Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 Πώς μαθαίνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας...11 Η Φυσική Αγωγή στην προσχολική ηλικία...14 Σχέση της Φυσικής Αγωγής με τους τομείς ανάπτυξης του παιδιού...16 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην προσχολική αγωγή...26 Κεφάλαιο 2 Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35 Κεφάλαιο 3 Ημερήσια πλάνα...53 Κεφάλαιο 4 Προτάσεις για μετατροπή των ημερήσιων πλάνων, ώστε να είναι κατάλληλα για παιδιά ηλικίας 3-4 ετών......159 Τροποποιημένα πλάνα...164 Ορολογία...177 Βιβλιογραφία...185
Εισαγωγή Η σειρά «Η Φυσική Αγωγή στην Αρχή του 21 ου Αιώνα: Σκοποί- Στόχοι-Επιδιώξεις» αποτελείται από τέσσερα βιβλία 1) Θεωρητικές Προσεγγίσεις, 2) Προσχολική Ηλικία, 3) Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 4) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Την εμπνεύστηκε, σχεδίασε και οργάνωσε ο υπογράφων το παρόν εισαγωγικό σημείωμα, καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Κατά την άποψή του, η ομάδα των συγγραφέων που συνέβαλε στην υλοποίηση της ιδέας αποτελείται από τους καλύτερους στη συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή στην Ελλάδα και όχι μόνο. Όλοι δε έχουν μεγάλη εμπειρία, κατέχουν μεταπτυχιακούς και, στην πλειονότητά τους, ανώτερους τίτλους. Η αναγκαιότητα οργάνωσης του μαθήματος της φυσικής αγωγής με στόχο την αποτελεσματική μάθηση για την ουσιαστική μεταφορά της στην καθημερινότητα, και μάλιστα διά βίου, οδήγησε στη διεξοδική μελέτη της παγκόσμιας βιβλιογραφίας και το συνυπολογισμό της ελληνικής πραγματικότητας, ώστε να προταθούν συγκεκριμένοι σκοποί οι οποίοι θα πρέπει να επιτευχθούν, διά μέσου του μαθήματος, καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης. Επιπλέον αυτών, για την επιτυχία της στοχευμένης μάθησης, προτάθηκαν εξειδικευμένοι στόχοι και αναλυτικές επιδιώξεις για κάθε τάξη. Στο βιβλίο «Θεωρητικές Προσεγγίσεις», που αποτελεί και το πρώτο της σειράς, εκτός των αναφορών στη μάθηση, τη διδασκαλία και την αξιολόγηση στη σύγχρονη φυσική αγωγή, αναλύεται γενικά και η φύση των Σκοπών, των Στόχων και των Επιδιώξεων του εν λόγω γνωστικού αντικειμένου. Σε αυτή τη βάση αναπτύχθηκαν αντίστοιχα κεφάλαια και δημιουργήθηκαν ολοκληρωμένα ενδεικτικά ωριαία μαθήματα στα υπόλοιπα βιβλία, με σκοπό να υποστηριχθεί το δύσκολο έργο του εκπαιδευτικού. Το παρόν βιβλίο, το δεύτερο κατά σειρά, αφορά στην Προσχολική ηλικία και την εκπαίδευσή της. Η φυσική δραστηριότητα και αγωγή αντιμετωπίζεται πλέον όχι μόνο ως αναπόσπαστο κομμάτι του αναλυτικού προγράμματος της προσχολικής αγωγής, αλλά και ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την προώθηση της ολόπλευρης ανάπτυξης των παιδιών. Το σώμα του μικρού παιδιού μπορεί να θεωρηθεί ως το πρωταρχικό μέσο μάθησης, όταν το παιδί προσπαθεί να οικοδομήσει τις βάσεις για τη μελλοντική του ανάπτυξη και μάθηση. Κατά τη διάρ- 5
κεια της προσχολικής ηλικίας είναι σημαντικό για τα παιδιά να έχουν πολλές ευκαιρίες για συμμετοχή σε κινητικές δραστηριότητες. Η κίνηση και η χρήση του σώματος για τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να εμπεριέχουν πολλά διαφορετικά νοήματα. Έτσι, η κίνηση μπορεί να σημαίνει εξερεύνηση του περιβάλλοντος, να είναι συστατικό κομμάτι της επικοινωνίας, να σημαίνει αποδοχή, ευχαρίστηση, ελευθερία ή και ασφάλεια. Οι γενικοί στόχοι των προγραμμάτων φυσικής αγωγής που σχεδιάζονται για παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να είναι: 1. Παροχή κινητικών εμπειριών για εξερεύνηση και πειραματισμό. 2. Ανάπτυξη της δημιουργικότητας. 