Οι θέσεις της ΕΤΠΕ για το Εκπαιδευτικό Λογισµικό

Οι θέσεις της ΕΤΠΕ για το Εκπαιδευτικό Λογισµικό Κείµενο εργασίας µετά από πρόσκληση της Επιτροπής Στρατηγικής για την Πληροφορική στην Εκπαίδευση (ΕΣΠΕ) του ΥΠΕΠΘ http://www.clab.edc.uoc.gr/etpe/main.htm Αθήνα, Ιανουάριος 2002

Συντάκτης: Β. Κόµης (Πανεπιστήµιο Πατρών) Συµβολή: Α. ηµητρακοπούλου (Πανεπιστήµιο Αιγαίου), Α. Ράπτης (Πανεπιστήµιο Αθηνών) Καθεστώς: Τελικό, έκδοση 1 ιάχυση: Φύση: Ελεύθερη Κείµενο Εργασίας Συνοδευτικά Έγγραφα: Παρουσίαση σε Power Point Επαφή: Β. Κόµης Περίληψη Το παρόν κείµενο εργασίας έχει ως αντικείµενο τις θέσεις της Ελληνικής Επιστηµονικής Ένωσης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση (ΕΤΠΕ) για το Εκπαιδευτικό Λογισµικό και συντάχθηκε µετά από πρόσκληση της Επιτροπής Στρατηγικής για την Πληροφορική στην Εκπαίδευση (ΕΣΠΕ) του ΥΠΕΠΘ και της οµάδας εργασίας για τη µελέτη της χρήσης λογισµικού στην Εκπαίδευση. Οι θέσεις της ΕΤΠΕ παρουσιάστηκαν σε συνεδρίαση της οµάδας εργασίας στο ΥΠΕΠΘ την Παρασκευή 24/1/2002. Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτικό λογισµικό, υπολογιστικά περιβάλλοντα µάθησης, κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισµικού, ενσωµάτωση ΤΠΕ στην εκπαίδευση, πολιτικές ένταξης Ιανουάριος 2002 σελ. 2

Περιεχόµενα Πληροφοριακά Στοιχεία για την ΕΤΠΕ...4 Πρόλογος...5 Εισαγωγή...6 Βασικές έννοιες και πλαίσιο ορισµού...7 Εκπαιδευτικό Λογισµικό και σχολική πρακτική...8 Ψυχοπαιδαγωγικό πλαίσιο µελέτης για τα Υπολογιστικά Περιβάλλοντα Μάθησης...8 Παράµετροι εφαρµογής των Υπολογιστικών Περιβαλλόντων Μάθησης στη σχολική πρακτική...9 Κατηγοριοποίηση εκπαιδευτικού λογισµικού...10 Κατηγοριοποίηση µε βάση τις τεχνολογίες ανάπτυξης παιδαγωγικά ρεύµατα χρήσης.10 Κατηγοριοποίηση µε βάση τη διδακτική προσέγγιση και τις θεωρίες µάθησης...11 Περιβάλλοντα διδασκαλίας καθοδηγούµενης από υπολογιστή...12 Περιβάλλοντα µάθησης µε την υποστήριξη υπολογιστή...13 Περιβάλλοντα συµβολικής έκφρασης, οικοδόµησης και επικοινωνίας...13 Περιβάλλοντα συµβολικής έκφρασης...13 Περιβάλλοντα παρουσίασης, αναζήτησης, διάδοσης πληροφορίας...14 Περιβάλλοντα συνεργατικής δραστηριότητας και µάθησης από απόσταση...14 Συµπεράσµατα...14 Προτάσεις...15 Βιβλιογραφία...17 Ιανουάριος 2002 σελ. 3

Πληροφοριακά Στοιχεία για την ΕΤΠΕ ιοικητικό Συµβούλιο Πρόεδρος: ρ. Α.Τ. Μικρόπουλος, Αν. Καθηγητής, ΠΤ Ε, Παν. Ιωαννίνων Αντιπρόεδρος: ρ. Π. Πιντέλας, Καθηγητής, Μαθηµατικό Τµήµα, Παν. Πατρών Γραµµατέας: ρ. Α. ηµητρακοπούλου, Επ. Καθηγήτρια, ΤΠΑΕ, Παν. Αιγαίου Ταµίας: ρ. Α. Τζιµογιάννης, ευτεροβάθµια Εκπαίδευση Μέλος Σ: ρ. Β. Κόµης, Λέκτορας, ΠΤΝ, Παν. Πατρών Μέλη της Ένωσης είναι µέλη ΕΠ Παιδαγωγικών Τµηµάτων, Τµηµάτων Πληροφορικής και Θετικών Επιστηµών, καθώς και επιστήµονες και ερευνητές που δραστηριοποιούνται στο χώρο των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Συνεργασίες και συµµετοχή των µελών της ΕΤΠΕ σε ερευνητικά και αναπτυξιακά έργα ΕΛ Συνεργασίες µε πολλά Πανεπιστήµια της Ευρώπης και των ΗΠΑ Συµµετοχή σε προγράµµατα IST, Educational Multimedia, etc. Συµµετοχή σε όλες σχεδόν τις δράσεις της «Οδύσσειας» Εκδηλώσεις της Ένωσης 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο µε ιεθνή Συµµετοχή «Οι Τεχνολογίες της Επικοινωνίας και της Πληροφορίας στην Εκπαίδευση» Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Ρόδος, 26-29 Σεπτεµβρίου 2002 http://www.rhodes.aegean.gr/ltee/etpe-2002 etpe2002@rhodes.aegean.gr Ιανουάριος 2002 σελ. 4

