Πειραματικό Δ.Σ. Φλώρινας Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Πουγαρίδου Παρασκευή Τάξη : Δ «Μια ιστορία ταξιδεύει» ή «Ανακαλύπτοντας τα μυστικά των εποχών» 1. Σύντομη περιγραφή του προγράμματος Πρόκειται για ένα πρόγραμμα δημιουργικής γραφής που αναπτύσσεται συγχρονικά σε πολλά σχολεία, τα οποία συνεργάζονται σχηματίζοντας μικρές ομάδες. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν οι 2 η και η 7 η Εκπαιδευτική Περιφέρεια Ν. Θεσσαλονίκης, η 3 η του Ν. Πέλλας, η 3 η του Ν. Σερρών και η 1 η του Ν. Φλώρινας. Δυο τάξεις, διαφορετικών σχολείων και διαφορετικών νομών συστήνουν μια ομάδα που πραγματεύεται ένα κοινό θέμα. Με αφετηρία το κοινό ερέθισμα, οι μαθητές της μιας τάξης ξεκινούν μια ιστορία και οι μαθητές της άλλης τάξης τη συνεχίζουν.συνεργαστήκαμε έτσι με την Ε και την Στ τάξη του Δημοτικού Σχολείου Βαλτοτοπίου Σερρών. Καθώς το σχολείο είναι ολιγοθέσιο οι δυο τάξεις λειτουργούν σε ένα τμήμα. 2. Θέμα project κριτήρια επιλογής θέματος Η ιδέα της επικοινωνίας με ένα σχολείο από μακριά και της από κοινού συγγραφής μιας φανταστικής ιστορίας ήταν ιδιαίτερα ελκυστική για τους μαθητές. Ζήτησαν μάλιστα να στείλουν και προσωπικά τους αντικείμενα (φωτογραφίες, επιστολές γνωριμίας, τουριστικό οδηγό γλυκά κουταλιού) για να γνωρίσουν τους «συντρόφους τους συγγραφείς». 3. Σκοπός και στόχοι
3.1. Σκοπός: Η όλη διαδικασία στόχευε στην καλλιέργεια δεξιοτήτων παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου, στην ενίσχυση της αυτοέκφρασης, στη διαμόρφωση του κατάλληλου κλίματος που θα δώσει διέξοδο στο συναισθηματισμό και τη φαντασία των μαθητών. 3.2.Στόχοι Ειδικότερα, το πρόγραμμα επιδιώκει να βοηθήσει τους μαθητές: Α) Γνωστικά: 1) να παραγάγουν προφορικό και γραπτό λόγο με αφορμή έναν πίνακα, ένα ποίημα, ένα κείμενο 2) μαθαίνοντάς τους τρόπους με τους οποίους θα βάζουν σε σειρά και θα οργανώνουν τις ιδέες τους δημιουργώντας ιστορίες με πλοκή 3) να φτιάξουν ενδιαφέροντες ήρωες-πρωταγωνιστές ιστοριών, εξοικειώνοντάς τους με τεχνικές δημιουργικής γραφής 4) να εξασκηθούν στη συγγραφή ποικίλων ειδών του κειμένου 5) να βελτιώσουν ασυνείδητα τον γλωσσικό τους πλούτο Β) Συναισθηματικά: 1) να ενισχυθεί η συγγραφική αυτοεκτίμηση του μαθητή (Γρόσδος, 2014: 5) 2) να ξεπεράσουν τον «φόβο του λευκού χαρτιού» 3) να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, αντιμετωπίζοντας τη συγγραφή ως μια ευχάριστη διαδικασία 4) να καλλιεργήσουν δεξιότητες συνεργασίας, αμοιβαιότητας, αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού 5) να ενθαρρυνθούν στην αυτοέκφραση 6) να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της εργασίας τους στην ολομέλεια της τάξης με θάρρος και σιγουριά. 4. Πεδία σύνδεσης με το Πρόγραμμα Σπουδών
