ПРИРАЧНИК ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ВЕШТИНИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ KAJ КРОВОПОКРИВАЧИ. Подготвено од

ПРИРАЧНИК ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ВЕШТИНИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ KAJ КРОВОПОКРИВАЧИ Подготвено од Април, 2015

СОДРЖИНА: 1. ВОВЕД ВО ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ... 4 2. МОЖНОСТИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЗАШТЕДА... 6 2.1 ОБЕЗБЕДУВАЊЕ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ НА ЗГРАДИТЕ... 6 2.2 ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ КАЈ КРОВОВИТЕ... 7 2.3 ГРАДЕЖНА ФИЗИКА... 8 2.3.1 Топлински мостови... 9 3. МАТЕРИЈАЛИ ЗА ИЗОЛАЦИЈА... 11 3.1 МАТЕРИЈАЛИ ОД МИНЕРАЛНО ПОТЕКЛО... 14 3.2 МАТЕРИЈАЛИ ОД ОРГАНСКО ПОТЕКЛО... 15 4. ТЕХНОЛОГИИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ KAJ КРОВОВИТЕ... 16 4.1 ВГРАДУВАЊЕ НА ТОПЛИНСКАТА ИЗОЛАЦИЈА... 16 4.2 ВЕНТИЛАЦИЈА НА КРОВНАТА КОНСТРУКЦИЈА... 18 4.3 РЕКОНСТРУКЦИЈА НА ПОСТОЕЧКИ КРОВОВИ... 19 4.4 ЧЕСТИ ГРЕШКИ ПРИ ИЗВЕДБА НА КОС КРОВ... 23 4.5 ПОСТАВУВАЊЕ ТОПЛИНСКА ИЗОЛАЦИЈА ВО СПУШТЕН ПЛАФОН НА МАНСАРДА... 24 4.6 ПОСТАВУВАЊЕ ТОПЛИНСКА ИЗОЛАЦИЈА НАД ПЛАФОН КОН ПОТКРОВЈЕ КОЕ НЕ СЕ ГРЕЕ... 25 5. КВАЛИТЕТ, ИСПИТУВАЊЕ, СЛЕДЕЊЕ И ДИЈАГНОСТИКА... 25 5.1 ОПРЕМА ЗА ДИЈАГНОСТИКА И НЕДЕСТРУКТИВНО ИСПИТУВАЊЕ НА ЕНЕРГЕТСКАТА ЕФИКАСНОСТ26 6. БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА... 28 6.1 СПРАВУВАЊЕ СО ОСНОВНИТЕ ОПАСНОСТИ И РИЗИЦИ НА РАБОТНОТО МЕСТО... 29 2

ТАБЕЛИ Табела бр. 1 - U вредности за кров кај постојни објекти според период /тип на градбата... 9 Табела бр. 2 - U вредности за кров кај постојни објекти според периодот /типот на градбата... 9 СЛИКИ Слика 1 - Енергетски класи кај сертификатите за енергетска ефикасност на нестанбени згради 4 Слика 2 Изведба на кос кров... 7 Слика 3 Загуби на енергија во зима низ обвивката на неизолиран објект... 8 Слика 4 и 5 - Примери на топлински мостови... 10 Слика 6, 7 и 8 Различни материјали за топлинска изолација... 11 Слика 9 и 10 - шематски приказ на изолација на надворешен ѕид и на кров... 12 Слика 11, 12, 13 и 14 - Материјали за изолација од минерално потекло... 13 Слика 15 и 16 Полимери... 13 Слика 17, 18, 19 и 20 Природни материјали... 13 Слика 21 и 22 Комби плочи... 14 Слика 23 и 24 Транспарентни капиларни плочи... 14 Слика 25 - Топлинска изолација на кос кров со дрвена констр. кај греан поткровен простор... 17 Слика 26 - Топлинска изолација кај кос кров над меѓукатна констр. кон негреано поткровје... 17 Слика 27 - Топлинска изолација на кос кров од а.б. констр. над греан потрковен простор... 17 Слика 28 - Топлинска изолација кај рамни кровови над простор кој се грее... 18 Слика 29 - Топлинска изолација на рамен кров со елементи за прекин на топлински мост... 18 Слика 30 Пример на обезбедување вентилација на кровната потконструкција... 18 Слика 31 Реконструкција одвнатре на кос кров кој има постојна кровна битуменска лепенка 20 Слика 32 Реконструкција одвнатре на кос кров без постојна кровна битуменска лепенка... 21 Слика 33 Реконструкција на кос кров од надворешната страна... 22 Слика 34 Неправилно поставување топлинска изолација... 23 Слика 35 и 36 Оштетувања на парната брана... 23 Слика 37 и 38 Оштетувања на парната брана... 24 Слика 39, 40, 41 и 42 Вградување на топлинска изолација во спуштен плафон на мансарда 25 Слика 43 и 44 Вградување на топлинска над плафон кон негреано поткровје... 25 Слика 45 - Опрема за дијагностика и испитување на енергетската ефикасност... 26 Слика 46 - Опрема за испитување на енергетската ефикасност - термографска камера... 26 Слика 47 и 48 - Опрема за испитување на енергетската ефикасност - Дата логер... 27 Слика 49 - Обврски на работодавачот за унапредување на безбедноста и здравјето... 28 Слика 50 - Права и обврски на вработените... 29 Слика 51, 52, 53 и 54 - Степен до коj луѓето се подготвени да го ризикуваат својот живот... 31 3

1. ВОВЕД ВО ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ Енергетска ефикасност е однос помеѓу остварениот учинок во услуги, стоки или енергија и потрошената енергија. Енергетската класа е лесно разбирлива мерка за означување на енергетската ефикасност, односно енергетските карактеристики на зградата Енергетските класи кај сертификатот за енергетска ефикасност на згради се прикажани на следната слика: Слика 1 - Енергетски класи кај сертификатите за енергетска ефикасност на нестанбени згради Во согласност со Правилникот за енергетски карактеристики на згради, за новите згради и градежни единици, најниската енергетска класа може да биде класата "С, додека за зградите и градежните единици кои се предмет на значителна реконструкција 1 најниската енергетска класа може да биде "D" 2 1 Значителна реконструкција на зграда е реконструкција на зградата во согласност со законот со кој се уредува градењето и кога е исполенет еден од следниве услови: а) вкупната вредност на реконструцијата е поголема од 25% од вредноста на зградата, не сметајќи ја вредноста на земјиштето на кое што е изградена зграда и трошоците за уредување на градежното земјиште, или б) повеќе од 25% од плоштината на обвивката на зградата е предмет на реконструкцијата [Закон за енергетика ( Службен весник на РМ бр. 16/11, 136/11, 75/13, 79/13, 164/13, 41/14, 55/14, 92/14, 151/14, 33/15)] 2 Одредбите од овој правилник се применуваат на: 1) згради за домување (во станбени куќи со посебен режим, во станбени куќи, во станбени згради како и згради за групно домување); 2) Згради за комерцијални и деловни намени (мали комерцијали и деловни единици, големи трговски единици, големи угостителски единици, деловни простори, хотелски комплекси и простори за собири); 3) згради на јавните институции во областа на образование и наука, здравство и социјална заштита, култура и згради на други државните институции; 4) Згради за спорт и рекреација и 5) други видови на згради коишто се загреваат на температура повисока од 12 С. 4

