کاربرد ترکیب دی ماتل تحلیل شبکه و تاپسیس در اولویت بندی سبد سرمایه گذاری

مجله مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار شماره بيست و چهارم / پائيز 5931 کاربرد ترکیب دی ماتل تحلیل شبکه و تاپسیس در اولویت بندی سبد سرمایه گذاری تاریخ دریافت: 39/12/11 تاریخ پذیرش: 38/9/8 1 علي محمدی 2 امیرعباس سامي نیا 3 احسان جوانمردی چکیده بدون شك الزمه رشد اقتصادی تولید بیشتر و سرمایه گذاری افزونتر است. هدف از این مقاله ارائه رویکردی جامع است که بتواند از عهده نشان دادن وابستگیهای میان نسبتهای مالی برآید و بتواند چگونگی انتخاب سبد سرمایه گذاری شرکتهای بورسی را در مرحله اجرا نشان دهد. طی این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این پرسشها هستیم که معیارهای مهم همبستگی و ارتباط بین معیارها و اولویت معیارها برای انتخاب مناسب ترین سبد سرمایه گذاری چیست جهت پاسخگویی به پرسشهای فوق از ترکیب تکنیك هایANP (دی ماتل فرایند تحلیل شبکه) و تاپسیس استفاده نموده وبه ارائه مدلی جهت بررسی معیارهای سرمایهگذاری و ارتباط میان آنها اولویتبندی و انتخاب سبد سرمایهگذاری مناسب پرداختیم. جامعه تحقیق نیز شامل شرکتهای سرمایه گذاری پذیرفته شده در بازار بورس ایران که در مجموع 84 شرکت می باشد. نتایج نشان می دهد سه معیار بازده مجموع داراییها حاشیه سود خالص و حاشیه سود ناخالص که متعلق به ابعاد سود آوری هستند دارای بیشترین و دومعیار متوسط دوره وصول مطالبات ونسبت گردش حسابهای دریافتی به ترتیب دارای کمترین درجه اهمیت می باشند.از نظر رتبه بندی الومینیوم ایران پتروشیمی خارک وسرمایه گذاری صنایع بهشهر به ترتیب رتبه های اول تا سوم و شرکتهای صنایع آذرآب نورد آلومینیوم هرمزگان وهپکو 84 تا 84 راکسب کردند. واژههای کلیدی: تصمیم گیری چند معیاره دیماتل فرایند تحلیل شبکه تاپسیس نسبتهای مالی. 51 1- دانشیار گروه مدیریت دانشگاه شیراز )مسئول مکاتبات( 2- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی دانشگاه شیراز 2- دانشجوی دکتری مدیریت سیستم ها دانشگاه شیراز Amohamadi11@gmail.com Amir54.sami@gmail.com Javanmardi.ehsan@yahoo.com

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 1- مقدمه جوهر تمامی فعالیت های مدیریت تصمیم گیری است. تصمیم گیری عبارت است از انتخاب یك راه حل از میان راه حل های مختلف موجود] 3[]7[]6 [. مدیران و تصمیم گیرندگان بر اساس نتایج تصمیماتی که اتخاذ می نمایند مورد قضاوت قرار می گیرند. در بعد فردی نیز تصمیم گیری جزیی از زندگی روزمره ماست. در جهان امروز دیگر نمی توانیم با یك شاخص به قضاوت آنچه می بینیم بپردازیم] 9 [. از سویی دیگر سرمایه گذاری نقش کلیدی و مهم در رشد و توسعه اقتصادی جوامع ایفا مینماید] 23 [. از دیدگاه کلی سرمایه گذاری به معنای مصرف پول های در دسترس برای دستیابی به پول های بیشتر در آینده است به عبارت دیگر سرمایه گذاری یعنی به تعویق انداختن مصرف فعلی برای دستیابی به امکان مصرف بیشتر در آینده ]2[. با توجه به شرایط و نیاز اقتصادی کشور به سرمایه گذار داخلی و خارجی بورس به عنوان یك فرصت سرمایه گذاری جذاب مد نظر سرمایه گذاری است. از این رو چگونگی مدیریت سرمایه گذار در بورس برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی می تواند با اهمیت باشد] 11 [. بدون شك بازارهای سرمایه تاثیر مهمی بر بیشتر مردم جهان دارد. سرمایه گذاران با معیارهای زیادی برای سرمایه گذاری روبرو هستندکه آنها را برای ارزیابی و انتخاب سبد سرمایهگذاری در راستای رسیدن به بیشترین بازده با مشکل روبرو کرده است. به منظور اینکه سرمایه گذاران بدانند که چه ضابطههایی برای انتخاب سهام ارزشمند است باید مدلهایی در اختیار داشته باشند تا آنها را برای این رسیدن به این هدف یاری نماید. در این تحقیق سعی گردیده است با ارایه مدلی آنها را در انتخاب سبد سرمایه گذاری مناسب یاری نماییم. با توجه به اهمیت موضوع اهداف تحقیق حاضر را میتوان به شرح زیر دسته بندی نمود: تعیین همبستگی و ارتباط بین معیارهای انتخاب شرکت ها برای سرمایه گذاری ارائه مدلی برای تصمیم گیری درست سرمایه گذاران تعیین معیارهای مهم کمی در انتخاب شرکت ها برای سرمایه گذاری و به این ترتیب سواالتی که در تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به آنها هستیم شامل موارد زیر می باشد: از دید سرمایهگذاران معیارهای مهم در انتخاب شرکتها جهت سرمایه گذاری چیست همبستگی و ارتباط بین معیارها چگونه می تواند فرایند تصمیم گیری و انتخاب شرکت مناسب را تحت تاثیر قرار دهد مناسب ترین سبد سرمایه گذاری چگونه انتخاب می گردد 51

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی 2- مباني نظری و مروری بر پیشینه تحقیق 2-1- تصمیم گیری با معیار های چندگانه در بسیاری از موارد تصمیم گیری ها هنگامی مطلوب و مورد رضایت تصمیم گیرنده است که بر اساس چندین معیار بررسی و تجزیه و تحلیل شده باشند. در برخی مسائل که معیارهای تصمیم گیری هم کیفی و هم کمی هستند که غالبا همواحد هم نیستند می بایست به دنبال روش های تصمیم گیری مناسب رفت. این روش ها به روش های تصمیم گیری با معیار های چندگانه معروفاند] 4 [. 1 فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره است که توسط ساعتی ارائه شده است. در این روش اجزاء سیستم شامل عوامل زیر عوامل و گزینه ها به صورت سلسله مراتبی از باال به پایین طرح ریزی می شوند. در این مدل که حداقل از سه سطح تشکیل می گردد سطح اول بیانگر هدف اساسی مسئله اخذ تصمیم سطح دوم شامل معیارها و سطح سوم گزینه یا راه حلها را در بر می گیرد. فرایند تحلیل شبکه ای یکی از تکنیك های تصمیم گیری چند معیاره است که توسط توماس ساعتی و بر پایه تکنیك فرایند تحلیل سلسله مراتبی به منظور ارتقاء قابلیت های این تکنیك در سال 1336 معرفی گردید] 16 [. مزیت فرایند تحلیل شبکه این است که با مجاز شمردن وابستگی از فرایند سلسله مراتبی که فقط شامل حالت استقالل است فراتر می رود. در حقیقت فرایند سلسله مراتبی به عنوان حالت خاصی از فرایند تحلیل شبکه به شمار می رود. همچنین ساختار شبکه ای فرایند تحلیل شبکه این امکان را فراهم می سازد که هر مساله تصمیم گیری را بدون نگرانی از اینکه چه چیزی نخست و چه چیزی در پی می آید ارائه کنیم. ضمن اینکه فرایند تحلیل شبکه یك ساختار غیر خطی است در حالیکه یك سلسله مراتب با یك هدف در باالترین سطح و گزینه ها در سطح زیرین ساختاری خطی دارد] 14 [. تکنیك دی ماتل نیز در بین سال های 1372 و 1376 2 توسط انستیتو بتل مموریال ژنو ایجاد شد و برای مطالعه و حل مسائل پیچیده و در هم تنیده مورد استفاده قرار گرفت. روش دی ماتل مبنی بر گراف های جهت داری است که می توانند عوامل دخیل را به دو گروه علت و معلول تفکیك نمایند. این دیاگرافها رابطه وابستگی میان عناصر یك سیستم را به تصویر می کشند بطوریکه اعداد روی هر دیاگراف بیانگر شدت تأثیر یك عنصر برعنصر دیگر است. روش دی ماتل می تواند رابطه میان علت ها و معلول های عوامل را به یك مدل ساختاری قابل درک در سیستم تبدیل نماید] 24 [. 8 9 تکنیك تاپسیس نیز که توسط یون و هوانگ پیشنهاد شده و یکی از پرکاربردترین روش های حل مسائل چند شاخصه می باشد مفهوم اصلی این تکنیك بر این اساس است که گزینه ای را انتخاب کند که نزدیکترین فاصله اقلیدسی را به گزینه ایده آل و دورترین فاصله اقلیدسی از گزینه ایده آل منفی داشته باشد] 94 [. در این روش عالوه بر در نظر گرفتن فاصله یك گزینه Aاز i نقطه ایده آل فاصله آن از نقطه ایده آل منفی هم در نظر گرفته می شود.واقعیات زیربنایی این روش به قرار زیر است: 51