Πρόλογος Η εισαγωγή και η ένταξη των ΤΠΕ στη διδασκαλία και τη µάθηση συνιστά µια από τις σηµαντικότερες προκλήσεις των εκπαιδευτικών συστηµάτων σήµερα. Ο καθορισµός στρατηγικών επιλογών, οι οποίες σε µεγάλο βαθµό θα προσδιορίζουν όχι µόνο το µέλλον της Πληροφορικής στην ελληνική εκπαίδευση για τα επόµενα χρόνια αλλά και το µέλλον της ίδιας της Παιδείας στη χώρα µας, είναι ένα κρίσιµο θέµα το οποίο και πρέπει να αντιµετωπισθεί αφενός στη βάση των πραγµατικών αναγκών του εκπαιδευτικού µας συστήµατος (και συνακόλουθα της ελληνικής κοινωνίας) και αφετέρου κάτω από το πρίσµα των διεθνών εµπειριών και των επιστηµονικών ερευνών. Οι εγγενείς δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήµατος είναι αυτονόητες, δεδοµένου των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, του εύρους των αλλαγών που απαιτούνται στις δοµές και στη διάρθρωση του σχολείου, καθώς και του συνακόλουθου κόστους. Μια τέτοια προσπάθεια είναι εντούτοις απαραίτητη ώστε το εκπαιδευτικό σύστηµα της χώρας να µπορέσει να συγκλίνει µε αυτά των πιο ανεπτυγµένων χωρών, όχι µόνο στο επίπεδο της ανάπτυξης των δεξιοτήτων τεχνολογικού αλφαβητισµού (απαραίτητη προϋπόθεση στο χώρο της εργασίας) αλλά και κυρίως της ενσωµάτωσης των τεχνολογιών στη διδασκαλία και τη µάθηση µε απώτερο στόχο την ποιοτική βελτίωσή τους. Η προστιθέµενη αξία µιας τέτοιας επένδυσης είναι σήµερα αναµφισβήτητη και ζητούµενο σε όλες τις αναπτυγµένες κοινωνίες. Κάτω από αυτό το πρίσµα, ο σχεδιασµός, η ανάπτυξη και η αξιολόγηση κατάλληλου εκπαιδευτικού λογισµικού πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα της Πολιτείας, και του ΥΠΕΠΘ ειδικότερα, το οποίο οφείλει να αξιολογεί τις ανάγκες του εκπαιδευτικού συστήµατος (σε συνεργασία µε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας) και να υποστηρίζει όλες εκείνες τις προσπάθειες που στόχο έχουν την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της µάθησης. Η ΕΤΠΕ, έχοντας επίγνωση των δυσχερειών, καταθέτει την πρότασή της, προσπαθώντας αφενός να συνθέσει τις εµπειρίες των µελών της αλλά και της σύγχρονης επιστηµονικής έρευνας σε αυτό το πεδίο σε διεθνές επίπεδο και αφετέρου να προτείνει ρεαλιστικές λύσεις στη βάση των αναγκών της ελληνικής κοινωνίας. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονισθεί ο ουσιαστικός ρόλος που έχουν να παίξουν τα Πανεπιστήµια και τα Ερευνητικά Ινστιτούτα και Ιδρύµατα σε αυτή την προσπάθεια, λαµβάνοντας υπόψη και την παράλληλη συµβολή των ελληνικών εταιρειών ανάπτυξης λογισµικού. Ιανουάριος 2002 σελ. 5

Εισαγωγή Είναι πλέον κοινός τόπος ότι οι νέες συνθήκες της «Κοινωνίας της Γνώσης» επιβάλλουν την ανάγκη αναµόρφωσης του Εκπαιδευτικού Συστήµατος σε όλες τις ανεπτυγµένες χώρες ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες, αλλά και τις διαχρονικές ανάγκες του ανθρώπου και τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. εδοµένου µάλιστα ότι η χώρα µας έχει ιδιαίτερους λόγους να επενδύσει στο ανθρώπινο πολιτιστικό κεφάλαιο, προκειµένου να υπερβεί άλλου είδους υστερήσεις στον οικονοµικό τοµέα και να δηµιουργήσει το δικό της ιστορικό µοντέλο ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα, είναι φανερό ότι ένας εµπνευσµένος και διαλεκτικά επεξεργασµένος εκπαιδευτικός σχεδιασµός κάτω από το νέο πρίσµα των «δεδοµένων» - αλλά και των επιθυµητών επιδιώξεων - είναι απαραίτητος. Είναι δε ευνόητο ότι στο σχεδιασµό αυτό θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι παιδαγωγικές δυνατότητες των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ), όχι τόσο για την επίτευξη ενός αµφιβόλου αξίας τεχνολογικού εκσυγχρονισµού, αλλά για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων αυτών στην υπηρεσία του ανθρώπου, της κοινωνίας, του πολιτισµού και της µάθησης. Όπως καταγράφεται στη διεθνή βιβλιογραφία και εµπειρία, οι δυνατότητες των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας µπορούν να αξιοποιηθούν για µια ριζική αναβάθµιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σχολείο (κατ επέκταση και της κοινωνίας) κάτω όµως από ορισµένες προϋποθέσεις, που όταν απουσιάζουν, είναι δυνατόν να οδηγήσουν ακόµη και στην ενίσχυση, αντί της υπέρβασης, ορισµένων ανεπιθύµητων χαρακτηριστικών και εκπαιδευτικών αποτελεσµάτων. Εκείνο βέβαια που θα τους προσδώσει αξία, όπως θα τονιστεί και πιο κάτω, είναι η παιδαγωγική µάλλον χρήση των δυνατοτήτων αυτών και όχι τόσο η τεχνολογική διάστασή τους καθ εαυτή. Οι ΤΠΕ, όπως είναι γνωστό, είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθούν όχι µόνον ως ένα µαζικό εποπτικό µέσο διδασκαλίας και πηγή πληροφόρησης, αλλά και ως δυναµικό εργαλείο γνωστικής ανάπτυξης, χάρις στις πολλές και ποικίλες ιδιότητές τους, που παρέχουν εξαιρετικές δυνατότητες για τη δηµιουργία ενός γόνιµου και προωθηµένου µαθησιακού περιβάλλοντος (π.χ, αλληλεπιδραστικότητα, µε πολλαπλές και ευέλικτες αναπαραστάσεις της γνώσης και της πληροφορίας, µοντελοποίησης, πειραµατισµού και δοµητιστικής προσέγγισης της επίλυσης προβληµάτων, σύνδεσης µε πολυµέσα και δίκτυα επικοινωνίας και αλληλο-πληροφόρησης κ.ά), το οποίο µε την κατάλληλη διαµεσολάβηση του δασκάλου ευνοεί τη λειτουργία και την ανάπτυξη των µαθητών, αλλά και των εκπαιδευτικών - σε πιο προωθηµένα επίπεδα µάθησης και επικοινωνίας, καθώς και την εφαρµογή πολλών σύγχρονων παιδαγωγικών αρχών, που δεν ήταν εύκολο να υιοθετηθούν στο περιβάλλον της παραδοσιακής τάξης. Η χρήση όµως των υπολογιστών και των ΤΠΕ γενικότερα, είναι ακόµα περιορισµένη στο εκπαιδευτικό σύστηµα, πολύ µάλιστα περισσότερο στην ελληνική πραγµατικότητα από ό,τι σε πολλές άλλες αναπτυγµένες χώρες. Οι λόγοι στους οποίους οφείλεται αυτή η καθυστέρηση είναι πολλοί, µεταξύ των οποίων και: Η ανυπαρξία σαφούς θεσµικού πλαισίου που να προσδιορίζει την εισαγωγή και την ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαίδευση (επίπεδο εκπαίδευσης, µεθοδολογία εισαγωγής, κλπ.). Σηµειωτέον ότι στη χώρα µας έχουµε ήδη διανύσει µια κρίσιµη εικοσαετία και το ζήτηµα Ιανουάριος 2002 σελ. 6

της αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση - παρά τη γενναία υποστήριξη της ΕΕ και τις φιλότιµες προσπάθειες των τελευταίων χρόνων εκ µέρους των υπευθύνων εκπαιδευτικών φορέων και Ερευνητικών Ινστιτούτων - βρίσκεται ακόµη στο αρχικό στάδιο της ανάγκης λήψης σηµαντικών αποφάσεων, όσον αφορά στη δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου και σύγχρονου εκπαιδευτικού σχεδιασµού, που θα βασίζεται στη σύνθεση της επιστηµονικής γνώσης και της έρευνας τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η παιδαγωγική πράξη εξελίσσεται σε τέτοιο υψηλό βαθµό συνθετότητας, ώστε είναι αδύνατον να εκπέσει στον αυτοµατισµό και στην απλή χρήση των µηχανών, γεγονός που προσδιορίζει αλλά και περιορίζει τη χρήση των ΤΠΕ όταν δεν εντάσσονται σε ένα σαφές και σύγχρονο ψυχοπαιδαγωγικό πλαίσιο για τη διδασκαλία και τη µάθηση. Η έλλειψη επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών και η µικρή εµπλοκή τους στο εγχείρηµα της ένταξης. Στη χώρα µας υπάρχει το επιπρόσθετο πρόβληµα της έλλειψης µιας επαρκούς παιδαγωγικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των εκπαιδευτικών - ιδιαίτερα της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης - σε επίπεδο βασικών και µεταπτυχιακών σπουδών, γεγονός που καθιστά ελάχιστα αποτελεσµατική µια ενδεχόµενη κατάρτισή τους σε τεχνολογικό επίπεδο και µόνον. Η µη κατάλληλη υλικοτεχνική υποδοµή που δρα ανασταλτικά στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών καινοτοµιών µε τη χρήση ΤΠΕ. Το κόστος του εξοπλισµού των σχολείων δεν είναι απαγορευτικό, αλλά τα προβλήµατα εστιάζονται κυρίως στη συντήρηση και στην αναβάθµισή του, ώστε να µην απαξιώνεται σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Η έλλειψη ποιοτικού εκπαιδευτικού λογισµικού που να αξιοποιεί τις δυνατότητες του υπολογιστή - συγχρόνως όµως και να απελευθερώνει τις δυνατότητες του δασκάλου - για σηµαντικές παιδαγωγικές εφαρµογές και να καλύπτει µεγάλο εύρος του αναλυτικού προγράµµατος. Ο χαρακτήρας του αναλυτικού προγράµµατος του σχολείου, που εξακολουθεί να εµφανίζει παραδοσιακά χαρακτηριστικά (π.χ., ακαµψία, κατακερµατισµός της γνώσης, θεωρητικολογία, προσκόλληση στο ένα και µοναδικό βιβλίο, συγκεντρωτισµός του αναλυτικού προγράµµατος και αδυναµία του εκπαιδευτικού να αναπτύξει συστηµατικές και υποβοηθούµενες από ένα επίσηµο συµβουλευτικό σύστηµα πειραµατικές εφαρµογές και δηµιουργικές πρωτοβουλίες κ.ά). Βασικές έννοιες και πλαίσιο ορισµού Οι εφαρµογές των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία µπορούν να συντελέσουν ουσιαστικά στην υποστήριξη της διδακτικής πράξης και στην ενίσχυση της µαθησιακής διαδικασίας. Όταν αναφερόµαστε στην Yπολογιστική Υποστήριξη της ιδασκαλίας εννοούµε τη βοήθεια προς το µαθητευόµενο ώστε να προσεγγίσει και να οικοδοµήσει µια προκαθορισµένη από το αναλυτικό πρόγραµµα ύλη ενώ όταν αναφερόµαστε στην Yπολογιστική Υποστήριξη της Μάθησης εννοούµε την ενίσχυση του µαθητευόµενου ώστε να αποκτήσει γνώσεις καθολικού χαρακτήρα αναπτύξει δεξιότητες που θα τον καταστήσουν ικανό να αντεπεξέλθει στις διαρκώς µεταβαλλόµενες και ολοένα αυξανόµενες απαιτήσεις του σύγχρονου κόσµου. Τέτοιου τύπου Ιανουάριος 2002 σελ. 7

γνώσεις και δεξιότητες αφορούν στην ικανότητα επίλυσης προβληµάτων, στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, στη δυνατότητα µοντελοποίησης φαινοµένων και καταστάσεων των πραγµατικού κόσµου, την ανάπτυξη δεξιοτήτων µεταφοράς γνώσεων από ένα πλαίσιο σε ένα άλλο, κλπ. Η υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της µάθησης διαµεσολαβείται από κατάλληλες εφαρµογές υλικού και λογισµικού, που αποκαλούνται πληροφορικά περιβάλλοντα διδασκαλίας και µάθησης. Με τον όρο αυτό εννοούµε τις εφαρµογές λογισµικού (και υλικού) που έχουν ως στόχο την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας (το διδακτικό έργο συνεπώς του εκπαιδευτικού) και της µάθησης (το µαθησιακό συνεπώς έργο του µαθητή). Οι εφαρµογές αυτές χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: Α. ειδικό λογισµικό µε σαφή µαθησιακό και διδακτικό σκοπό, σε µορφή CD-ROM, δικτυακού τόπου, εφαρµογών ροµποτικής, κλπ. Β. λογισµικό γενικής χρήσης, π.χ. κειµενογράφος, βάσεις δεδοµένων, κλπ. που χρησιµοποιείται ως γνωστικό εργαλείο (cognitive tool). Εκπαιδευτικό Λογισµικό και σχολική πρακτική Ψυχοπαιδαγωγικό πλαίσιο µελέτης για τα Υπολογιστικά Περιβάλλοντα Μάθησης Ο σχεδιασµός εφαρµογών των ΤΠΕ στην εκπαίδευση βασίζεται (ρητά ή άρρητα) σε παιδαγωγικές θεωρίες και θεωρίες µάθησης, οι οποίες προσφέρουν το κατάλληλο θεωρητικό πλαίσιο στη διατύπωση των βασικών προδιαγραφών που διέπουν την υπολογιστική υποστήριξη της διδασκαλίας και της µάθησης και κατευθύνουν συνακόλουθα την ανάλυση απαιτήσεων κάθε εφαρµογής. εν πρέπει εντούτοις να παραγνωρίσουµε ότι πολλές εκπαιδευτικές εφαρµογές µε τη χρήση της πληροφορικής έχουν κυρίως σχεδιαστεί και καθοδηγηθεί από την πρόοδο της τεχνολογίας και όχι από την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην ψυχολογία της µάθησης. Τρεις είναι οι βασικές ψυχολογικές θεωρίες που επηρέασαν και επηρεάζουν στον έναν ή στον άλλο βαθµό την ανάπτυξη υπολογιστικών περιβαλλόντων µάθησης και συνακόλουθα τη θέση των τεχνολογιών στη µαθησιακή διαδικασία: ο συµπεριφορισµός (behaviorism), ο οικοδοµισµός (constructivism) και οι κοινωνικοπολιτισµικές προσεγγίσεις. Οι συµπεριφοριστικές προσεγγίσεις δίνουν έµφαση στην αναµετάδοση της πληροφορίας και στην τροποποίηση της συµπεριφοράς. Το πλαίσιο αυτό προσφέρει µια πολύ «τεχνική» προσέγγιση των αντίστοιχων εκπαιδευτικών εφαρµογών: αυτό που προέχει είναι ο ξεκάθαρος και λειτουργικός ορισµός των παιδαγωγικών και διδακτικών στόχων που πρέπει να επιτευχθούν. Σε µεγάλο βαθµό απευθύνονται στον εκπαιδευτικό και όχι στο µαθητή. Οι οικοδοµητιστικές προσεγγίσεις αναγνωρίζουν ότι µαθητές, πριν ακόµα πάνε στο σχολείο διαθέτουν γνώσεις και αυτό που χρειάζεται είναι να βοηθηθούν ώστε να οικοδοµήσουν νέες γνώσεις πάνω σε αυτές που ήδη κατέχουν. Οι µαθητές, κάτω από αυτό το πρίσµα, συµµετέχουν ενεργά στην οικοδόµηση των γνώσεών τους. Το πλαίσιο αυτό οδηγεί στην άποψη ότι η εκπαίδευση πρέπει να έχει ως κύριο σκοπό να βοηθήσει τους µαθητές να γεφυρώσουν το χάσµα ανάµεσα στις άτυπες και τις τυπικές γνώσεις τους. Ο οικοδοµισµός µε τις διάφορες εκδοχές του, όπως ο κλασικός οικοδοµισµός, ο κονστρακτιονισµός (constructionism) και ο κοινωνικός οικοδοµισµός εντάσσεται στα πλαίσια των γνωστικών θεωριών µάθησης όπως και οι κοινωνικοπολιτισµικές προσεγγίσεις. Ιανουάριος 2002 σελ. 8