Енергетска ефикасност во Европската Унија Европската Унија има донесено повеќе директиви и други меѓународни стратешки документи со кои се регулира областа на енергетската ефикасност: Директивата 2006/32/EЗ за енергетска ефикасност и енергетски услуги; Директивата 2010/31/EУ за енергетските карактеристики на зградите; Директивата за енергетска ефикасност 2012/27/ЕУ; Директивата 2008/1/EЗ за интегрално спречување и контрола на загадувањето (IPPC директива); Референтен документ (BREF) за најдобрите достапни технологии; како и други меѓународни стратешки документи, директиви и прописи поврзани со енергетската ефикасност. Национални стратешки документи поврзани со енергетската ефикасност Во согласност со европската легислатива, Република Македонија ги има донесено следните поважни стратешки документи: Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија до 2030 година; Стратегија за унапредување на енергетската ефикасност во Република Македонија до 2020 година; Прв Акционен план за енергетска ефикасност (2010-2012 година) и сите следни акциони планови. Правна рамка за енергетска ефикасност во Република Македонија Правната рамка со која е опфатена енергетска ефикасност на зградите во Република Македонија е главно содржана во следните документи: Закон за енергетика; Правилник за енергетски карактеристики на зградите; Правилник за енергетска контрола; Закон за градење; Закон за безбедност и здравје при работа и др. Покрај овие документи, важно е да се нагласи значењето и на другите релевантни национални прописи кои ја уредуваат областа на енергетската ефикасност на зградите (Уредба за еко дизајн на производи, Правилник за означување на потрошувачката на енергија и другите ресурси за производите што користат енергија и други прописи), Технички прописи за зградите и системите инсталирани во нив, итн. 5

2. МОЖНОСТИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЗАШТЕДА 2.1 Обезбедување енергетска ефикасност на зградите Една од клучните задачи при проектирањето и изведбата на зградата е да се предвидат мерки со кои ќе се обезбеди комфор во просторот во текот на целата година. Тоа главно опфаќа, топлински, воздушен, светлински и звучен конфор. На тој начин ќе се обезбедат пријатни услови за престој за сите видови активности на корисниците. Топлинскиот комфор е еден од клучните предуслови за удобен престој За таа цел зградата треба да се проектира во согласност со следните мерки за енергетска ефикасност: Правилно димензионирање на елементите на обвивката; Заштита од сончево зрачење; Користење на топлински маси; Пасивно/природно ноќно ладење; Топлинско зонирање; Оформување на зградата и/или сенките и завесите во периодот на прегревање со што ќе се спречи влијанието на директното сончево зрачење. Енергетската ефикасност во никој случај не смее да подразбира имплементација на мерки за намалување на загубите на енергија кои ќе резултираат со недостаток на комфор. Општо е познато дека лошо изолираната зграда ја пропушта енергијата низ својата обвивка. Кога ќе се спомене енергетска еикасност генералната асоцијација се однесува на парцијална изолација на одредени елементи од обвивката на зградата и тоа најчесто фасадните ѕидови, или поставување енергетски ефикасни прозорци и надворешните врати. За жал, многу често се занемарува фактот дека голем дел од енергијата дури и до 30%, излегува низ кровот. Парцијалното и погрешното изолирање само на одредени елементи на обвивката може да има многу подалекусежни последици отколку што се претпоставуа: појава на влага, кондензација и мувла поради топлинските мостови, оштетување на материјалот за топлинска изолација, оштетување на останатите слоеви на градежната конструкција, намален комфор, опасност за здравјето на корисниците, но честопати и изложување на дополниелни трошоци на сопственикот на зградата или инвеститорот заради несоодветно планираните фази на изведба. Најдобри резултати за енергетска ефикасност на една зграда се постигнуваат доколку истата се планира уште во најраните фази на проектот. Тоа подразбира соодветно решение за деталите на топлинска изолација, внимателен избор на системите на зградата, искористување на можностите кои ги нуди самата локација (ориентација, постоење на објекти во непосредното опркужување и нивното влијание, постојно и планирано зазеленување и сл.) како и правилен избор на архитектонски елементи за заштита од сончевото зрачење, изложеноста на ветер и сл. 6

Прозрачните (транспарентни) делови од зградата со ориентација од северо-исток до северозапад (азимут 45 до 215 ), со исклучок на оние кои се засенчени со природни или вештачки заштити, треба да бидат заштитени од сончевото зрачење со надворешни елементи за заштита. Алтернативно може да се применат соодветни обложувања за апсорпција или рефлексија на сончевото зрачење. 2.2 Енергетска ефикасност кај крововите Современите материјали и системи за топлинска изолација на крововите поседуваат исклучителни топлински својства кои во зима спречуваат топлината да излегува низ покривот, а во лето имаат моќ да ја апсорбираат, задржат и спречат топлината да навлезе во просторот. Овие материјали се карактеризираат со постојаност на екстремни температури (на пр. особено високи температури во лето) и ги задржуваат својствата долг временски период. Од стандардните материјали за топлинска изолација на класичен кос кров, најчесто се применува минералната волна (камената и стаклената). Овие материјали, покрај тоа што се долговечни, се карактеризираат и со висока огноотпорност и паропропусност, а му овозможуваат на кровот да дише. Со правилно димензионирање и поставување на топлинската изолација во кровот, се намалува влијанието на високите надворешни температури, со што се спречува прегрејувањето на просторот во летниот период. Покрај тоа, влакнестата структура на овој тип на материјали има значаен придонес во изолацијата од бучава. Со примена на современите технологии, внимателен избор на сите компоненти под кровниот покривач, нивниот правилен редослед на поставување и соодветна изведба на поврзување кај деталите, се овозможува најдобра топлинска заштита и топлинска стабилност на просторот. Примената на соодветни паропропусни-водонепропусни фолии во системите за топлинска изолација овозможува испарување на кондензацијата, а спречува продор на влага од дожд и снег во кровната конструкција, додека примената на парна брана преку контролираното пропуштање на водената пареа овозможува уште поголем комфор и удобност на просторот. 3 Слика 2 Изведба на кос кров Извор: www.thinsulex.co.uk 3 Член 10 од Правилникот за енергетски карактеристики на зградите (Службен весник на РМ, бр. 94 од 04.07.2013 год.) 7

2.3 Градежна физика Градежната физика е наука која изучува повеќе физички појави кај градежните конструкции и тоа: пренесување на топлина, влага, звук и маса, дифузија на водена пареа, акумулација на топлина и сл. Овие физички појави се опфатени во следните области: Топлинска изолација Хидроизолација Звучна изолација Влијанието на сите горенаведени физички појави е неспорно за обезбедување оптимални услови за престој во просторот, а во овој прирачник кој ја обработува енергетската ефикасност, посебен акцент ќе биде ставен на топлинската изолација. Загуби преку прозорци 25% Загуби преку кров 25-30% Загуби преку надворешни ѕидови 35% Топлинските загуби низ поединечни елементи на обвивката (ѕидови, кровови, прозорци, под итн.) варираат во зависност од составот на поединечните елементи, од формата и изложеноста на објектот на надворешни влијанија, системите кои се вградени итн. Генерално може да се каже дека загубите низ кровот изнесуваат и до 25-30% од вкупните загуби на енергија на зградата, што е значителен процент кој не смее да се занемари. Загуби преку тло 10-15% Слика 3 Загуби на енергија во зима низ обвивката на неизолиран објект Топлината секогаш се движи во правец од потопла кон постудена средина, што значи дека во зима топлината во објектите, вклучително и во крововите излегува низ градежните елементи надвор, а во лето влегува од надвор во објектот. Топлинска спроводливост на материјалите - секој материјал се карактеризира со оределена топлинска спроводливост. Таа се означува со λ и се изразува во W/m 2 K Материјалите со помала вредност на λ (коефициент на топлинска спроводливост) имаат подобри топлинско-изолациски својства. Оттука, при примена на материјали за изолација со понизок коефициент на топлинска спроводливост (λ), се намалува потребната дебелина на материјалот за изолација со кој ќе се постигне бараната топлинска изолација. Коефициентот на пренесување на топлината U (W/m 2 K) низ една градежна конструкција (вклучително и кров), зависи од материјалите/слоевите од кои е сочинета, односнио од коефициентот на топлинска спроводливост (λ) на секој од материјалите кои се применети и од нивната дебелина. Дебелината на слојот ја одредува вредноста на топлинскиот отпор - R (m 2 K/W), кој влијае на крајната вредност на коефициентот U. 8