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 الف- مطلوبیت هر شاخص باید بطور یکنواخت افزایش )یا کاهش( باشد) هرچه rبیشتر ij مطلوبیت بیشتر و یا برعکس( که بدان صورت بهترین ارزش موجود از یك شاخص نشان دهنده ایده ال آن بوده و بدترین ارزش موجود آن مشخص کننده ایده ال منفی برای آن خواهد بود. ب- فاصله یك گزینه از ایده ال )یا از ایده ال منفی( ممکن است بصورت فاصله اقلیدسی )از توان دوم( و 4 یا بصورت مجموع قدرمطلق از فواصل خطی )معروف به فواصل بلوکی( محاسبه گردد که این امر بستگی به نرخ تبادل و جایگزینی در بین شاخص ها دارد. 2-2- نسبت های مالي به منظور اتخاذ تصمیمات صحیح در چارچوب اهداف شرکت مدیران مالی باید بتوانند از ابزارهای تجزیه و تحلیل مالی استفاده کنند. برای انجام اینگونه تجزیه و تحلیل ها با استفاده از اطالعات صورت مالی اساسی مانند ترازنامه صورت سود و زیان و صورت جریان های نقدی نسبت های مالی به دست می آیند تجزیه و تحلیل این سه صورت و همزمان با آن تجزیه و تحلیل نسبت های مالی مربوط را تجزیه و تحلیل صورت های مالی می نامند] 17[ ]14 [. نسبت های اصلی مالی به 4 دسته کلی زیر تقسیم میگردند: نسبت های نقدینگی که توانایی و قدرت پرداخت شرکت را در مورد بدهی های کوتاه مدت اندازه گیری می کنند. نسبت های اهرمی که حد و اندازه ای را که یك شرکت از طریق وام یا قرض تامین مالی نموده است تعیین می کنند. نسبت های فعالیت که میزان کاربرد فعال و موثر منابع مالی در اختیار شرکت را اندازه گیری می کنند. این نسبت ها همگی میزان سطح فروش را با حساب های مختلف دارایی مقایسه می نمایند. نسبت های سودآوری که فعالیت کلی مدیر شرکت را از طریق احتساب سود حاصل از فروش و سرمایه گذاری ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند] 11 [. نسبت های ارزش بازار که در حقیقت گروهی از نسبت های مالی هستند که بین قیمت بازار و ارزش دفتری و سود هر سهم ارتباط برقرار می کنند] 21 [. همچنین باید توجه داشت که برای تجزیه و تحلیل صورت های مالی با استفاده از نسبت های مالی دو روش وجود دارد: روش اول که تجزیه تحلیل مقایسه ای نامیده می شود وضع مالی شرکت را در یك زمان مشخص ارزیابی و عملکرد آن را با عملکرد شرکت های رقیب مقایسه می کند و در روش دوم که تجزیه تحلیل سنواتی نامیده می شود عملکرد شرکت در چند سال پیاپی با هم مقایسه می شود. این دو روش مکمل یکدیگر هستند و باید هر دو را بخش بخش تجزیه و تحلیل مالی دانست] 14 [. 51

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی 2-3- پیشینه پژوهش توکلی و همکاران )1946( به بررسی رفتار مدیران سرمایه گذار و تحلیل گران مالی در مورد پیش بینی بازار و انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند] 12 [. یافته های تحقیق آنها نشان می دهد تحلیل گران و مدیران سرمایه گذاری بورس اوراق بهادار تهران تکنیك های سنتی یعنی تجزیه تحلیل بنیادی و تکنیکال را به تکنیك های جدید یعنی تکنیك تجزیه تحلیل پرتفوی ترجیح می دهند. نخعی کمال آبادی و باقری )1947( به ارائه ی یك مدل تصمیم گیری برون سپاری فعالیت تولیدی با تکنیك های فرایند تحلیل شبکه و دی ماتل در محیط فازی پرداخته اند] 24 [. شاه علیزاده و همکاران )1947( نیز انتخاب مدیران را با روش تلفیقی تحلیل سلسله مراتبی و دی ماتل انجام داده اند] 13 [. ماکویی و همکاران )1947( ارزیابی چالش های شرکت های ایرانی در پروژه های نفت وگاز به روش دی ماتل انجام دادند] 1 [. باقرزاده آذر و دری )1947( فرایند تحلیل شبکه را جهت انتخاب بهترین تامین کننده در یك سیستم زنحیره تامین را بکار گرفتند. هدف عمده آنها ارائه نگرشی مفید کاربرد فرایند تحلیل شبکه جهت ارزیابی مسائل مربوط به گزینش تامین کننده بود] 4 [. عالم تبریز و باقر زاده آذر )1944( با رویکردی ترکیبی از فرایند تحلیل شبکه فازی و تاپسیس به ارزیابی تامین کنندگان پرداختند. وپیشنهاد استفاده از فرایند تحلیل شبکه فازی برای پشتیبانی فرایند گزینش تامین کننده در موقعیت راهبردی را مطرح می نمایند] 21 [. عمل نیك و انصاری نژاد ) 1943 (برای تعیین رابطه علت ومعلولی و رتبه بندی عوامل بحرانی موفقیت و شکست در پروژه های پیاده سازی سیستمهای اطالعاتی از ترکیب فرایند تحلیل شبکه و دی ماتل فازی و گروهی استفاده نمودند. ]22[. اسالمی بیدگلی و احمدی اول )1943( با استفاده از روش فرایند تحلیل شبکه به بررسی عوامل اثرگذار بر ارزیابی طرح های کار آفرینانه در شرکتهای سرمایه گذاری خطرپذیرپرداخته اند ]8[. فرحی سبکبار و همکاران )1943( به سنجش میزان پایداری نواحی روستایی 6 برمبنای فرایند تحلیل شبکه با استفاده از تکنیك بردا پرداختند.] 28 [. نجفی) 1943 ( فرایند تحلیل شبکه را در تحلیل چالش های ساختاری و محیط اجرایی سازمان در مدیریت پروژه ها مورد بررسی قرار داد] 27 [. جعفرنژاد و همکاران) 1931 ( با استفاده از رویکرد ترکیبی تکنیك های فرایند تحلیل شبکه و دی ماتل در شرایط فازی به ارزیابی تولید ناب پرداختند] 18 [. 7 ون ویوا ) 2114 (برای استراتژی انتخاب مدیریت دانش از ترکیب دی ماتل و فرایندتحلیل شبکه 3 4 استفاده نموده است] 82 [. هسین تسای وچین جو )2113( برای انتخاب سیستم های مدیریتی تقویت و توسعه شرکتهای کوچك مدل تلفیقی جدید دی ماتل فرایند تحلیل شبکه و برنامهریزی هدف را بکار برده است. هدف تحقیق آنها این است که یك رویکرد جامع ارایه دهند. که بتواند وابستگیهای میان ضابطههای مختلف را نشان داده سیستمهای مدیریتی مناسب را در مرحله اجرا انتخاب نماید. ظرفیت شرکتهای کوچك را برای بهبود یا پیشرفت افزایش دهد] 91 [. 53