Οι κοινωνικοπολιτισµικές προσεγγίσεις αντιλαµβάνονται τη µαθησιακή δραστηριότητα πλήρως ενταγµένη στο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισµικό πλαίσιο µέσα στο οποίο διαδραµατίζεται. Οι γνωστικές διεργασίες δεν νοούνται συνεπώς ως αυτόνοµες οντότητες αλλά συστατικά ενός οργανωµένου όλου, του νου, ο οποίος λειτουργεί και αναπτύσσεται µέσα σε ένα συγκεκριµένο κοινωνικοπολιτισµικό περιβάλλον ιστορικά προσδιορισµένο. Κάτω από το πρίσµα αυτό, οι συνεργατικές δραστηριότητες συντελούν καταλυτικά στη διαδικασία οικοδόµησης της γνώσης ενώ επίσης σηµαντικό ρόλο παίζουν τα χρησιµοποιούµενα εργαλεία (υλικά και συµβολικά) και ο καταµερισµός εργασίας όπως περιγράφει η θεωρία της δραστηριότητας (activity theory). Παράµετροι εφαρµογής των Υπολογιστικών Περιβαλλόντων Μάθησης στη σχολική πρακτική Η ένταξη των υπολογιστικών περιβαλλόντων διδασκαλίας και µάθησης στη σχολική πρακτική εξαρτάται από ποικίλες παραµέτρους που προσδιορίζουν σε µεγάλο βαθµό το τελικό αποτέλεσµα αυτής της ένταξης. Οι δυσχέρειες τεχνικής και θεσµικής υφής σε συνδυασµό µε τον ανθρώπινο παράγοντα δηµιουργούν ένα ιδιαίτερα σύνθετο σύστηµα, η µελέτη του οποίου απαιτεί µεθοδική αντιµετώπιση µέσω διεπιστηµονικής προσέγγισης. Στο επόµενο σχήµα (σχήµα 1) περιγράφεται αυτό το σύστηµα µε τη µορφή ενός τριγώνου οι κορυφές και τα µέσα των πλευρών του οποίου περιγράφουν όλες τις δυνατές αλληλεπιδράσεις από τις οποίες εν τέλει εξαρτάται το τελικό αποτέλεσµα (οικοδόµηση γνώσεων και ανάπτυξη δεξιοτήτων) της εφαρµογής των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Υπολογιστικό περιβάλλον διδασκαλίας - µάθησης Ψυχολογικά Υποκείµενα (που µαθαίνουν ή διδάσκουν) περιεχόµενο που πρέπει να προσκτηθεί ή οικοδοµηθεί Γνώσεις εξιότητες Κανόνες χρήσης Θεσµικό περιβάλλον - Καταµερισµός Εργασίας τεχνολογική Κοινότητες µάθησης Γνωστικά αντικείµενα, αναλυτικό Πραγµατικότητα (π.χ. το σχολείο) Πρόγραµµα, κλπ. (τεχνολογίες, υλικό) Σχήµα 1 Ιανουάριος 2002 σελ. 9

Στη µία κορυφή του τριγώνου τοποθετείται το εκπαιδευτικό λογισµικό (υπολογιστικό περιβάλλον διδασκαλίας και µάθησης) ενώ στο µέσο της µίας όµορης πλευράς τοποθετείται το υποκείµενο που διδάσκει ή µαθαίνει και στο µέσο της άλλης όµορης πλευράς το περιεχόµενο των γνώσεων που πραγµατεύεται το υπολογιστικό περιβάλλον. Τα τρία αυτά σηµεία αναπαριστούν ένα τυπικό σύστηµα διδασκαλίας και µάθησης µε τη βοήθεια υπολογιστή, η µελέτη του οποίου όµως θα ήταν ανεπαρκής εάν δεν λαµβάναµε υπόψη και τις αλληλεπιδράσεις µε τις άλλες δύο κορυφές (κανόνες χρήσης και καταµερισµός εργασίας) και το τρίτο µέσο (κοινότητα µάθησης) της απέναντι πλευράς. Κατηγοριοποίηση εκπαιδευτικού λογισµικού Στην ενότητα αυτή γίνεται προσπάθεια να κατηγοριοποιηθεί το εκπαιδευτικό λογισµικό ως προς δύο κύριους άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στην χρονολογική περίοδο και τις τεχνολογικές πλατφόρµες πάνω στις οποίες αναπτύσσεται το εκπαιδευτικό λογισµικό. Ο δεύτερος αφορά στη διδακτική προσέγγιση που ακολουθεί ή ευνοεί καθώς και στις παιδαγωγικές θεωρίες και τις θεωρίες µάθησης πάνω στις οποίες στηρίζεται (ρητά ή άρρητα). Κατηγοριοποίηση µε βάση τις τεχνολογίες ανάπτυξης παιδαγωγικά ρεύµατα χρήσης Στο ακόλουθο σχήµα (σχήµα 2) παρουσιάζονται οι διάφορες µεγάλες κατηγορίες ανάπτυξης εκπαιδευτικού λογισµικού ως προς τον άξονα του χρόνου και ως προς τον άξονα των παιδαγωγικών ρευµάτων χρήσης υπολογιστής δάσκαλος, υπολογιστής µαθητής, υπολογιστής εργαλείο. Στο σχήµα αυτό φαίνεται σε µεγάλο βαθµό η εξάρτηση από τις τεχνολογικές πλατφόρµες ανάπτυξης (οι νέες τεχνολογικές λύσεις προσδιορίζουν το είδος πολλές φορές το είδος της παιδαγωγικής εφαρµογής) αλλά και η χρονολογική συνύπαρξη διαφορετικών παιδαγωγικών ρευµάτων χρήσης (µε έµφαση στο δάσκαλο, στο µαθητή ή στη χρήση). Ιανουάριος 2002 σελ. 10