Κατά τη διάρκεια εκπόνησης του project έλαβαν χώρα δραστηριότητες που συνδέονταν με τα μαθήματα της Γλώσσας, της Μελέτης Περιβάλλοντος, των Εικαστικών. 5.Οργάνωση, χρονική διάρκεια προγράμματος Η τάξη αποτελείται από 23 μαθητές, 11 κορίτσια και 12 αγόρια. Σχηματίστηκαν 2 ομάδες εργασίας. Τέλος, διαμορφώθηκε ένα χρονοδιάγραμμα 10 εβδομάδων, ενώ αποφασίστηκε να αφιερώνονται 2 ώρες εβδομαδιαία. Η όλη διαδικασία ξεκίνησε να εφαρμόζεται στην τάξη αρχές Μαρτίου. 6.Πορεία ανάπτυξης δραστηριοτήτων Η μέθοδος project θεωρήθηκε η καταλληλότερη για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής. Οι εκπαιδευτικοί των δυο τμημάτων (Πουγαρίδου Παρασκευή, Χρύσα Καρρά, Διονύσης Λιάτσας), αποφάσισαν να ξεκινήσουν το ταξίδι της ιστορίας από τον πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη «Οι τέσσερις εποχές». Οι μαθητές των δυο τμημάτων χωρίστηκαν σε δυο μεγάλες ομάδες, καθεμιά από τις οποίες θα ασχολούνταν με ένα από τα τέσσερα πρόσωπα του πίνακα. 6.1. Σύνθεση των ιστοριών Σύμφωνα με τον αρχικό μας προγραμματισμό τα παιδιά από το Βαλτοτότι θα επικεντρώνονταν στα πρόσωπα του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, ενώ τα παιδιά από τη Φλώρινα θα ασχολούνταν με τα πρόσωπα της άνοιξης και του χειμώνα. Στον σχεδιασμό των διδασκόντων προβλεπόταν η δημιουργία δυο ιστοριών από κάθε σχολείο, σχετικών κάθε φορά με μία από τις δυο εποχές, ενθαρρύνοντας ωστόσο οποιαδήποτε εναλλακτική ή πρωτότυπη πρόταση θα προέκυπτε κατά τη διδακτική διαδικασία. Η ιστορία της κάθε ομάδας θα έμενε ημιτελής και θα ολοκληρωνόταν από την ομάδα των παιδιών του συνεργαζόμενου σχολείου. Αποφασίσαμε έτσι να παρουσιάσουμε τον πίνακα στις τάξεις μας (https://www.pinterest.com/pin/204350901814382627/) και να τον επεξεργαστούμε μαζί με τα παιδιά, εστιάζοντας στις προσωπικές τους ερμηνείες, στις νοηματοδοτήσεις τους, στον τρόπο που προσλαμβάνουν το εικαστικό έργο. Καλέσαμε τους μαθητές να τον παρατηρήσουν και να
τον περιγράψουν. Τα παιδιά γρήγορα εστίασαν στα 4 πρόσωπα, ενώ παρατήρησαν ότι υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα καλέσαμε να βρουν φρούτα ή λουλούδια πάνω στο έργο και να τα συνδέσουν με τα πρόσωπα που απεικονίζονται. Έπειτα, τα παιδιά κλήθηκαν να παρατηρήσουν τα ρούχα και την έκφραση του κάθε προσώπου. Αυτά περιέγραψαν τα τέσσερα πρόσωπα και σχολίασαν ότι πρόκειται για εκφράσεις των εποχών με τις συνδηλώσεις τους (φρούτα, αέρας, λουλούδια κ.λ.π.). Στη συνέχεια απευθύναμε στα παιδιά ανοιχτές ερωτήσεις όπως: Ποια μορφή νομίζεις ότι είναι η πιο όμορφη στον πίνακα; Γιατί; Ποιο αντικείμενο του πίνακα σου αρέσει περισσότερο; Γιατί νομίζεις ότι ο ζωγράφος το χρησιμοποίησε; Τι νομίζεις ότι ήθελε ο ζωγράφος να πει με αυτόν τον πίνακα; Γιατί πιστεύεις ότι ο ζωγράφος δεν έφτιαξε γελαστά πρόσωπα; Αν σου ζητούσαν να ξαναφτιάξεις τον πίνακα, τι θα άλλαζες; Θα έφτιαχνες διαφορετικά τα πρόσωπα; Τι θα ζωγράφιζες γύρω τους; Με ποια