Кај постоечки објекти, во согласност со нашата национална легислатива, постојат усвоени ориентациони вредности на U кои можат да се користат при прелиминарна пресметка за барањата на енергија на зградата. Усвоените U вредности кај постоечките објекти се групирани во зависност од периодот на градбата на зградата и типот на градбата и се прикажани во следната табела: Период на градба/тип на градба Кров Пред 1965 год. / Од 1965-1980 год. 0,65 Од 1981-1991 год 0,65 Од 1991 - денес 0,37 Стандардна структура 0,45 Монтажен систем 0,45 Табела бр. 1 - U вредности за кров кај постојни објекти според период /тип на градбата Извор: Правилник за енергетски карактеристики на зградите (Сл. весник на РМ, бр.94 од 04.07.2013 год.) Прелиминарни вредности на коефициентот U можат да бидат проверени на лице место со мерења со соодветна опрема или да се пресметаат, доколку за тоа постојат расположиви валидни податоци како на пр. техничка документација (заверен проект на изведена состојба). Максимално дозволените коефициенти на пренос на топлина U max за кровови кај новите згради или згради кои се подложени на значителна реконструкција, во согласност со Правилникот за енергетски карактеристики на згради, треба да ги задоволат барањата прикажани во во следната табела: Рамни или закосени кровови над греан простор: U max (W/m 2 K ) - површинска маса на конструкцијата 150 kg/m 2 0,20 - површинска маса на конструкцијата 150 kg/m 2 0,25 Меѓукатни конструкции под негреан тавански простор (вентилиран или неизолиран) 0,25 Табела бр. 2 - U вредности за кров кај постојни објекти според периодот /типот на градбата Извор: Правилник за енергетски карактеристики на зградите (Сл. весник на РМ, бр.94 од 04.07.2013 год.) 2.3.1 Топлински мостови Топлинските мостови се делови од обвивката на зградата кај кои заради одредени причини како што е на пр. несоодветна или недостаток на толинска изолација, има зголемени загуби на топлина. Под влијание на одредени природни процеси (помала внатрешна температура) на овие места, се јавува кондензација, влага и мувла. 9

Слика 4 и 5 - Примери на топлински мостови Извор: www.energy.soton.ac.uk Заради специфичноста на подрачјето на Република Македонија во однос на сеизмичките барања за градежните конструкции и системите на градба кои се практикуваат, ризикот за појава на топлински мостови е поголем, па треба да се посвети особено внимание при решавањето на топлинската изолација на зградата кај овие карактеристични детали. Иако е невозможно топлинските мостови целосно да се избегнат, сепак е важно нивната појава да се сведе на минимум. Кај крововите, најризични места за појава на топлински мостови се местата со неконтинуирана дебелина на слоевите односно со нехомоген состав на елементот, потоа местата на поврзување на различни кровни површини или кровни елементи, поврзување на кровни површини со други елементи од зградата (на пр. ѕидови, калкани, меѓукатни конструкции, разни испусти и стреи и сл.) Покрај влијанието врз големината на топлинските загуби, а оттука и врз трошоците за греење и ладење на зградата, топлинските мостови и последиците од нив можат да имаат сериозно влијание и врз здравјето на луѓето. Влагата и мувлата можат да доведат до алергии, иритации на дишните патишта, главоболка, астма и др. Затоа, влијанието на топлинските мостови врз годишните барања за греење треба да биде што е можно помало 4. Зградите треба да се проектираат и градат на начин со кој ќе се исполнат техничките и други барања за пресметка пропишани со Правилникот за енергетски карактеристики на зградите. Алтернативно, за: - градежни конструкции кои имаат континуирана надворешната топлинска изолација без прекини, влијанието на топлинските мостови може да се компензира со зголемување на U вредноста на градежната конструкција за 15%. - градежни конструкции кај кои надворешната топлинска изолација е прекината (на пример, кај балконски конзоли) или кај конструкции со изолација во средина или од внатрешна страна, влијанието на топлинските мостови се компензира со зголемување на U вредноста на градежната конструкција за 35% 5. Еден од клучните фактори за избегнување на топлинските мостови е навремено решавање на деталите уште во најраните фази на проектот, при што навремено ќе се предвиди континуирана изолација (хомогеност на слоевите на елементите) и правилното позиционирање на топлинската изолација. 4 Пресметката на топлинските мостови се прави во согласност со македонските хармонизирани стандарди МКС ЕN ISО 10211 и МКС ЕN ISО 14683. 5 Член 11 од Правилникот за енергетски карактеристики на зградите (Сл. весник на РМ, бр.94 од 04.07.2013 год.) 10

3. МАТЕРИЈАЛИ ЗА ИЗОЛАЦИЈА На пазарот денес постојат голем број различни материјали за топлинска изолација. Многу е важно да се одбере соодветен материјал за топлинска изолација на зградата и затоа треба секогаш во предвид да се земат: својствата на материјалот за топлинска изолација, останатите материјали кои ја сочинуваат конструкцијата, позицијата и улогата на градежните конструкции кои се изолираат и нивното опкружување, како и термо-хигрометриските услови на средината. Минерална волна Експандиран полистирен BASF Slenitte aero gel (нано) Слика 6, 7 и 8 Различни материјали за топлинска изолација Извор: www.firestopcaulking.com, www.polyurethanes.basf.de Не постои материјал за топлинска изолација кој е соодветен за сите ситуации. Затоа е потребно да се познаваат основните карактеристики и својства на градежните материјали, вклучително и на материјалите за топлинска изолација. Материјалите за топлинска изолација треба да обезбедат: топлинска заштита во зимскиот период заради намалување на спроведувањето на топлината од зградата и со тоа намалување на топлинските загуби и постигнување на внатрешна површинска температура над точката на росење топлинска стабилност во летниот период и постигнување воедначена внатрешна температура на просторот преку заштита на надворешните елементи од прегревање со што се намалува и нивното зрачење на топлината во внатрешниот простор 11

Слика 9 и 9 - шематски приказ на изолација на надворешен ѕид и на кров Извор: www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf Современите материјали за топлинска изолација во зависност од положбата на вградување, условите и барањата кои треба да ги исполнат, треба да се карактеризираат со: високи топлинско изолациски својства; јакост и постојаност; негоривост и нетоксичност; долг век на траење, постојаност, отпорност на оштетувања, други механички влијанија. Во определени случаи е особено важно и: Да не впиваат вода и Да се одликуваат со висока паропропусливост да се хемиски неутрални и еколошки прифатливи и др. При избор на материјалот за топлинска изолација, покрај коефициентот на топлинска спроводливост λ, а зависно од конкретните барања, во предвид треба да се земат различни карактеристики на материјалот: структурата, формата, тежината, густината, стисливоста, еластичноста, димензионалната стабилност, составот, начинот на вградување, цената итн. Во однос на изолацијата, обвивката на зградата може да се групира во три генерални целини: изолација на надворешни ѕидови (која ги вклучува сите градежни елементи од кои е сочинета, како и надворешни подрумски ѕидови без оглед на типот на фасадата); изолација на кровови (коси и рамни кровови, без оглед на местоположбата на изолацијата, односно дали истата се поставува во самиот кров или на таванот); изолација на подови (во која во определени случаи може да се вклучи и изолација на тавани кај гаражи или подруми кои не се греат, пасажи или други меѓукатни конструкции кои разграничуваат простор кој се грее со простор кој не се грее) 12