3. Ενεργοποίηση των νοητικών λειτουργιών μέσα από τη συμμετοχή σε δραστηριότητες επίλυσης προβλημάτων. 4. Βελτίωση της αυτοπεποίθησης μέσω της συμμετοχής σε αναπτυξιακώς κατάλληλα προγράμματα φυσικής δραστηριότητας. 5. Ανάπτυξη των κοινωνικών χαρακτηριστικών μέσω δραστηριοτήτων που σχεδιάζονται για την ενίσχυση των θετικών διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων. Η επίτευξη αυτών των στόχων μπορεί να καλύψει τις πρωταρχικές ανάγκες των παιδιών. Ουσιαστικά, δηλαδή, να αισθάνονται εμπιστοσύνη και ασφάλεια, να σκέφτονται και να λύνουν προβλήματα, να δημιουργούν, να αναπτύσσουν τις ικανότητές τους και να μοιράζονται εμπειρίες με τα άλλα παιδιά και με τους ενήλικες. Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά έχουν μεγάλη περιέργεια και φαντασία, σημαντική διάσπαση της προσοχής και αδύνατη βούληση για καταβολή μεγάλης προσπάθειας. Επιπλέον αυτών, έχουν μικρή φυσική αντοχή σε αντίθεση με τις περιορισμένες φυσικές δεξιότητες. Αυτά τα δεδομένα δημιουργούν τις πολύ καλές ευκαιρίες για ανάπτυξη αδρών κινητικών (gross motor) και συνεργατικών δεξιοτήτων μέσα από το παιχνίδι (cooperative games). Η σωστή διαχείριση και οργάνωση του παιχνιδιού και των φυσικών δραστηριοτήτων μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά: Στην αποτελεσματική ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων. 6
Στον εμπλουτισμό του κινητικού συντονισμού. Στην ενίσχυση συνεργατικών δεξιοτήτων. Στη λύση προβλημάτων συνεργασίας με στόχο την αμοιβαία ικανοποίηση των μετεχόντων. Στην ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για την ανατομία, την υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να επαναπροσδιορίσει τη διάσταση και το ρόλο της εφαρμογής κινητικών δραστηριοτήτων και παιχνιδιών σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Έτσι, γίνεται αναφορά στους σκοπούς της φυσικής αγωγής για τα παιδιά αυτής της ηλικίας, το ρόλο του εκπαιδευτικού και τη σύνδεση της φυσικής αγωγής με την κινητική, την κοινωνική, τη νοητική και τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Τα ημερήσια πλάνα μαθημάτων, που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια από τους εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής ή να εφαρμοστούν με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, τον αριθμό των παιδιών στην τάξη και το στάδιο ανάπτυξής τους. Η οργάνωση αυτών των ημερήσιων μαθημάτων βασίστηκε στις ακόλουθες αρχές: Οι διάφοροι τομείς ανάπτυξης του νηπίου φυσικός, κοινωνικός, κινητικός, συναισθηματικός, νοητικός είναι στενά συσχετιζόμενοι. Η ανάπτυξη ενός τομέα επηρεάζει και επηρεάζεται από την ανάπτυξη των άλλων τομέων. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ενεργητικοί μαθητευόμενοι, προσπαθώντας να κτίσουν τις γνώσεις τους μέσω των εμπειριών. Η ανάπτυξη και η μάθηση είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της βιολογικής ωρίμανσης με το περιβάλλον. Το παιχνίδι αποτελεί ένα σημαντικό μέσο για την κινητική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη, καθώς και μία ένδειξη του σταδίου ανάπτυξης του παιδιού. Τα νήπια επιδεικνύουν διαφορετικούς τρόπους μάθησης και ποικίλους τρόπους παρουσίασης του τι γνωρίζουν. Τελικά, το σημαντικότερο όλων στην προσπάθεια των εκπαιδευτικών είναι να βοηθηθούν οι μαθητές, ώστε να αναπτυχθούν ως ανεξάρτητα και με ελεύθερη σκέψη άτομα. Έτσι, οι νέοι κάτο- 7
χοι πλέον κινητικών εμπειριών, αλλά και γνώσεων, παράλληλα με τις κατάλληλες συμπεριφορές, θα έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν θετικά τη σχολική και την καθημερινή τους ζωή στο παρόν και το μέλλον. Ευθύμης Κιουμουρτζόγλου 8