χρώματα θα έβαφες τον πίνακα από την αρχή; Τα παιδιά μπλέχτηκαν σε έναν διάλογο ενδεικτικό των ερμηνειών τους για τον πίνακα. Άλλα εστίασαν στον πρόσωπο του χειμώνα και στα ρούχα του. Άλλα έδωσαν έμφαση στα φρούτα που φαίνονται σαν ζωντανά με τα ωραία χρώματα τους, ενώ άλλο σχολίασε ότι ο ζωγράφος αυτός κατάφερε σε έναν πίνακα να δείξει όλη την ομορφιά της Ελλάδας. Γιατί έχουμε πολύ ωραίο χειμώνα που τρώμε πορτοκάλια και φοράμε το μπουφάν μας, πολύ ωραίο φθινόπωρο, με ζουμερά σταφύλια, μια πανέμορφη γαλάζια άνοιξη με λουλουδένια στεφάνια και ένα υπέροχο, χωρίς πρέπει καλοκαίρι Οι ελεύθερες συνειρμικά ιδέες των παιδιών και η έκφρασή τους στην ομάδα έδωσαν ιδέες στους συμμαθητές τους. Έτσι παρακολουθήσαμε έναν υπέροχο διάλογο. Στη συνέχεια εστιάσαμε στα πρόσωπα του πίνακα που σύμφωνα με τον προγραμματισμό θα αποτελούσαν τους πρωταγωνιστές των ιστοριών μας. Κλήθηκαν έτσι να δημιουργήσουν ιστορίες αφού δώσαμε έμφαση στην παρουσίαση των ηρώων (Γρόσδος, 2014: 106). Οι τάξεις χωρίστηκαν σε ομάδες. Οι ομάδες ξεκίνησαν τη συζήτηση και τη σύνθεση των ιστοριών. Ο εκπαιδευτικός παρακολούθησε τη συζήτηση της κάθε ομάδας και απεύθυνε στα παιδιά ερωτήσεις όπως οι ακόλουθες: Πού πηγαίνει ο πρωταγωνιστής της ιστορίας; Ποιοι είναι οι δικοί του άνθρωποι; Ποιοι είναι οι αντίπαλοί του;
Ποια είναι η προσωπικότητά του; Ποιος επικρατεί; (Γρόσδος, 2014: 108). Το αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας ήταν η δημιουργία 4 ημιτελών ιστοριών με τίτλους: Ιστορίες που ξεκίνησαν οι μαθητές από το Βαλτοτόπι: 1) Φρουτοπεριπέτεια 2) Ταξίδι στις εποχές Ιστορίες που ξεκίνησαν οι μαθητές από τη Φλώρινα: 1) Ο θυμός των εποχών 2) Όταν οι εποχές μάλωσαν Η όλη διαδικασία διήρκησε 3 διδακτικές ώρες. 6.2. Ολοκλήρωση των ιστοριών Στη δεύτερη φάση του προγράμματος ανταλλάξαμε τις δυο ιστορίες που είχαν συντάξει τα παιδιά και τις στείλαμε στο συνεργαζόμενο σχολείο. Σε κάθε περίπτωση τα παιδιά μπορούσαν να συνεχίσουν την κάθε ιστορία, να την αλλάξουν στον βαθμό που ήθελαν και να της δώσουν όποιο τέλος ήθελαν, ακόμη κι αν αυτό ήταν εντελώς ανατρεπτικό. Οι ιστορίες του συνεργαζόμενου σχολείου παρουσιάστηκαν στην ολομέλεια της τάξης και σχολιάστηκαν από τους μαθητές. Ακολούθησε συζήτηση για το τέλος το οποίο οι μαθητές θα επιθυμούσαν να δώσουν σε αυτές. Οι απόψεις ήταν ποικίλες, αντίθετες και αντισυμβατικές. Τελικά, τα παιδιά χωρίστηκαν σε 2 ομάδες (όσες και οι ιστορίες). Μέσα σε αυτές συζήτησαν και διαμόρφωσαν το τέλος της κάθε ιστορίας. Ο γραμματέας της κάθε ομάδας συνέταξε το τελικό κείμενο. 6.3.Εικονογράφηση Στη φάση αυτή τα παιδιά του κάθε σχολείου εικονογράφησαν δυο από τις τέσσερις ολοκληρωμένες ιστορίες. Οι μαθητές χωρίστηκαν πάλι σε 2 ομάδες, καθεμιά από τις οποίες ανέλαβε την εικονογράφηση μιας ιστορίας. Ο κάθε μαθητής ζωγράφισε ένα κομμάτι της ιστορίας που είχε συνθέσει η ομάδα του. Η εικονογράφηση ολοκληρώθηκε με τη σύνθεση των επιμέρους εργασιών των παιδιών. Η διαδικασία της εικονογράφησης ολοκληρώθηκε σε 2 διδακτικές ώρες. 6.4.