Класификацијата на материјалите за изолација врз основа на потеклото на суровината за производство генерално подразбира поделба на материјалите во две основни групи: - материјали од минерално потекло на суровината (камена и стаклена волна, волна од згура, перлит, пенасто стакло во плочи или други елементи, експандирана глина итн.) Камена волна Стаклена волна Перлит Експандирана глина Слика 10, 11, 12 и 13 - Материјали за изолација од минерално потекло Извор: www.firestopcaulking.com, www.3ch.co.uk, www.wikipedia.org - материјали од органско потекло на суровината полимери (полистирен - експандиран / екструдиран и полиуретан) Екструдиран полистирен Слика 14 и 15 Полимери Извор: www.sweethomeeu.com Плочи од полиуретан природни материјали (дрвени влакна во плочи, целулоза во плочи или во растресита состојба, волна од овци во ролни, плута во плочи, трска, компримирана слама, како и други материјали во ролни како памук филц, лен, коноп, кокос итн.) Дрвени влакна-плочи Целулоза во плочи Плута во плочи Компримирана слама Слика 16, 17, 18 и 19 Природни материјали Извор: www.savolit.co.uk, www.recycling.smiley.ph 13

Материјали од сложено потекло покрај стандардните материјали класифицирани според потеклото на суровината, постојат и материјали од сложено потекло, како што се на пример комби плочите чие јадро може да биде од различни материјали (минерална волна, полистрен итн.), како и специјални материјали за изолација како што се на пример транспарентни капиларни плочи, или вакумско изолационите плочи чија предност се малите потребни дебелини на материјалот за подобра изолација. Слика 20 и 21 Комби плочи Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf Слика 22 и 23 Транспарентни капиларни плочи Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf Воздухот како изолација општо е познат податокот за изолациските својства на воздухот и неговата улога во специфични градежни конструкции како што се вентилираните кровови или фасади. Мора да се нагласи дека, со зголемување на дебелината на воздушниот слој кога тој претставува изолиран слој во конструкцијата, не се зголемуваат пропорционално и неговите изолациски својства. Меѓутоа, кога воздухот се јавува како компонента (во вид на микро-честички) во составот самиот материјал за изолација (минерална волна, полистирен итн.) тој има значително влијание на подобрувањето на изолациските својства на материјалот. 3.1 Материјали од минерално потекло Камена (минерална) волна Камената волна е еден од најупотребуваните материјали за топлинска изолација, а особено за изолација на коси кровни површини. Таа е хемиски инертен материјал, а некои од најспецифичните карактеристики се нејзината голема порозност (92 97%) и високите топлинско-изолациски својства заради нискиот коефициент на топлинска спроводливост (λ). Позитивни карактеристики - една од најкарактеристичните карактеристики е нејзината отпорност на високи температури, односно негорливост. Предности на камената волна се и малата волуменска маса, при горење не ослободува штетни материи, таа е биоразградлива и не е штетна за здравјето. 14

Одлична е за изолација на објекти каде се бараат посебни противпожарни мерки, и индустриски објекти каде има висока работна температура (до 700 С). Недостатоци - карактеристична е нејзината изразена способност за впивање вода и пропусливост на влага кои можат да ги намалат нејзините топлински карактеристики, склоноста за појава на мувла и малата отпорност дејство на мраз. Заради спречување на прекумерното впивање вода, камената волна може да се хидрофобизира, односно импрегнира. Камената волна најчесто се произведува во ролни или во форма на плочи: Камена волна во ролни најчесто е прошиена како филц на битуменизирана хартија, алуминиумска фолија, стаклен вал, поцинкувана ткаенина и сл. Најчесто се поставува на места каде не е изложена на притисок, како коси кровови, над тавани и меѓукатни конструкции и сл. Камена волна во плочи плочите вообичаено се произведуваат со дебелина од 2-10см, а се импрегнираат со органски смоли и масла. Се користи во случаи каде постои одредено оптварување на притисок: меѓукатни конструкции, рамни и коси кровови, итн. Стаклена (минерална) волна Слично како и камената волна најчесто се користи за изолација на коси кровни површини. И таа е хемиски инертен материјал, со голема порозност (95 97%), и високи топлинско - изолациски својства заради нискиот коефициент на топлинска спроводливост (λ). Позитивни карактеристики на стаклената волна се нејзината тешка запаливост, постојаност на вода, пареа и различни хемиски соединенија, а има и висока моќност за апсорпција на звук. Недостатоци клучен недостаток на стаклената волна е опасноста за здравјето на луѓето доколку овој материјал се наоѓа во растресита состојба, па како таков поретко се употребува. Слично како камената волна, има голема способност за впивање вода, влага и има мала отпорност на дејство на мраз. Стаклената волна најчесто се произведува како импрегнирана во ролни и плочи: Стаклена волна во ролни се произведува прошиена како филц на различни видови подлога, слично како и камената волна. Овие ролни најчесто се користат за изолација на коси кровови, тавани или меѓукатни конструкции. Стаклена волна во плочи меки, полутврди или тврди плочи со различна дебелина кои најчесто се користат за изолација на рамни и коси кровови, меѓукатни конструкции и подови, Камената и стаклената волна поради отпорноста на високи темпераури денес многу често се користат за изолација и на останатите елементи на зградата (кај обвивката но и системите), особено за изолација кај контактни фасади, преградни ѕидови и сл. 3.2 Материјали од органско потекло Експандиран полистирен (EPS) како материјал со исклучително висока порозност (до 98%) и оттука низок коефициент на топлинска спроводливост (λ), спаѓа во најчесто употребуваните материјали за топлинска изолација во градежништвото. Овој материјал е доста чувствителен на високи температури, па денес се произведува и најчесто се употребува во т.н самогасива варијанта како полистрен со намалена горливост. Позитивни карактеристики има мала волуменска маса (тежина) и одлични изолациски својства што значи со мала дебелина се постигнува оптимална изолација. Се карактеризира и со добри механички 15

