 55 62 104 221 24,9% 28,1% 47,1% 100,0% 2
Κατανοµή της απασχόλησης των γεωγράφων και σχέση της απασχόλησης τους µε τις σπουδές Γεωγραφίας Άνεργος/η 12,22% Στρατιωτικές υποχρεώσεις 4,98% Σχετική µε τις σπουδές Γεωγραφίας 31,67% Μεταπτυχιακές σπουδές σε εξέλιξη 26,24% Άσχετη µε τις σπουδές Γεωγραφίας 24,89% Η εικόνα που παρουσιάζεται στην αγορά εργασίας είναι σχετικά θετική µε το 31,6% των απόφοιτων να απασχολείται σε σχετικές µε τις σπουδές Γεωγραφίας δραστηριότητες. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κατά τη διεξαγωγή της έρευνας το 26,2% πραγµατοποιούσε µεταπτυχιακές σπουδές και το 4,9% εκπλήρωνε στρατιωτικές υποχρεώσεις. Μόλις 27 απόφοιτοι (12,2%) είναι άνεργοι από τους οποίους οι 12 αποφοίτησαν το Σεπτέµβριο του 2005 και οι περισσότεροι είναι σε αναζήτηση µεταπτυχιακών σπουδών. Επιπλέον, αρκετοί από αυτούς που απασχολούνται σε άσχετη µε τις σπουδές εργασία υποστήριξαν ότι το πτυχίο και οι γνώσεις που αποκόµισαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους βοήθησαν για να βρουν τη θέση εργασίας. 3
Σχέση έτους απόκτησης πτυχίου και απασχόλησης Η πλειοψηφία των απόφοιτων των τριών πρώτων χρόνων (1998, 1999, 2000) απασχολούνται σε ποσοστά πάνω από 50% σε εργασία σχετική µε το αντικείµενο των σπουδών τους (60%, 67% και 58% αντίστοιχα). Από το 2003 και µετά τα παραπάνω ποσοστά µειώνονται αρκετά, πράγµα που µπορεί να σηµαίνει ότι η εύρεση εργασίας σχετικής µε την Γεωγραφία απαιτεί χρόνο. ΕΤΟΣ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΠΤΥΧΙΟΥ 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Κατανοµή απασχολησης ανάλογα µε τις σπουδές Γεωγραφίας Σχετική µε τις σπουδές Άσχετη µε τις σπουδές Μεταπτυχιακές σπουδές σε Στρατιωτικές Γεωγραφίας Γεωγραφίας εξέλιξη υποχρεώσεις Άνεργος/η 6 4 0 0 0 10 60,0% 40,0%,0%,0%,0% 100,0% 16 7 0 1 0 24 66,7% 29,2%,0% 4,2%,0% 100,0% 7 0 4 0 1 12 58,3%,0% 33,3%,0% 8,3% 100,0% 8 8 2 0 2 20 40,0% 40,0% 10,0%,0% 10,0% 100,0% 9 7 1 0 0 17 52,9% 41,2% 5,9%,0%,0% 100,0% 10 15 15 1 5 46 21,7% 32,6% 32,6% 2,2% 10,9% 100,0% 7 6 19 4 7 43 16,3% 14,0% 44,2% 9,3% 16,3% 100,0% 7 8 17 5 12 49 14,3% 16,3% 34,7% 10,2% 24,5% 100,0% 70 55 58 11 27 221 31,7% 24,9% 26,2% 5,0% 12,2% 100,0% Σχέση µεταπτυχιακών σπουδών και απασχόλησης Η πλειοψηφία των γεωγράφων που απασχολούνται σε σχετική µε τις σπουδές εργασίας έχουν πραγµατοποιήσει µεταπτυχιακές σπουδές, ενώ το 80% αυτών που απασχολούνται σε άσχετη µε τις σπουδές εργασία δεν έχουν µεταπτυχιακές σπουδές όπως επίσης και το 96% των ανέργων. 4
Σχετική µε τις σπουδές Γεωγραφίας Άσχετη µε τις σπουδές Γεωγραφίας Μεταπτυχιακές σπουδές σε εξέλιξη Στρατιωτικές υποχρεώσεις Άνεργος/η Με µεταπτυχιακές ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ Μεταπτυχιακ ές σπουδές Χωρίς µεταπτυχιακές σπουδές σε εξέλιξη σπουδές 33 11 26 70 47,1% 15,7% 37,1% 100,0% 10 1 44 55 18,2% 1,8% 80,0% 100,0% 8 50 0 58 13,8% 86,2%,0% 100,0% 3 0 8 11 27,3%,0% 72,7% 100,0% 1 0 26 27 3,7%,0% 96,3% 100,0% 55 62 104 221 24,9% 28,1% 47,1% 100,0% Σχέση φύλου και απασχόλησης Υπάρχει σηµαντική συσχέτιση