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 11 11 کیو چن و شو چن ( 2111( رویکرد تصمیم گیری چند معیاره ربط دهنده جدید بر اساس دی ماتل فرایند تحلیل شبکه فازی و تاپسیس به عنوان سیستم حمایتی جدید برای آموزش مقامات تایوانی 12 بکاربردند] 99 [. شیونگ ویو و همکاران )2111( برای بدست اوردن استراتژی بازاریابی مطلوب از تصمیم گیری فرایند تحلیل شبکه وتاپسیس استفاده نمودند. در این تحقیق مدلی برای مشکالت تصمیم گیری در 19 استراتژی بازاریابی بر مبنای تصمیمگیریهای چند معیاره ارایه گردیده است] 93 [. رنك جری هو و همکارانش ( 2111( با ترکیب تکنیك دی ماتل و تصمیم گیری چند معیاره به بازرسی و گزینش سهام بر 18 پایه مدل سرمایه اصلی قیمتی پرداخته اند] 94 [. شیونگلی و شانتیو) 2111 ( با ترکیب کردن تکنیك های تصمیمگیری چند معیاره به رتبه بندی ارزش شرکتها بر اساس قضیه MM 14 پرداختند. در این تحقیق از دیماتل فرایند تحلیل شبکه و ویکور برای بحث درباره تاثیر ارتباطات بین ضابطه ها روابط اوزان و فاکتور های تاثیر گذار در ارزش شرکتها استفاده شده است. در بین فاکتورهای مورد مطالعه برای تعیین ارزش شرکتها میزان بدهی یکی از مهمترین ضابطهها معرفی گردیده است] 81 [. در مجموع تصمیم گیری چند معیاره از مقوله های بسیار مهم درحوزه های مختلف دانش از علوم انسانی گرفته تا شاخه های گوناگون علوم کمی می باشد و مدل های گوناگون حل این مسائل با روشهای متفاوت برای حل مسائل بکاربرده شده است ولی با توجه به ادبیات موضوع استفاده از روشهای ترکیبی 9 تایی از تکنیكهای تصمیم گیری چند معیاره برای حل مسائل به ندرت انجام گرفته است. در کلیه تحقیقات گذشته از ANP برای رتبه بندی استفاده شده است. از نظر ساختاری این مدل که مبتنی بر تلفیق دو روش دی ماتل وفرایند تحلیل شبکه )ANP( می تواند عالوه بر رفع ابهام یکی از مشکالت و محدودیت های روش فرایند تحلیل شبکه یعنی بررسی تعداد زیادی از مقایسات زوجی برای کسب اوزان اهمیت معیارهایی که به یگدیگر وابستگی داخلی دارند از بین برد. در حالی که در این تحقیق فقط برای بدست اوردن اوزان بکاربرده شده وبرای رتبه بندی از روش دیگری (TOPSIS( استفاده شده است. تمامی دادها بصورت کمی از ترازنامه خود شرکتها گرفته شده است. 3- روش شناسي پژوهش از آنجا که رویکرد اصلی این تحقیق ارائه یك مدل حل مساله بهینه سازی می باشد لذا این تحقیق جنبه توصیفی ریاضی دارد و از نوع تحقیقات کاربردی است. جامعه تحقیق شامل شرکتهای سرمایه گذاری و پذیرفته شده در بازار بورس ایران می باشد که در مجموع 84 شرکت می باشد. داده های مورد نیاز تحقیق شامل شاخص های مالی شرکتهای سرمایهگذاری و مادر تخصصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در فاصله زمانی 1943-1948 می باشد.اطالعات مورد نیاز از نرم افزار تدبیر استخراج شده است. جهت پاسخگویی به سواالت تحقیق ترکیبی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره را بکار می گیریم. ابزارهای آنالیز تصمیم گیری چند معیاره ترکیبی در این تحقیق شامل تکنیكهای ANP (دیماتل فرایندتحلیل شبکه) و تاپسیس می باشد. نسبتهای مالی مورد اشاره در بخش مروری بر پیشینه تحقیق به 02

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی عنوان معیارهای موثر بر تصمیمات سرمایه گذاران در نظر گرفته شدهاند. جهت پاسخ به سواالت تحقیق در گام اول از تکنیك دیماتل برای برقرای ارتباط میان نسبتهای مالی استفاده گردید. سپس تالش شد که ترکیب جدیدی ازتکنیكANP (دیماتل و فرایند تحلیل شبکه) برای محاسبه اوزان نسبتهای مالی مورد استفاده قرار گیرد. در پایان از تاپسیس برای رتبه بندی شرکتهای استفاده می نماییم. تحقیق مذکوراز 4 بعد که همان نسبتهای مالی هستند و 24 ضابطه یا معیار تشکیل شده است در جدول شماره 1 تقسیم بندی و نحوه نامگذاری هر یك نمایش داده شده است. در این تحقیق برای انجام محاسبات از شناسه A 1 گیری استفاده شده است. A 48 تا برای نام گذاری شرکتها از نمادهای تا C 1 C 25 برای معیارهای تصمیم با توجه به اینکه نسبتهای مالی مربوط به 4 سال شرکتها مورد بررسی قرارگرفته لذا برای هر شرکت در هر سال یك رتبه بدست می آید. با استفاده از میانگین هندسی که مناسب ترین قاعده ریاضی برای ترکیب قضاوتها در تصمیم گیری چند معیاره است. رتبه کل شرکتها در 4 سال محاسبه می گردد. به منظور اطمینان از اعتبار مدل نیز از دو آزمون استفاده می گردد. در آزمون تکرار پذیری تاثیر حذف برخی از شرکتها بر نتیجه نهایی سنجیده می شود. بدیهی است که در این صورت رتبه بندی سایر شرکتها بایستی تا حد امکان 16 ثابت بماند. در آزمون رتبهای اسپیرمن رتبه بندی براساس برخی معیارها که عموما به عنوان معیارهای انفرادی رتبه بندی شناخته می شوند انجام شده و نهایتا با استفاده از آزمون رتبهای اسپیرمن میزان وابستگی رتبهها با رتبههای حاصل از مدل ترکیبی سنجیده می شود. یکی از امتیازات روش دیماتل نسبت به سایر روشهای تصمیم گیری بر پایه مقایسه های زوجی پذیرش بازخورد روابط است. یعنی در ساختار سلسله مراتبی حاصل هر عنصر می تواند برکلیه عناصر هم سطح سطح باالتر یا سطح پایین تر از خود تاثیر بگذارد و متقابال از تك تك آنها تاثیر پذیرد به بیان دیگر عناصر موجود در سیستم می توانند مستقل از یگدیگر نباشند.اهمیت و وزن هر عامل در سیستم نیز در نهایت نه فقط عوامل باال دست یا منحصرا عامل های پایین دست بلکه توسط تمامی عوامل موجود در سیستم )وبه عبارتی کل مدل( تعیین می شود. پذیرش روابط انتقال پذیر و توانایی نمایش کلیهی بازخورهای ممکن نیز دالیل برتری این شیوه نسبت سایر شیوه های متکی بر نظریه گراف ها است. در ادامه مراحل اجرای تکنیك دیماتل شرح داده خواهد شد. جدول شماره 1 : ابعاد نسبتهای مالي و معیارهای هر یك معیارها نسبت سرمایه در گردش خالص )1 C( نسبت سرمایه در گردش خالص به کل داراییها )2 C( نسبت جاری )3 C( نسبت آنی )4 C( نسبت گردش حسابهای دریافتنی )5 C( ابعاد نسبتهای نقدینگی )1 ( 05

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 معیارها نسبت متوسط دوره وصول مطالبات )6 C( نسبت گردش موجودی کاال )7 C( نسبت دوره گردش کاال )8 C( نسبت دوره عملیات )9 C( نسبت گردش مجموع داراییها )10 C( نسبت دفعات تحصیل هزینه )11 C( ابعاد نسبتهای فعالیت )2 ( نسبتهای اهرمی 3( ) نسبت بدهی ( 12 )C نسبت بدهیبه ارزش ویژه )13 C( نسبت حاشیه سود ناخالص )14 C( نسبت حاشیه سود خالص )15 C( نسبت بازده مجموع داراییها )16 C( نسبت بازده سهامداران عادی )17 C( نسبت گردش حقوق صاحبان سهام )18 C( نسبت سود هرسهم )19 C( نسبت قیمت به سود )20 C( نسبت ارزش دفتری )21 C( نسبت بازده سودسهام )22 C( نسبت پرداخت سود سهام )23 C( نسبت قیمت در انتهای دوره )24 C( نسبت )C 25( P/B نسبتهای سود آوری )4 ( نسبتهای ارزش بازار )5 ( 3-1- مراحل اجرای تکنیك دیماتل: قدم اول: عناصر مفروض را در رئوس یك دیاگراف قرار داده روابطی که می بایست حاکم بر ارتباطات بین ایستگاهها ( رئوس( باشد را معلوم خواهیم نمود و دیاگراف آن را رسم می کنیم. قدم دوم : شدت روابط نهایی بین عناصر را بصورت امتیاز دهی از صفر تا چهار تعیین نموده و ماتریس A تصمیم را تشکیل می دهیم. قدم سوم: برآورد ماتریس تاثیر مستقیم) S (: ماتریسs را می توان از طریق ماتریس تصمیم )A( بدست آمده در گام دوم بصورت و از طریق روابط 1 و 2 بدست آورد: S M A ) 1( 00