својства - добра отпорност на притисок, лесен е за обработка и манипулација, еколошки е безбеден, а има и релативно ниска цена. Недостатоци чувствителен е на високи температури, на директна изложеност на сончево зрачење и не е водоотпорен. Не е отпорен на органски растрворувачи, лепила на база на органски растворуивачи, течни горива, неоргански киселини, амонијак, бои на нитро-база итн. Најчесто се произведува во вид на плочи со различни дебелина, вообичаено од 1 20см. Плочите може бидат и комбинирани со лесонит, иверици, алуминиум и други материјали. За одредени намени, полистиренот исто така се произведува и во форма на помек т.н еластифициран полистирен, потоа во вид на гранули, блокови, итн. Кај кровните конструкции полистиренот најчесто се применува за изолација на меѓукатни конструкции, рамни и коси кровови, или за исполна при изработка на полумонтажни АБ ситноребрасти таваници, за изолација на еркери, пасажи, меѓукатни конструкции над негреани подруми и гаражи. Најчеста примена во пракса има во системите за топлинска изолација на фасадни ѕидови, Екструдиран полистирен (XPS) има многу слични карактеристики и топлинско изолациски својства како и експандираниот полистирен и на пазарот се наоѓа најчесто во вид на плочи со различна дебелина. Клучната разлика кај овој материјал во однос на експандираниот полистирен е неговата водонепропусливост. Секористи за топлинска изолација на рамни кровови и тераси, како и на деловите на зградата, особено фасадните ѕидови во допир со тло. Полиуретан (PUR) - овој материјал има уште подобри топлински карактеристики од полистиренот, но е и поскап, а има и добри својства во однос на отпорност на влага, притисок, инсекти и температурни промени. Се произведува во вид на пена и плочи. Негов најголем недостаток е неговата неотпорност на горење при што е и доста отровен. Најчесто се користи за санација на кровови, како и при вградување на разни фасадни елементи. Полиуретонот честопати се користи и како исполна на елементите на разни монтажни системи, на пр. кај т.н сендвич панели со лим. 4. ТЕХНОЛОГИИ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ KAJ КРОВОВИТЕ Кровот како елемент кој учествува во формирањето на обвивката на една зграда има значителен удел во вкупната површина на обвивката кој вообичаено се движи околу 10-20%. Слабо изолиран кров, во зимски услови може да пропушта значително количество од топлината, а во летниот период може да придонесува за прегревање на поткровниот простор. Во голем број случаи изведба на дополнителната топлинска изолација кај крововите е можна и без особено големи дополнителни придружни градежни работи, што е олеснителна околност за подобрување на енергетската ефикасност кај постојните згради. Преку заштедите остварени со намалувањето на трошоците за греење и ладење се намалува периодот на повраток на инвестицијата кој вообичаено изнесува приближно од 1-5 години. Особено е поволно доколку изолацијата на кровот се предвиди како мерка во пакет со други градежни зафати при веќе планирана реконструкција на постоечки објект, со што економската исплатливост на мерката уште повеќе се зголемува. 4.1 Вградување на топлинската изолација Една од клучните работи при поставување на топлинската изолација е нејзина непрекината изведба. На тој начин не само што се намалуваат енергетските загуби, туку се сведува на минимум можноста за појава на топлински мостови. Покрај правилното димензионирање на слојот за топлинска изолација за постигнување оптимална заштита многу е важен правилниот распоред на слоевите во кровниот покривач, при што е неопходно да се почитува решението предвидено од проектантот и составните елементи на деталот за секој конкретен случај поединечно. 16

На сликите подолу се прикажани деталите кои најчесто се јавуваат кај стандардните решенија на кровови и начинот на правилно поставување на топлинската изолација. Слика 24 - Топлинска изолација на кос кров со дрвена констр. кај греан поткровен простор Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf Слика 25 - Топлинска изолација кај кос кров над меѓукатна констр. кон негреано поткровје Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf Слика 26 - Топлинска изолација на кос кров од а.б. констр. над греан потрковен простор Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf 17

Слика 27 - Топлинска изолација кај рамни кровови над простор кој се грее Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf Слика 28 - Топлинска изолација на рамен кров со елементи за прекин на топлински мост Извор: http://www.encert-eihp.org/wp-content/uploads/2013/02/prirucnik-za-energetsko-certificiranje-zgrada-1.pdf 4.2 Вентилација на кровната конструкција Вентилираниот кров овозможува природно струење на воздухот под кровниот покривач, односно во самата потконструкција на покривниот материјал. На тој начин значително се подобруваат карактеристиките на оваа градежна конструкција. Слика 29 Пример на обезбедување вентилација на кровната потконструкција Извор: www.buildingscience.com 18

Во зима, во воздухот има повеќе влага која навлегува во топлинската изолација и дрвените елементи на кровната конструкција. При тоа се создава кондензација, па и мраз на некои од елементите на покривната конструкција. Зголеменото присуство на влага во материјалот за изолација ги намалува неговите топлински карактеристики. Со природното струење на воздух во кровната конструкција се исфрла влагата и се овозможува сушење на слоевите. Во лето пак, со обезбедување вентилиран простор во кровната потконструкција, акумулираната топлина во кровниот покривач не се пренесува директно на изолацијата и во поткровниот простор, туку со струењето на воздухот се изнесува од кровот. За да се овозможи ова струење, неопходно е да се обезбеди соодветно растојание на покривачот од останатите слоеви на кровот. Така на пример, кај покривите со ќерамиди, со поставување на потконструкција од летви во два правци, се обезбедува проток во долната зона од летви (кои се поставуваат во правец на роговите кај класичните коси кровови). Истовремено е потребно да се овозможи влез на воздух на работ на кровната површина на нивото на првите ќерамиди, а истовремено да се обезбеди и излез на воздухот во делот на слемето. Потребната висина на вентилираниот простор варира во зависност од косината на аголот на кровот, должината на роговите и сл. и истиот може да варира од 3 до 30см и повеќе, но минимална препорачана висина на овој простор е 5см. Современите технологии и материјали одат чекор понапред во унапредувањето на енергетската ефикасност на крововите и во подобрување на нивните перформанси. Така на пример, производителите на материјали за покривање, во својата програма имаат и специјалните фасонски елементи кои го помагаат вентилирањето, а со поставување на специјални паропропусни водонепропусни фолии под вентилираниот простор (над оплатата од штици), се спречува продор на влага во подлабоките слоеви на кровот, а истовремено се овозможува ослободување на апсорбираната пареа од подолните слоеви на кровот. 4.3 Реконструкција на постоечки кровови ЗАФАТ ОД ВНАТРЕШНАТА СТРАНА 1. Реконструкција на кос кров со постојна кровна битуменска лепенка Ова е еден од почестите примери на постоечки коси кровови кај нас, а не секогаш има можност или е предвидено реконструкцијата на кровот да се направи од надворешната страна. Кај овој тип кровови кај кои е употребена кровна битуменска лепенка како секундарен покривач, иако истата е поставена како водонепропуслив слој, таа е воедно и паронепропуслива слој. Како последица на тоа може да се јави кондензација во внатрешноста на кровната конструкција, па при реконструкцијата најдобро е да се оберзбеди простор за проветрување. Се препорачува поставување на паропропусна водонепропусна фолија помеѓу роговите и тоа на растојание од најмалку 4-5см од оплатата од штици. Поголемо растојание би било уште поефикасно. Редоследот на поставување на слоевите на кровната конструкција се прикажани на сликата 31 19

ЛЕГЕНДА: 1. покривач (покривен систем) 2. битуменска лепенка 3. оплата 4. летва дистанцер (разделник) 5. паропропусна водонепропусна фолија 6. воздушен канал (слој) 7. топлинска изолација помеѓу роговите 8. топлинска изолација под роговоите 9. потконструкција 10. парна брана 11. внатрешна облога/плочи (пр. гипс картон, кој е пожелно да биде пожарно отпорен) Слика 30 Реконструкција одвнатре на кос кров кој има постојна кровна битуменска лепенка Извор: http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf Просторот за вентилација треба да обезбеди циркулација, односно довод на воздух во долната зона на кровот, а излез кај слемето. Исто така треба да се направи прекин на кровната лепенка кај слемето, како и отвор непосредно под покривот, со димензии на воздушниот слој (канал). Отворот треба да се заштити со мрежа. Топлинската изолација се поставува помеѓу но и под роговите за да се избегнат топлински мостови, а под неа следи одбраната завршна облога. 2. Реконструкција на невентилиран кров без секундарна покривка (битуменска лепенка) Кај ваквите примери може да се предложи решение со кое се предвидува обвиткување на роговите со паропропусна водонепропусна фолија, а со дополнителна летва помеѓу роговите се формира триаголен канал за вентилација помеѓу покривачот и фолијата (позиција 2 и 3 на на сликата бр. 32). Слично како и во претходниот случај, топлинската изолација се поставува помеѓу и под роговите и соодветно се изведува кровната облога од внатрешната страна на поткровниот простор. Помеѓу топлинската изолација и внатрешната облога (вообичаено гипс-картон плочи) се поставува и парна брана која ќе ја штити топлинската изолација од влага. 20