Ποιήματα για τις εποχές Η επαφή με το έργο τέχνης του Γιάννη Τσαρούχη έδωσε το έναυσμα και για την οργάνωση δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής. Καλέσαμε τα παιδιά να γράψουν ποιήματα για τις τέσσερις εποχές: Α) χρησιμοποιώντας ακροστιχίδες (Σουλιώτης, 2012: 63)
Β) χρησιμοποιώντας ελεύθερους στίχους (Σουλιώτης, 2012: 64) Γ) συντάσσοντας επιγράμματα της μιας εποχής για την άλλη που έφυγε (προσωρινά) (Σουλιώτης, 2012: 68) 7.Αξιολόγηση Αποτιμώντας τη διαδικασία, αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά χάρηκαν ιδιαίτερα με το γεγονός της επικοινωνίας με ένα άλλο σχολείο, σε μια άλλη πόλη της Ελλάδας. Ξεκίνησαν με πολύ καλή διάθεση αναζητώντας στον χάρτη την τοποθεσία του συνεργαζόμενου σχολείου. Στη συνέχεια, περίμεναν με αγωνία τη συνέχεια της ιστορίας τους. Όσον αφορά στους εκπαιδευτικούς, η συνεργασία ήταν άριστη. Δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα σχεδιασμού ή συντονισμού δράσεων. Οπωσδήποτε, αν είχαμε στη διάθεσή μας περισσότερο χρόνο, θα είχαμε πραγματοποιήσει και άλλες δραστηριότητες. Θα μπορούσαμε έτσι να ασχοληθούμε με το θέμα των εποχών στη λογοτεχνία και την ποίηση, επιλέγοντας και μελετώντας ξεχωριστά κείμενα της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, διαμορφώνοντας το κατάλληλο πλαίσιο για περαιτέρω δραστηριότητες δημιουργικής γραφής. Επιπλέον, θα ήταν εφικτό να οργανώσουμε θεατρική παράσταση που θα παρουσιαζόταν στο σύνολο των μαθητών του σχολείου, η οποία θα επενδυόταν με μουσική που θα είχαν επιλέξει μόνοι τους οι μαθητές. Τέλος, θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με τις 4 εποχές στον χώρο των εικαστικών τεχνών, να δούμε σχετικά έργα καλλιτεχνών και να αφήσουμε τους μαθητές να δημιουργήσουν τα δικά τους έργα. Ανεξάρτητα από την ποιότητα των δημιουργημάτων τους, τα παιδιά καλλιέργησαν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους, συνεργάστηκαν σε επίπεδο ομάδας, δημιούργησαν κοινό έργο. Τα δημιουργήματά τους ήταν πρωτότυπα, ακόμα κι αν η γλώσσα τους δεν ήταν φροντισμένη και τα σημαίνοντα δεν αποτυπώνονταν απόλυτα μέσα από τα σημαινόμενα. Και επειδή η διαδικασία πολλές φορές επιβραβεύει περισσότερο από το αποτέλεσμα (Γρόσδος, 2014: 28-29), επιμένουμε σε διαδικασίες που καλλιεργούν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία. 8. Βιβλιογραφία Δικτυογραφία Αναγνωστόπουλος, Β.Δ., «Δημιουργικές αναγνώσεις στην εκπαίδευση», Πρακτικά συνεδρίου Η λογοτεχνία σήμερα. Όψεις, αναθεωρήσεις, προοπτικές. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 303-307 Αποστολίδου, Βενετία & Χοντολίδου, Ελένη, Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα, Δάρδανος, 1999
