ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΗ ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ. Πηςσιακή διαηπιβή

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΗ ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ Πηςσιακή διαηπιβή ΚΔΗΜΔΝΑ ΠΔΡΗ ΣΔΥΝΖ Δ ΚΤΠΡΗΑΚΑ ΔΝΣΤΠΑ ΣΖΝ ΠΡΟ-1974 ΔΠΟΥΖ: ΑΗΘΖΣΗΚΔ ΘΔΧΡΖΔΗ, ΗΓΔΟΛΟΓΗΚΔ ΣΟΠΟΘΔΣΖΔΗ ΚΑΗ ΤΛΛΟΓΗΚΔ ΣΑΤΣΟΣΖΣΔ Μπξηψ Δπζηαζίνπ θαη Μπξηψ Πηπεξίδνπ Λεκεζφο 2011

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΤΠΡΟΤ ΥΟΛΖ ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΧΝ ΣΔΥΝΧΝ ΚΑΗ ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ ΣΜΖΜΑ ΠΟΛΤΜΔΑ ΚΑΗ ΓΡΑΦΗΚΔ ΣΔΥΝΔ Πηςσιακή διαηπιβή ΚΔΗΜΔΝΑ ΠΔΡΗ ΣΔΥΝΖ Δ ΚΤΠΡΗΑΚΑ ΔΝΣΤΠΑ ΣΖΝ ΠΡΟ-1974 ΔΠΟΥΖ: ΑΗΘΖΣΗΚΔ ΘΔΧΡΖΔΗ, ΗΓΔΟΛΟΓΗΚΔ ΣΟΠΟΘΔΣΖΔΗ ΚΑΗ ΤΛΛΟΓΗΚΔ ΣΑΤΣΟΣΖΣΔ Μπξηψ Δπζηαζίνπ θαη Μπξηψ Πηπεξίδνπ Γξ. Αληψλεο Γαλφο Λεκεζφο 2011

Πνεςμαηικά δικαιώμαηα Copyright Μπξηψ Δπζηαζίνπ θαη Μπξηψ Πηπεξίδνπ, 2011 Με επηθχιαμε παληφο δηθαηψκαηνο. All rights reserved. Ζ έγθξηζε ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο απφ ην Σκήκα Πνιπκέζα θαη Γξαθηθέο Σέρλεο ηνπ Σερλνινγηθνχ Παλεπηζηεκίνπ Κχπξνπ δελ ππνδειψλεη απαξαηηήησο θαη απνδνρή ησλ απφςεσλ ηνπ ζπγγξαθέα εθ κέξνπο ηνπ Σκήκαηνο. ii

ΔΤΥΑΡΙΣΙΔ Ζ παξνχζα πηπρηαθή κειέηε εθπνλήζεθε θαηά ην αθαδεκατθφ έηνο 2011 θαη γηα ηελ πινπνίεζή ηεο πέξαλ ηεο πξνζσπηθήο εξγαζίαο, ζπλέβαιε θαη πιήζνο αλζξψπσλ ηνπο νπνίνπο νθείισ λα επραξηζηήζσ. Αξρηθά ζα ήζεια λα απεπζχλσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, Γξ. Αληψλε Γαλφ γηα ηελ θαζνδήγεζε ηνπ ζε φιε ηελ δηάξθεηα ηεο έξεπλαο, ζηεξίδνληαο ηε πξνζπάζεηα κνπ ζε δχζθνιέο ζηηγκέο, θαζψο θαη γηα ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε ηνπ ζηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο. Δπραξηζηψ επίζεο, ηελ θ. Αληηγφλε Παξκαμή γηα ηελ αλππνιφγηζηε εζηθή ππνζηήξημε ηεο θαζψο θαη γηα ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ νινθιήξσζε ηεο κειέηεο απηήο. Έλα μερσξηζηφ επραξηζηψ ζηνπο γνλείο κνπ, Γξεγφξε θαη Υξηζηίλα, γηα ηελ πιηθή θαη εζηθή ζπκπαξάζηαζε πνπ έδεημαλ, θαζψο θαη γηα ηελ νιφςπρε αγάπε θαη ππνζηήξημή ηνπο ζηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεηψπηζα, ηφζν θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ, φζν θαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο κνπ. Γελ ππάξρνπλ ιφγηα γηα λα επραξηζηήζσ ηα αδέιθηα κνπ Διεάλα θαη Κπξηάθν γηα φιεο ηηο θαιέο ζηηγκέο πνπ κνπ πξφζθεξαλ, θαη πνπ βξίζθνληαη πάληα ζην πιεπξφ κνπ. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο θίινπο θαη ζπκθνηηεηέο κνπ γηα ηελ αληαιιαγή απφςεσλ, ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη γηα ηε ζεκαληηθή ηνπο βνήζεηα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ κνπ. πγθεθξηκέλα έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηελ Μπξηψ Δπζηαζίνπ, ζηνλ Ηκάλ Κρνδετκέλ, ζηε Μάξζα Πίπε, ζηελ Αξγπξψ Εαραξία, ζηε ηέιια Θενδψξνπ θαη ζηε Σάζηα Λνθίηνπ γηα ηε ζπκπαξάζηαζε θαη ππνζηήξημε πνπ κνπ πξφζθεξαλ φιν απηφ ην δηάζηεκα. Μπξηψ Πηπεξίδνπ iii

Καηαξράο, ζα ήζεια λα αθηεξψζσ ηελ Παξνχζα Πηπρηαθή Δξγαζία ζηνπο γνλείο κνπ Ρεβέθθα θαη σηήξε Δπζηαζίνπ, γηα ηελ αγάπε θαη ηελ ζπλερή θαηαλφεζε ηνπο. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαίηεξα ηνλ Γξ. Αληψλε Γαλφ, γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα πνπ κνπ πξφζθεξε. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θ. Αληηγφλε Παξκαμή, γηα ηηο πνιχηηκεο νδεγίεο θαη θαηεπζχλζεηο ηηο νπνίεο κνπ πξφζθεξε. ην ζεκείν απηφ, νθείισ λα επραξηζηήζσ ηε ζπκθνηηήηξηα κνπ Μπξηψ Πηπεξίδνπ γηα ηελ πξνζπάζεηα θαη ην ελδηαθέξνλ πνπ επέδεημε θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο κέρξη ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο πηπρηαθήο κειέηεο. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ γηα ηελ ςπρνινγηθή ππνζηήξημε, ηελ αδειθή κνπ Μαξία Δπζηαζίνπ, ηνπο θίινπο κνπ θαζψο θαη ηνπο ζπκθνηηεηέο κνπ, γηα ηηο ζπκβνπιέο ηνπο θαη γηα νπνηαλδήπνηε ηπρφλ επθνιία θαη βνήζεηα πξφζθεξαλ ζε κέλα. Αλάκεζα ζε απηνχο, δηαθξίλσ ηνλ ζηελφ κνπ θίιν Μαξίλν Λάκπξνπ. Σέινο, ζα ήζεια λα απεπζχλσ έλα κεγάιν επραξηζηψ, ζηε Ναηάζα Λνχε, ηελ νπνία δελ ζεσξψ απιά κηα θίιε θαη ζπκθνηηήηξηα, αιιά ζεκαληηθή ζπλνδνηπφξν ζηα ρξφληα ησλ ζπνπδψλ καο. Μπξηψ Δπζηαζίνπ iv