ЛЕГЕНДА: 1. покривач (покривен систем) 2. летва за воздушен канал 3. воздушен канал 4. паропропусна водонепропусна фолија 5. топлинска изолација меѓу роговите 6. топлинска изолација под роговите 7. парна брана 8. потконструкција 9. внатрешна облога/плочи (пр. гипс картон, кој е пожелно да биде пожарно отпорен) Слика 31 Реконструкција одвнатре на кос кров без постојна кровна битуменска лепенка Извор: http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf ЗАФАТ ОД НАДВОРЕШНАТА СТРАНА 3. Реконструкција на постоечки кров зафат од надворешна страна При реконструкција на крововите од надворешната страна на кровот и зголемување на дебелината на топлинската изолација, може да се изврши и замена на кровниот покривач, но има случаи и кога истата кровна покривка се враќа назад, се разбира, доколку е во исправна состојба. При овој зафат, во одредени случаи и доколку се утврди дека е потребно, може да се предвиди и реконструкција на потконструкцијата (секундарниот покрив) и кровната фолија. Реконструкцијата се состои од следните чекори: 1. Се отстранува покривот (кровниот систем) и летвите; 2. Се отстранува можниот секундарен слој, кој кај старите згради најчесто е паронепропусна битуменска кровна лепенка и истата се заменува со паропропусна водонепропусна фолија; 3. Доколку поткровниот простор кој се користи во грејна сезона брзо се лади и се чувствува непријатно струење, потребно е да се санира и парната брана (со лепење на евентуално утврдени оштетени делови или со поставување нова парна брана преку постоечкиот слој); 4. Се заменува старата топлинска изолација и со поставува нова. Првиот слој на топлинска изолација се поставува меѓу роговите. Над роговите се поставуваат талпи (или други конструктивни елементи во зависност од дебелината на слоевите на топлинската изолација) меѓу кои во спротивен правец на роговите, меѓу кои се поставува вториот слој топлинска изолација. Топлинската изолација секогаш треба да е со топлински карактеристики кои ќе ги задоволат барањата за премин на топлина на 21

кровот предвидени со Правилникот за енергетски карактеристики на зградите за секој конкретен случај; 5. Над топлинската изолација се поставува паропропусна водонепропусна фолија (секундарен покрив) која на краевите добро се лепи со специјална лента; 6. Се поставуваат летви во два правци, при што се внимава да се обезбеди потребниот простор (канал) за вентилација од најмалку 5см (кај поголеми кровни површини и 8см). ЛЕГЕНДА: 1. внатрешна облога 2. парна брана 3. топлинска изолација 4. попречна конструкција за дополнителен - втор слој на топлинска изолација 5. паропропусна водонепропусна фолија 6. подолжни летви за воздушен канал 7. попречни летви 8. кровен систем Слика 32 Реконструкција на кос кров од надворешната страна Извор: http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf Препораки: Доколку има можност, најдобро е сите зафати да се направат од надворешната страна на кровот. Тоа овозможува поедноставна замена на старата непропусна брана со нова паропропусна водонепропусна фолија, но и изведба на соодветно димензиониран воздушен канал за вентилација. Од друга страна, зафатот од внатрешна страна честопати може да биде ограничен од висината на внатрешниот простор. 6 6 http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf; пристапено на 30.03.2015 22

4.4 Чести грешки при изведба на кос кров 1. Непостоење на воздушен канал за вентилација доведува до појава на кондезација Слика 33 Неправилно поставување топлинска изолација Извор: www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf Во случај кога не се изведува канал за вентилција под покривачот, во зимски услови, поради влажноста на воздухот се создава кондензација, која ги оштетува дрвените елементи на кровната конструкција. Влагата која навлегува во материјалите за топлинска изолација ги намалува нивните топлинско-изолациски карактеристики, а се создава можност за појава на влага и во самиот поткровен простор. Во летниот период пак, многу полесно доаѓа до прегревање на овој простор. 2. Изведба на топлинска изолација само помеѓу роговите (без изолација од долната страна на роговите) Кога топлинската изолација кај кровот не е континуирана, неизолираните места претставуваат топлински мостови. Овој проблем може успешно да се избегне со поставување на уште еден слој топлинска изолација, која ќе биде континуирана по целата површина. 3. Оштетување на парната брана/препрека и појава на кондезација Доброто воздушно заптивање има многу важна улога во квалитетот на косиот кров. Споевите на заштитните фолии од парните брани неопходно е добро да се залепат и да се заштитат од пштетувања. Оштетувањата на парната брана честопати настануваат при поставувањето на електричните инсталации на парната брана, па доколку оштетените места не се санираат, доаѓа до продирање на влажен воздух кон надворешниот слој (Слика 35 и 36). Слика 3435 Оштетувања на парната брана Извор: www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf 23

Можни последици од лошо/неправилно поврзување или оштетувања на парната брана: поголеми топлински загуби; зголемен продор на влага во топлинската изолација; намалени топлински карактеристики на топлинската изолација; појава на кондензирана влага; појава на мувла на дрвените конструктивни елементи и оштетувања од истата; поизразени загуби на топлина во постудени надворешни услови и ветер; поизразено загревање за време на топли надворешни услови и ветер. За да се избегнат овие последици, неопходно е прецизна изведба на парната брана, темелно поврзување на преклопите и заптивање на сите оштетувања. (Слика 37 и 38). Слика 36 Оштетувања на парната брана Извор: www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf 4.5 Поставување топлинска изолација во спуштен плафон на мансарда Кај поткровните простори кај мансардни кровови, честопати се јавува потреба за изведба на спуштен плафон во делот под слемето со цел да се намали волуменот на просторот кој се грее. Топлинската изолација може да се изведе на следниот начин: 1. Се поставува метална потконструкција (Слика 39) на предвидената висина, а помеѓу држачите се поставува првиот слој топлинска изолација (Слика 40); 2. Се поставува втор слој топлинска изолација. Вкупната дебелина на двата слоја топлинска изолација треба да е соодветна за да ја обезбеди потребната, односно предвидената топлинска заштита на кровот (Слика 41); 3. На металната потконструкција со двострано леплива лента се поставува парна брана, а сите споеви, пробиви, оштетувања и приклучоци темелно се заптиваат и поврзуваат (Слика 42); 4. Се поставува завршна облога на спуштениот плафон (пр. со гипс-картонски плочи). 24

Слика 3738 Вградување на топлинска изолација во спуштен плафон на мансарда Извор: http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf 4.6 Поставување топлинска изолација над плафон кон поткровје кое не се грее Во случај кога поткровјето не се користи, а се наоѓа под неизолиран покрив, неопходно е топлински да се изолира подот на поткровјето кое не се грее. Тоа може да се изведе така што на носечката конструкција најпрво се поставува парна брана, а потоа помеѓу елементите на кровната конструкција се поставува топлинска изолацијач прво се поставува првиот слој топлинска изолација во еден правец, а потоа, помежу конструктивните елементи положени во спротивен правец - вториот слој топлинска изолација Слика 3940 Вградување на топлинска над плафон кон негреано поткровје Извор: http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnik-ursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf 5. КВАЛИТЕТ, ИСПИТУВАЊЕ, СЛЕДЕЊЕ И ДИЈАГНОСТИКА Современите технологии денес овозможуваат едноставно и недеструктивно испитување на квалитетот, следење и дијагностика на изведбата. Во однос на енергетската ефикаснотс, тоа значи дека топлинските карактеристики на градежните конструкции и нивните евентуални недостатоци можат едноставно и прецизно да се утврдат без инвазивни методи со кои би настанале оштетувања на материјалот. Со овие методи можат да се вршат испитување на квалитетот на новоизградените објекти, но и следење и дијагностика на проблеми кај постоечки објекти. 25