Βασάλα, Παρασκευή, Η μέθοδος project στην εκπαίδευση. Εκπαιδευτικό υλικό για προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, e-book, ISBN 978-960-93-3644-4. Γρόσδος, Σταύρος, Δημιουργικότητα και δημιουργική γραφή στην εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη, 2014, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας Γρόσδος, Σταύρος & Ντάγιου, Ευγενία, Γλώσσα και Τέχνη. Θεσσαλονίκη, 2003, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας Ηλία, Ελένη, «Μαθητές δημιουργικοί αναγνώστες στο πλαίσιο μιας απόπειρας διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση», Πρακτικά συνεδρίου Η λογοτεχνία σήμερα. Όψεις, αναθεωρήσεις, προοπτικές. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 331-336 Κοκκινάκη, Νένα, «Η δημιουργική γραφή και το μυθιστόρημα», Πρακτικά συνεδρίου Η λογοτεχνία σήμερα. Όψεις, αναθεωρήσεις, προοπτικές. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 615-619 Κωτόπουλος, Τριαντάφυλλος, «Από την ανάγνωση στη λογοτεχνική ανάγνωση και την παιγνιώδη διάθεση της Δημιουργικής Γραφής» στο Παπαντωνάκης Γ. και Κωτόπουλος Τ. (επιμ.) Τα ετεροθαλή. Αθήνα, Ίων, 2011, 21-36 Κωτόπουλος, Τριαντάφυλλος, «Η νομιμοποίηση της Δημιουργικής Γραφής», Κείμενα, 15 (ηλεκτρονικό περιοδικό), πηγή: http: //keimena.ece.uth.gr/main/t15/03- kotopoulos.pdf Μέιλερ, Νόρμαν, Η μάγισσα τέχνη, Αθήνα, Καστανιώτη, 2004 Ροντάρι, Τζάνι, Η Γραμματική της φαντασίας: εισαγωγή στην τέχνη να επινοείς ιστορίες, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2003 Συμεωνίδης, Βασίλης & Φώλια, Σταυρούλα, Προσέγγιση και ερμηνεία της ποίησης με γλωσσολογική αφετηρία και αξιοποίηση των ΤΠΕ, ένα παράδειγμα. Στα πρακτικά του συνεδρίου: «Αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνιών στη διδακτική πράξη», 3ο Πανελλήνιο συνέδριο εκπαιδευτικό συνέδριο Ημαθίας. Διαθέσιμο στο http://hmathia14.ekped.gr/praktika14/vola/vola_134_142.pdf (προσπελάστηκε στις 1.5.2015)
Rohrs, Hermann, (μτφ. Δεληκωνσταντής Κ. & Μπουζάκης Σ.), Το κίνημα της προοδευτικής εκπαίδευσης, Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1984 Σουλιώτης, Μίμης, Δημιουργική γραφή, Οδηγίες πλεύσεως,isbn 978-9963 0-1376-0, Διαθέσιμο στο http://dide-anatol.att.sch.gr/perival/fakelos_logotexnia/dimiourgikigrafi- OdigiesPlefseos.pdf Χοντολίδου Ελ. 2004, «Παιδαγωγικές αρχές του προγράμματος», στο Αποστολίδου Β., Καπλάνη Β., Χοντολίδου Ελ., (επιμ.), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα, τυπωθήτω, σελ. 37-65. Χρυσαφίδης, Κώστας, Βιωματική Επικοινωνιακή Διδασκαλία. Η εισαγωγή της μεθόδου project στο σχολείο, Αθήνα, Gutenberg, 1998 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΗΓΗ Για τον πίνακα «4 εποχές» του Γιάννη Τσαρούχη: https://www.pinterest.com/pin/204350901814382627/: Διαθέσιμο στις 14/2/2015.