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ παξνχζα πηπρηαθή δηαηξηβή θέξεη ην ηίηιν «Κείκελα πεξί ηέρλεο ζε θππξηαθά έληππα ζηελ πξν-1974 επνρή: αηζζεηηθέο ζεσξήζεηο, ηδενινγηθέο ηνπνζεηήζεηο θαη ζπιινγηθέο ηαπηφηεηεο». Πξψηηζηνο ζηφρνο, ε νπζηαζηηθή απνηχπσζε ηνπ ελλνηνινγηθνχ-ζεσξεηηθνχ ζθειεηνχ ηεο Κχπξνπ ηε ζπγθεθξηκέλε επνρή, θαζψο θαη ε δηεξεχλεζε, ν εληνπηζκφο θαη ε αλάιπζε θξηηηθψλ θαη ζρφιησλ πνπ γξάθηεθαλ θαη εηπψζεθαλ γηα ηελ ηέρλε απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα κέρξη θαη ην 1974. Χο εθ ηνχηνπ, πξαγκαηνπνηήζεθε κηα εθηελήο έξεπλα γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζρεηηθήο ειιεληθήο θαη δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο φπνπ πεξηέιαβε ηελ ειεθηξνληθή αλαδήηεζε, ηελ αλαζθφπεζε βηβιίσλ ηεο ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο, θαζψο θαη ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθψλ άξζξσλ. Με ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ εξεπλψλ δηαπηζηψζεθε ε εμέιημε ηεο θππξηαθήο ηέρλεο, ηδηαίηεξα κεηά ην 1960, φπνπ ε ηέρλε πεηπραίλεη λα νξζψζεη ην αλάζηεκα ηεο κε απηνπεπνίζεζε, δηεθδηθψληαο ην ζπγρξνληζκφ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο. Ζ δηεξεχλεζε ησλ πην πάλσ γίλεηαη ζε ζρέζε κε ηηο επξχηεξεο ηζηνξηθέο, πνιηηηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο εμειίμεηο ηεο ίδηαο επνρήο. Δπνκέλσο, κέζσ ηεο εθηελνχο έξεπλαο ζε θππξηαθά έληππα, παξάρζεθε κηα θξηηηθή αλάιπζε ηνπ ζεσξεηηθνχ ιφγνπ ζηελ Κχπξνπ, ζπλεηζθέξνληαο έηζη ζην λα θαιπθηεί ην θελφ πνπ ππάξρεη ζηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία. Ζ κειέηε ηεο ηερλνθξηηηθήο ζπληζηά αλαπφζπαζην εξεπλεηηθφ πεδίν ηεο ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο, ην νπνίν σζηφζν κέρξη ζήκεξα δελ έρεη πξνζεγγηζζεί ζπζηεκαηηθά. Πξφθεηηαη γηα πιηθφ πνπ ζπλήζσο ρξεζηκνπνηείηαη επηθνπξηθά θαη επηιεθηηθά γηα λα ηεθκεξηψζεη ηελ άπνςε ησλ ηζηνξηθψλ ηεο ηέρλεο, αθήλνληαο έηζη αλεθκεηάιιεπηεο πιεξνθνξίεο νπζηαζηηθέο γηα ηελ πνιχπιεπξε θαηαλφεζε ησλ θαιιηηερληθψλ θαηλνκέλσλ, ηελ ππνδνρή ηνπο θαη ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηηο επξχηεξεο ηδενινγηθέο θαη θνηλσληθέο ηάζεηο ηεο εθάζηνηε επνρήο. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο ηεο πηπρηαθήο κειέηεο, παξαηίζεληαη απηνχζηα θνκκάηηα απφ ηα άξζξα πνπ ζπλειέρζεζαλ, πξνζθέξνληαο ζηνλ ελδηαθεξφκελν αλαγλψζηε κηα ζπλνιηθή εηθφλα ηεο εμέιημεο ηεο θππξηαθήο ηέρλεο απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα ζην 1974. Σν πξαθηηθφ κέξνο, απνζθνπεί ζηε δεκηνπξγία ελφο αξρείνπ πνπ ζα παξέρεη ζηνλ κειεηεηή, κέζα απφ έλα πνιιαπιφ θαη επέιηθην ζχζηεκα αλαδήηεζεο, φρη κφλνλ κηα βηβιηνγξαθηθνχ ηχπνπ θαηαγξαθή ηνπ πιηθνχ, αιιά θαη ηα ίδηα ηα ηερλνθξηηηθά θείκελα - ζε κνξθή ςεθηνπνηεκέλεο αλαπαξαγσγήο - ψζηε λα είλαη άκεζα δπλαηή ε αλάγλσζή ηνπο. v

ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ ΠΔΡΗΛΖΦΖ... v ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ... vi ΔΗΑΓΧΓΖ... vii 1 Ηζηνξηθή- Θεσξεηηθή Σνπνζέηεζε: θνηλσληθν-πνιηηηθφ πιαίζην ζηελ Κχπξν, απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα κέρξη ην 1974... 1 2 Οη Σέρλεο ζηελ Κχπξν: απφ ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νχ αηψλα σο ην 1974... 5 2.1 Απφ ηα ηέιε ηνπ 19νχ αηψλα κέρξη ηα κέζα ηνπ 20νχ: απφ ηελ αγξνηηθή θνηλσλία ζηηο απαξρέο ηεο αζηηθνπνίεζεο... 5 2.2 Ζ δεθαεηία ηνπ 1950: Οη απαξρέο ηεο αιιαγήο, ν απνηθηνθξαηηθφο αγψλαο θαη ε εκθάληζε ηεο δεχηεξεο γεληάο θαιιηηερλψλ... 13 3 1960-1974: Αλεμαξηεζία θαη ε πξνζπάζεηα γηα εθζπγρξνληζκφ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηοξήμε κε ην παξειζφλ... 19 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 26 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 28 vi

ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πιαίζην ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο, κε ζηφρν ηελ έξεπλα θαη αθνινχζσο ηελ θξηηηθή αλάιπζε θεηκέλσλ πεξί ηέρλεο, ζε θππξηαθά έληππα, απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα έσο ην 1974. Σν δεηνχκελν θαζψο θαη ν απψηεξνο ζθνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο, είλαη ν εληνπηζκφο ησλ φπνησλ θπξίαξρσλ (ή θαη κεηνςεθηθψλ) αηζζεηηθψλ ζεσξήζεσλ, ηδενινγηθψλ-πνιηηηθψλ ηνπνζεηήζεσλ, ζπιινγηθψλ ελλνηψλ (ή θαη άιισλ) ηαπηνηήησλ. Γηα επίηεπμε ησλ παξαπάλσ απαξαίηεηα είλαη ν εληνπηζκφο θαη ε αλάιπζε θξηηηθψλ θαη ζρφιησλ πνπ γξάθηεθαλ θαη εηπψζεθαλ γηα ηε ηέρλε ηελ επνρή πνπ κειεηάκε. Δπνκέλσο κέζσ ηεο δηεξεχλεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ πνπ επεξεάδνπλ ή δηακνξθψλνπλ ηηο θξηηηθέο πεξί ηέρλεο θαη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο πξνηηκήζεηο, ηηο αμηνινγήζεηο θαη ηηο εξκελείεο ηεο εηθαζηηθήο ηέρλεο, ζα θαλεξσζεί ην ππφβαζξν ησλ δηαθνξεηηθψλ απφςεσλ, γηα ηελ εηθαζηηθή θίλεζε ζηελ Κχπξν ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε επηηπρνχο αλάιπζεο θαη παξάζεζεο ησλ πην πάλσ, απνηειεί κηα γεληθή γλψζε ζεκάησλ ζεσξίαο ηεο ηέρλεο, ζεσξηψλ πεξί ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο θαη άιισλ νκαδηθψλ απην-πξνζδηνξηζκψλ. Ζ επηινγή ησλ θεηκέλσλ έγηλε κε θξηηήξην ην πσο θάζε απφζπαζκα απνηειεί αλάιπζε πνπ λα επεμεγεί κε ζαθήλεηα ηελ εθάζηνηε ζεσξεηηθν-αηζζεηηθή πξνζέγγηζε. Σαπηφρξνλα πξνζθέξεη πιεξνθνξίεο θαη επηζηεκνληθέο ηνπνζεηήζεηο δεκηνπξγψληαο γηα ηνπο αλαγλψζηεο ην γλσζηηθφ πιαίζην γηα ηελ ελεξγφ εκπινθή ηνπο κε ην επξχηεξν πεδίν ηεο λεφηεξεο θαη ζχγρξνλεο εηθαζηηθήο ηέρλεο ζηε Κχπξν απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα κέρξη ην 1974. Έηζη, ε παξνχζα πηπρηαθή κειέηε δηαξζξψλεηαη ζε δχν ζηάδηα. ην ζεσξεηηθφ κέξνο πνπ απνηειείηαη απφ ηξία θεθάιαηα, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα βηβιηνγξαθηθήο αλαζθφπεζεο. Αλαιπηηθφηεξα, ζηφρνο ηνπ πξψηνπ θεθαιαίνπ είλαη ε θαλέξσζε ηνπ γεληθφηεξνπ ηζηνξηθνχ πιαηζίνπ. πγθεθξηκέλα αλαπηχζζνληαη νη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ επεξέαζαλ ηηο εμειίμεηο ζην θνηλσληθν-πνιηηηζηηθφ ππφβαζξν ηεο Κχπξνπ, θαη ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ ζην ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ην 1900 θαη έπεηηα. Δπηπιένλ, αλαπηχζζεηαη κε ζπληνκία έλαο γεληθφο νξηζκφο ηεο ηέρλεο, θαζψο θαη κηα πεξηεθηηθή αλαθνξά ζηηο λέεο ηάζεηο θαη θαιιηηερληθά ξεχκαηα, πνπ εηζάγνληαη θαη πηνζεηνχληαη απφ Κχπξηνπο θαιιηηέρλεο. ην δεχηεξν θεθάιαην παξαηίζεληαη ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ θπξίσο ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα κέρξη θαη ηα κέζα ηνπ 20νχ. Σέηνηα εηθαζηηθά ζηνηρεία, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ αζηηθνπνίεζε ηεο αγξνηηθήο θνηλσλίαο ηεο Κχπξνπ, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηνλ θαιιηηερληθφ ηνκέα. Αλαιχεηαη ε εκθάληζε κηαο λεφηεξεο ηέρλεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο, ελψ ηαπηφρξνλα θσηίδεηαη ε πξνζσπνγξαθία ησλ vii