1950 Υπολογιστής ως δάσκαλος Προγραµµατισµένη διδασκαλία Υπολογιστής ως µαθητής 1970 Εξάσκηση & Logo & µικρόκοσµοι Υπολογιστής ως εργαλείο Πρακτική προγραµµατισµός 1980 Έµπειρα ιδακτικά Εργαλεία λογισµικό Ανοικτά περιβάλλοντα Συστήµατα γενικής χρήσης µάθησης Συνεργατικά Συστήµατα 1990 Περιβάλλοντα µάθησης Αλληλεπιδραστικά περιβάλλοντα 2000 µάθησης Σχήµα 2 Υπερµέσα ίκτυα Εικονική πραγµατικότητα Κατηγοριοποίηση µε βάση τη διδακτική προσέγγιση και τις θεωρίες µάθησης Στην ενότητα αυτή το εκπαιδευτικό λογισµικό κατηγοριοποιείται µε βάση τη διδακτική προσέγγιση που ακολουθεί και µε βάση τις θεωρίες µάθησης πάνω στις οποίες στηρίζεται (ρητά ή άρρητα). Στο πλαίσιο αυτό διακρίνουµε τρεις µεγάλες κατηγορίες: 1. Περιβάλλοντα καθοδηγούµενης διδασκαλίας που στηρίζονται κυρίως σε συµπεριφοριστικές θεωρίες µάθησης 2. Περιβάλλοντα µάθησης µέσω (καθοδηγούµενης ή όχι) ανακάλυψης και διερεύνησης που στηρίζονται κυρίως σε γνωστικές και δοµητιστικές θεωρίες µάθησης 3. Περιβάλλοντα έκφρασης, οικοδόµησης, αναζήτησης και επικοινωνίας της πληροφορίας που στηρίζονται κυρίως σε δοµητιστικές και κοινωνικοπολιτισµικές θεωρίες µάθησης Κάθε µία από αυτές τις κατηγορίες εµπεριέχει αρκετές υποκατηγορίες εφαρµογών οι οποίες παρουσιάζονται συνοπτικά στο Σχήµα 3. Ιανουάριος 2002 σελ. 11

Κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισµικού Συστήµατα µάθησης µέσω (καθοδηγούµενης ή όχι) ανακάλυψης και διερεύνησης Εξάσκησης και Πρακτικής Συστήµατα καθοδήγησης (Tutorials) Εκπαιδευτικά παιγνίδια ιαλογικές ιστορίες πολυµέσων Έµπειρα διδακτικά συστήµατα Συστήµατα καθοδηγούµενης διδασκαλίας Εφαρµογές Υπερµέσων Εφαρµογές Εικονικής Παραγµατικότητας Εφαρµογές Προσοµοιώσεων Συστήµατα Μοντελοποίησης Εργαστήρια βασισµένα σε υπολογιστή Συστήµατα σύνδεσης µε το περιβάλλον Εκπαιδευτική Ροµποτική Μικρόκοσµοι Προγραµµατιστικά Περιβάλλοντα (Logo) Ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες - λεξικά Ανοικτά εργαλεία (εφαρµογές γραφείου, κλπ) Εφαρµογές µέσω ιαδικτύου Εργαλεία συνεργασίας και επικοινωνίας Συστήµατα έκφρασης, αναζήτησης και επικοινωνίας της πληροφορίας Σχήµα 3 Περιβάλλοντα διδασκαλίας καθοδηγούµενης από υπολογιστή Τα συστήµατα διδασκαλίας µε τη βοήθεια υπολογιστή είναι εκπαιδευτικά λογισµικά τα οποία αναλαµβάνουν εξ ολοκλήρου τη διδασκαλία των εννοιών και όλης της διδακτέας ύλης κατά κανόνα σε ένα συγκεκριµένο γνωστικό αντικείµενο. Υποκαθιστούν µ αυτόν τον τρόπο τον εκπαιδευτικό, αναλαµβάνοντας τόσο την παρουσίαση της ύλης, όσο και το έργο της αξιολόγησης του µαθητή, θέτοντας ερωτήµατα και δίνοντας τεστ αποτίµησης των προσκτηµένων γνώσεων. Η πλειονότητα αυτών των λογισµικών, µολονότι επιτρέπουν στο µαθητή να εργάζεται µε τους δικούς του ρυθµούς, παρέχοντας έτσι κάποια εξατοµίκευση της διδασκαλίας, δεν έχουν παρά µια περιορισµένη δυνατότητα προσαρµογής στις ιδιαιτερότητες και στις γνώσεις του κάθε µαθητή. Στη σύγχρονη µορφή τους, τα προγράµµατα αυτά οργανώνονται µε τη µορφή πολυµέσων, προσφέρουν ένα προκαθορισµένο δρόµο µάθησης καθοδηγώντας το µαθητή και µπορούν να χαρακτηριστούν µε τον όρο «ηλεκτρονικά αλληλεπιδραστικά βιβλία» (interactive textbooks). Τα συστήµατα αυτά βασίζονται στο λεγόµενο ιδακτικό Μοντέλο (Instructional design) και έχουν ως στόχο τη µοντελοποίηση της πληροφορίας και γνώσης µε στόχο τη µετάδοσή της στους µαθητές. Συνιστούν µε λίγα λόγια βοηθήµατα για τον εκπαιδευτικό ή τον αντικαθιστούν ολοκληρωτικά. Ιανουάριος 2002 σελ. 12

Τα συστήµατα αυτά χωρίζονται στις ακόλουθες κατηγορίες: Συστήµατα εξάσκησης και πρακτικής (drill and practice) Συστήµατα καθοδήγησης (tutorials) Εκπαιδευτικά παιχνίδια ιαλογικές ιστορίες και παραµύθια πολυµέσων Έµπειρα συστήµατα καθοδήγησης στην επίλυση προβληµάτων (Intelligent Tutoring Systems). Περιβάλλοντα µάθησης µε την υποστήριξη υπολογιστή Σε αντίθεση µε τα περιβάλλοντα της προηγούµενης κατηγορίας, που επικεντρώνονται κυρίως στον εκπαιδευτικό και στη µετάδοση της πληροφορίας, τα περιβάλλοντα αυτής της κατηγορίας εστιάζουν την προσοχή τους στην πλευρά του µαθητή και στους τρόπους µε τους οποίους οικοδοµεί (ενίοτε στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης µε τους άλλους) τις γνώσεις του. Η προβληµατική αυτή αποτελεί σήµερα το κυρίαρχο µοντέλο στο σχεδιασµό σύγχρονου εκπαιδευτικού λογισµικού. Βασικός στόχος ενός τέτοιου εκπαιδευτικού λογισµικού είναι να παρέχει αυθεντικές µαθησιακές δραστηριότητες ενταγµένες σε διαδικασίες επίλυσης προβληµάτων από τον πραγµατικό κόσµο ώστε να γεφυρώνεται το χάσµα που υπάρχει ανάµεσα στο σχολείο και στις δραστηριότητες έξω από το σχολείο. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την έκφραση και την προσωπική εµπλοκή στη µαθησιακή διαδικασία και παράλληλα, πρέπει να λαµβάνει υπόψη του το γεγονός ότι το κοινωνικό πλαίσιο και η κοινωνική αλληλεπίδραση ευνοούν τις γνωστικές κατασκευές (αρχή που εκφράζεται κυρίως στο πλαίσιο του κοινωνικού οικοδοµισµού). Τα περιβάλλοντα αυτά διακρίνονται σε συστήµατα καθοδηγούµενης ανακάλυψης (discovery model) και διερεύνησης (exploratory model). Τέτοιες εφαρµογές είναι: Συστήµατα που στηρίζουν εργαστηριακές δραστηριότητες µέσω υπολογιστή (computer based laboratories). Συστήµατα εκπαιδευτικής ροµποτικής (educational robotics). "Έµπειρα Συστήµατα" επίλυσης προβληµάτων (Intelligent Tutoring Systems) που εµπεριέχουν µοντέλα µαθητή. Ανοιχτά συστήµατα µάθησης (ανεξάρτητα γνωστικού αντικειµένου) για δραστηριότητες εκµάθησης προγραµµατισµού και δραστηριότητες επίλυσης προβληµάτων (όπως LOGO, κλπ). Προσοµοιώσεις (Simulations) Μικρόκοσµοι (micro-worlds) Μοντελοποιήσεις και δυναµικές µοντελοποιήσεις Λογισµικό νοητικής χαρτογράφησης (concept mapping). Περιβάλλοντα συµβολικής έκφρασης, οικοδόµησης και επικοινωνίας Περιβάλλοντα συµβολικής έκφρασης Στα περιβάλλοντα συµβολικής έκφρασης και οικοδόµησης συγκαταλέγονται όλες εκείνες οι εφαρµογές γενικής χρήσης, οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως γνωστικά εργαλεία και συστήµατα που επιτρέπουν τη συµβολική έκφραση και οικοδόµηση εννοιών και ιδεών. Στο πλαίσιο αυτό, η διδασκαλία και η χρήση των επιµέρους λογισµικών γενικής χρήσης (εφαρµογές Ιανουάριος 2002 σελ. 13