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی 1 1 M Min, n n max aij max a j1 i1 ij ) 2( که در روابط فوق a ij عناصر ماتریس A و n تعداد شاخصهای مورد بررسی می باشد. قدم چهارم: استخراج ماتریس مجموع تاثیر مستقیم )T( از طریق روابطه )9( و )8(: 1 T S S S S S I S S S I S I S S(I S )(I S) 2 3 h 2 h h 1 )9( S h 0 nn آنگاه و در نتیجه: که اگر h 1 T S I S, i, j 1,2,,n T t ij nn )8( d قدم پنجم : استخراج بردار r و از طریق ماتریسT : r [ r ] [ t ] i n1 ij n1 j1 d [ d ] [ t ] i 1n n n ij j1 1n )4( d j و ماتریسT مجموع سطر iام r i و ) j (r i -d با استفاده از r و که در رابطه فوق قدم ششم : محاسبه مجموع ستون jام ماتریسT می باشند. d های بدست آمده از رابطه )4(. مجموع ) j r )برای i d+ (r i +d j ) هر یك از عوامل تشکیل دهنده سیستم نشانگر اهمیت)وزن( آن عامل در سیستم است. مقدارr برای هر عامل نشانگر میزان تاثیر گذاری آن عامل بر سایر عامل های سیستم ومقدار d تاثیر پذیری عامل مذکور از سایر عوامل سیستم است. بنابراین متناظر با آن بیانگر شدت مشخص کنندهی مجموع تاثیرگذاری و r+d r+d تاثیرپذیری عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارتی عامل دارندهی بیشترین مقدار دارای بیشترین تعامل با سایر عوامل سیستم است. مقدار نهایی اثر گذاری هر عامل بر مجموعهی دیگر عوامل سیستم نیز از تفاضل r-d حاصل می شود به گونهای که: یك عامل تاثیر گذارقطعی است 0 r d r d یك عامل تاثیر پذیر قطعی است r d r d 0 09

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 قدم هفتم: یك دستگاه مختصات دکارتی به گونهیی که محور طولی آن برحسب مقادیر عرضی آن برحسب r+d r-d مدرج باشد تشکیل و موقعیت هر یك از عوامل موجود با نقطهیی به مختصات و محور (r-d, A:r+d) می آید] 2 [. در این دستگاه معین می شود و نمای گرافیگی سادهیی از ساختار نهایی حاصل از سیستم بدست 18 17 3-2- یافتن تاثیر اوزان بر اساس نقشه وابستگي شبکه با کمك فرآیند تحلیل شبکه دیماتل در این تحقیق از دیماتل نه تنها برای تاکید بر ارتباط بین فاکتورها بلکه برای بدست آوردن اوزان صحیح نیز استفاده می گردد. مدل ترکیبی جدید دیماتل و فرایند تحلیل شبکه برای بدست آوردن نتایج عملی و تعیین ارزشهای واقعی معیارهای نسبتهای مالی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین استفاده از قدرت فرآیند تحلیل شبکه و دیماتل بر اوزان تاثیر می گذارد و میتوان آنها را بر اساس نقشه وابستگی شبکه دیماتل بدست آورد. فرآیند تحلیل شبکه دیماتل )ANP( را از طریق گامهای زیر انجام می دهیم] 11 [: قدم اول: سوپر ماتریس بی وزن شده را گسترش می دهیم. برای اینکار ابتدا هر سطح را با مجموع درجات تاثیر بر اساس مجموع تاثیر ماتریس بدست آید. T بدست آمده از دیماتل نرمالیز می کنیم تا ماتریس T C T 1 C i n 1 j n c c... c c... c c c 11 c 12 11 1m1 1 1 j jm n nm j n c 1 m1 c i 1 c i 2 c i m i c n 1 c n 2 c nm n T T T 11 1j 1n C C C i1 ij in T T C TC C n1 nj T T T nn C C C )6( پس از آن T C را با مجموع درجات تاثیر نرمالیز می کنیم تا ماتریس T C α بدست آید. سپس ماتریس α T C را α11 نیز جهت بدست آوردن ماتریس T C نرمالیز می کنیم. در روابط 4 7 و 3 نحوه نرمالیزه کردن ماتریسها نمایش داده شده است. 1 j n c c... c c... c c 11 1m1 1 1 j jm n nm j n )7( 01

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی T C 1 i n c 11 c 12 c 1 m1 c i 1 c i 2 c i m i c n 1 c n 2 c nmn T T 11 1j 1n C C C T i1 ij T in C T C C n1 nj T T T nn C C C T m1 11 11 i cij j1 d t, i 1,2,..., m 1 )4( 11 11 11 11 t 11 / d1 t 1 j / d1 t 1m / d C C C 1 1 11 T = 11 11 11 11 i 1 i ij i im C C C 1 t / d t / d t / d i t m11 / d t m1j / d t m1m / d C C C 1 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 m1 m1 m1 11 11 t t j t = 11 11 i ij t t t t 1 t 1 t 11 11 1 1m C C C 1 11 1 im C C C 1 11 11 11 m1 m1 m1m C C C 1 )3( ماتریس تاثیر کلی بر اساس تکیه بر روابط بین گروهها )هربعد( در حقیقت سوپر ماتریس نرمالیز شده است. این نکته کمك می کند تا سوپر ماتریس بی وزن شده که در رابطه 11 نمایش داده شده است را بدست آوریم. W T C ' 1 i n c 11 c 12 c 1 m1 c i 1 c i 2 c i m i c n 1 c n 2 c nm n 1 j n c c... c c... c c W 11 i1 n1 C W W C C 1j ij nj W W W C C C W 1n W in W nn C C C 11 1m1 1 1 j jm n nm j n )11( بعالوه w 11 و w 12 را با استفاده از رابطه )11( می توان بدست آورد. اگر در ماتریس جای خالی یا صفر وجود داشت نشان دهنده این است که گروه یا ضابطه مستقل می باشد. به همین روش می توان W nn را نیز بدست c c c 11 i 1 m 1 1 )11( آورد. 01

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 11 11 ' W T c c c 11 1 j 1m1 t t 11 11 11 11 i 1 m11 C C C t11 11 11 1 j t ij t m1 j C C C t 11 11 11 1m t 1 im t 1 m1m C C C 1 t گام سوم: سوپر ماتریس وزن دار شده را محاسبه میکنیم که این ماتریس از مجموع روابط موثر در اندازه های ماتریس T بدست میآید که در رابطه )12( نمایش داده شده است. پس از آن هر سطح یا اندازه ماتریس با مجموع درجات تاثیر برای بدست آوردن T α نرمالیز استفاده می شود. j t t t 1 T = t t t 1 t t t 11 1 1n i ij in n nj nn )12( 11 1 j 1n t / d1 t / d1 t / d 1 j 1 t t t T i 1 ij in = t / d i t / d i t / d = i 1 ij i t t t n1 nj nn t / d n t / d n t / d n1 nj n t t t 11 1n in nn )19( سپس مطابق رابطه )18( ماتریس T α را در سوپر ماتریس بی وزن شده جهت بدست آوردن سوپر ماتریس وزن دار و نرمالیز شده ضرب می کنیم. W T w 11 i1 i n1 t W t W t W 1 j 1 ij nj t W t W t W 1n 1 in nn t W t W t W 11 1 n1 j ij nj n in nn )18( و در انتها برای بدست آوردن سوپر ماتریس حدی و اوزان سوپرماتریس رابطه )18( را آنقدر در خودش ضرب می کنیم تا بصورت ایستا در آید و اوزان را از آن استخراج می کنیم. 01