πξσηνπφξσλ ηεο θππξηαθήο ηέρλεο. ηε ζπλέρεηα ε έξεπλα επηθεληξψλεηαη ζηε δεθαεηία ηνπ 1950, φπνπ απνηέιεζε αθεηεξία αιιαγψλ, εζηηάδνληαο ζηνλ απειεπζεξσηηθφ αγψλα. Πεξίπνπ ηελ ίδηα πεξίνδν θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο νη θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο, φπνπ επεξεαζκέλνη απφ ηα δηεζλή ξεχκαηα, αξρίδνπλ λα παξάγνπλ κηα πξσηφγλσξε ηέρλε γηα ην λεζί. ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην ε κειέηε επηθεληξψλεηαη ζην έξγν ησλ πην ζεκαληηθψλ δεκηνπξγψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50. Σέινο, ζην ηξίην θεθάιαην αλαιχεηαη ε πξνζπάζεηα γηα εθζπγρξνληζκφ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο, απφ θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο, κεηά ηελ αλεμαξηεζία ηεο Κχπξνπ. ηφρνο ησλ λέσλ δεκηνπξγψλ, ν ζπγρξνληζκφο κε ηα λέα εθθξαζηηθά κέζα θαη ηάζεηο πνπ επηθξαηνχλ ζην δηεζλή ηνκέα. Μηα κεγάιε νκάδα απφ ηνπο θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο, γηα λα επηηχρεη ην ζηφρν απηφ ζεσξεί σο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ηελ πιήξε ξήμε κε ηηο παιαηφηεξεο ηνπηθέο παξαδφζεηο. Δπνκέλσο, κέζα ζην θιίκα πνπ επηθξαηεί, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα ζθηαγξάθεζεο ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ-πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Κχπξνπ. Ζ κε εχθνιε πξφζβαζε ζε εθεκεξίδεο, ινγνηερληθά πεξηνδηθά θαη άιιεο ζπλαθείο εθδφζεηο απφ βηβιηνζήθεο ζε Λεκεζφ (βηβιηνζήθε ηνπ Σεπάθ) θαη Λεπθσζία (βηβιηνζήθε ηεο Αξρηεπηζθνπήο), θαζψο θαη ζην Γξαθείν Σχπνπ θαη Πιεξνθνξηψλ (P.I.O),θαζηζηά ην έξγν καο δχζθνιν θαη ζπλάκα ζεκαληηθφ. Ζ δεκηνπξγία ελφο ηφκνπ ν νπνίνο, πεξηιακβάλεη φια ηα θππξηαθά έληππα (θξηηηθέο, άξζξα, δνθίκηα, αλαθνηλψζεηο θ.α), κε ρξνλνινγηθή ηαμηλφκεζε αλά έληππν, πνπ έρνπλ ζπιιερηεί θαηά ηε δηάξθεηα εθηελήο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ρξνληθφ πιαίζην ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο. Δπηπξφζζεηα, παξαηίζεηαη ζχληνκε ζχλνςε γηα ην θάζε άξζξν μερσξηζηά, ελψ ν ηφκνο έρεη επηκειεζεί γξαθηζηηθά. viii

1 Ιζηοπική - Θεωπηηική Σοποθέηηζη: κοινωνικο-πολιηικό πλαίζιο ζηην Κύππο, από ηα ηέλη ηος 19ος αιώνα μέσπι ηο 1974. Μέζα απφ ηελ ηέρλε ν θάζε ιαφο αλά ηνπο αηψλεο, εθθξάδεη, απνηππψλεη θαη θαλεξψλεη αδηακθηζβήηεηα ηα πην βαζηά ηνπ ζπλαηζζήκαηα. Παξάιιεια, απνηειεί κηα κνξθή επηθνηλσλίαο θαη πλεπκαηηθήο έθθξαζεο. «Ζ ηέρλε δελ γλσξίδεη ζχλνξα θαη δηαρσξηζηηθέο γξακκέο, αιιά εθθξάδεηαη κέζα απφ ειεχζεξα θαη δεκηνπξγηθά φληα» (Ηλαηζί, Μαξαγθνχ, ρίδα & Σνπκαδήο, 2007, ζ. 11). Όπσο επηζεκαίλεη θαη ν Σεχθξνο Αλζίαο, ζε έλα δεκνζίεπκα ηνπ ζηελ εθεκεξίδα Διεπζεξία: Δίλαη αδχλαην λα βγάινπκε θαλφλα γεληθφ θαη ζίγνπξν απ ηελ δηθή καο εκπεηξία ή απ ηελ πείξα άιισλ. Ζ έκπλεπζε θ ε δεκηνπξγία δελ αθνινπζνχλε ζπληαγέο, δελ έρνπλ φξηα, δελ έρνπλ θαζνξηζκέλα αίηηα, θη νχη είλαη βνιεηφ λα θνληξνιάξνπκε θαη λα μέξνπκε θάζε θνξά ηα ειαηήξηα θαη ηα θίλεηξα ηνπο [ ] (Αλζίαο, 1939, ζ. 1). Γηα ηελ πιήξε θαηαλφεζε ηεο εμέιημεο θαη ηεο πνξείαο ηεο ηέρλεο απφ ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα κέρξη θαη ηελ πξν-1974 επνρή, ζα ήηαλ ρξήζηκν έσο θαη αλαγθαίν ε ζχληνκε αιιά θαη ζπλάκα πξνζεθηηθή δηεξεχλεζε ηνπ ηη πξνεγήζεθε ζην ηζηνξηθν-θνηλσληθν-πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηεο Κχπξνπ (Ηλαηζί θ.ζπλ., 2007, ζ. 16). Ζ παξνχζα κειέηε νξηνζεηείηαη ρξνλνινγηθά θαη εζηηάδεη ζηνλ εληνπηζκφ ηπρφλ θπξίαξρσλ (ή θαη κεηνςεθηθψλ) αηζζεηηθψλ ζεσξήζεσλ, ηδενινγηθψλ-πνιηηηθψλ ηνπνζεηήζεσλ, ζπιινγηθψλ ελλνηψλ (ή θαη άιισλ) ηαπηνηήησλ, ζηε δηάξθεηα ηνπ 20νχ αηψλα, ζηελ πξν-1974 επνρή. «Ο ρψξνο θαη ν ρξφλνο, ε δεζπφδνπζα ηδενινγία αιιά θαη νη επηκέξνπο ηδενινγηθέο ζπληζηψζεο, ε πνιηηηθή, νηθνλνκηθή θαη γεληθφηεξα θνηλσληθή θαηάζηαζε είλαη ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην ηζηνξηθφ ππφβαζξν θαη θαζνξίδνπλ ηηο εθάζηνηε αληηιήςεηο γηα ηελ εηθαζηηθή ηέρλε [ ]» (Παπαιενληίνπ, 1997, ζ. 16). 1

