2.1 Δ. Νεάπολης 4. 2.2 Κ. Βραχασίου 5

ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 1 1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2 1.1. Ιστορική περιγραφή 2 1.2. Ο ρόλος της Νεάπολης σήμερα 3 2. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 4 2.1 Δ. Νεάπολης 4 2.2 Κ. Βραχασίου 5 2.3 Δυο βασικά δημογραφικά προβλήματα 5 3. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 7 3.1 Πρωτογενής Τομέας 7 3.1.1 Γεωργική δραστηριότητα 7 3.1.2 Κτηνοτροφία 8 3.2 Δευτερογενής τομέας 9 3.2.1 Βιομηχανία και Κατασκευές 9 3.3 Τριτογενής Τομέας 9 3.3.1 Διοικητικές Υπηρεσίες 10 3.3.2 Τουριστικές Υπηρεσίες 10 3.4 Ανεργία 11 4 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ 12 4.1 Ιστορική ανάδρομη 12 4.1.1 Στόχοι του προγράμματος 13 4.1.2 Αρχές του προγράμματος 13 4.1.3 Γενικές Αρχές για το Χωροταξικό Σχεδιασμό των Νέων ΟΤΑ 13 4.1.4 Διοικητική οργάνωση των νέων Ο.Τ.Α. 14 4.2 N. 3463/2006 Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων 15 5. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΣΤΟ Δ. ΝΕΑΠΟΛΗΣ 15 5.1 Ιστορική αναδρομή 15 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ 16 6.1 Κ. Βραχασίου 16 6.2 Δ. Νεάπολης 17 ΑΝΑΦΟΡΕΣ 18 0

Υπόθεση εργασίας και μεθοδολογία Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος Γεωγραφικές δυναμικές και σύγχρονοι μετασχηματισμοί του ελληνικού χώρου. Το θέμα της εργασίας σχετίζεται με το Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας και πώς αυτού του τύπου η διοικητική οργάνωση βοήθησε την ανάπτυξη ή όχι των μικρών Δήμων και Κοινοτήτων. Ως μελέτη περίπτωσης επιλέχτηκε ο Δήμος Νεάπολης και η Κοινότητα Βραχασίου που προέκυψε από απόσχιση, στο Νομό Λασιθίου Κρήτης. Η περιοχή αυτή με την ιδιομορφία της, λόγω απόσχισης, αποτελεί μια από της τρις περιπτώσεις στην Ελλάδα. Στόχος της εργασίας είναι να ερευνηθεί ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης και τι προβλήματα έλυσε ή δημιούργησε η προσαρμογή της νέας μορφής αυτοδιοίκησης μέσα από την ιστορική εξέλιξη της, στην Ελλάδα και τέλος, πώς όλες αυτές οι αυτοδιοικήσεις δημιούργησαν την ανάγκη ή την αναγκαιότητα για το προγράμματα Ι. Καποδίστριας. Η εργασία αυτή, λόγω της μικρής έκτασής της, θέτει ένα θεωρητικό και θεσμικό υπόβαθρο με βάση των κειμένων διατάξεων, αλλά δεν αναλώνεται σε θεωρητικά πλαίσια που απασχόλησαν θεωρητικούς από διαφορετικές επιστήμες (κοινωνιολόγους, οικονομολόγους, φιλοσόφους κλπ). Επικεντρώνεται στο παράδειγμα του Δ. Νεάπολης και της Κ. Βραχασίου, αναλύοντας τα ανά περιοχή ξεχωριστά προβλήματα και επισημαίνοντας τις ιδιαιτερότητες τους, καθώς και κάποια συμπεράσματα που προκύπτουν από τη σταδιακή ανάλυση του θέματος. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν σε πρώτο στάδιο θεωρητική βιβλιογραφική έρευνα και επεξεργασία στοιχείων δευτερογενών πηγών, και μέσω του διαδικτύου. Σε δεύτερο στάδιο διενεργήθηκε πρωτογενής έρευνα, κρίθηκε απαραίτητη η επίσκεψη στην περιοχή, καθώς επίσης και η λήψη συνεντεύξεων με τοπικούς άρχοντες, μελετητές του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. και μηχανικούς της περιοχής μελέτης ώστε να τεκμηριωθούν και να διαπιστωθούν τα προβλήματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και οι τρόποι και μηχανισμοί με τους οποίους η Κ. Βραχασίου αποσχίστηκε από το Δήμο και για ποιο λόγο, τα οποία αναλύονται σε αυτήν την εργασία. Και τέλος, στο τρίτο στάδιο, η επεξεργασία των στοιχείων και η συγγραφή της εργασίας. 1

1 Περιοχή μελέτης Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει το Δ. Νεάπολης και την Κ. Βραχασίου, εντάσσεται στο Ν. Λασιθίου, ο οποίος περιλαμβάνει εφτά επιπλέον δήμους και βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του λεκανοπεδίου Μιραμπέλλου, στις υπώρειες της οροσειράς Αχινολάκκου - Καβαλαρά. Στην περιοχή εντάσσονται τα Δ.Δ: Αγίου Αντωνίου, Βουλισμένης, Βρυσών, Καρυδίου Μιραμπέλλου, Καστελλίου Φουρνής, Λατσίδας, Νεάπολης, Νικηθιανού, Φουρνής, Χουμεριάκου (Δ. Νεάπολης), Βραχασίου και Μιλάτου (Κ. Βραχασίου). Έδρα του Δ. Νεάπολης είναι η πόλη της Νεάπολης, ενώ της Κ. Βραχασίου, το Βραχάσι. Η θέση της περιοχής πάνω στο βόρειο άξονα της περιφέρειας, εξασφαλίζει πρόσβαση σε βασικές αναπτυξιακές υποδομές (βασικό οδικό δίκτυο, λιμάνια, αεροδρόμιο Ηρακλείου), ενώ βρίσκεται στο κομβικό σημείο σύνδεσης του κυρίαρχου αστικού κέντρου (Ηράκλειο), με το ανατολικό τμήμα της περιφέρειας. Εικόνα 1. Χωροταξική Διάρθρωση-Χρήσεις Γης (ΠΗΓΗ: «Γ.Π.Σ. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ» - Α ΦΑΣΗ) 1.1. Ιστορική περιγραφή Η γεωγραφική θέση αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα στην οικονομική άνθηση της περιοχής κατά την ενετική περίοδο (κυρίως από το 1600 και έπειτα) και την ανάδειξή της σε κέντρο της ευρύτερης περιφέρειας. Κατά την περίοδο αυτή, όπως και κατά την Τουρκοκρατία, οι Ανατολικές επαρχίες της Κρήτης υπάγονταν στη Διεύθυνση Ηρακλείου με κέντρα - φρούρια στη Σητεία, τη Γεράπετρο (Ιεράπετρα), τον Άγιο Νικόλαο και τη Φουρνή. Η Φουρνή είχε 2