ανάµεσα στο φύλο και την απασχόληση, Η συντριπτική πλειοψηφία των ανέργων (81,5%) είναι γυναίκες οι οποίες απασχολούνται σε µεγάλο ποσοστό (67,3%) σε άσχετες µε τις σπουδές τους εργασίες. Σχετική µε τις σπουδές Γεωγραφίας Άσχετη µε τις σπουδές Γεωγραφίας Μεταπτυχιακές σπουδές σε εξέλιξη Στρατιωτικές υποχρεώσεις Άνεργος/η ΦΥΛΟ Άνδρας Γυναίκα 24 46 70 34,3% 65,7% 100,0% 18 37 55 32,7% 67,3% 100,0% 23 35 58 39,7% 60,3% 100,0% 11 0 11 100,0%,0% 100,0% 5 22 27 18,5% 81,5% 100,0% 81 140 221 36,7% 63,3% 100,0% Σχέση τόπου εργασίας και απασχόλησης Στον νοµό Αττικής η πλειοψηφία των γεωγράφων έχει σχετική µε τις σπουδές τους απασχόληση σε αντίθεση µε τους γεωγράφους που µένουν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αρκετοί απόφοιτοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο καταγωγής τους λόγω 5
των περιορισµένων ευκαιριών που παρέχει η περιφέρεια και να αναζητήσουν εργασία στην Αθήνα. Εξαίρεση αποτελούν ο νοµός Λέσβου όπου λόγω της ύπαρξης του Πανεπιστηµίου έχουν δηµιουργηθεί θέσεις εργασίας. Εξαιρούνται επίσης οι νοµοί Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου. 6
Σχέση τοµέα δραστηριότητας και απασχόλησης Μόλις το 2,4% των γεωγράφων έχει θέση εργασίας στο δηµόσιο τοµέα. Η πλειοψηφία απασχολείται στον ιδιωτικό τοµέα (59,2%) και ένα σηµαντικό ποσοστό στην έρευνα (11,2%). Αξίζει, επίσης, να σηµειωθεί το ποσοστό των ελεύθερων επαγγελµατιών (8,8%) που εµφανίζει µια αξιόλογη δυναµική και µπορεί να συµβάλει στην δηµιουργία ζήτησης για γεωγραφικές υπηρεσίες που παραµένουν άγνωστες. ηµόσιος τοµέας Περιφερειακή ιοίκηση Τοπική Αυτοδιοίκηση Εκπαίδευση (Μεταδευτεροβάθµια- Τριτοβάθµια) Έρευνα Σώµατα ασφαλείας Ιδιωτικός τοµέας Ελεύθεροι επαγγελµατίες Αρ. αποφοίτων 3 2,4 8 6,4 3 2,4 9 7,2 14 11,2 3 2,4 74 59,2 11 8,8 125 100,0 Παραδείγµατα δραστηριοτήτων των γεωγράφων Ειδικότητα Φορέας Απασχόλησης Μελετητής Γραφείο Πολεοδοµικών-Χωροταξικών και Περιβαλλοντικών Μελετών Στέλεχος Συστηµάτων ΓεωγραφικώνΕταιρεία Μελετών Πληροφοριών Ερευνητής Πανεπιστηµιακά και Ερευνητικά Ιδρύµατα Ελεύθερος Επαγγελµατίας Επιχείρηση Γεωγραφικών και Χαρτογραφικών Υπηρεσιών Εκπαιδευτικό Προσωπικό Ιδρύµατα Μεταδευτεροβάθµιας και Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης Σύµβουλος Ανάπτυξης Αναπτυξιακή Εταιρεία Επιστηµονικός Συνεργάτης Μη Κυβερνητική Οργάνωση Σύµβουλός σε Κοινοτικά Προγράµµατα Εταιρεία Συµβούλων Περιφερειακής Ανάπτυξης Ανθρωπογεωγράφος Κέντρο Απεξάρτησης Ναρκωτικών Σύµβουλος ιαχείρισης και ΑνάπτυξηςΚτηµατοµεσιτική Εταιρεία Ακινήτων Επιχειρηµατικός Σύµβουλος Κέντρο Επιχειρηµατικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΚΕΤΑ) 7