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی 19 3-3- تکنیك تاپسیس 21 21 تکنیك تاپسیس توسط یون و هوانگ پیشنهاد شده و یکی از پرکاربردترین روش های حل مسائل چند شاخصه می باشد. هدف اصلی این تکنیك انتخاب گزینه ای است که نزدیکترین فاصله اقلیدسی را به گزینه ایدهآل و دورترین فاصله اقلیدسی از ایدهآلترین گزینه منفی داشته باشد] 11 [. در این روش عالوه بر در نظر گرفتن فاصله یك گزینه A i از نقطه ایده آل فاصله آن از نقطه ایده آل منفی هم در نظر گرفته می شود. گامهای الزم جهت اجرای تکنیك تاپسیس به شرح زیر می باشد: قدم اول: تبدیل ماتریس تصمیم گیری موجود به یك ماتریس»بی مقیاس شده«با استفاده از رابطه )14(: n ij r ij m 2 rij i1 )14( قدم دوم : ایجاد ماتریس موزون V با استفاده از بردار w: w = {w 1,w 2,, w n } 11 1 j 1n V N.w nn m1 mj mn )16( که در رابطه فوق N ماتریس بی مقیاس شده و غیر صفر خواهد بود. w n n ماتریسی است قطری که فقط عناصر قطر اصلی آن قدم سوم: مشخص نمودن راه حل ایده ال مثبت.)14( (A + ) و راه حل ایده ال منفی( - A) بر اساس روابطه )17( و A + ={(max V ij j (min V ij j J ) i=1,2,,n}={v 1 +,V 2 +,, V j +,, V n + } )17( A - ={(minv ij j J), (minv ij j J ) i=1,2,,n}={v 1 -,V 2 -,,V j -,,V n - } )14( + A که گزینه ایدهآل مثبت و A - J=1,2,,n }=مربوط J به هزینه به سود{ j J={J=1,2,,nمربوط j} گزینه ایده آل منفی می باشد. بهطوریکه: 01

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 قدم چهارم: در این گام میزان فاصله یا اندازه جدایی مجاسبه میگردد که در واقع فاصله گزینه iام با ایده الها با استفاده از روش اقلیدسی می باشد و نحوه محاسبه آن بدین قرار است : n d i =فاصله گزینه ام i از ایده ال مثبت=+ 2 ( v ij v j ) j 1 = n 2 ( v ij v j ) j 1 1 2 1 2 فاصله گزینه ام i از ایده ال منفی= d i i=1,2,..,m i=1,2,..,m )13( )21( A i قدم پنجم : در این گام نزدیکی نسبی گزینهها به راه حل ایده آل محاسبه می گردد. محاسبه نزدیکی نسبی به راه حل ایدهآل با کمك رابطه 21 محاسبه می گردد: CLi d i d i d i, 0CL 1 i=1,2,.m i )21( قدم ششم: در این گام دسته بندی گزینهها بر اساس ترتیب نزولی میتوان گزینه موجود از مساله مفروض را دسته بندی نمود] 1 [. CL i + انجام میگردد و بر این اساس 4- نتایج پژوهش 01 با توجه به وجود معیارهای کمی و کیفی متعدد در انتخاب سبد سرمایه گذاری استفاده از مدل ترکیبی تصمیم گیری چند معیاره سبب ایجاد مدلی گردید که به شناسایی این معیارها و روابط بین آنها بپردازد. در این مدل با بدست آوردن وزن هر یك از معیارها تنها با داشتن اطالعات مالی شرکتها میتوان به رتبه بندی آنها پرداخت سرمایه گذاران را برای انتخاب مطمئن تر یاری نمود. برای ساختن نقشه وابستگی شبکه مدل از تکنیك دیماتل که تاثیر ابعاد نسبت های مالی را نشان می دهد استفاده شده است. نتایج نه تنها تاثیر اولویتها و توالی مهم ابعاد را نشان می دهد بلکه روابط بین ضابطهها را نیز مشخص می سازد. پس از تشکیل ماتریس و بدست آوردن روابط بین آنها بوسیله مدل دیماتل خروجی آن بعنوان ورودی برای مدل فرایند تحلیل شبکه استفاده می گردد. از فرآیند تحلیل شبکه دیماتل )ANP( برای بدست آوردن وزن هر ضابطه استفاده می گردد.در پایان با استفاده از تکنیك تاپسیس به رتبه بندی شرکتها می پردازیم. برای هر شرکت در هرسال یك رتبه بدست می آوریم. تجزیه و 22 تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار مطلب انجام می پذیرد. برای نمونه رتبه بندی سه شرکت دراین مقاله آورده شده است. برای انجام محاسبات از شناسه معیارهای تصمیم گیری استفاده شده است. تا A 1 A 3 برای نام شرکتها واز نمادهای برای تا C 1 C 25

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی اطالعات مربوط به روابط بین شاخص های مالی برای تهیه ماتریس تصمیم با کمك نظرخبرگان تهیه شده است. ابتدا از خبرگان وکارشناسان بازار سرمایه خواسته شد تا شدت روابط بین نسبتهای مالی ( 1 C تا C( 25 را امتیازدهی )1 بی تاثیرتا 8 بشدت تاثیر گذار( نمایند. دادههای مورد نیاز تحقیق شامل شاخص های مالی شرکتهای سرمایه گذاری و مادر تخصصی پذیرفته شده در بورس در سال 1944 می باشد که از نرم افزار تدبیر استخراج شده است. اطالعات مورد نظر که مربوط به 9 شرکت بورسی می باشد. برحسب معیارهای مختلف )نسبتهای مالی( که در واقع خالصه صورتهای مالی این شرکتها می باشد برای رتبه بندی و تصمیم گیری استفاده شده است. T C 4-1- محاسبه تاثیرات مستقیم و وابستگي بین معیارها با استفاده از دیماتل در ابتدا با استفاده از نظر خبرگان و کارشناسان بورس ماتریس A که در جدول شماره 2 نمایش داده شده است را تشکیل دادیم که معیارهها در سطر و ستون آن قرار گرفتهاند. سپس با استفاده از روابط گفته شده در بخش روش تحقیق ماتریسهای T C و T و روابط بین معیارها را بدست آوردیم که در جدول )9( ماتریس تاثیر مستقیم نمایش داده شده است. از طریق این ماتریس جداول 8 و 4 و 6 که میزان اثر هریك از معیارها بر هم می باشند را بدست می آوریم. درجدول شماره )4( ستون اول نام ابعاد ستون دوم جمع سطرهای ماتریس ستونهای ماتریس T T ستون سوم مجموع وستونهای چهارم و پنچم جمع و تفریق مجموع سطری و ستونی را نشان می دهد. بر اساس نتایج بدست آمده نسبتهای سود آوری و ارزش بازار 9/441- پذیری و وابستگی را از دیگر ابعاد می پذیرند. و 8/181 - بیشترین تاثیر درجدول )6( نیز ستون اول نام معیارها در ستونهای دوم وسوم مجموع سطری و ستونی ماتریسT و ستونهای چهارم وپنجم جمع وتفریق مجموع سطری وستونی را نشان می دهد. همانطوری که از جداول )8( )4( و )6( پیداست بین معیارها مجموع بازده داراییها با مقدار 1/241- r i -d j = وحاشیه سود خالص با مقدار 1/144- و حاشیه سود ناخالص با مقدار 1/114- بیشترین تاثیر پذیری و وابستگی را از دیگر معیارها می پذیرند. در بین ابعاد و 5 4 )به ترتیب نسبتهای سود آوری و ارزش بازار( بیشترین تاثیر پذیری را از دیگر معیارها می پذیرند شکل شماره )1( تاثیر گذاری و تاثیر پذیری ابعاد نسبتهای مالی را نشان می دهد. 4-2- محاسبه اوزان به کمك مدل فرآیند تحلیل شبکه دیماتل )ANP( پس از آنکه با استفاده از تکنیك دیماتل وابستگی تاثیرات میان معیارها را اندازه گیری کردیم می بایست اوزان نسبتهای مالی را معین نماییم. سوپر ماتریسW را با کمك ماتریس T C که در جدول )2( نمایش داده شده است استخراج می نماییم. سپس با استفاده از ماتریس T که در جدول شماره )9( نمایش داده شده است و با کمك رابطه )19( سوپر ماتریس نرمالیز شده ستونی را بدست می آوریم و با ضرب کردن 03