στρατηγικό διοικητικό ρόλο, καθώς ήταν έδρα της επισκοπής Πέτρας. Με τον Οργανικό Νόμο 1 του 1868, οι επαρχίες Μιραμπέλλου, Ιεράπετρας, Σητείας, Βιάννου και Λασιθίου συνέθεσαν ξεχωριστό νομό με έδρα το Καινούργιο Χωριό (Νεάπολη). Ο πρώτος διοικητής Αδοσίδης Κωστή-Πασάς μετονόμασε τον οικισμό σε Νεάπολη. Την περίοδο που ακολούθησε, η Νεάπολη γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη και καθιερώθηκε ως λειτουργικό και διοικητικό κέντρο. Την ίδια περίοδο, διαμορφώθηκε το πρώτο τμήμα του αμαξωτού δρόμου Νεάπολης Ηρακλείου ως την περιοχή της Λατσίδας και σημειώθηκε έντονη άνθιση των γραμμάτων, γεγονός που ανέδειξε τη Νεάπολη σε αξιόλογο πνευματικό κέντρο της Κρήτης 2. Το 1879 η Νεάπολη ορίστηκε έδρα τάγματος χωροφυλακής και έδρα Πρωτοδικείου και Ειρηνοδικείου Β τάξης και έγινε έδρα Δήμου το 1888. Η Νεάπολη παρέμεινε το διοικητικό, πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του νομού μέχρι το 1904, έτος κατά το οποίο η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στον Άγιο Νικόλαο. Παρά τη μεταφορά της πρωτεύσας, η Νεάπολη παρέμεινε σημαντικό οικονομικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο τουλάχιστον έως το 1940. Ο πρωτεύων οικονομικός και διοικητικός ρόλος της Νεάπολης, η πνευματική και πολιτιστική παράδοση της ευρύτερης περιοχής και η συνεχής ανακατανομή των ρόλων μεταξύ των αστικών κέντρων του νομού, είναι τα κυριότερα πολιτιστικά, ιστορικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης, τα οποία έχουν επηρεάσει ορατά τον πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα των οικισμών και τη νοοτροπία των κατοίκων τους. 1.2. Ο ρόλος της Νεάπολης σήμερα Σήμερα, η Νεάπολη αποτελεί οικισμό 3ου επιπέδου. Δεν παρουσιάζεται ενισχυμένη ως προς το επίπεδο της και εντάσσεται στην οικιστική ενότητα Αγίου Νικολάου που περιλαμβάνει ακόμα τους δήμους Αγίου Νικολάου και Οροπεδίου Λασιθίου με συνολικό εξυπηρετούμενο πληθυσμό 27.669 κατοίκους (2001). Ιστορικά, η πόλη προσέφερε βασικές αστικές εξυπηρετήσεις στους γύρω οικισμούς. Η σχέση αυτή διατηρήθηκε και μετά την μεταφορά της πρωτεύουσας του νομού στον Άγιο Νικόλαο. Οι δύο πόλεις φαίνεται να διατηρούν έντονες σχέσεις εξάρτησης με το Ηράκλειο, που αποτελεί το αδιαμφισβήτητο κέντρο της περιφέρειας. Η Νεάπολη διατηρεί το ρόλο του διοικητικού / λειτουργικού κέντρου με τους μικρότερους οικισμούς της ενδοχώρας, υποστηρίζοντας την αγροτική τους παραγωγή. Η ανάπτυξη του Αγίου Νικολάου, σε συνδυασμό με τη μικρή απόσταση του από τη Νεάπολη, στέρησε σε ένα βαθμό τη λειτουργική πρωτοκαθεδρία της πόλης στη φυσική ενδοχώρα της. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η πόλη δε χαρακτηρίζεται ενισχυμένη ως προς το επίπεδο της. 1.3. Μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά της περιοχής Τα βασικά μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης είναι η κυριαρχία του κεντρικού οικισμού (Νεάπολη), ως αποτέλεσμα της συγκέντρωσης υποδομών και εξυπηρετήσεων, η ανάπτυξη των παραλιακών 1 Ο Οργανικός Νόμος αποτέλεσε κεκτημένο της Κρητικής επανάστασης του 1866. Προέβλεπε πολλά προνόμια για τους Κρήτες. 2 Από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των κατοίκων της επαρχίας Μεραμπέλλου για την καλλιέργεια του πνεύματος, προέκυψε το προσωνύμιο «Ομηριστές», που τους αποδόθηκε από κατοίκους γειτονικών περιοχών 3

οικισμών Σισίου και Μιλάτου, χάρη στη χωροθέτηση τουριστικών χρήσεων και η συρρίκνωση των μικρών ορεινών οικισμών των οποίων η οικονομία βασιζόταν στην ήπια πρωτογενή παραγωγή, η οποία ωστόσο κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει συρρικνωθεί σημαντικά. Ειδικότερα, πολλοί από τους ορεινούς οικισμούς που ανήκουν στο Δ. Νεάπολης, παρουσιάζουν τόσο σε απόλυτα πληθυσμιακά μεγέθη, όσο και σε δημογραφικούς δείκτες, εικόνα μη αναστρέψιμης δημογραφικής συρρίκνωσης. Εικόνα 2 Δ. Νεάπολης, Αναπτυξιακοί Άξονες Ευρύτερης Περιοχής (ΠΗΓΗ: «Γ.Π.Σ. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ» - Α ΦΑΣΗ) 2. Δημογραφικά χαρακτηριστικά 2.1 Δ. Νεάπολης Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ το 2001, στο Δ. Νεάπολης αντιστοιχούν 5.059 κάτοικοι. Παρατηρείται σταθερή πληθυσμιακή συρρίκνωση, η οποία κορυφώθηκε κατά τη δεκαετία 1971-1981. Η πληθυσμιακή μείωση είναι κυρίως συνέπεια της αδυναμίας συγκράτησης των νέων από ένα σημαντικό τμήμα των οικισμών μικρού μεγέθους της περιοχής, με αποτέλεσμα τη μερική εγκατάλειψή τους, λόγω της χαμηλής παραγωγικότητάς τους, της οικονομικής τους εξάρτησης από τα μεγαλύτερα κέντρα, της έλλειψης συνοχής ανάμεσά τους, της συρρίκνωσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή και της χαμηλής ποιότητας των υποδομών. Το υπόλοιπο του πληθυσμού που απέμεινε στους διάσπαρτους και εγκαταλελειμμένους ορεινούς οικισμούς απορροφάται από την πόλη της Νεάπολης, όπου επιχειρείται η επανάκτηση του ρόλου της ως οικιστικού κέντρου των αγροτικών οικισμών του κεντρικού και βόρειου Μιραμπέλλου, με τη συγκέντρωση των κοινωνικών αλλά και τεχνικών υποδομών που της αντιστοιχούν. Μελλοντικά, ο πληθυσμός της πόλης προβλέπεται να 4

αυξηθεί, με χαμηλούς όμως ρυθμούς. Σε επίπεδο Δ.Δ., υψηλότερη συγκέντρωση παρατηρείται στο Δ.Δ. Νεάπολης (2.987 κάτοικοι το 2001-59% του συνολικού πληθυσμού του δήμου). Τα Δ.Δ. Βουλισμένης, Βρυσών, Χουμεριάκου, Λατσίδας και Φουρνής συμμετέχουν επί του συνολικού πληθυσμού με ποσοστά της τάξης του 5,5% - 7,5%. Τα Δ.Δ. Καστελλίου Φουρνής, Καρυδίου Μιραμπέλλου, Νικηθιανού και Αγίου Αντωνίου, τέλος, συμμετέχουν αθροιστικά με 9,8% στο συνολικό πληθυσμό. Σε όλα τα παραπάνω Δ.Δ, παρατηρείται πληθυσμιακή συρρίκνωση κατά τις δεκαετίες 1951 1981. Επίσης σημειώνεται, η τάση για συγκέντρωση του πληθυσμού των οικισμών των Δ.Δ., στον εκάστοτε κεντρικό οικισμό (σε όλα τα Δ.Δ. του δήμου πλην του Αγίου Αντωνίου). 2.2 Κ. Βραχασίου Στην Κ. Βραχασίου αντιστοιχούν 1.706 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ το 2001 (1.275 στο Δ.Δ Βραχασίου - 75% και 431 στο Δ.Δ Μιλάτου - 25%). Κατά τις δεκαετίες 1951 1971, παρατηρείται σημαντική πληθυσμιακή συρρίκνωση στην περιοχή (-10% τη δεκαετία 1951 1961, -22,5% τη δεκαετία 1961 1971), γεγονός που οφείλεται μεταξύ άλλων στην όξυνση της αστυφιλίας. Άλλη αξιοσημείωτη πληθυσμιακή μεταβολή δε σημειώθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1990, περίοδο κατά την οποία η κοινότητα γνώρισε ραγδαία τουριστική ανάπτυξη. Τη δεκαετία του 90, ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 24%, γεγονός που οφείλεται κυρίως στις αυξημένες δυνατότητες απασχόλησης στον τουριστικό τομέα στην περιοχή. 2.3 Δυο βασικά δημογραφικά προβλήματα Σημαντικό δημογραφικό πρόβλημα στην περιοχή μελέτης, αποτελεί η μικρή συμμετοχή των παραγωγικών ηλικιών στην κατανομή του συνολικού πληθυσμού. Το φαινόμενο είναι εντονότερο στο Δ. Νεάπολης (τα άτομα σε παραγωγική ηλικία αποτελούν το 54% του συνολικού πληθυσμού) και οφείλεται στην τάση εγκατάλειψης της περιοχής από τα άτομα νεαρότερων ηλικιών (γεγονός που φανερώνεται και από την αύξηση της τιμής του δείκτη γήρανσης 3 0,98 το 1991, 1,16 το 2001). Η τιμή του δείκτη γήρανσης στην περιοχή μελέτης είναι σημαντικά υψηλότερη από την αντίστοιχη της χώρας (0,77) και της Κ. Βραχασίου (1,14 το 1991, 0,98 το 2001). Η σταδιακή γήρανση του πληθυσμού του Δ. Νεάπολης είναι γεγονός, παρά την εγκατάσταση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών στην περιοχή 4, οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι άτομα σε παραγωγική ηλικία. Το 1991, απεγράφησαν 57 αλλοδαποί στην περιοχή μελέτης, ενώ το 2001, 480. Στο Δ. Νεάπολης, εντοπίζονται προβλήματα που αφορούν την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος. Καθοριστικές παράμετροι είναι η διασπορά του πληθυσμού σε μικρούς οικισμούς, γεγονός το οποίο δημιουργεί αυξημένες ανάγκες σε υποδομές ύδρευσης - αποχέτευσης και οδικών συνδέσεων, ενώ τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα ο σχετικά υψηλός δείκτης γήρανσης, καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη στην περιοχή ενδιάμεσων κέντρων που να καλύπτουν τις ανάγκες σε κοινωνικές υποδομές. 3 Ο δείκτης γήρανσης ορίζεται ως ο λόγος του αριθμού των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών, προς τον αριθμό των ατόμων ηλικίας κάτω των 19 ετών. Ο δείκτης δείχνει πόσοι ηλικιωμένοι (άτομα άνω των 65 ετών), αντιστοιχούν σε κάθε νεαρό (άτομα κάτω των 19 ετών). 4 Φαινόμενο που χαρακτήρισε τη χώρα τη δεκαετία 1991 2001. 5