γραφείου, κλπ.) δεν εννοείται ως γνωστικό αντικείµενο αλλά αποτελεί µέσο που βοηθά τους µαθητές να εκφράσουν τις ιδέες και τις αντιλήψεις τους, να κατακτήσουν έννοιες και να οικοδοµήσουν γνώσεις και δεξιότητες σε διάφορα γνωστικά αντικείµενα. Τέτοια περιβάλλοντα είναι: Επεξεργασία κειµένου Πίνακες και λογιστικά φύλλα Συστήµατα διαχείρισης βάσεων δεδοµένων Εργαλεία σχεδιασµού και γραφικών Λογισµικό στατιστικής επεξεργασίας Λογισµικό παραγωγής διαγραµµάτων Επιτραπέζια συστήµατα εκδόσεων (για δηµιουργία, π.χ. σχολικών εφηµερίδων) Εργαλεία δηµιουργίας υπερµέσων, πολυµέσων, ιστοσελίδων (για παρουσίαση εργασιών) Εργαλεία δηµιουργίας βάσεων δεδοµένων. Περιβάλλοντα παρουσίασης, αναζήτησης, διάδοσης πληροφορίας Τα συστήµατα αυτά καθιστούν επιχειρησιακά εύκολη και λειτουργικά αποτελεσµατική την παρουσίαση, την αναζήτηση και γενικότερα τη διαχείριση της πληροφορίας. Σε µεγάλο βαθµό οδηγούν στην απεξάρτηση του χρήστη από δυσχέρειες χώρου και χρόνου πρόσβασης. Τέτοια συστήµατα είναι: Ψηφιακές εγκυκλοπαίδειες Ηλεκτρονικά λεξικά Βάσεις δεδοµένων Ψηφιακές βιβλιοθήκες ικτυακοί τόποι εκπαιδευτικού περιεχοµένου. Περιβάλλοντα συνεργατικής δραστηριότητας και µάθησης από απόσταση Τα συστήµατα αυτά υποστηρίζουν την επικοινωνία και συνεργασία από απόσταση στο πλαίσιο της συνεργατικής µάθησης. Τέτοια συστήµατα είναι: Εργαλεία επικοινωνίας (ηλεκτρονικό ταχυδροµείο) Εργαλεία τηλεδιάσκεψης Εργαλεία συζητήσεων σε ειδικά θέµατα Οµάδες νέων (newsgroups) Περιβάλλοντα συνεργατικής έκφρασης και λόγου Περιβάλλοντα συνεργατικής επίλυσης προβληµάτων Περιβάλλοντα συνεργατικής εκτέλεσης σύνθετων έργων (projects). Συµπεράσµατα Σήµερα είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι οι ΤΠΕ τροποποιούν ριζικά τις διδακτικές πρακτικές και διαφοροποιούν ποιοτικά τις διαδικασίες µάθησης. Συνακόλουθα, η ενσωµάτωσή τους στη σχολική πρακτική αποτελεί κοµβικό στοιχείο της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ενώ οι προσπάθειες εισαγωγής και ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση έχουν αρχίσει εδώ και 20 Ιανουάριος 2002 σελ. 14