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 سوپر ماتریس نرمالیز شده ستونی در خودش این ماتریس به حالت ایستا در آمده و می توان اوزان را از آن استخراج نمود. با توجه به جدول ) 7 (که اوزان در ستون سوم ان امده است.بیشترین اوزان بترتیب مربوط به نسبت بازده مجموع داراییها با مقدار 1/1447 نسبت حاشیه سود خالص با مقدار 1/1449 و نسبت حاشیه سود با مقدار 1/1484 می باشد. همچنین کمترین اوزان مربوط به نسبت متوسط دوره وصول مطالبات با مقدار 1/1146 می باشد و در کل نسبتهای سودآوری دارای بیشترین وزنها می باشند. جدول شماره )2(- ماتریس تصمیم A 92

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی جدول شماره )3( ماتریس T c 4-3- رتبه بندی شرکتها با تاپسیس با داشتن اوزان و مقادیر استخراج شده نسبتهای مالی ( 25 C تا 1 C( به رتبه بندی شرکتها می پردازیم. برای انجام اینکار نسبتهای مالی سال 1944 سه شرکت از بازار بورس ایران رااز نرم افزار تدبیر استخراج مینماییم. آنها را با شناسه A 2 A 1 و A 3 که به ترتیب شرکت سرمایهگذاری صنایع بهشهر بانك پارسیان و شرکت سرمایهگذاری توسعه ملی می باشند نامگذاری نمودیم. با استفاده از روش تاپسیس رتبه بندی شرکتها را انجام می دهیم. مقادیر + CL شرکتهای مورد نظر به صورت زیر میباشد: CL + A 1 =0.527 CL + A 2 =0.505 CL + A 3 =0.480 پس با توجه به مقادیر فوق نتیجه رتبه بندی به قرار زیر خواهد بود A 1 >>A 2 >>A 3 در ضمن مقادیر نسبتهای مالی سه شرکت و همچنین اوزان بصورت درون ابعادی در جدول شماره 7 آورده شده است. 95

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 imensions جدول شماره )4(- ماتریس تاثیر نهایي T 1 2 1 1.79 1.33 1.27 2.63 9.27 2 2.48 2.64 1.74 9.76 8. 74 3 1.21 1.24 1.73 1.49 2. 84 4 1.71 1.42 1.14 9.19 9. 46 2.26 2.14 1.61 8.82 8. 44 5 3 4 5 imensions جدول شماره )5(- مجموع تاثیرات ابعاد مختلف r i d i r i+d i r i-d i 1 11.36 3.84 21.82 1.41 2 14.87 3.31 24.93 4. 46 3 7.48 6.62 18.16 1. 32 4 11.71 14.44 27.46-8. 18 14.94 13.21 98.44-9. 44 5 جدول شماره )6(- نتایج نهایي آنالیز معیارها r i-d i r i+d i d i r i Criteria -1.48 4. 22 9. 19 2. 13 C 1 1.18 8. 76 1. 41 2. 34 C 2-1.16 8. 73 2. 84 2. 92 C 3 1.64 8. 32 2. 19 2. 74 C 4 1.84 9. 32 1. 29 2. 63 C 5 1.41 9. 41 1. 14 2. 64 C 6 1.12 8. 13 1. 83 2. 61 C 7 1.14 8. 68 1. 74 2. 46 C 8 1.96 8. 87 2. 14 2. 81 C 9 1.16 8. 86 2. 21 2. 26 C 10 1.13 8. 47 2. 99 2. 28 C 11 1.44 8. 77 2. 11 2. 66 C 12 1.84 8. 49 2. 13 2. 68 C 13-1.12 4. 83 9. 24 2. 28 C 14-1.16 4. 47 9. 91 2. 26 C 15 90

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی r i-d i r i+d i d i r i Criteria -1.24 4. 67 9. 84 2. 21 C 16-1.99 4. 22 2. 74 2. 88 C 17-1.86 4. 61 9. 19 2. 44 C 18-1.13 8. 44 2. 48 2. 98 C 19-1.61 4. 86 9. 19 2. 89 C 20-1.48 4. 16 2. 34 2. 11 C 21-1.34 4. 14 9. 17 2. 12 C 22-1.74 8. 47 2. 63 1. 31 C 23-1.24 8. 24 2. 24 2. 11 C 24-1.13 4. 11 2. 64 2. 84 C 25 شکل شماره )1( - تاثیر گذاری و تاثیر پذیری ابعاد نسبتهای مالي 5- نتیجهگیری بر اساس اهداف پژوهش تالش گردید همبستگی و ارتباط بین معیارهای انتخاب شرکت ها برای سرمایه گذاری تعیین گردیده مدلی برای تصمیم گیری درست سرمایه گذاران و معیارهای مهم کمی در انتخاب شرکت ها برای سرمایه گذاری ارائه گردد. مدل ترکیبی ارائه شده جهت تعیین وابستگی روابط میان معیارهای مختلف یك تصمیم با کمك تکنیكهای دیماتل و فرایند تحلیل شبکه و تاپسیس می باشد. دراین چهارچوب رتبه بندی شرکتهای سرمایه گذاری و مادر تخصصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایران به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید. برخالف روش های سنتی تصمیم گیری چند معیاره که مبتنی 99

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 بر فرض عدم وابستگی میان معیارهای تصمیم می باشند مدل ترکیبی ارائه شده متد تصمیم گیری جدیدی است که می تواند با در نظر گرفتن همه گونه وابستگی به شکل نظام یافته به حل مسئله اقدام نماید. جهت پاسخ به سوال اول تحقیق یعنی معیارهای مهم در انتخاب شرکتها نتایج تاثیر پذیری و تاثیر گذاری نسبتهای مورد نظر که در جدول شماره )4( نمایش داده شده است نشان داد که توالی تاثیر ابعاد نسبتهای نقدینگی و بدهی با مقادیر 4546 و 1541 بیشترین تاثیر گذاری و نسبتهای ارزش بازار و سود آوری بیشترین تاثیر پذیری را دارند. ازنظر معیارها نیز نسبتهای بازده مجموع داراییها نسبت حاشیه سود خالص و نسبت حاشیه سود خالص بیشترین وابستگی و تاثیر پذیری را از دیگر معیارها دارند. از نظر نتیجه وزن نسبتهای بازده مجموع داراییها نسبت حاشیه سود خالص و نسبت حاشیه سود ناخالص دارای بیشترین اهمیت می باشند و کمترین اوزان مربوط به نسبت متوسط دوره وصول مطالبات نسبتهای گردش حسابهای دریافتنی و گردش موجودی کاال می باشند. برای رتبه بندی شرکتها نیز از تاپسیس استفاده گردید و بر این اساس سرمایه گذاری صنایع بهشهر باالترین رتبه را بدست آورد. همچنین از روش فرآیند تحلیل شبکه دیماتل )ANP( برای تعیین اوزان استفاده گردید که در آن نیازی به برقراری روابط بین معیارها که روشی بسیار وقت گیر در فرایند تحلیل شبکه می باشد نیست و در آن از خروجی دیماتل برای تشکیل سوپر ماتریس استفاده می شود. از نظر نتیجه وزن نسبت های بازده مجموع دارایی ها با مقدار 151447 نسبت حاشیه سود خالص با مقدار 151449 و نسبت حاشیه سود ناخالص با مقدار 151484 دارای بیشترین اهمیت می باشند و کمترین اوزان مربوط به نسبت متوسط دوره وصول مطالبات با مقدار 151146 نسبت های گردش حساب های دریافتنی و گردش موجودی کاال با مقادیر به ترتیب 151138 و 151297 می باشند. همچنین بر اساس آنچه در چدول )6( نمایش داده شده است این پژوهش نشان می دهد که معیار پر کاربرد سود هر سهم که عموما توسط سرمایه گذاران و سهامداران برای ارزیابی شرکتها استفاده می شود به تنهایی معیار مناسبی نیست و پیشنهاد می گردد که مدل چند معیاره ارائه شده جایگزین روش های ارزیابی جداگانه شود. همچنین نتیجه پژوهش در تحقیقات دیگری مورد تایید قرار گرفته است مهدیه) 1946 ( برای مقایسه دو روش تصمیم گیری تاپسیس و تخصیص مالی جهت اولویت دهی به شرکتهای بورسی گروه صنعت خودرو وساخت قطعات ابتدا با استفاده از انتروپی شانون به وزن دهی معیارها پرداخت و نشان داد که نسبت نرخ بازده سرمایه گذاری وحاشیه سود عملیاتی به ترتیب با اوزان 15234 و 15197 شاخص مهمی برای ارزیابی عملکرد شرکتها هستند. که با یافته تحقیق مطابقت کامل دارد. نبی موالیی هکانی )1974( درتحقیقی با عنوان طراحی مدل تصمیم گیری چند معیاره مبنی بر تئوری خاکستری به رتبه بندی شرکتهای سرمایه گذاری و مادر تخصصی پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار پرداخت. نشان دادکه معیارهای فروش خالص سود ویژه و دارایی های ثابت به ترتیب دارای باالترین اهمیت اوزان می باشند.این 91