Εικόνα 3. Δείκτες Γήρανσης (1991-2001) ιάγραμμα.2.1.2.-3: Πυραμίδα ηλικιών ήμου Νεάπολης (1991) 85 > 80-84 ετ 75-79 ετ 70-74 ετ 65-69 ετ 60-64 ετ 55-59 ετ 50-54 ετ 45-49 ετ 40-44 ετ 35-39 ετ 30-34 ετ 25-29 ετ 20-24 ετ 15-19 ετ 10-14 ετ 5-9 ετ 0-4 ετ -300-200 -100 0 100 200 300 Αρρενες Θήλεις Εικόνα 4. Πυραμίδα ηλικιών Δ. Νεάπολης (1991) ιάγραμμα.2.1.2.-4: Πυραμίδα ηλικιών ήμου Νεάπολης (2001) 85 > 80-84 ετ 75-79 ετ 70-74 ετ 65-69 ετ 60-64 ετ 55-59 ετ 50-54 ετ 45-49 ετ 40-44 ετ 35-39 ετ 30-34 ετ 25-29 ετ 20-24 ετ 15-19 ετ 10-14 ετ 5-9 ετ 0-4 ετ -300-200 -100 0 100 200 300 Αρρενες Θήλεις Εικόνα 5. Πυραμίδα ηλικιών Δ. Νεάπολης (2001) (ΠΗΓΗ: «Γ.Π.Σ. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ» - Α ΦΑΣΗ) 6

3. Παραγωγικές δραστηριότητες Μικρή συμμετοχή των παραγωγικών ηλικιών στο συνολικό πληθυσμό, παρατηρείται και στην Κ. Βραχασίου (58%). Η τουριστική δυναμική της Κ. Βραχασίου ωστόσο, σε συνδυασμό με την προοπτική εμπλουτισμού του τρέχοντος μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης και αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών, εγγυάται την ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού και καθιστά το φαινόμενο στην κοινότητα μη ανησυχητικό. Δυσμενείς συνέπειες της τάσης φυγής των νέων, παραγωγικών ατόμων προς τα αστικά κέντρα είναι η διατήρηση σε χαμηλά επίπεδα τόσο του ανθρώπινου δυναμικού (παρά την αύξηση των οικονομικών μεταναστών), όσο και του μορφωτικού επιπέδου του, παρά τη ελαφριά βελτίωση των τιμών των σχετικών δεικτών κατά την τελευταία δεκαετία. Το 1991, το ποσοστό των κατοίκων που εντάσσονταν στις τρεις χαμηλότερες κατηγορίες (αγράμματοι, απόφοιτοι στοιχειώδους εκπαίδευσης, απόφοιτοι Γυμνασίου) ήταν περίπου 75%, ενώ το 2001, περίπου 65%. Η αδυναμία ανανέωσης του ανθρώπινου δυναμικού και ο μικρός βαθμός εξειδίκευσης των απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα, έχουν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση ξεπερασμένων μεθόδων καλλιέργειας (βασικό προϊόν του Δ. Νεάπολης είναι το ελαιόλαδο δεν υπάρχουν βιολογικές καλλιέργειες) και συνεπακόλουθα την έλλειψη ανταγωνιστικότητας των τοπικών προϊόντων. 3.1 Πρωτογενής Τομέας Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα γνώρισε μεγάλη μείωση (-31,67%) το διάστημα 1991-2001 (σημαντικά υψηλότερη από την αντίστοιχη σε επίπεδο χώρας -7,5%), με αποτέλεσμα ο τομέας να απασχολεί μόλις το 15,51% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (30,30% αντίστοιχα σε επίπεδο νομού). 3.1.1 Γεωργική δραστηριότητα Τις τελευταίες δεκαετίες, αναπτύσσονται σε σχετική εγγύτητα με την Κ. Βραχασίου από τη μια οι ενότητες Χερσονήσου Μαλίων και από την άλλη, Αγίου Νικολάου Ελούντας, ως σημαντικοί προορισμοί μαζικού τουρισμού. Το γεγονός αυτό δεν άφησε ανεπηρέαστο το πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης στην Κ. Βραχασίου, καθώς η τουριστική ενότητα του Σισίου φαίνεται να λειτουργεί ως προέκταση της ενότητας των Μαλίων. Η μετάβαση από τις αγροτικές εργασίες στις υπηρεσίες του μαζικού τουρισμού δεν είναι απαραίτητα ενισχυτικό του ανθρώπινου κεφαλαίου, πολύ περισσότερο αν δεν συνοδεύεται ούτε από εκπαίδευση, ούτε από εκμάθηση στην ίδια την εργασία (learning by doing) 5. Η μετάβαση αυτή είναι μία απλή μεταφορά παραγωγικών συντελεστών από τη μια δραστηριότητα στην άλλη και επομένως συντήρηση υπανάπτυξης. Σε επίπεδο παραγωγής, πριν τη δεκαετία του 1980, η περιοχή μελέτης στηριζόταν στην αμυγδαλοκαλλιέργεια, που αναπτύχθηκε κυρίως στο βόρειο τμήμα της, στη βάση ενός δικτύου μικρών οικισμών που ονομάζονται «Μετόχια». Πρόκειται για ημιορεινή περιοχή σχετικά άγονη, που εκτείνεται βόρεια των λόφων Τίμιου Σταυρού και Φουρνής έως το Κρητικό πέλαγος και ανατολικά της Μιλάτου 5 Κάτι που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να πραγματοποιηθεί σε περιοχές ανεπτυγμένες τουριστικά με βάση το μαζικό τουρισμό, όπως η Κ. Βραχασίου. 7