5.1 Опрема за дијагностика и недеструктивно испитување на енергетската ефикасност При поголеми зафати на санација на објектите потребно е да се лоцираат проблематичните точки. Овие проблеми не секогаш се видливи со голо око, па релативно често создаваат проблем при нивна детекција. Кога еден објект се санира од аспект на енергетска ефикасност, тогаш доколку тој има веќе постоечка изолација треба да се увиди дали таа е во ред и без прекини и дали ги задржала пропишаните карактеристики. За олеснување на работата и пронаѓање на проблемите кои се јавуваат во објектите постои специјална опрема која е од голема помош. Опремата е најчесто мултифункционална и не се користи само во детекција на еден вид проблем, туку може да детектира цела серија на проблеми. Дел од таа опрема се состои од: термовизиска камера, дата логери за температура и влажност на воздух, универзални мерачи на U коефициентот, гас аналаизатори, воздушна врата итн. и со нив се вршат т.н. недеструктивни мерења. Овие мерења не прават никакви оштетувања на обвивката на зградата. Слика 41 - Опрема за дијагностика и испитување на енергетската ефикасност Термографската камера Testo е професионална камера за површинско мерење на температури на сите површини и рано откривање на влага на ѕидни површини. Сите резултати ги прикажува на LCD екранот во реално време и ги сочувува на мемориска картичка. За понатамошна обработка на истите се користи софтвер IRSOFT со високи перформанси за термографска анализа и генерирање на извештаи според стандардот DIN EN 13187. Термографската камера служи за повеке намени како: идентификување на загуби на топлинска енергија во градежните објекти, неисправност на грејни тела, климатизација, мониторинг на фотонапонските системи, грешки во изолацијата на озградите, загуби на енергија на ѕидови, врати, радијатори, ролетни, покривни конструкции и др. Со камерата може да се лоцираат процепи во цевководи, да се вршат испитувања на оштетувања од влага (рано откривање и спречување на мувла), да се врши тестирање на воздушни процепи на цели објекти, откривање на загреана електрична инсталација и спречување на пожар, може да се користи за откривање и мерење на температури на машински инсталации, мотори и за многу други намени. Слика 42 - Опрема за испитување на енергетската ефикасност - термографска камера Универзален мерач: Testo 435 2 Testo 435 2 е универзален апарат со кој може да се мерат најразлични параметри во зависност од тоа каква сонда се приклучува. ЦеПроСАРД во моментот ги поседува следниве сонди: Сонда за мерење на емисиите на СО2, притисокот на воздухот, процентуалната влажност на амбиенталниот воздух и температурата на воздухот. Сите овие параметри кои ги мери една сонда може да се мерат во точка, или со континуирано мерење и меморирање во апаратот или во компјутер да се врши мониторинг. 26

Сонда за мерење на протокот на воздухот, брзината на протокот на воздухот, температурата и влагата на воздухот. Овие параметри исто така може да се мерат во точка, или со континуирано мерење и меморирање во апаратот да се врши мониторинг. Сонда за мерење на коефициентот на пренмин на топлината на сите видови површини со помош на безжичен мерач на температура и мерач на температура на површина. Дата логер: Logger Testo 177 H1 Апарат за следење (мониторинг) на состојбата на определени параметри на воздухот како амбиенталната температура, температурата на роса, влажноста на воздухот, а со дополнителна сонда може да се мери и температурата на почвата. Ова е програмибилен апарат со можност за алармирање на предходно внесени вредности, автоматско вклучување на премин на одреден параметар, голема меморија (до 50.000 вредности), водоотпорен е, има автономна работа без надворешно напојување и друго. Собраните податоци потоа се обработуваат на специјален софтвер наменет за овој апарат при што се добива реална слика за промената на состојбата во просторот каде што се извршува мерењето. На овој апарат има можност да се вклучат и дополнителни сонди за мониторинг на други параметри за различни места на мерење, големини и различен опсег на мерно подрачје. Слика 43 и 44 - Опрема за испитување на енергетската ефикасност - Дата логер Воздушна врата Овој тест е поприлично покомлициран и потребен е тренинг за негово изведување и за читање на податоците. Како мерен инструмент веројатно претставува и најскапиот од сите до сега прикажани. Причините за спроведување на овој тест се: - Намалување на потрошената енергија, како резултат на непосакуван влез на воздух од надвор; - Спречување на влага и кондезација; - Спречување на создавање на провев; - Одредување на потребната механичка вентилација итн. Тестот со воздушна врата служи за да се измери колкава е заптивновноста на обвивката на зградата и да се идентификува евентуална некасакана инфилтрација на воздух. Изведувањето на тестот бара претходен тренинг и одредени предуслови при неговото изведување. На пр. Потребно е сите внатрешни врати и прозорци да бидат отворени, а сите надворешни врати и прозорци треба да 27

се затворени, сите механички вентилатори (кујна, бања и сл.) треба да бидат исклучени итн. Тестот може да се спроведе со создавање на негативен или на позитивен притисок во објктот, односно може да се внесува воздух или пак да се изнесува. Притисокот кој се создава и на кој се прават мерењата изнесува најчесто 50 Pa, а мерењата ги даваат промените на воздухот во објектот. На пример: Доколку под притисок од 50 Pa, во еден објект се прават 7 промени на час на воздухот (7 пати се заменува воздухот со нов за време од 1 час), во реални услови тоа би значело дека во просторот настануваат 0,35 промени на воздухот за време од 1 час. Воздушните врати кои се користат при изведување на енергетски контроли треба да бидат соодветно калибрирани. 6. БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА Безбедноста и здравјето при работа подразбира создавање на услови за работа, во кои се преземаат мерки и активности, со цел заштита на животот и здравјето на вработените и другите лица кои на тоа имаат право. Во интерес на општеството, на сите деловни субјекти и на секој поединец е да се создаде највисоко ниво на безбедност и здравје при работа, за несаканите последици како што се на пример повреда на работа, професионални болести и болести поврзани со работното место да се сведат до најмала можна мерка. За остварување на оваа цел, неопходен е систематски пристап во превентивното делување и поврзување на сите субјекти кои се носители на одредени обврски и активности. Обезбедувањето заштита при работењето е уставна категорија со статус на основно право на секој работник Член 32 од УСТАВ на РМ; Работодавачот мора при организирањето на работата и на работниот процес да ја предвиди, организира и реализира заштитата при работа, со што е и директно одговорен за неа Закон за безбедност и здравје при работа ( Сл.весник на РМ,бр.92/07, 136/11, 164/13 15/15) Унапредување на мерките за подобрување на Планирање на безбедноста и здравјето Работниците при работењето, зависно од опасностите и штетностите присутни во работната средина можат да бидат соочени со различни ризици за здравјето, како што се: прав, бучава, гасови, екстремни температури, вибрации, итн. Евиденција Примена на мерки за подобрување на безбедност Нездрави или небезбедни работни услови може да има секаде, независно каде се наоѓа работното место (на отворено земјоделство, градежништво, во затворено - фабрика, канцеларија, на површински копови или подземни рудници и ископи, итн.). Ревизија Следење на безбедноста и здравјето на вработените Работодавачите секогаш имаат обврска да работат на унапредување на безбедноста и здравјето на вработените како што е прикажано на сликата 49 Слика 45 - Обврски на работодавачот за унапредување на безбедноста и здравјето 28