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی موضوع نیز مقایسه نتایج را باپژوهش موالیی هکانی) 1947 ( که فقط با اطالعات 94 شرکت و 29 معیار ومهدیه )1946( که با اطالعات 21 شرکت و 21 معیار انجام گرفته اند تایید می گردد. برای پاسخ به سوال دیگر تحقیق جهت تهیین مناسب ترین سبد سرمایه گذاری از تاپسیس که یکی از روشهای ساده و کاربردی تصمیم گیری چند معیاره می باشد استفاده گردیده است. این روش معیارهای متعدد را بطور همزمان لحاظ می نماید و گزینه ای را انتخاب می کند که نزدیکترین فاصله اقلیدسی را به گزینه ایده ال و دورترین فاصله اقلیدسی از گزینه ایده ال منفی دارد. از دیگر نکاتی که در این پژوهش مد نظر قرار گرفت عدم وجود حساسیت نسبت به حذف و یا افزایش گزینه ها)شرکتها( بود که هیچ گونه تغییری در رتبه بندی آنها ایجاد نگردید. این موضوع نشان می دهد که در شرایط مختلف می توان به مدل جهت تصمیم گیری اعتماد کرد. در پایان رتبه بندی شرکتهای بازار بورس بدین صورت که شرکت الومینیوم ایران پتروشیمی خارک و سرمایه گذاری صنایع بهشهر در طول 4 سال به ترتیب اول تا سوم هستند. همچنین شرکت های صنایع آذرآب و نورد آلومینیوم هرمزگان و هپکو به ترتیب سه شرکت آخر رتبه بندی بودند. در تحقیقات آتی پیشنهاد می گردد که تحقیقاتی با استفاده از مدل ترکیبی فرآیند تحلیل شبکه دیماتل )ANP( و ویکور به بررسی معیارهای کیفی نظیر اعتبار و برند شرکتها که در تصمیم گیری سرمایه گذاران نقش اساسی دارد جهت انتخاب و رتبه بندی استفاده نماید. جدول شماره )7(- نسبتهای مالي سه شرکت و همچنین اوزان بصورت درون ابعادی اوزان در کل اوزان در داخل نسبتهای مالي A 1 A 2 A 3 1.1494 نسبتهای نقدینگی) 1 ( نسبت سرمایه در گردش خالص) 1 C( 1.9224 1.1834 49449 17296111 2466619 نسبت سرمایه در گردش خالص به کل داراییها) 2 C( 1.1322 1.1234 83.17 7.33 29.33 1.2439 نسبت جاری) 3 C( 1.1934 2.48 1.13 9.41 1.2261 نسبت آنی) 4 C( 1.1987 2.48 1.34 9.64 1.1433 نسبتهای فعالیت) 2 ( نسبت گردش حسابهای دریافتنی) 5 C( 1.1219 1.1138 1.97 1.11 1.81 نسبت متوسط دوره وصول مطالبات 6( )C 1.1169 1.1146 374.42 34681.88 314.94 1.1842 نسبت گردش موجودی کاال) 7 C( 1.1297 1.11 1.11 1.11 1.1421 نسبت دوره گردش کاال) 8 C( 1.1231 1.11 1.11 1.11 91

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 اوزان در کل اوزان در داخل نسبتهای مالي A 1 A 2 A 3 1.2149 نسبت دوره عملیات) 9 C( 1.1999 373.42 34681.88 316.94 نسبت گردش مجموع داراییها) 10 C( 1.2293 1.1944 1.12 1.11 1.19 1.1171 نسبتهای اهرمی) 3 ( 1.9834 نسبت دفعات تحصیل هزینه) 11 C( 1.1978 2.69 8747.18 96.91 1.9136 نسبت بدهی) 12 C( 1.1982 81.96 32.38 4.46 1.9913 نسبت بدهیبه ارزش ویژه )13 C( 1.1948 71.24 1914.36 3.96 1.2694 نسبتهای سود آوری) 4 ( 1.2164 نسبت حاشیه سود ناخالص) 14 C( 1.1484 111.11 111.11 111.11 1.2133 نسبت حاشیه سود خالص) 15 C( 1.1449 61.48 81.74 79.14 1.2131 نسبت بازده مجموع داراییها) 16 C( 1.1477 4.32 1.42 4.61 نسبت بازده سهامداران عادی )C 17( 1.1782 1.1843 14.13 24.77 3.82 نسبت گردش حقوق صاحبان سهام) 18 C( 1.1311 1.1411 24.13 61.72 12.47 1.9161 نسبتهای سود آوری) 5 ( 1.1947 نسبت سود هرسهم) 19 C( 1.1823 28.16 64.47 116.92 1.1472 نسبت قیمت به سود) 20 C( 1.1837 69.12 96.91 11.64 1.1481 نسبت ارزش دفتری) 21 C( 1.1847 1274.97 2123.81 9932.46 1.1619 نسبت بازده سودسهام) 22 C( 1.1411 1.11 1.18 1.14 1.1934 نسبت پرداخت سود سهام) 23 C( 1.1881 7.18. 8.32 1.46 1.1144 نسبت قیمت در انتهای دوره) 24 C( 1.1964 1424 2932 1293 1.1967 نسبت )C 25(P/B 1.1892 1.21 1.14 1.97 فهرست منابع سامانی بابك ماکویی احمد و محمد همایون صدر الهیجانی ) 1947 (.»ارزیابی چالش های شرکت های ایرانی در پروژه های نفت وگاز به روش دی ماتل«مجله علمی پژوهشی شریف شماره 121-84 123 ابزری مهدی صمدی سعید و هادی تیموری) 1947 (.»بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری در سهام بورس اوراق بهادار«دوفصلنامه علمی پژوهشی جستارهای اقتصادی سال 4 شماره 11 162-.197 91

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی آذر عادل و علی رجب زاده) 1941 (. تصمیم گیری کاربردی بر رویکرد M.A..M چاپ اول تهران نشر نگاه دانش. اسالمی بیدگلی غالمرضا و مرتضی احمدی اول) 1943 (.»بررسی عوامل اثرگذاری بر ارزیابی طرح های کارآفرینانه در شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر«فصلنامه توسعه کارآفرینی سال دوم شماره.117-123 4 باقر زاده آذر محمد وبهروز دری ) 1943 (.»بکارگیری فرایند تحلیل شبکه جهت انتخاب بهترین تامین کننده در زنجیره تامین«مدرس علوم انسانی-پژوهشهای مدیریت در ایران دوره 18 شماره 27-8 87. اصغرپور محمدجواد )1944(. تصمیم گیری چند معیاره چاپ هفتم انتشارات دانشگاه تهران. اصغرپور محمدجواد )1942(. تصمیم گیری گروهی و نظریه بازی ها با نگرش تحقیق در عملیات چاپ اول انتشارات دانشگاه تهران. اصغرپور محمدجواد )1979(. تصمیم گیری گروهی با نگرش تحقیق در عملیات تهران انتشارات دانشگاه تهران. الوانی مهدی )1974(. مدیریت عمومی چاپ سیزدهم تهران نشر نی. پرتویی علی) 1977 (. تصمیم سلسله مراتبی تهران دانشگاه تربیت مدرس. تبریزی عبده و پرویز مشیر زاده مویدی) 1978 (. مدیریت مالی چاپ هفدهم تالیف وستون فرد بریگام یوجین تهران انتشارات آگاه. توکلی محمدی محمد و مصطفی قاضی زاده )1944(. «بررسی رفتار مدیران سرمایه گذار و تحلیل گران مالی در مورد پیش بینی بازار و انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران«. دوماهنامه پژوهشی دانشور رفتار دانشگاه شاهد شماره 1-94 11. جبل عاملی فرخنده و احسان رسولی نژاد) 1943 (.»بکارگیری مدل فرایند تحلیل شبکه ای در رتبه بندی شعب بانکی مطالعه مودی:بانك صادرات«فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال 14 شماره.117-44 128 جعفرنژاد احمد احمدی احمد ومحمد حسن ملکی) 1931 (.»ارزیابی تولید ناب بااستفاده از رویکرد ترکیبی تکنیکهای دی ماتل و فرایند تحلیل شبکه«مطالعات مدیریت صنعتی دانشگاه عالمه طباطبایی شماره 21. جهان خانی علی و علی پارساییان )1973(. مدیریت مالی جلد اول تالیف ریموند پی نووا تهران انتشارات سمت. حاله حسن و حسین کریمیان) 1943 (.» انتخاب مناسبترین ساختار برای بهبود قابلیت اعتماد سیستم با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای«. نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید شماره 9 جلد.28-92 21 91