έως το ακρωτήρι του Αγίου Ιωάννη. Τμήμα της περιοχής ανήκει σήμερα στο Δ. Αγίου Νικολάου. Το εμπόριο αμυγδαλόψιχας παρουσίαζε υψηλές αποδόσεις, μέχρι την καταστροφή των καλλιεργειών. Η παραγωγή σημείωσε κατακόρυφη μείωση, γεγονός που είχε έντονη επίδραση στα τοπικά εισοδήματα. Σήμερα, στην περιοχή παράγονται εκτός από ελαιόλαδο, κάποια πρώιμα κηπευτικά προϊόντα. Η γεωργική δραστηριότητα εντοπίζεται στην κεντρική περιοχή του Δ. Νεάπολης, γύρω από την πόλη της Νεάπολης και λιγότερο στους γύρω ημιορεινούς όγκους. Η Κ. Βραχασίου παρουσιάζει αξιόλογη ποσοτικά γεωργική παραγωγή (ελιές λίγα θερμοκήπια στο Σίσι), η ραγδαία τουριστική ανάπτυξή της την τελευταία δεκαετία ωστόσο, κατέστησε τις επενδύσεις στον πρωτογενή τομέα συγκριτικά λιγότερο αποδοτικές. Οι δενδρώδεις καλλιέργειες καταλαμβάνουν 26% περίπου του συνόλου των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στο Δ. Νεάπολης και 21% στην Κ. Βραχασίου, ενώ ιδιαίτερα χαμηλή είναι η συμμετοχή των ετήσιων καλλιεργειών (0,4% στο Δ. Νεάπολης και 1,3% στην Κ. Βραχασίου). Η παραγωγή ελαιολάδου φθάνει τους 3.703 τόνους (2.711 στο Δ. Νεάπολης και 992 στην Κ. Βραχασίου), συνδέεται με μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και με όλα τα Δημοτικά Διαμερίσματα, ενώ την τυποποίησή του αναλαμβάνουν συχνά μονάδες της περιοχής. Το γεγονός ότι το σημαντικότερο μέρος της γεωργικής παραγωγής συνδέεται με την ελαιοκαλλιέργεια δε συμβάλλει από μόνο του στη συστηματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας. Οι σχετικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες συντηρούν στοιχειωδώς το υπάρχον κεφάλαιο (ρίζες) και δεν κατευθύνονται στη βελτίωση της διαδικασίας παραγωγής και του τελικού προϊόντος, συμβάλλοντας στατικά και όχι δυναμικά στην τοπική ανάπτυξη. Βασικές συνέπειες είναι η όξυνση της εποχικότητας των εισοδημάτων και της εξάρτησης από τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις. Στα θετικά της τοπικής αγροτικής παραγωγής, συγκαταλέγεται η λειτουργία συνεταιριστικών μονάδων παραγωγής σημαντικού τμήματος της συνολικής παραγομένης ποσότητας ελαιολάδου, οι οποίες ωστόσο δεν έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες σύγχρονης επιχειρηματικής δράσης που να ανανεώνουν τη δυναμικότητα της αγροτικής οικονομίας της περιοχής. 3.1.2 Κτηνοτροφία Ανεπτυγμένη εμφανίζεται η κτηνοτροφία (ιδίως τα βοοειδή, τα αιγοπρόβατα, οι χοίροι και τα πουλερικά). Στο Δ. Νεάπολης, οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις συγκεντρώνονται στο Δ.Δ Νεάπολης. Οι κεφαλές βοοειδών, προβάτων και χοίρων του δήμου αντιστοιχούν στο 33%, 20% και 18% αντίστοιχα του συνόλου των κεφαλών του Ν. Λασιθίου (74%, 58% και 84% αντίστοιχα αυτών στο Δ.Δ Νεάπολης). Στην Κ. Βραχασίου, αξιοσημείωτη κτηνοτροφική δραστηριότητα αναπτύσσεται μόνο στο Δ.Δ Βραχασίου. Οι κεφαλές βοοειδών στην κοινότητα αντιστοιχούν στο 15% του συνολικού αριθμού κεφαλών του νομού. Σε τοπικό επίπεδο, υψηλός είναι και o αριθμός εκμεταλλεύσεων πουλερικών, κουνελιών και γιδών (40% και 19% περίπου του συνολικού αριθμού εκμεταλλεύσεων τόσο στο Δ. Νεάπολης, όσο και στην Κ. Βραχασίου τα πουλερικά και τα κουνέλια αντίστοιχα, 18% περίπου του συνολικού αριθμού οι γίδες στο Δ. Νεάπολης). 8

3.2 Δευτερογενής τομέας Η γειτνίαση του Δ. Νεάπολης με τον κεντρικό οδικό άξονα, προσφέρει θεωρητικά συγκριτικό πλεονέκτημα στην περιοχή για την ανάληψη μεταποιητικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Ο δευτερογενής τομέας ωστόσο, δεν εμφανίζει ιδιαίτερη δυναμική. Από τις 100 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα στην περιοχή μελέτης (οι οποίες είναι στην πλειονότητά τους μικρές, προσωπικές εταιρείες 6 ), οι 50 είναι μεταποιητικές και οι 46 κατασκευαστικές. Στην Κ. Βραχασίου (το 87,63% του συνόλου των επιχειρήσεων στην περιοχή μελέτης είναι ατομικές), η οποία είναι ελάχιστα εξωστρεφής. 3.2.1 Βιομηχανία και Κατασκευές Στο Δ. Νεάπολης, η δευτερογενής δραστηριότητα εντοπίζεται κυρίως στο Δ.Δ Νεάπολης (ιδιαίτερα στο βορειοδυτικό του τμήμα). Η έλλειψη δυναμικού επιχειρηματικού ενδιαφέροντος δημιουργεί αμφιβολίες για τις προοπτικές του τομέα. Η σημερινή εικόνα των κατασκευών και της βιομηχανικής παραγωγής άλλωστε, είναι ελάχιστα ικανοποιητική. Σε αντίθεση με το υπόλοιπο του νομού και της χώρας, η απασχόληση στον τομέα των κατασκευών σημείωσε μείωση τη δεκαετία του 90 (περίπου 30%). Το φαινόμενο αποδίδεται στη σταδιακή εγκατάλειψη μικρών οικισμών του νομού, με αποτέλεσμα η σχετική επισκευαστική και οικοδομική δραστηριότητα να σημειώσει πτώση. Στη μεταποίηση, η απασχόληση αυξάνεται με υψηλούς ρυθμούς την τελευταία δεκαετία (περίπου 35%). Αν και οι απόλυτες τιμές είναι χαμηλές για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, εκτιμάται ότι η αγροτική βιομηχανία (επεξεργασίας και τυποποίησης) απορροφά ένα μέρος της αυξημένης προσφοράς εργατικών χεριών, που οφείλεται στη συρρίκνωση του αγροτικού τομέα 7. Στην Κ. Βραχασίου, η δευτερογενής δραστηριότητα σχετίζεται κυρίως με τον τουρισμό. Από τις 31 επιχειρήσεις, οι 13 δραστηριοποιούνται στον οικοδομικό τομέα, γεγονός που οφείλεται στη δυναμική της κοινότητας ως τουριστικού προορισμού και τις προσδοκίες για ανέγερση περισσοτέρων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων για την κάλυψη της αυξημένης τουριστικής ζήτησης. Χωρικά, οι επιχειρήσεις ανέγερσης οικοδομών εντοπίζονται κυρίως στον οικισμό Βραχασίου. Στην κοινότητα ωστόσο, δραστηριοποιούνται και δύο από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις του τομέα: ο «Λυράκης» (εμφιάλωση ποτών και λαδιού) και η «Μποτίλια» (εμφιάλωση-εμπόριο). 3.3 Τριτογενής Τομέας Η διαφυγή παραγωγικών συντελεστών από τον πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγικό τομέα έχει ως αποτέλεσμα τη διόγκωση των υπηρεσιών, η οποία ευνοείται και από τη μεγάλη διασπορά του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Η «τριτογεννοποίηση» της τοπικής οικονομίας, πραγματοποιούμενη κυρίως σε βάρος της αγροτικής απασχόλησης, αποτελεί δείγμα της έλλειψης αυτονομίας του τοπικού παραγωγικού συστήματος, της σταδιακής απώλειας των ενδογενών δυνατοτήτων ανάπτυξής του και της εξάρτησης από την ευημερία 6 Ο αριθμός των απασχολούμενων ανά επιχείρηση του δευτερογενούς τομέα δε ξεπερνά το 10. 7 Σχετικά με τις επιχειρήσεις που συνδέονται με την αγροτική παραγωγή, εκτιμάται ότι, λόγω της εποχικότητας που παρουσιάζει η τυποποίηση και εμπορία του λαδιού και του κρασιού, η μέση ετήσια απασχόληση είναι χαμηλότερη του τοπικού μέσου. 9