Γηα ηελ αλίρλεπζε ηεο δεκηνπξγηθήο πνξείαο ηεο ηέρλεο, ζηνλ 20νχ αηψλα απφ Κχπξηνπο θαιιηηέρλεο, είλαη απαξαίηεηε ε παξάζεζε θαη ε εμέηαζε ησλ πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχζαλ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν. Αθνχ νη ζπλζήθεο απηέο είραλ επηξξνή θαη ζην θαιιηηερληθφ θιίκα ηεο επνρήο. Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηεο Κχπξνπ ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε ηεο εηθαζηηθήο ηέρλεο, θπξίσο αξλεηηθά, αθνχ απνηεινχζε πφιν έιμεο γηα ηνπο γεηηνληθνχο ιανχο κε απνηέιεζκα ε Κχπξνο λα πεξάζεη απφ πνιιέο θαηαθηήζεηο, πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6, 14, 18). Δπνκέλσο, νη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ επεξέαζαλ ηηο εμειίμεηο ζην θνηλσληθφ ππφβαζξν ηεο Κχπξνπ, ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ αλά ηηο δεθαεηίεο (Ηλαηζί θ.ζπλ., 2007, ζ. 16). «Γηα λα αληρλεχζεη ινηπφλ θαλείο ηελ θππξηαθή εηθαζηηθή ηέρλε κε νξφζεκν ηελ ίδξπζε ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο, ζα πξέπεη λα θάλεη κηα ηνκή ζηελ ηζηνξία, θάπνπ ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα [ ]» (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 18). ε ζρεηηθφ άξζξν ηνπ πεξηνδηθνχ Καηλνύξγηα Δπνρή αλαθέξεηαη: Ζ ηέρλε πνπ αλαπηχρζεθε ζην λεζί αληαλαθιά ηηο αιιαγέο ζηελ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ. Όιεο νη ηζηνξηθέο πεξηπέηεηεο ηνπ Κππξηαθνχ ειιεληζκνχ δηαβάδνληαη κέζα ζηελ ηέρλε ηνπ, ρσξίο ε ηέρλε ηνπ λα ράζεη πνηέ ηελ εζληθή ηεο ηαπηφηεηα. Βέβαηα δελ έιεηςαλ νη μέλεο επηδξάζεηο [ ]. Θα κπνξνχζε έλαο λα αηηηνινγήζεη ην επίπεδν ηεο ηέρλεο ησλ Κππξίσλ αλ ιάβεη ππ φςε ηηο θαηαθεξκαηηζκέλεο πεξηφδνπο εηξήλεο θαη ειεπζεξίαο ηνπ λεζηνχ [ ] (Υξπζνρφνο, 1986, ζ. 75). Σα ρξφληα ηεο Οζσκαληθήο θπξηαξρίαο, ε εηθαζηηθή θίλεζε βξηζθφηαλ ζε πιήξε παξαθκή, κε απνηέιεζκα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ζηε Βπδαληηλή θαη Λατθή ηέρλε. ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, αξρίδεη λα δηαθαίλεηαη κεησκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ θνζκηθή ηέρλε. Παξφια απηά, ην ελδηαθέξνλ θαη ε αλαδήηεζε γηα λέεο ζχγρξνλεο ηάζεηο ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο, παξακείλεη πεξηνξηζκέλν γηα αξθεηέο δεθαεηίεο αθνχ ε έλλνηα ηεο πλεπκαηηθήο αλαδήηεζεο απφ θαιιηηέρλεο ηεο Κχπξνπ δελ ήηαλ εθηθηφ λα θαιιηεξγεζεί ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν πνπ πεξλνχζε ην λεζί (Νηθήηα, 1997, ζ. 8 ρίδα, 2010 ζ. 14, 16). 2

Παξάιιεια, πεξίπνπ ηελ ίδηα πεξίνδν, ν Δπξσπατθφο Πφιεκνο εμειίζζεηαη ζηνλ Α Παγθφζκην Πφιεκν θαηά ηνλ Ηνχλην ηνπ 1914 κέρξη ην 1918. Σελ ίδηα ρξνληά, κε ηελ ζπκκεηνρή ηεο Σνπξθίαο σο ζχκκαρνο ηεο Γεξκαλίαο, ελαληίνλ ηεο Μ. Βξεηαλίαο, είρε σο απνηέιεζκα ηελ αλαίξεζε ηεο ζπκθσλίαο ηνπ 1878. Έηζη ε Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία παξαρσξεί ηελ Κχπξν ζηε Μεγάιε Βξεηαλία. Σν ηέινο ηνπ Β Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ αλαδσπχξσζε ηνπο πφζνπο ησλ Κππξίσλ γηα απαιιαγή απφ ηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη γηα έλσζε κε ηελ Διιάδα. Σα πην πάλσ γεγνλφηα είραλ σο άκεζν απνηέιεζκα ην δεκνςήθηζκα ηνπ 1950, κε 97,5% ησλ Κππξίσλ λα ςεθίδνπλ ππέξ ηεο έλσζεο ηεο Κχπξνπ κε ηελ Διιάδα (νθνθιένπο, 2006, ζ.14 Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6). Έληνλε πνιηηηζκηθή θαη πνιηηηζηηθή δξαζηεξηφηεηα παξαηεξείηαη ην 1914 κέρξη ην 1931. Δπεξεάδνληαο θιάδνπο φπσο, ηνλ ηνκέα ησλ εθεκεξίδσλ, ηε δεκηνπξγία λέσλ θαη εμειηγκέλσλ, γηα ηελ επνρή, ηππνγξαθείσλ κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο εθδνηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. πγθεθξηκέλα, εθδίδνληαη 43 λέα πεξηνδηθά θαη εθεκεξίδεο. ηελ Λεπθσζία, θηίδεηαη ε Κξαηηθή Βηβιηνζήθε. Ηδξχνληαη λέεο ιέζρεο θαη ζσκαηεία. Καιιηεξγείηαη ν θηλεκαηνγξάθνο, ην ζέαηξν, ε κνπζηθή, ε αζιεηηθή δξαζηεξηφηεηα, θαζψο θαη ε ηδησηηθή εθπαίδεπζε, ε ινγνηερλία θαη γεληθά νη ηέρλεο (νθνθιένπο, 2006, ζ. 29-32). Σν 1922, κεηά ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, κεγάινο αξηζκφο πξνζθχγσλ, βξίζθνπλ θαηαθχγην ζηελ Κχπξν, κε απνηέιεζκα ε Κχπξνο λα θινληζηεί ηφζν ζηνλ εκπνξηθφ, φζν θαη ζηνλ πλεπκαηηθφ ηνκέα. Οη Κχπξηνη αληηθξίδνληαο ηε δχζθνιε ζέζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη, πξνζπαζνχλ γηα αθφκα κηα θνξά, κέζσ δηαιφγνπ κε ηελ Αγγιία, ηελ έλσζε ηνπο κε ηελ Διιάδα ρσξίο φκσο θαλέλα νπζηαζηηθφ απνηέιεζκα (νθνθιένπο, 2006, ζ. 20, 22). Ζ δεθαεηία ηνπ 1950 ήηαλ απφ ηηο πην ζθνηεηλέο θαη πνιπηάξαρεο δεθαεηίεο, αθνχ μεθίλεζε έρνληαο πίζσ ηεο έλα θαηαζηξνθηθφ πφιεκν, ξίρλνληαο έηζη ην νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο Κχπξνπ αιιά θαη ηελ πνιηηηζκηθή αλάπηπμε ηνπ λεζηνχ. «Ζ δεθαεηία έρεη πίζσ ηεο ηε 3

Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή κε κφλε ιχζε ηνλ Αγψλα φπνπ ζεκαληηθή πηπρή ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ απνηεινχζε ε ελίζρπζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο» (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6). Σν 1955, αξρίδεη λα παξαηεξείηαη έλα έληνλν παξαζθήλην κε αξθεηέο έλνπιεο ζπγθξνχζεηο κε απνθνξχθσκα ηνλ αγψλα ηεο Δ.Ο.Κ.Α. 1955-59. Σν ζπγθεθξηκέλν θιίκα ζπγθξνχζεσλ πνπ επηθξαηνχζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο, απνηέιεζε έλαπζκα θαη πεγή έκπλεπζεο γηα ηε δεκηνπξγία ζεκαληηθψλ έξγσλ ηέρλεο. Οη θαιιηηέρλεο ηέιηνο Βφηζεο, Υξηζηφθνξνο άββα θαη άιια κέιε ηεο πνιηηηθήο ζθελήο, ίδξπζαλ ηελ Παγθχπξηα Έλσζε Φηιφηερλσλ. Ζ δεθαεηία ηνπ 1950 θιείλεη κε ηελ ππνγξαθή ησλ πκθσληψλ Επξίρεο- Λνλδίλνπ, πνπ δελ ηθαλνπνίεζε ηνλ πφζν ηνπ ιανχ ηεο Κχπξνπ γηα έλσζε κε ηελ Διιάδα ελψ ε δεθαεηία ηνπ 60 αξρίδεη κε ηελ Αλαθήξπμε ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο ζηηο 16 Απγνχζηνπ 1960 (Γαλφο, 2009, ζ. 4 Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6-8) ηε δεθαεηία ηνπ 60, νη πνιηηηθέο εμειίμεηο «δελ δηθαίσζαλ ηε γεληθφηεξε αηζηνδνμία κε ηελ νπνία ην λεφηεπθην θξάηνο είρε θάλεη ηα πξψηα βήκαηά ηνπ θαη ην νπνίν πξνζδνθνχζε λα εληαρζεί ζηνλ ζχγρξνλν αλαπηπγκέλν θφζκν» (Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 37). Παξφια απηά ζηελ πνιηηηζηηθή ζθελή, νη πξνζπάζεηεο γηα εθζπγρξνληζκφ ήηαλ εληαηηθέο. Οη ηαξαρψδεηο φκσο πνιηηηθέο ζπλζήθεο θνξπθψζεθαλ ην 1974 κε ηελ εηζβνιή θαη θαηνρή κέξνπο ηεο Κχπξνπ απφ ηνπο Σνχξθνπο. 4

2 Οι Σέσνερ ζηην Κύππο: από ηιρ ππώηερ δεκαεηίερ ηος 20ού αιώνα ζηο 1974 2.1 Από ηα ηέλη ηος 19 ος αιώνα μέσπι ηα μέζα ηος 20ού: από ηην αγποηική κοινωνία ζηιρ απαπσέρ ηηρ αζηικοποίηζηρ Ζ θαιιηηερληθή αλάπηπμε θαη γεληθφηεξα ε αλάπηπμε κηαο πνιηηηζηηθήο δσήο ζηελ Κχπξν, είλαη πεξηνξηζκέλε έσο θαη αλχπαξθηε ιφγσ ησλ έληνλσλ πνιηηηθψλ γεγνλφησλ πνπ δελ αθήλνπλ θαη πνιιά πεξηζψξηα γηα νπζηαζηηθή θαιιηηερληθή θίλεζε ζην λεζί. Δλψ νη ρψξνη πξνβνιήο ησλ έξγσλ ησλ θαιιηηερλψλ ήηαλ πνιχ κηθξνί, κε ειάρηζηνπο απνδέθηεο (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6). χκθσλα κε ηνλ αξζξνγξάθν Υ. Λνπθά (1938), ζην πεξηνδηθφ Πάυνο: Ζ «Κππξηαθή έθζεζε ηέρλεο» θαη πην ζπγθεθξηκέλα δσγξαθηθήο, πνπ άλνημε ζηηο 6 η Απξηιίνπ θη έθιεηζε θη φιαο ζηηο 12 ηνπ ίδηνπ κελφο, ζην νίθεκα ησλ πξνζθφπσλ, ζηάζεθε, δίρσο ακθηβνιία, έλα ζεκαληηθφ γεγνλφο ζηελ θαζφινπ θαιιηηερληθή θίλεζε ηνπ λεζηνχ καο. Οθείισ κάιηζηα λα νκνινγήζσ πσο ε έθζεζε ζεκείσζε απφ απφςεσο πεξηερνκέλνπ εμαηξεηηθή επηηπρία [ ]. Αλ εμαηξέζνπκε ην θάπσο αθαηάιιειν νίθεκα, ζην νπνίν ζηεγάζηεθε ε έθζεζε, ζ φια ηα άιια νη δηνξγαλσηέο δψζαλε ηελ πξέπνπζα ζεκαζία, πψρεη έλα ηέηνην γεγνλφο γηα ηελ θαιιηηερληθή θίλεζε [ ]. (ζ. 184). Σνλ επφκελν ρξφλν, ζην ίδην πεξηνδηθφ επηζεκάλεηαη: Ζ Κππξηαθή έθζεζε δσγξαθηθήο, πνπ άλνημε ηελ πεξαζκέλε Σξίηε, ζην πξνζθνπηθφ νίθεκα, παξνπζίαζε δπζηπρψο θη εθέηνο ηηο ίδηεο αξζξνγξαθίεο θαη ειιείςεηο ησλ πεξαζκέλσλ ρξφλσλ. Με κία ιέμε ήηαλ κηα πξφρεηξε θαη βεβηαζκέλε ζπγθέληξσζε έξγσλ ζε ηέζζεξα άζιηα θαη κε ειαηησκαηηθφ θσηηζκφ δσκάηηα [ ]. Σν πξνζθνπηθφ νίθεκα, είλαη γηα πνιινχο ιφγνπο αθαηάιιειν γηα ην ζηέγαζκα δσγξαθηθήο εθζέζεσο θαη πσο δεκηψλεη ζεκαληηθά ηνπο δσγξαθηθνχο πίλαθεο ησλ δηάθνξσλ θαιιηηερλψλ [ ]. Ζ απνπζία αθφκε κεξηθψλ γλσζηψλ Κχπξησλ δσγξάθσλ, απνδεηθλχεη πσο ε Κππξηαθή έθζεζε δσγξαθηθήο δε απνηειεί ζεζκφ, πνπ έρεη επηβιεζεί ζηε ζπλείδεζε ησλ θαιιηηερλψλ ηνπ λεζηνχ καο [ ] (Λνπθάο, 1939, ζ. 181). Μεηά απφ ηξείο πεξίπνπ δεθαεηίαο. ν δεκηνπξγφο Λεπηέξεο Οηθνλφκνπ ζρνιηάδεη ζρεηηθά κε ηα δεηήκαηα ηεο επνρήο πνπ ηνλ απαζρνινχλ σο δσγξάθν: 5