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 دستگیر محسن )1963(. مدیریت مالی تالیف جیمزسی ون هورن چاپ اول تهران نشر علوم دانشگاهی. سید جوادین سید رضا) 1942 (.مبانی سازمان تهران انتشارات دانشگاه تهران. شاه علیزاده کلخوران محمو ضیایی محمد وحید و مهدی الوانی) 1947 (. «مدل انتخاب مدیران با متدلوژی.»AHP-ematel فصلنامه مدیریت شماره.21-92 12 صدر ارحامی مهدی) 1974 (. مدیریت مالی جلد اول تهران نشر فرناز. عالم تبریز اکبر و محمد باقرزاده آذر) 1944 (.»فرایند تحلیل شبکه فازی وتاپسیس تعدیل شده در فرایند گزینش تامین کننده«.پژوهشهای مدیریت سال دوم شماره 183-9 141. عمل نیك محسن صادق و ایوب انصاری نژاد) 1943 (.»یافتن رابطه علت ومعلولی ورتبه بندی عوامل بحرانی موفقیت وشکست پروژه های پیاده سازی سیستمهای اطالعاتی به کمك ترکیب روش های تحلیل فرایند شبکه و دی ماتل فازی گروهی«.مهندسی صنایع سال 88 شماره 9. فرتوک زاده حمیدرضا و حمید رضا نوابی کاشانی) 1944 (.»شناسایی و اولویت بندی ریسك های راهبردی شرکت های سرمایه گذاری: مطالعه موردی شرکت سرمایه گذاری غدیر«اندیشه مدیریت سال سوم شماره دوم 167-137. فرحی سبکبار حسنعلی بدری علی مطیعی لنگرودی حسن وحجت اله شریفی) 1943 (»سنجش میزان پایداری نواحی روستایی برمبنای مدل تحلیل شبکه با استفاده از تکنیك بردا مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا«.پژوهش های جغرافیای انسانی شماره 194-72 146. موالیی هکانی نبی) 1947 (.»طراحی مدل تصمیم گیری چند معیاره مبنی بر تئوری خاکستری«شیراز پایان نامه کارشناسی ارشد. نجف آبادی مهدیه) 1946 (.»کاربرد مقایسه ای روش تخصیص خطی و تکنیك اولویت بندی ترجیحات بر مبنای نزدیکی به جواب بهینه)تاپسیس( برای ارزیابی مالی. نجفی اسداله) 1943 (.»بکارگیری فرایند تحلیل شبکه ای درتحلیل چالش های ساختاری ومحیط اجرایی سازمان در مدیریت پروژه ها«.نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید شماره 1 جلد 21.69-76 نخعی کمال آبادی عیسی و محمد رضا باقری )1947(.»ارائه یك مدل تصمیم گیری برون سپاری فعالیت های تولیدی به کمك تکنیك های دانشگاه آزاد سنندج شماره 4 27-86. ANP و ematel در محیط فازی«. مجله مدیریت صنعتی یوسفی محمد قلی و صمد عزیز نژاد )1947(.» بررسی عوامل تعیین کننده سرمایه گذاری خصوصی ایران با روش خود توضیح برداری«1-29. - Chen,Tinghao. and Kuo Shun Sun(2011). Exploring The Strategy To Improve Citizens Participations On Recreational Sports. Knowledge-Based Systems, No34. 91

کاربرد ترکيب دی ماتل تحليل شبکه و تاپسيس در... / علي محمدی اميرعباس سامي نيا و احسان جوانمردی Hsien Tsai,Wen and Wen,Chin Chou(2009). Selecting Management Systems For Sustainable evelopment In SMEs: A Novel Hybrid Model Based On EMATEL, ANP and ZOGP Expert system with application, VOL.36, PP.1444-1458. Hsien Tsai,Wen;Chin Chou,Wen and Chien,Laie(2010). An Effective Evaluation Model And Improvement Analysis For National Park Websites: A Case Study Of Taiwan.Tourism Management,VOL.31,PP.936-952. Kue Chen, Jui. and Shuo Chen, I (2010). using novel conjuctive MCM approach based on EMATEL, fuzzy ANP, and TOPSIS as an innovation support system for Taiwanese higher education Expert system with application, VOL.37, PP. 1981-1990. Lang Tseng,Ming(2011). Using a Hybrid MCM Model To Evaluate Firm Environmental Knowledage Management In Uncertainty.Applied SoftComputing, VOL.11, PP.1340-1352. Lin Huang, Yong and Lee Chan, Pin and Chang Peng, Ta and Ting I, Hsin(2008). multiattribute group decision making model under the condition of uncertain information automation in construction, VOL.17, PP.729-297. Liu Hua,Chui.&Tezeng Hshiung,Gwo and Lee Huei,Ming.(2012) Improving tourism policy implementation-the use of hybrid MCM models, Tourism Management,NO.33.pp.413-426. Liou,James J.H; Wang,H.S ;Hsu,C.C and S.L,Yin. A Hybrid Model For Selection Of An Outsourcing Provder Applied Mathematical Modelling, VOL.35,PP.5121-5133. Rong Jerry Ho,Wen. and Lung tsai, Chih and Hshiung tzeng, Gwo and Kai Fang, Sheng(2011). Combined EMATEL technique with a novel MCM model for exploring Portfolio selection based on CAPM Expert system with application, VOL.38,PP.16-25. Shiung Wu, Cheng ;Tsai Lin, Chin and Chuan Lee(2010). Optimal Marketing Strategy:A ecision - Making With ANP and TOPSIS. Int.J.Production Economics,VOL.127, PP.190-196. Shiung Lee, Wen and Yi Huang. Alex and Chunchen, Chih and Ming Cheng, Chiao(2011). analysis of decision making factors for equity investment by EMATEL and Analytic Network Process Expert system with application, VOL. 38, PP.1-9. Shiung Lee, Wen and Wei,shan Tu (2011). Combinded MCM Techniques For Exploring Company Value Based On Modigliani- Miller Theorem Expert system with application, VOL. 38, PP.8037-8044. Wen Wu, Wei(2008). Choosing knowledge management strategies by using a combined ANP and EMATEL approach Expert system with application, VOL.35,PP.828-835. Wie Cek, Margaret.M(2008). Multiple Criteria decision making for engineering. Omega,VOL.36,PP.337-339. Yi Wu,Hung; Kuei Lin,Yi and Chi Hsiang Chang (2008). Performance Evaluation Of Extension Education Centers In Universities Based On The Balanced Scorecard. Evaluation And Program Planning,VOL.34,PP. 37-50. یادداشت ها 1 Tomas Saaty 2 Battelle Memorial 3 YOON 4 Hwang 5 City-block-distance 6 Borda 7 Wei - Wen Wu 93

فصلنامه مهندسي مالي و مديريت اوراق بهادار/ شماره بيست و چهارم/ پائيز 5931 8 Wen-Hsien Tsai 9 Wen-Chin Chou 10 Jui kuei chen 11 Shuo chen 12 Chen-Shiung Wu 13 Wen Rong Jery Ho 14 CAPM(Capital Asset Pricing Model) 15 Modigliani-Miller 16 Spearman 17 NRM 18 EMATEL-based analytic network process(anp) 19 Topsis 20 Yoon 21 Hwang 22 Matlab 12