περίπου χρόνια, η διαδικασία ενσωµάτωσής 1 τους στα σχολικά συστήµατα δεν βρίσκεται παρά στις απαρχές της. Οι διεθνείς εµπειρίες και τα δεδοµένα δείχνουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα, από βαθµίδα σε βαθµίδα από γνωστικό αντικείµενο σε γνωστικό αντικείµενο. Τα βασικά προβλήµατα εστιάζονται κυρίως στη διδακτική και στη µαθησιακή διαδικασία µε τη βοήθεια των ΤΠΕ. Η καθυστέρηση σε αυτόν τον τοµέα εδράζεται σε µία σειρά από παραµέτρους, βασικότερες των οποίων είναι η έλλειψη κατάλληλου εκπαιδευτικού λογισµικού, η ανεπαρκής επιµόρφωση των εκπαιδευτικών, οι θεσµικές και λειτουργικές αδυναµίες που προέρχονται από τη µη αναπροσαρµογή των αναλυτικών προγραµµάτων στις νέες συνθήκες και η ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδοµή. Προτάσεις Οι βασικές παράµετροι για την επιτυχή ενσωµάτωση των ΤΠΕ στη διδασκαλία και τη µάθηση µπορούν να συνοψιστούν σε έξι βασικούς άξονες. Α. Ο πρώτος άξονας αφορά στο σχεδιασµό, την ανάπτυξη καθώς και την προσαρµογή καλών διεθνώς σύγχρονων ολοκληρωµένων υπολογιστικών περιβαλλόντων µάθησης 2 τα οποία υποστηρίζουν µε ποιοτικά διαφορετικό τρόπο τη διδασκαλία και τη µάθηση και δεν ακολουθούν απλώς τις «µόδες» και τις επιταγές της τεχνολογικής ανάπτυξης. Στην προσπάθεια αυτή πρέπει να ενισχυθούν όλοι εκείνοι οι φορείς που έχουν ως βασικό τους αντικείµενο το σχεδιασµό και την ανάπτυξη καλού εκπαιδευτικού λογισµικού (δηµόσιοι και ιδιωτικοί οργανισµοί). εδοµένης της µικρής ελληνικής αγοράς αλλά και της διεθνώς πλέον αποκτηµένης εµπειρίας στο ότι η ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισµικού δεν αποτελεί τελικά µια κερδοφόρο επιχειρηµατική δραστηριότητα, κρίνεται απαραίτητο να αναπτυχθεί µια πολιτική ενίσχυσης των φορέων εκείνων που είναι σε θέση να παράγουν ποιοτικά προϊόντα εκπαιδευτικού λογισµικού. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δοθεί ουσιαστική συνέχεια στις µέχρι τώρα προσπάθειες και έργα, (Ο ΥΣΣΕΙΑ, κλπ.), αξιοποιώντας την υπάρχουσα εµπειρία, και ενεργώντας ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα προβλήµατα και οι ελλείψεις που εµφανίστηκαν. Ο κατάλογος των διαφορετικών κατηγοριών εκπαιδευτικού λογισµικού που κρίνεται απαραίτητος ώστε να καλύψει µε επάρκεια τις ανάγκες όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης και σε όλο το εύρος του αναλυτικού προγράµµατος έχει ήδη περιγραφεί σε προηγούµενη ενότητα. Εντούτοις, και στη βάση των σύγχρονων πορισµάτων των γνωστικών θεωριών, των θεωριών µάθησης και της διδακτικής των επιστηµών, έµφαση πρέπει να δοθεί στις κατηγορίες αυτές που 1 Με τον όρο ενσωµάτωση εννοούµε τη καθολική ουσιαστικά ένταξη των ΤΠΕ σε όλες τις πτυχές της σχολικής πράξης: το διδακτικό και το µαθησιακό έργο σε όλο το εύρος του αναλυτικού προγράµµατος και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθµίδες καθώς και τη διοίκηση των εκπαιδευτικών οργανισµών. 2 Με τον όρο ολοκληρωµένα υπολογιστικά περιβάλλοντα µάθησης εννοούµε πλήρη πακέτα εκπαιδευτικού λογισµικού (και ενδεχόµενα υλικού) µε το αντίστοιχο συνοδευτικό υλικό (εγχειρίδια χρήσης, σενάρια χρήσης, δραστηριότητες για το µαθητή και τον εκπαιδευτικό, φύλλα εργασίας, κλπ.). Ιανουάριος 2002 σελ. 15

υποστηρίζουν το µαθητή σε δραστηριότητες ενεργής, διερευνητικής, ανακαλυπτικής και συνεργατικής µάθησης. Τέτοιες κατηγορίες είναι: Ανοικτά περιβάλλοντα µάθησης Συστήµατα προσοµοιώσεων και µοντελοποίησης Εργαστήρια βασισµένα σε υπολογιστή Συστήµατα που συνδέονται και αντλούν δεδοµένα από το φυσικό περιβάλλον (µε αξιοποίηση ψηφιακών αντικειµένων - συσκευών ασύρµατης επικοινωνίας) Συστήµατα ροµποτικής και γενικότερα τεχνολογιών ελέγχου Συστήµατα συνεργασίας και επικοινωνίας από απόσταση, που υποστηρίζουν τη µάθηση (για διαπραγµάτευση και παραγωγή γραπτών κειµένων, για επίλυση προβληµάτων ή για εκτέλεση σύνθετων έργων). Β. Ο δεύτερος άξονας άπτεται της επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ. Η επιµόρφωση αυτή αφορά σε δύο µεγάλες και συµπληρωµατικές πτυχές: 1. Τεχνολογικός αλφαβητισµός 2. Παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ Η επιµόρφωση των εκπαιδευτικών θα πρέπει να έχει όλα τα χαρακτηριστικά της βιωµατικής και εποικοδοµιστικής επιµόρφωσης, που συνδυάζει τη θεωρία µε την πράξη, σε µια τριπλή µορφή: α) την ενδοσχολική, β) τη σεµιναριακή και εργαστηριακή (σε οµάδες εργασίας στους χώρους των συνεργαζοµένων επιµορφωτικών φορέων), γ) την εξ' αποστάσεως υποστήριξη και ενεργοποίηση των εκπαιδευτικών µέσω ενός ολοκληρωµένου συστήµατος υποστήριξης σε εθνικό επίπεδο. Ειδικά για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών µέσω ιαδικτύου, πέρα από την προφανή ανάγκη δηµιουργίας «Εκπαιδευτικών Πυλών», είναι απαραίτητη η υποστήριξη της λειτουργίας πολλαπλών κόµβων που στηρίζουν ενεργά τη δηµιουργία και ανάπτυξη κοινοτήτων ενεργών εκπαιδευτικών, µε συνεχή ανανέωση υλικού, θεµάτων συζήτησης και δραστηριοτήτων προς διερεύνηση, µέσα από µια διαρκή λειτουργία (κάτι που απαιτεί ύπαρξη υποδοµής και κατάλληλου ανθρώπινου δυναµικού). Η ΕΤΠΕ έχει διαµορφώσει συνολική πρόταση και µοντέλο επιµόρφωσης για τους εκπαιδευτικούς (ΕΤΠΕ, Ιανουάριος 2001). Γ. Ο τρίτος άξονας αφορά στα νέα Προγράµµατα Σπουδών. Η αποτελεσµατική χρήση του εκπαιδευτικού λογισµικού στην εκπαιδευτική διαδικασία συναρτάται άµεσα από τα Προγράµµατα Σπουδών των επιµέρους γνωστικών αντικείµενων, τα οποία µέχρι σήµερα δεν λαµβάνουν υπόψη τους τις ΤΠΕ ως µέσο για την αποτελεσµατική υλοποίηση των στόχων τους. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται προσαρµογή των αναλυτικών προγραµµάτων ώστε να συµπεριλάβουν σε πρώτη φάση τις ΤΠΕ και το εκπαιδευτικό λογισµικό τουλάχιστον σε ίδια µοίρα µε το υφιστάµενο συµβατικό διδακτικό υλικό (διδακτικά βιβλία, κλπ.). Θα πρέπει να τονιστεί ότι η Ελλάδα αποτελεί σήµερα µία από τις λίγες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει προσαρµόσει και ανα-προσαρµόσει τα προγράµµατα σπουδών προσχολικής, πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ώστε να λαµβάνουν υπόψη και να προσδιορίζουν την αξιοποίηση των ΤΠΕ µε βάση συγκεκριµένες δραστηριότητες και στόχους. Ιανουάριος 2002 σελ. 16