Σν πξψην δήηεκα πνπ κ απαζρνιεί ζαλ δεκηνπξγφ, φπσο θαη θάζε δεκηνπξγφ, είλαη ε εμεξεχλεζε ρξφλνπ γηα δεκηνπξγίαλ. Δξγαδφκελνο πνιιέο ψξεο ζηα ζρνιεία, είλαη ην κεγάιν κνπ πξφβιεκα. Ζ έιιεηςε κηαο Γθαιιεξχ ζηνλ ηφπν καο, πνπ λα αλειάκβαλε ηελ έθζεζε ηνπ έξγνπ καο, ρσξίο ηελ αλάιεςε ηφζσλ επζπλψλ, ράλνληαο ν θαιιηηέρλεο πνιχηηκνλ ρξφλνλ, είλαη ην δεχηεξνλ [ ] (ρ.ν., 1967, ζ. 4). Μέζα απφ ηα ζπγθεθξηκέλα δεκνζηεχκαηα είλαη εκθαλήο ε έιιεηςε θαιιηηερληθήο θίλεζεο ζην λεζί, θαζψο θαη ε απνπζία θαηάιιεισλ ρψξσλ γηα ηελ πξνβνιή έξγσλ ηέρλεο, κε απνηέιεζκα πνιινί θαιιηηέρλεο λα ληψζνπλ δπζαξεζηεκέλνη. Παξφια απηά, ην γεγνλφο φηη νη θαιιηηέρλεο θαη νη θηιφηερλνη ηνπ ηφπνπ, ληψζνπλ πξνβιεκαηηζκέλνη θαη θπξίσο ελνριεκέλνη, απνδεηθλχεη ηελ αξρή ελφο ελδηαθέξνληνο γηα ηελ ζηαδηαθή εμέιημε ηεο εηθαζηηθήο ηέρλεο ζην λεζί. Σν πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ θιίκα πνπ επηθξαηεί ζηνλ ηφπν, ε θιεηζηή αγξνηηθή θνηλσλία ηεο Κχπξνπ θαη ην ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, θαζψο θαη ε απνκνλσκέλε γεσγξαθηθή ηεο ζέζε, δελ επλνεί ηε δεκηνπξγία κηαο εχπνξεο ηάμεο πνπ ζα κπνξνχζε θάιιηζηα λα απνηειέζεη ην θπζηθφ απνδέθηε ηεο εηθαζηηθήο θίλεζεο. Δλδεηθηηθφ ηεο πην πάλσ θαηάζηαζεο απνηειεί ε αλαθνξά ζην πεξηνδηθφ, Κππξηαθά Γξάκκατα: Απ αξρήο πξέπεη λα νκνινγήζνπκε πψο θαζαξά θαιιηηερληθή ζπγθίλεζε δελ γελλήζεθε σο ηψξα ζηνλ ηφπν καο, θη απηή ε θαηάζηαζε θπζηθά ζα εμαθνινπζήζεη λα πθίζηαηαη εθ φζν ιείπεη ην θαηάιιειν πεξηβάιινλ[ ]. ηα μέλε κέξε κπφξεζαλ νη θαιιηηέρλεο φρη κφλν λα πξνζαξκφζνπλ ηελ ηέρλε ηεο δσγξαθηθήο ζ έλα θχθιν πξαθηηθψλ ζθνπψλ, κε ην αδεκίσην ηνπο, κα θαη λα αλαζθαιέςνπλ ηα ζακκέλα αηζζεηηθά έλζηηθηα ηνπ γχξσ ησλ θφζκνπ. Γελ πξέπεη φκσο λα παξαιείςνπκε πσο απηφ νθείιεηαη ζην κεγάιν πεδίν δξάζεσο πνπ βξίζθεη ν θαιιηηέρλεο, ζηνλ εαπηφ ηνπ θαη ζηηο πνιιέο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο πνπ ηνπ παξνπζηάδνληαη ζηηο κεγαινππφιεηο [ ] (Γαληήι, 1939, ζ.138-139). ε έλα άιιν δεκνζίεπκα ηεο εθεκεξίδαο Κύπξηνο, ν Βφηζεο (1967) αλαθέξεη: Ο ηφπνο καο είλαη κηθξφο θη ε δσγξαθηθή παξάδνζε ηνπ κηθξή θη απηή. Γελ έρνπκε λα δείμνπκε ηίπνηε πνπ λα ζηέθεη ζην επίπεδν φισλ ησλ ρσξψλ πνπ δεκηνχξγεζαλ ηε κεγάιε δσγξαθηθή, φπσο ε Ηηαιία, Γαιιία, Γεξκαλία, Οιιαλδία, Αγγιία, Ρσζία, Μεμηθφ, Ακεξηθή[ ]. Δκείο εδψ ζηε Κχπξν, βξεζήθακε μαθληθά, ηνλ εηθνζηφ αηψλα, κέζα ζ απηφ ηνλ ηεξάζηην θαιιηηερληθφ νξγαζκφ πνπ ηνλ δεκηνχξγεζαλ αηψλεο παξαδφζεσο, λα παίμνπκε ην ξφιν καο θαη λα ζπκβάινπκε θη εκείο, ζην κέηξν ησλ δπλάκεσλ καο, ζηε κεγάιε δσγξαθηθή ζπκθσλία ηνπ θφζκνπ. Ο δηθφο καο ηφπνο είλαη κηθξφο θη ε Ηζηνξία καο είλαη Ηζηνξία ζθιαβηάο. Γελ καο δφζεθαλ νη επθαηξίεο θη νχηε κπνξνχκε λα δήζνπκε ηε κεγάιε δσή πνπ έδεζαλ θαη δνπλ νη άλζξσπνη ζηνλ Δπξσπατθφ ή Ακεξηθαληθφ ρψξν [ ] (ζ. 6). 6