όμορων περιοχών (Αγ. Νικόλαος, Χερσόνησος κλπ) ή και θεσμικών πρωτοβουλιών (όπως ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, υπηρεσιών, σχολών κλπ). 3.3.1 Διοικητικές Υπηρεσίες Χωρικά, οι υπηρεσίες συγκεντρώνονται κυρίως στο Δ.Δ Νεάπολης, στο οποίο η απασχόληση στις υπηρεσίες υπερβαίνει κατά πολύ τη μέση (63%), λόγω του ρόλου διοικητικού κέντρου που διαδραματίζει η πόλη στο Ν. Λασιθίου. Παραδοσιακά, η οικονομία της πόλης της Νεάπολης συγκροτείται γύρω από την προσφορά διοικητικών υπηρεσιών, υπηρεσιών υγείας και λιγότερο χρηματοοικονομικών (τραπεζικών). Τα δικαστήρια και το σωφρονιστικό ίδρυμα (φυλακή) συμβάλλουν στην τοπική οικονομία, τόσο σε επίπεδο εισοδήματος όσο και απασχόλησης, ενώ ταυτόχρονα τονώνουν την εμπορική και κατασκευαστική δραστηριότητα. Στον τριτογενή τομέα συνολικά, καταγράφονται 183 επιχειρήσεις χονδρικού και λιανικού εμπορίου, 125 ξενοδοχεία και εστιατόρια (κυρίως στην Κ. Βραχασίου) και 85 άλλες επιχειρήσεις (μεταφορών, ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, εκπαίδευσης κλπ). Ιδιαίτερα ο τουρισμός έχει πολύ καλές προοπτικές ανάπτυξης. 3.3.2 Τουριστικές Υπηρεσίες Η προσφορά τουριστικών υπηρεσιών συγκεντρώνεται στην Κ. Βραχασίου και συγκεκριμένα στο Σίσι, όπου μεταξύ άλλων, δραστηριοποιούνται δύο μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες (5 αστέρων) 8. Στην Κ. Βραχασίου αναλογεί παραπάνω από το 25% του συνολικού αριθμού επιχειρήσεων του νομού που συνδέονται σχεδόν αποκλειστικά με τον τουρισμό (εστιατόρια, μπαρ, επιχειρήσεις παροχής καταλυμάτων, μαγαζιά αναμνηστικών και ειδών λαϊκής τέχνης). Στην περιοχή της Μιλάτου, η οποία αποτελεί εν δυνάμει πόλο τουριστικής ανάπτυξης, συγκεντρώνονται κυρίως μικρές μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων. Το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης βασίζεται στο δίπτυχο «ήλιος θάλασσα» και ακολουθεί το πρότυπο του πληθωρικού τουρισμού τύπου Χερσονήσου και Μαλίων, υστερώντας ωστόσο σημαντικά σε υποδομή μαζικής εξυπηρέτησης. Το γεγονός ότι το τουριστικό προϊόν του Σισίου και δευτερευόντως της Μιλάτου, είναι γεωγραφική και οικονομική προέκταση της παραγωγής μαζικού τουρισμού της Χερσονήσου και των Μαλίων, δείχνει ενδεχομένως και τα όρια της τουριστικής ανάπτυξης της Κ. Βραχασίου. Η επέκταση των τουριστικών επενδύσεων στο βορειοανατολικό μέρος της κοινότητας δε φαίνεται να έχει καλές προοπτικές, ενώ η διατήρηση του τρέχοντος μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης αμφισβητείται, καθώς σημειώνεται μείωση των μέσων συναλλαγματικών εισπράξεων ανά επισκέπτη και γοργή φθορά των φυσικών τουριστικών πόρων. Τόσο το Σίσι όσο και η Μίλατος, αποτελούν τόπο αναψυχής και εστίασης (ψαροταβέρνες) για τους ντόπιους. Εκτός από ημεδαπό τουρισμό, η Κ. Βραχασίου δέχεται επισκέπτες κυρίως μέσω tour-operators. Σε επίπεδο ξενοδοχειακής προσφοράς, οι προορισμοί Μίλατος και Σίσι διαθέτουν 2.342 κλίνες, ενώ η συνολική τουριστική 8 Πρόκειται για το «Καλημέρα Κρήτη» και το «Minoan Palace». 10

δυναμικότητα περιλαμβάνει ακόμα 1 κάμπινγκ στο Σίσι και 2.271 κλίνες σε ενοικιαζόμενα δωμάτια της Μιλάτου και του Σισίου. Ο Δ. Νεάπολης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη τουριστική ανάπτυξη. Το μοναδικό κατάλυμα του δήμου βρίσκεται στην πόλη της Νεάπολης και είναι δυναμικότητας μόλις 21 κλινών. Το φυσικό, πολιτιστικό και ιστορικό απόθεμα της περιοχής ωστόσο (περιοχή φυσικού κάλλους, αρχαιολογικοί χώροι, μοναστήρια, φαράγγια Σεληναρίου, Χαυγά κ.α) και η γραφικότητα ορισμένων από τους οικισμούς του δήμου, σε συνδυασμό με την ανάγκη για εμπλουτισμό του τρέχοντος προτύπου τουριστικής ανάπτυξης της Κ. Βραχασίου, αποτελούν επαρκείς συνθήκες για την ανάδειξη της περιοχής σε συμπληρωματικό τουριστικό πόλο της περιοχής. Ο υψηλός βαθμός προσβασιμότητας της περιοχής, η κεντροβαρική θέση του οικισμού της Νεάπολης στον οδικό άξονα Ηρακλείου Χερσονήσου - Μαλίων - Αγ. Νικολάου (τμήμα του ΒΟΑΚ) και η απόσταση του δήμου από το Ηράκλειο, που αποτελεί την κύρια πύλη επισκεπτών στην Κρήτη, αποτελούν σημαντικά συγκριτικά αναπτυξιακά πλεονεκτήματα. Εικόνα 6 Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός Ανεργία στο Δ. Νεάπολης & Κ. Βραχασίου (ΠΗΓΗ: «Γ.Π.Σ. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ» - Α ΦΑΣΗ) 3.4 Ανεργία Χαρακτηριστικό της πλειονότητας των αγροτικών περιοχών της χώρας που βρίσκονται σε επαφή με τουριστικό πόλο και των οποίων τα προϊόντα δεν είναι ανταγωνιστικά, είναι η μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών από τη γεωργία προς τον τουρισμό και τις υπηρεσίες και η, κατά συνέπεια, μετατροπή της οικονομίας από αγροτική σε τουριστική. Αντίστοιχα, στην περιοχή μελέτης, σημειώθηκε μετακίνηση του ανθρώπινου δυναμικού από το Δ. Νεάπολης προς την Κ. Βραχασίου, κατά τη δεκαετία του 1990. Αποτελέσματα είναι αφ ενός η αύξηση της ανεργίας (περίπου 15% το 2001) και αφ ετέρου ο κίνδυνος παροχής υποβαθμισμένων τουριστικών υπηρεσιών. 11

Η ανεργία αυξήθηκε ραγδαία από το 1991 (από 3% σε 7,5% το 2001 στο Δ. Νεάπολης και από 1% σε 17% στην Κ. Βραχασίου). Η προστιθέμενη εργατική δύναμη εκτιμάται ότι συνέβαλλε στις αγροτικές εργασίες (κυρίως στη συγκομιδή των προϊόντων) και την κατασκευαστική δραστηριότητα, ενώ τροφοδότησε και τη ζήτηση της τοπικής οικονομίας. Η συμμετοχή αλλοδαπών στην παραγωγική δραστηριότητα βελτιώνει τους δείκτες απασχόλησης κυρίως στο Δ. Νεάπολης. Η εποχικότητα των τουριστικών δραστηριοτήτων ωστόσο, οδηγεί σε αύξηση εγγραφών στους ανέργους, ειδικά στις περιπτώσεις δημοτικών διαμερισμάτων με τουριστική δραστηριότητα (Κ. Βραχασίου: Δ.Δ. Βραχασίου αύξηση ανεργίας 411,11%, Δ.Δ. Μιλάτου 749,52%). Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της ανεργίας αντανακλά την αδυναμία του παραγωγικού μηχανισμού να απορροφήσει τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της περιοχής, ενώ η κατανομή της στα Δημοτικά Διαμερίσματα δείχνει ότι επηρεάζεται περισσότερο η περιφέρεια παρά το αστικό κέντρο της Νεάπολης. 4 Πρόγραμμα ανασυγκρότησης της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης Ιωάννης Καποδίστριας 4.1 Ιστορική ανάδρομη Διαδοχικές Κυβερνήσεις επιχείρησαν από το 1981 να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της πολυδιάσπασης. Με τις (ασχεδίαστες και εθελοντικές) συνενώσεις και τους αναπτυξιακούς συνδέσμους του Ν. 1416/1984. Με τις (σχεδιασμένες αλλά εθελοντικές) συνενώσεις του Ν. 1622/1986. Με τα συμβούλια περιοχής του Ν. 2218/1994. Οι μεταρρυθμιστικές αυτές προσπάθειες είχαν θετική κατεύθυνση, αλλά δεν είχαν ικανοποιητικά αποτελέσματα διότι: Η υλοποίηση της μεταρρύθμισης (συνεργασίας και συνένωσης) ανατέθηκε στους ίδιους τους Ο.Τ.Α., ενώ είναι - ουσιαστικά και νομικά - ευθύνη της Πολιτείας ("κρατική υπόθεση") Οι θεσμικές ρυθμίσεις δεν συνοδεύτηκαν από μεσοχρόνιο ολοκληρωμένο πρόγραμμα υποστήριξης των νέων θεσμών και τα αναγκαία μέτρα πολιτικής. Το 1997 ψηφίστηκε ο νόμος 2539/1997, γνωστός ως Πρόγραμμα «Ιωάννης Καποδίστριας». Οι πρωτοβάθμιοι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης επανακαθορίστηκαν με πληθυσμιακά και χωροταξικά κριτήρια. Στην Ελλάδα υφίστανται δύο βαθμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο Α' βαθμός είναι οι Δήμοι και οι Κοινότητες. Σήμερα λειτουργούν 914 Δήμοι (από 369 πριν την εφαρμογή του προγράμματος Ι. Καποδίστρια) και 120 Κοινότητες (από 5.554 Κοινότητες). Ο Β' Βαθμός είναι οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις με 47 Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Νομαρχίες) με αιρετό επικεφαλής το Νομάρχη και 3 διευρυμένες Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις με αιρετό επικεφαλής τον Πρόεδρο της Διευρυμένης Ν.Α. (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών Πειραιώς, Έβρου Ροδόπης, Δράμας - Καβάλας - Ξάνθης)9. 9 Η λειτουργία των ΟΤΑ Α' Βαθμού ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Ν. 3463/2006 (Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων) καθώς και από τα νομοθετήματα, τις Υπουργικές Αποφάσεις και τις εγκυκλίους που εκδόθηκαν μετά την ψήφισή του. Η λειτουργία των ΟΤΑ Β' Βαθμού ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Π.Δ. 30/1996 12