. Ο τέταρτος άξονας σχετίζεται µε την ανεπάρκεια ερευνητικών δεδοµένων για την ένταξη των ΤΠΕ στη χώρα µας. ιεθνώς, η ανάπτυξη των εκπαιδευτικών εφαρµογών των ΤΠΕ, λαµβάνει χώρα παράλληλα µε την ανάπτυξη αντίστοιχης εκπαιδευτικής έρευνας που συντελείται σε κάθε κράτος. Στην Ελλάδα δηµιουργήθηκε κατά την τελευταία πενταετία το παράδοξο φαινόµενο της έντονης σχετικά παραγωγής εκπαιδευτικών εφαρµογών των ΤΠΕ, από πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, ινστιτούτα και εταιρείες (λόγω της ύπαρξης σχετικών προγραµµάτων χρηµατοδότησης), δίχως να υπάρξει κανένας ελληνικός φορέας που να χρηµατοδοτήσει την εκπαιδευτική έρευνα στους αντίστοιχους τοµείς. Κατά συνέπεια αναπτύχθηκαν λογισµικά και εφαρµογές, δίχως την παράλληλη διερεύνηση κατάλληλων τρόπων ένταξης στη διδακτική πρακτική. Η υποστήριξη της Εκπαιδευτικής Έρευνας στους τοµείς της αξιοποίησης των ΤΠΕ, είναι σήµερα όχι µόνο απαραίτητη αλλά και κρίσιµη προκειµένου να καθοριστούν εναλλακτικές προσεγγίσεις ένταξης στην εκπαιδευτική διαδικασία, και κυρίως να προσδιοριστούν οι συγκεκριµένες και κατάλληλες παιδαγωγικές και διδακτικές στρατηγικές για κάθε µάθηµα / εφαρµογή, στις συνθήκες των ελληνικών σχολείων. Ε. Ο πέµπτος άξονας αφορά στην ασυνέχεια των πολιτικών ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Χρειάζεται να επισηµανθεί ότι στην Ελλάδα οι ενέργειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια αφορούσαν κύρια στη ευτεροβάθµια Γενική και Τεχνική Εκπαίδευση. Ελάχιστα έργα αφορούσαν στην Πρωτοβάθµια και Προσχολική Εκπαίδευση, και κατά συνέπεια απαιτείται να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στον τοµέα αυτό. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η κοινωνική πίεση της αξιοποίησης των τεχνολογιών στα ηµοτικά σχολεία, είναι πλέον παραπάνω από εµφανής (σε σχολεία όλης της επικράτειας σύλλογοι γονέων προσλαµβάνουν διδάσκοντες αµφιβόλων προσόντων για εξοικείωση των παιδιών µε τις ΤΠΕ σε µαθήµατα επιπρόσθετα του σχολικού προγράµµατος), ενώ υπάρχει σχεδόν καθολική έλλειψη κατάλληλων ελληνικών εκπαιδευτικών λογισµικών για τη προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία. ΣΤ. Η ανάγκη για σύγχρονο εξοπλισµό σε λογισµικό και υλικό είναι αυτονόητη τόσο για λειτουργικούς όσο και για εκπαιδευτικούς λόγους. Η επαρκής υποδοµή είναι απαραίτητη για την αποτελεσµατική χρήση των υπολογιστικών συστηµάτων και την ορθή υλοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας µε τη χρήση των ΤΠΕ. Επίσης, είναι απαραίτητο να µην είναι απαξιωµένος ο εξοπλισµός στα µάτια των µαθητών, στην περίπτωση που απέχει σαφώς από αυτόν που συναντούν στο άµεσο κοινωνικό περιβάλλον. Η προϋπόθεση αυτή συνεπάγεται την παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων αλλά σε καµία περίπτωση δεν υπονοεί την πλήρη στοίχιση µε την τρέχουσα αγορά και την απαίτηση διαρκών αναβαθµίσεων σε επίπεδο υλικού και λογισµικού. Βιβλιογραφία Baron G.-L., Bruillard E., L informatique et ses usagers dans l éducation, Paris, PUF, 1996. Bruillard E., Les machines à enseigner, Hermes, 1996. Druin A., Solomon C., Designing Multimedia for Learning, Wiley, 1996. Ιανουάριος 2002 σελ. 17

Linard M., Des machines et des hommes, apprendre avec les nouvelles technologies, Paris, Éditions Universitaires, 1990. Papert S., Mind-Storms, Children, Computers and Powerful Ideas, New York, Basic Books, 1980. ηµητρακοπούλου Α., (1998). Σχεδιάζοντας εκπαιδευτικά λογισµικά - Από τις εµπειρικές προσεγγίσεις στη διεπιστηµονική θεώρηση-. Περιοδικό ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ. Μέρος Α, No 100, σελ. 114-123 & Μέρος Β : Νο 101, σελ. 95-103 ηµητρακοπούλου Α. (2000). Ποιοτικά ιερευνητικά Λογισµικά για τις Θετικές Επιστήµες: Ποιες είναι οι κεντρικές αρχές σχεδιασµού τους; Στα (Επιµ.) Α. Κόλλιας, Α. Μαργετουσάκη, & Π. Μιχαηλίδης. Πρακτικά του 4 ου Συνεδρίου ιδακτική των Μαθηµατικών- Πληροφορική στην Εκπαίδευση, Ρέθυµνο, 1-3 Οκτωβρίου, 1999., Εκδοτικός Όµιλος ΊΩΝ, Εκδόσεις Ελλην. σελ. 85-93 ΕΤΠΕ, Πρόταση ΕΠΤΕ για την Επιµόρφωση των Εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ:, Εκπαιδευτικοί και Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας: Πρόταση συγκρότησης ενός συνεπούς µοντέλου επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών, Αθήνα, Ιανουάριος 2001. Κόλλιας Α., Οι υπολογιστές στη διδασκαλία και τη µάθηση, Μια κριτική προσέγγιση, ΙΩΝ, 1993. Κόµης Β. (επιµέλεια), Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση, Πρακτικά 2 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου µε ιεθνή Συµµετοχή, Πανεπιστήµιο Πατρών, Πάτρα, Οκτώβριος 2000. Κόµης Β., Μικρόπουλος Τ.Α., Πληροφορική στην Εκπαίδευση, ΕΑΠ, Πάτρα, 2002. Κόµης Β., Σηµειώσεις για το µάθηµα «ιδακτική της Πληροφορικής», Τµήµα Επιστήµης Υπολογιστών, Πανεπιστήµιο Κρήτης, 1997. Μακράκης B., Κοντογιαννοπούλου Πολυδωρίδη Γ., Υπολογιστές στην εκπαίδευση: µια κριτική επισκόπηση στο διεθνή χώρο και στην Ελλάδα, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών, 1995. Μακράκης B., Υπερµέσα στην Εκπαίδευση, Μια κοινωνικο εποικοδοµιστική προσέγγιση, Μεταίχµιο, Αθήνα, 2000. Μικρόπουλος Τ.Α., Εκπαιδευτικό Λογισµικό, Θέµατα σχεδίασης και αξιολόγησης λογισµικού υπερµέσεων, Κλειδάριθµος, Αθήνα, 2000. Πολίτης Π., Υπερκείµενα, Υπερµέσα, Πολυµέσα, Εκδόσεις Τεχνολογιών, Αθήνα, 1994. Ράπτης Α., Ράπτη Α., Μάθηση και ιδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας, Ολική Προσέγγιση, Τόµος 1, 2, Αθήνα, Εκδόσεις Α. Ράπτη, 2001. Ράπτης Α., Ράπτη Α., Πληροφορική και Εκπαίδευση, µια συνολική προσέγγιση, Αθήνα, Εκδόσεις Α. Ράπτη, 1999. Α. Τζιµογιάννης (επιµ.), Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου «Πληροφορική και Εκπαίδευση», Ιωάννινα, 1999. Ιανουάριος 2002 σελ. 18