Обврска на работодавачот во согласност со законската регулатива при изградба на енергетски ефикасни кровови е да: - Изработи проценка на ризик за секое работно место; - Изработи и спроведе изјава за безбедност; - Назначи едно или повеќе стручни лица за безбедност при работа (лиценца). - Ангажира овластена здравствена установа од областа на медицина на трудот за вршење на стручните работи од областа на здравјето при работа; - Врши следење на здравствената состојба на сите вработени во периодитет од 24 месеци; - Да го извести инспекторатот за започнување со вршење на дејност осум дена пред започнување со истата; - Да обезбеди лична заштитна опрема за вработените кои се изложени на ризик/штетност на работно место која не може да се отстрани со технички средства. Правата и обврските на вработените кои се вклучени во изградбата на енергетски ефикасни кровови се прикажани на сликата 50: Права и обврски Да одбие работа Да се грижи за здравјето и безбедноста Не е информиран за опасноста Почитува пропишани мерки Не е медицински прегледан Користат лични заштитни средства Изложен е на непосредна опасност Да го извести работодавачот за непосредна опасност Слика 46 - Права и обврски на вработените во однос на обезбедување на безбедност и здравје при работа 6.1 Справување со основните опасности и ризици на работното место При изведбата на енергетски ефикасни кровови постојат опасности и ризици на сите работни места кои се вклучени во имплементацијата на активноста. Последиците од невнимателно работење без примена на мерките за безбедност и заштита при работа може да бидат катастрофални. Основни опасности и ризици кои се јавуваат во овие случаи се 7 : 7 Извор: http://www.mzzpr.org.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=1498:2014-05-07-08-23-42&catid=101:eu-osha; пристапено на 30.03.2015 29

Работа на височина - Падовите од височина се честа причина за повреда и смрт. Причините вклучуваат: работење на скеле или платформа без заштитни шини или без коректно употребен заштитен појас; кршливи покриви; скали кои се лошо одржувани, позиционирани или обезбедени. Работа на покриви - Големите индустриски покриви се особена опасност; на пример работниците може да паднат од аголот на покривот или низ празнините од делумно завршените покриви. Многу од изградените покриви се, или можат да станат кршливи, да не можат да ја издржат тежината на еден човек или на товарот кои тие го носат. Азбестниот цемент, плексигласот и пластиката во основа стануваат покршливи како што тече нивниот век, додека железните плочи може да зарѓаат. Плочите на лошо реновираните покриви може да не бидат соодветно поставени и поддржани. Што може да се направи: Најдобриот начин за да се спречи пад од, или низ, покрив е да се оди или работи на покривот само во краен случај. Доколку треба да се заврши некоја работа, работникот треба да праша дали таа работа може да се заврши без да се оди на покривот, или дали може времето поминато на покривот да биде минимално и ограничено. - Можно е да се постават и изградат делови од покривот и од површината; Може да се применат заштитни мерки на аглите на покривот, отворите, пристапните точки до покривот и да има осветлување на кршливиот дел на покривот; - Временските услови, кога постои замрзнување на површините, влажност и ветер може значајно да го зголемат ризикот за пад на луѓе или материјали; материјалите кои паѓаат може се опасни ништо не треба да се фрла од покривот: најдобро е да се користат затворени, внатрешни цевки или да се спушти материјалот на површината; не треба да се спуштаат материјали чиј пад не може да се предвиди; треба да се спречи пристапот до опасните зони под покривот; да се користат мрежни огради, покриени делови за пешачење и да се применуваат други заштитни мерки од паѓање на материјали кои може да предизвикаат повреди; каде што е возможно треба да се избегнеува носење на големи и тешки предмети на покривот; - Работата на стари покриви треба да се спроведува внимателно. Треба да се: лоцираат кршливите делови на покривот; да се определат заштитни мерки; каде што е потребно, да се соработува со клиентот и да се направат испитувања на градежната структура; но секогаш и секаде потребно е да се направи проценка на ризикот. Постоечки азбест цементни покривни плочи - Сите градежни работници се изложени на ризик од изложување. Азбестните влакна долги години наназад се користеа во материјалите за топлинска изолација како лаковите и изолирот, противпожарниот текстил, хартијата, таблите, производите од цемент со азбест, материјалите за електричната изолација и лична заштитна опрема. Азбест цементните кровни плочи сеуште се присутни на објектите во нашата земја. Доколку се вдишуваат азбестните влакна може да имаат сериозни влијанија врз здравјето. Тие може да предизвикаат азбестоза (посебен тип на пневмокониоза, односно болест на белите дробови настаната поради вдишување азбестни влакна или азбестна прашина), рак на белите дробови и мезотелиом (рак на плеврата т.е обвивката на белите дробови). Што може да се направи: Не постои ошто прифатено дозволено ниво на излежност на азбест. Пред да се започне со работа, потребно е да се утврди дали на работното место има направено проверка за азбест. Секогаш кога не е докажано спротивното, треба да се смета дека азбестот е присутен на едно работно место. Запрете со работа и побарајте совет или помош доколку сметате дека е можно во вашата околина да има азбест. Важно е да не отстранувате азбестни материјали доколку немате дозвола или не сте обучени за тоа. На следните слики прикажани се случаи за непочитување на безбедноста при работа: 30

Слика 47, 48, 49 и 50 - Степен до коj луѓето се подготвени да го ризикуваат својот живот 31

Користена литература: - Закон за енергетика ( Службен весник на РМ бр. 16/11, 136/11, 75/13, 79/13, 164/13, 41/14, 55/14, 92/14, 151/14, 33/15) - Правилник за енергетски карактеристики на зградите ( Службен весник на РМ, бр. 94/13, 7/15) - Правилник за енергетска контрола ( Службен весник на РМ, бр. 94/13, 18/2015) - Закон за градење ( Службен весник на РМ бр.130/09; 124/10; 18/11; 36/11; 54/11; 13/12; 144/12; 25/13; 79/13; 137/13; 163/13; 27/14; 28/14; 42/14; 115/14; 149/14; 187/14; 44/15) - Priručnik za energetsko certificiranje zgrada, ISBN: 978-953-7429-25-6, Zagreb, 2010 - Priručnik za energetsko certificiranje zgrada, Dio 2, ISBN: 978-953-7429-40-9, Zagreb, 2010 - http://ceprosard.org.mk/mk/pdf/6.10_i_14_april-obuka_za_energetski_kontrolori.pdf, пристапено на 27 февруари 2015 - http://www.tfb.edu.mk/app/webroot/uploads/obuki/materijali/термоизолациони%20материјали_ ЕК-4, пристапено на 28 февруари 2015 - http://energetskaefikasnost.org.mk/prezentacii/ana_trombeva/materijali.pdf, пристапено на 15 март 2015 - http://elektricniaparati.weebly.com/uploads/5/4/8/7/5487717/materijali_za_toplinska_izolacija.pdf пристапено на 09 март 2015 - http://krov.makoter.hr/ventilirani-krov.php, пристапено на 04 март 2015 - http://www.ursa.com.hr/hr-hr/proizvodi/documents/prirucnikursa_toplinska_izolacija_kosih_krovova_2012_hr.pdf, пристапено на 27 март 2015 - http://www2.buildinggreen.com/, пристапено на 04 март 2015 - www.archiexpo.com, пристапено на 22 март 2015 - www.worthingtondirect.com, пристапено на 23 март 2015 - http://everydaygreendc.com/blower-door-testing, пристапено на 28 март 2015 - www.energy.soton.ac.uk, пристапено на 03 март 2015 32