4.1.1 Στόχοι του προγράμματος Η παροχή υπηρεσιών ισοδύναμης αποτελεσματικότητας στους κατοίκους των πόλεων και των χωριών και επομένως ο εκσυγχρονισμός του διοικητικού συστήματος Η ουσιαστικοποίηση του ρόλου των Ο.Τ.Α. και η αναβάθμιση των αιρετών και επομένως ο εκσυγχρονισμός του τοπικού πολιτικού συστήματος της χώρα και η διεύρυνση της πολιτικής βαρύτητας της Πρωτοβάθμιας Τ.Α. Η δημιουργία ουσιαστικών προϋποθέσεων για την διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α. Ο συντονισμός των τοπικών δημοσίων επενδύσεων για έργα τεχνικής υποδομής και κοινωνικού εξοπλισμού. Η ενίσχυση του "ενδογενούς" δυναμικού της ελληνικής περιφέρειας, που είναι αναγκαία προϋπόθεση για μια διαρκή και "βιώσιμη" περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Η διαφάνεια στη διαχείριση των πόρων και ο κοινωνικός έλεγχος της τοπικής εξουσίας, που οδηγούν στην εξασφάλιση της νομιμότητας και της προστασίας των πολιτών. Οικονομίες κλίμακας στις λειτουργικές δαπάνες και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού 4.1.2 Αρχές του προγράμματος Οι βασικές αρχές στις οποίες βασίζεται το Πρόγραμμα είναι: Ο συνδυασμός των αρχών της δημοκρατικότητας και της αποτελεσματικότητας (μεγάλοι Ο.Τ.Α. αλλά με ισχυρή δημοτική αποκέντρωση). Η συντονισμένη εφαρμογή νομικών ρυθμίσεων και αναπτυξιακών μέτρων Η αναπτυξιακή ενδοδημοτική ισορροπία (κατοχύρωση της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης των δημοσίων επενδύσεων) Η εξασφάλιση της ευρύτερης δυνατής πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης. 4.1.3 Γενικές Αρχές για το Χωροταξικό Σχεδιασμό των Νέων ΟΤΑ Ο καθορισμός των εδαφικών περιφερειών των νέων ΟΤΑ έγινε στη βάση χωροταξικών ενοτήτων, σε συνδυασμό με το μέγεθος του πληθυσμού που προσδιορίζει όλες σχεδόν τις βασικές λειτουργικές εξυπηρετήσεις. Το κύριο στοιχείο εδώ είναι η επιθυμητή κλίμακα ή το μέγεθος του νέου ΟΤΑ και όχι τόσο τα (Νομαρχιακός Κώδικας) καθώς και από τα νομοθετήματα, τις Υπουργικές Αποφάσεις και τις εγκυκλίους που εκδόθηκαν μετά την ψήφισή του. 13

συγκεκριμένα όρια τα οποία ποτέ δεν μπορεί να είναι τέλεια. Η επιθυμητή κλίμακα προσδιορίζει με τη σειρά της το συνολικό αριθμό των ΟΤΑ στον εθνικό χώρο και τέλος η οριοθέτηση. Ένα πρώτο σημείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι δε θα ήταν σκόπιμο να ξεκινήσει από την αρχή ο καθορισμός νέων ενοτήτων, τη στιγμή που υπάρχουν ήδη αρκετά "είδη" από αυτές (Ανοικτές Πόλεις, Συμβούλια Περιοχής, Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι, Γεωγραφικές Περιοχές). Μια τέτοια ενέργεια θα προκαλούσε μεταξύ των άλλων και αρκετές αντιδράσεις στους πολίτες και τους φορείς της αυτοδιοίκησης. Αντίθετα ο καθορισμός αυτός στηρίχτηκε σε κάποιο από τα προαναφερόμενα είδη και στη συνέχεια με κάποιες προσαρμογές δημιουργήθηκαν οι τελικές εδαφικές περιφέρειες. Ειδικότερα η επιλογή του είδους της ενότητας που χρησιμοποιήθηκε ως αφετηρία ή ως βάση, εξαρτήθηκε από την επιλογή του επιθυμητού μεγέθους του νέου ΟΤΑ. Οι ενότητες που υπήρχαν πριν, δηλαδή οι ομαδοποιήσεις των ΟΤΑ που είχαν επιτευχθεί με ορισμένες διαδικασίες αλλά και με κάποια σκοπιμότητα, δίνουν ανάλογα με το είδος τους διαφορετικό αριθμό μονάδων. Από τα δεδομένα αυτά μπορούμε να έχουμε μία βάση εκκίνησης ώστε να προσεγγίσουμε τον τελικό στόχο. Μια πρώτη επεξεργασία τους ήταν απαραίτητη ώστε να καταδειχθεί η ύπαρξη σταθερής και διαχρονικής τάσης στη προτίμηση της γεωγραφικής ενότητας, δηλαδή του κοινού τόπου των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ (χώρος αλληλοεπικάλυψης των διαφόρων γεωγραφικών ενοτήτων). Οι προτάσεις για επανακαθορισμό των γεωγραφικών περιοχών του ν. 1622/1986 ήταν να ανταποκρίνονται σε ορισμένες προδιαγραφές: Να μη διασπούν υφιστάμενη γεωγραφική περιοχή μειώνοντας τον πληθυσμό της και τους αναμενόμενους πόρους. Να μην καταλήγουν σε ενότητες δύο μόνο ΟΤΑ. Εκείνες μάλιστα από τις υφιστάμενες γεωγραφικές περιοχές που έχουν δύο ΟΤΑ θα πρέπει να ενταχθούν σε ευρύτερες μονάδες. Να επιδιώκεται στο ανώτερο δυνατό όριο η Συνένωση των ΟΤΑ σε συνάρτηση με τον πληθυσμό της γεωγραφικής περιοχής. Να επιδιώκεται η Συνένωση ΟΤΑ με ομοιογενή, στο μέτρο του δυνατού, γεωγραφική θέση, π.χ. ορεινών, πεδινών, παραλιακών περιοχών, κ.ο.κ.. 4.1.4 Διοικητική οργάνωση των νέων Ο.Τ.Α. Κάθε νέος Δήμος έχει τα ακόλουθα όργανα: Τον Δήμαρχο, το Δημοτικό Συμβούλιο, τη Δημαρχιακή Επιτροπή Πενταμελή Τοπικά Συμβούλια με Πρόεδρο, σε κάθε πρώην Ο.Τ.Α. με περισσότερους από 300 κατοίκους, που θα εκπροσωπείται στο Δημοτικό Συμβούλιο. Τριμελή Τοπικά Συμβούλια με επικεφαλής Δημαρχιακό Πάρεδρο, σε κάθε πρώην Ο.Τ.Α. με λιγότερους από 300 κατοίκους, ο οποίος θα συμμετέχει στις συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου. 14