Ο παραπάνω πίνακας παρουσιάζει ενδεικτικά παραδείγµατα των ειδικοτήτων των γεωγράφων και των φορέων απασχόλησης του. Τα βασικά προβλήµατα που αντιµετώπισαν οι γεωγράφοι στην αγορά εργασίας Έλλειψη προηγούµενης επαγγελµατικής εµπειρίας Άγνοια εργοδότη για το αντικείµενο της Γεωγραφίας Ανταγωνισµός από άλλες καθιερωµένες ειδικότητες Αρχική απασχόληση σε χαµηλότερες των προσόντων τους εργασίες Αποκλεισµός από θέσεις στο δηµόσιο τοµέα λόγω θεσµικών περιορισµών (µη δυνατότητα συµµετοχής σε διαγωνισµούς του ΑΣΕΠ) Αποκλεισµός από την διεκδίκηση θέσεων στην ευτεροβάθµια εκπαίδευση λόγω έλλειψης θεσµικής κατοχύρωσης µέχρι σήµερα Συµπεράσµατα-Προοπτικές Η Γεωγραφία, ως διεπιστηµονική επιστηµονική περιοχή, που δίνει έµφαση στη σύνθεση της γνώσης για την ανάλυση και ερµηνεία των φαινοµένων, δίνει εφόδια για µια συνολική αντιµετώπιση των ζητηµάτων του χώρου, ενώ παράλληλα προσφέρει δυνατότητες συνεργασίας σε ποικίλα πεδία έρευνας. Η χρήση τεχνολογικών εργαλείων και ποικίλων µεθόδων έρευνας για τη µελέτη φυσικών, οικονοµικών και κοινωνικών φαινοµένων σε συνδυασµό µε µία ολοκληρωµένη θεωρητική κατάρτιση δίνει συγκριτικά πλεονεκτήµατα στους γεωγράφους στην αγορά εργασίας. Η πρώτη εικόνα της αγοράς εργασίας για τους γεωγράφους είναι σχετικά θετική µε δεδοµένη την αυξηµένη ανεργία που µαστίζει κυρίως τους νέους και τα γενικότερα κοινωνικό-οικονοµικά προβλήµατα των τελευταίων χρόνων. Η πλειοψηφία των αποφοίτων συνεχίζει για µεταπτυχιακές σπουδές οι οποίες συµβάλλουν σηµαντικά στην εύρεση εργασίας σχετικής µε τις σπουδές τους. Εν τούτοις, χαρακτηριστικό είναι ότι οι απόφοιτοι των πρώτων ετών απασχολούνται σε µεγαλύτερα ποσοστά σε θέσεις σχετικές µε το αντικείµενο της Γεωγραφίας. Όπως αναµενόταν, ο νοµός Αττικής παρέχει µεγαλύτερες δυνατότητες σχετικής επαγγελµατικής αποκατάστασης σε σχέση µε τους άλλους νοµούς της χώρας, µε την πλειοψηφία των γεωγράφων να 8
απασχολείται στον ιδιωτικό τοµέα και κατά δεύτερο λόγο σε τοµείς έρευνας και ανάπτυξης (R&D). Σηµαντικός είναι και ο ρόλος της Ένωσης Γεωγράφων (Ε.ΓΕΩ.) Ελλάδας ως συλλογικού οργάνου εκπροσώπησης τους. Οι δραστηριότητες που έχει αναλάβει είναι η κατοχύρωση των γεωγράφων στη ευτεροβάθµια εκπαίδευση, όπου σε συνεργασία µε τα δυο Τµήµατα Γεωγραφίας (Πανεπιστήµιο Αιγαίου και Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο) έχει πραγµατοποιήσει αρκετές επαφές µε εκπροσώπους του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο µετά την τελευταία συνάντηση υποσχέθηκε να µελετήσει την δυνατότητα να ενταχθούν οι απόφοιτοι γεωγράφοι σε εκπαιδευτικό κλάδο. Επιπλέον, η Ε.ΓΕΩ. έχει ξεκινήσει µια προσπάθεια για την ενηµέρωση όλων των δηµόσιων φορέων για τα θεµατικά πεδία των δραστηριοτήτων στα οποία εµπλέκεται ο Γεωγράφος καθώς και για τις δυνατότητες επαγγελµατικής απασχόλησης του. Αποτέλεσµα αυτής της προσπάθειας ήταν η προκήρυξη των πρώτων θέσεων εργασίας σε περιφέρειες, νοµαρχίες και υπουργεία. Συµπερασµατικά, οι γεωγράφοι έχουν ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων όπου µπορούν να εργαστούν. Τα προβλήµατα αναγνωρισιµότητας τους στον ιδιωτικό και στο δηµόσιο τοµέα έχουν αποτελέσει τροχοπέδη µέχρι στιγµής που όµως ξεπερνιούνται µε τις ενέργειες που καταβάλλονται για τη θεσµική κατοχύρωση των γεωγράφων και την έµπρακτη απόδειξη της ικανότητας των αποφοίτων στην αγορά εργασίας. Η επαγγελµατική αποκατάσταση των γεωγράφων θα πρέπει να συµβαδίσει µε την επιστηµονική κατοχύρωση της Γεωγραφίας στην Ελλάδα. 9