Κάθε Τοπικό Συμβούλιο θα έχει ως αρμοδιότητες: τη συντήρηση της τεχνικής υποδομής (των δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης και άρδευσης, των δρόμων, των κοινόχρηστων χώρων κλπ.) την εφαρμογή πολιτιστικών και αθλητικών προγραμμάτων τη διαχείριση χορτολιβαδικών και δασικών εκτάσεων και (με ορισμένες προϋποθέσεις) των κληροδοτημάτων και πλουτοπαραγωγικών πηγών. 4.2 N. 3463/2006 Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων Τέλος στο άρθρο 3 του Ν. 3463/2006 διευκρινίζει τους 3 βασικούς τρόπους συνένωσης. Δήμοι ή Κοινότητες που συνορεύουν μπορούν να ενωθούν σε έναν Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Δύο ή περισσότεροι όμοροι Δήμοι μπορούν να ενωθούν και να αποτελέσουν ένα Δήμο. Μία ή περισσότερες Κοινότητες, που συνορεύουν με ένα Δήμο, μπορούν επίσης να ενωθούν με αυτόν. Δύο ή περισσότερες όμορες Κοινότητες μπορούν να ενωθούν και να αποτελέσουν ένα Δήμο. Οι ενώσεις των παραπάνω περιπτώσεων είναι δυνατόν να γίνουν και κατόπιν τοπικού δημοψηφίσματος. 5. Η εφαρμογή του Πρόγραμμα Ιωάννης Καποδίστριας στο Δ. Νεάπολης 5.1 Ιστορική αναδρομή Με το ΦΕΚ 244 Α, 04/12/97 καταργούνται οι κοινότητες Νικηθιανού, Βουλισμένης, Αγίου Αντωνίου, Καστελίου Φουρνής, Μιλάτου, Χουμεριάκου, Βραχασίου, Βρυσών, Καρυδίου, Φουρνής, Λατσίδας και προσαρτώνται στον Δ. Νεάπολης. Τα κριτήρια για την συνένωση ήταν με βάση τον Ν. 2218/1994 και αποσκοπούσαν στην παροχή καλύτερων υπηρεσιών στους κατοίκους, τη δημιουργία προϋποθέσεων για την διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των ΟΤΑ, το συντονισμό των δημόσιων επενδύσεων για έργα τεχνικής υποδομής κοινωνικού χαρακτήρα και την ενίσχυση του δυναμικού του δήμου που είναι απαραίτητα για τη βιώσιμη περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Ο εδαφικός ορισμός του ΟΤΑ έγινε βάσει χωροταξικών ενοτήτων, σε συνδυασμό με τα πληθυσμιακά δεδομένα. Ο Δ. Νεάπολης αρχικά αποτελούνταν από τις παραπάνω κοινότητες. Από τη στιγμή θεσμοθέτησης το Δήμου, οι κοινότητες Βραχασίου, Σισσίου και Μιλάτου αρχίζουν ένα αγώνα απόσχισης από το Δ. Νεάπολης και προσπαθούν με κάθε τρόπο να δείξουν την εναντίωση τους με το θεσμό Ι. Καποδίστρια, καθώς και με το Δ. Νεάπολης καθιστώντας τον υπεύθυνο για τη μη δημιουργία ξεχωριστού Δ. Βραχασίου (που θα αποτελούνταν από τις τρεις παραπάνω κοινότητες). Από το 1997 έως και το 2002 με καταλήψεις, πορείες, γενικές συνελεύσεις, τεράστιες πολιτικές κόντρες και πιέσεις σε τοπικό καθώς και εθνικό επίπεδο, κοινωνικό αποκλεισμό και απειλές έως και με αυτοπυρπόληση δημότη της κοινότητας Βραχασίου προσπαθούσαν να πείσουν 15

το Δ. Νεάπολης, την περιφέρεια Κρήτης και το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης ότι ο διαχωρισμός της κοινότητας από το Δ. Νεάπολης δεν είναι μόνο συνταγματικό και ατομικό αλά και νόμιμο δικαίωμα τον κατοίκων. Στης 17/07/02 συγκαλείται λαϊκή συνέλευση στην οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι Βραχασίου, Σισσίου, Μιλάτου και αποφασίζουν την ίδρυση κοινότητας Βραχασίου. Η ημερομηνία των εκλογών ορίζεται στις 11/08/02. Οι εκλογές αυτές αφορούν μόνο τους κατοίκους τον τριών κοινοτήτων, οι οποίοι θα ορίσουν δεκαπενταμελές Δημοτικό Συμβούλιο, πενταμελές Τοπικό Συμβούλιο Μιλάτου, καθώς και πενταμελές Τοπικό Συμβούλιο Σισίου. Οι εκλογές ολοκληρώνονται κανονικά. Ψηφίζεται δήμαρχος, δυο αντιδήμαρχοι, πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου, Γραμματέας Δημοτικού Συμβουλίου, Υπεύθυνος Τύπου, έντεκα Δημοτικοί Σύμβουλοι και δυο Σύμβουλοι Τοπικών Συμβουλίων. Ο Δήμος Βραχασίου λειτουργεί με αυτήν την σύνθεση έως της 15/03/06 όπου με το ΦΕΚ 57 Α οι οικισμοί Βραχασίου και Μιλάτου αποσπώνται από το Δ. Νεάπολης και προσαρτώνται στην Κοινότητα Βραχασίου. Στις 08/09/02 καλείται λαϊκή συνέλευση των κατοίκων της πρώην (άτυπα) πια κοινότητας Μιλάτου με θέμα την αποχή από της Δημοτικές εκλογές στης 13/10/02, καθώς επίσης λαϊκή συνέλευση συγκαλείται στις 29/09/02 από την πρώην (άτυπα) κοινότητα Βραχασίου και Σισίου για τον ίδιο λόγο. Η απόφαση των συνελεύσεων αυτών ήταν η αποχή από της Δημοτικές εκλογές, αλλά στήριξη των Νομαρχιακών εκλογών λόγω υποψηφιότητας του Κώστα Ζουράρι (συντοπίτη και συναγωνιστή). Οι λόγοι της τόσο αγωνιώδους και δυναμικής πίεσης για αποκόλληση της Κ. Βραχασίου από το Δ. Νεάπολης είναι πολλοί, διαφορετικοί και εξαρτώνται κυρίως από την εκάστοτε οπτική. Σύμφωνα με τους κατοίκους της κοινότητας: δεν μπορούσαν να δεχτούν το βιασμό των συνταγματικών και ατομικών τους δικαιωμάτων και την καταδίκη των χωριών τους στην απομόνωση και την ερήμωση, ούτε μπορούσαν να δεχτούν την επιβολή του ρουσφετιού και του παρασκηνιακού στο μέλλον του τόπου. (Παράρτημα) Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της υποψίας που είχαν για το μέλλον του τόπου τους σε περίπτωση της προσαρμογής τους σε ένα μεγάλα Δήμο. Οι οικονομικές ισορροπίες θα ανατρέπονταν. Με δεδομένο ότι οι τουριστικές εγκαταστάσεις βρίσκονται κυρίως στους οικισμούς Σισίου και Μιλάτου και από αυτές το μεγαλύτερο ποσοστό το εκμεταλλεύονται οι κάτοικοι της Κ. Βραχασίου. Μπορούμε εύκολα λοιπόν να αντιληφθούμε ένα λόγο για τον οποίο οι κάτοικοι της περιοχής δεν ήθελαν το άνοιγμα του τουριστικού μονοπωλίου, καθώς το Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας και η πολιτική ανακητάρροσης της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν έδινε της επιθυμητές κατευθύνσεις για την ολιγαρχική εκμετάλλευση του βασικού εισοδήματος των κατοίκων. 6 Συμπερασματικά 6.1 Κ. Βραχασίου Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Κοινότητας Βραχασίου Γεώργιο Σφυράκη, στις μικρές ενότητες οικισμών (Δήμων ή Κοινοτήτων) υπάρχει προσωπική σχέση των κατοίκων με την τοπική αυτοδιοίκηση ενώ στης μεγάλες ενότητες αυτό χάνεται. Η τοπική αυτοδιοίκηση διορίζεται λόγω κομματικής και συνδικαλιστικής 16

υποστήριξης. Οι κομματικές ζυμώσεις είναι αυτές που δίνουν τα κίνητρα στους Δημάρχους και Κοινοτάρχες να ταχτούν υπέρ του προγράμματος Ι. Καποδίστριας. Η αποδοχή της αλλαγής δικαιολογείται βάσει των προσωπικών βλέψεων για το μέλλον. Μετά την εφαρμογή του Ν. 2218/1994 στην κοινότητα Βραχασίου αποδείχτηκε ότι το θεσμικό πλαίσιο τώρα είναι πιο δεσμευτικό. Η γραφειοκρατία είναι αξεπέραστη και το προσωπικό που χρειάζεται είναι πολυάριθμο με αποτέλεσμα να μην μπορεί η κοινότητα να καλύψει της ανάγκες της, το πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας δεν παρεμβαίνει στης δημόσιες υπηρεσίες εκτός των αρμοδιοτήτων δήμων και κοινοτήτων που με τη γραφειοκρατία τους αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη. Έχουν δημιουργηθεί οικονομικά και διοικητικά πλέγματα τα οποία δεν διαπερνούνται εύκολα και αποθαρρύνουν τις μικρές κοινότητες. Οι μεγάλες αστικές ενότητες είναι οικονομικά ωφελημένες. Η πολιτική των κονδυλίων επιτάσσει την ενίσχυση όχι της περιφέρειας αλλά των αστικών κέντρων όσο αφορά τα δημόσια έργα, τις συγκοινωνίες και τα κοινωφελή δίκτυα ύδρευσης κ.λπ. η ένωση μη βιώσιμων δήμων και κοινοτήτων χωρίς την κατάλληλη χρηματοδότηση δεν ωφελεί και δεν έχει κανένα βιώσιμο αποτέλεσμα. Έτσι, ο στόχος του προγράμματος φαίνεται να είναι η επίσπευση μίας πολιτικής που έχει προδιαγραφεί με την αγροτική και οικονομική πολιτική ώστε να ενδυναμωθούν οι πρωτεύουσες των νομών και των δήμων και να αποδυναμωθεί η ύπαιθρος. Προωθείται η κοινωνική και ιστορική γενοκτονία όχι της αποθάρρυνσης της μετανάστευσης στα αστικά κέντρα αλλά της ενθάρρυνσής της, για λόγους οικονομίας και λιγότερης σπατάλης για πόρους προς την ύπαιθρο. Το πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας καταλήγει να γίνεται μια συγκεντρωτική πράξη. Η νέα διοικητική οργάνωση δεν έχει τις αρχές και το όραμα του παρελθόντος. Ακόμα και αν αποκτήσουμε τη σωστή νομοθεσία και τους σωστούς μηχανισμούς λειτουργίας των ΟΤΑ, το αποτέλεσμα θα είναι κάτι κοντά στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και όχι στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ακόμα και η απαίτηση του αιρετού νομάρχη (παρόλο που η Νομαρχία συμπλήρωνε την Τοπική Αυτοδιοίκηση) διέλυσε το θεσμό της νομαρχίας (γιατί ήταν εναντία στην αποκέντρωση), με αποτέλεσμα στις μέρες μας να μειώνονται όλο και περισσότερο οι αρμοδιότητες και ο θεσμός να βαδίζει προς την κατάργηση. Για παράδειγμα τι θα γίνει με το Δ. Νεάπολης που είναι μια συσσώρευση δημοσιών και διοικητικών υπηρεσιών που υποστηρίζονται από την έδρα του νομού; Αν για παράδειγμα στον Καλλικράτη καταργηθεί ο Δ. Νεάπολης και φύγουν οι υπηρεσίες που δίνουν ζωντάνια στην πόλη αλλά είναι και το βασικό οικονομικό γρανάζι της περιοχής. Η αγροτική πολιτική δε δίνει διέξοδο στους αγρότες, σε συνδυασμό με τα έργα που χρηματοδοτούνται στα αστικά κέντρα και τη χρηματοδότηση στην επαρχία (ανόμοια αντιμετώπιση), που έχουν ως στόχο την εξαφάνιση των ανθρώπων της υπαίθρου. Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι μεγάλες και υπακούν στα πρότυπα της παγκοσμιοποίησης. 6.2 Δ. Νεάπολης Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Νεάπολης Νικόλαο Καστρινάκη, η συνένωση ήταν μία αναγκαιότητα. Υπήρξε οικονομία και ήταν μια πολύ καλή προσπάθεια. Έπρεπε όμως στην πορεία να γίνουν περισσότερα πράγματα για την τοπική αυτοδιοίκηση, τα οποία είτε δεν έγιναν, είτε έγιναν με 17

αργούς ρυθμούς και έτσι δεν είχαμε αποτελέσματα. Κάποια από αυτά ήταν οι χρηματοδοτήσεις για τους νέους Δήμους και η καλύτερη οργάνωσή τους. Σήμερα τα θετικά αποτελέσματα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε είναι: ο νέος Δ. Νεάπολης αποτελείται από τη συνένωση του Δ. Νεάπολης και δέκα κοινοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι τώρα έχει ένα πολύ διευρυμένο πεδίο δράσης που παλιότερα δεν είχε. Έτσι υποβοηθάτε ο προγραμματισμός σε συνεργασία με τα τοπικά συμβούλια καθώς και οι δημοκρατικοί θεσμοί. Στο κομμάτι των υπηρεσιών εντοπίζονται μεγάλα κενά. Λόγω των μεγάλων πληθυσμιακών διαφορών ανάμεσα στους δήμους της Ελλάδας, το κομμάτι της οργάνωσης των υπηρεσιών δεν απέδωσε σωστά λόγω της ανάγκης διαφορετική οργανικής δομής για κάθε δήμο ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του. Η διοικητική μεταρρύθμιση αποσκοπεί στην αυτοτέλεια και αυτοδυναμία των Δήμων. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβεί στους μικρότερους Δήμους που για παράδειγμα δεν έχουν μια ολοκληρωμένη Τεχνική Υπηρεσία. Η γραφειοκρατία και οι πολύπλοκες διαδικασίες είναι αυτές που δεν αφήνουν την Τοπική αυτοδιοίκηση να δράσει στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης. Η οικονομική αυτονομία και διοικητική αυτοτέλεια είναι δυο ακόμα προβλήματα που δεν κατάφερε να διαχειριστεί σωστά το πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας, με αποτέλεσμα η τοπική αυτοδιοίκηση να μην παράγει έργο. Η οργάνωση των υπηρεσιών θα βοηθήσει στην εξυπηρέτηση των δημοτών και στην ανάπτυξη των Δήμων. Οι Δήμοι των 2.000 κατοίκων θεωρούνται πια μικροί, επομένως και ασύμφοροι για το κράτος, από την άλλη όμως η τοπική δημοκρατία είναι ένα πολύ μεγάλο και σοβαρό ζήτημα που οι μεγάλοι Δήμοι δημιουργούν. Τα προβλήματα στην εξυπηρέτηση πολιτών μέχρι τώρα δεν έχουν λυθεί. Τέλος, σήμερα είναι αναγκαιότητα η διοικητική μεταρρύθμιση. Πρέπει να κατευθυνθούμε σε ένα μοντέλου μικρού ευέλικτου, επιτελικού και αποκεντρωτικού κράτους που θα καθορίζει ποιες θα είναι οι αρμοδιότητες των Δήμων, τους τρόπους χρηματοδοτήσεων και ποιες θα είναι αυτές, με τους απαραίτητους ελέγχους πάντα ώστε να μην αποκόπτεται από την κεντρική εξουσία και το υπόλοιπο κράτος. Το πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας δεν κατάφερε να δημιουργήσει ευέλικτο και επιτελικό κράτος. Οι δήμοι δουλεύουν μέσα σε αντιαναπτυξιακό, δαιδαλώδες διοικητικό πλαίσιο, που ακόμα και αν είναι ανεξάρτητο οικονομικά, δεν μπορεί να λειτουργήσει. Για την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας πρέπει να υπάρξει και άρση της μονιμότητας, διότι ο δήμος πρέπει να είναι παραγωγικός και όχι άσυλο αλλά επιχείρηση, επομένως με σωστό διοικητικό πλαίσιο αλλάζει και η νοοτροπία. Ακόμα και με την αλλαγή του εκλογικού νόμου, το κράτος θα περιορίσει τις αρμοδιότητές του οι οποίες θα μεταφερθούν στους Δήμους. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων N. 3463/2006(ΦΕΚ Α 114/30.6.2006) (http://www.eetaa.gr/kodikas/contents.jsp?part=1) 18

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ "ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ" (http://www.ypes.gr/kapodistrias/greek/index.htm) ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ, "ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ" (http://www.ypes.gr/kapodistrias/greek/kapo/fr_1to27.htm) ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: ΑΝΑΤΟΛΗ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΠΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ (http://www.anatolh.com/) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ (http://www.eetaa.gr/) ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΟΝΑ ΤΟΥ Δ. ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ, http://clubs.pathfinder.gr/dimos_vrahassiou ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ, http://www.kathimerini.gr/ ΔΗΜΟΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ, http://www.neapolinet.gr/ ΜΕΛΕΤΕΣ ΘΕΩΡΗΜΑ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α.Ε., Σ & Κ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ε.Ε (2009), «Γ.Π.Σ. Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΠΟΛΗΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΡΑΧΑΣΙΟΥ Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ» - Α-Β1-Β2 ΦΑΣΗ. 19