Ζ πίθξα θαη ε απνγνήηεπζε πνπ αηζζάλνληαη νη θαιιηηέρλεο, είλαη θαλεξή. Παξ φια απηά κέζα απφ ηα ιεγφκελα ηνπο δηαθαίλεηαη κηα ειπίδα θαη κηα κεγάιε ιαρηάξα γηα αιιαγή θαη εμέιημε ηεο θππξηαθήο ηέρλεο. Σαπηφρξνλα ην γεγνλφο φηη πξνβαίλνπλ ζε ζχγθξηζε ηεο θαιιηηερληθήο παξαγσγήο ηνπ λεζηνχ, κε ηε κεγάιε δσγξαθηθή πνπ παξνπζηάδεηαη ζε κεγαινππφιεηο, δείρλεη ην πφζν γηα ζπληνληζκφ κε ηηο δηεζλείο εμειίμεηο (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6 ρίδα, 2010 ζ. 18). Ζ εηζαγσγή κνληέξλσλ θαιιηηερληθψλ ξεπκάησλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηνπηθέο παξαδφζεηο, άξρηζε απφ ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα. Έηζη, εηζάγνληαη ζηελ Κχπξν γηα πξψηε θνξά λέα εθθξαζηηθά κέζα θαη λέεο ηερληθέο. Αξρηθά, δηαθαίλεηαη κηα θπβηζηηθή ηάζε ζηελ νξγάλσζε ηεο επηθάλεηαο πνιιψλ έξγσλ απφ θαιιηηέρλεο ηεο πξψηεο γεληάο. Παξνπζηάδνληαη ραξαθηεξηζηηθά πνπ απνηεινχλ κέξνο ηεο αγγιηθήο ηέρλεο (Κνλζηξνπθηηβηζκφο) ήδε απφ ηε δεχηεξε δεθαεηία ηνπ 20νχ αηψλα. ηελ πνξεία, πξνζηέζεθαλ επηξξνέο θαη απφ ην γαιιηθφ κνληεξληζκφ (κε παξαζηαηηθή ηέρλε, θπβηζκφο θιπ). Ζ δηνρέηεπζε φισλ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν, είρε σο απνηέιεζκα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ ηνπηθψλ πνιηηηζηηθψλ πξαγκάησλ ηεο Κχπξνπ (Γαλφο, 2009, ζ. 34, 35, 38). Δλδηαθέξνπζα είλαη ε απάληεζε ζε κηα ζπλέληεπμε ηνπ δσγξάθνπ Αδακάληηνπ Γηακαληή, ζηελ εθεκεξίδα Διεπζεξία, φηαλ εξσηήζεθε ζρεηηθά κε ην πνηέο είλαη νη ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο δσγξαθηθήο ζηε Κχπξν, θαζψο θαη νη πξνζσπηθέο ηνπ πξνηηκήζεηο: Ση λα ζαο πσ; Αλ θαη ν θφζκνο κνπ είλαη πην πνιχ ζπλδεδεκέλνο κε ηε κεγάιε κεηαΐκπξεζζηνληζηηθή θίλεζε εδάλ, Ρελνπάξ, Βάλ Γθφγθ, Γθσθέλ θιπ.- φρη κφλνλ είδα, αιιά θαη έδεζα σο ην 1926 ζηελ Αγγιία ηηο πην ζχγρξνλεο επαλαζηαηηθέο ηάζεηο: Φνπηνπξηζκφο ζηελ Ηηαιία, Κπβηζκφο ζηε Γαιιία, Βνξηηθηζκφ ζηελ Αγγιία, Νηαληατζκφο, Φσβηζκφ θιπ. Ήζαλ φιεο δσληαλέο θηλήζεηο γηα κέλα πξηλ γπξίζσ[ ]. Γελ είλαη φκσο δπλαηφ ζε κηα ζπλέληεπμε λα κηιήζε θαλείο γηα ηηο άπεηξεο απηέο θηλήζεηο θαη αλεζπρίεο: απφ ην νπξεαιηζκφ σο ηελ αθεξεκέλε δσγξαθηθή, σο ζηε δηάζπαζε απηή ηνπ νξαηνχ θφζκνπ. Πξηκηηηβηηηζκφο, Κπβηζκφο, Νηαληατζκφο, νπξεαιηζκφο δελ είλαη ηπραία γεγνλφηα, φπσο δελ είλαη ηπραία ε δηάζπαζε ηνπ αηφκνπ. Απηέο είλαη νη πξαγκαηηθέο θαηεπζχλζεηο ηεο επνρήο [ ] (Γηακαληήο, 1957, ζ. 1). 7

Πνηέο ήηαλ φκσο νη αληηδξάζεηο ηνπ θππξηαθνχ θνηλνχ απέλαληη ζην λέν κνληέξλν ηδίσκα ζηε δσγξαθηθή, πνπ δελ έρεη θαη ηφζν ζπλεζίζεη; Όπσο γξάθηεθε θαη ζε έλα απφ ηα άξζξα ηεο εθεκεξίδαο Φηιειεύζεξνο: «ηνηρεία πνπ κπνξεί λα λαη θάηη ζπλεζηζκέλν γηα ηα κεγάια θέληξα ηνπ εμσηεξηθνχ, δελ παχνπλ φκσο λα μελίδνπλ ηνλ κέζν θηιφηερλν ηνπ λεζηνχ καο [ ]» (Μαιέλεο, 1959). Παξ φιεο ηηο δχζθνιεο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ζην λεζί θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Οζσκαληθήο θπξηαξρίαο αιιά θαη ζηε ζπλέρεηα ηεο Αγγινθξαηίαο, εληνχηνηο ε ζπλέρηζε ησλ ηνπηθψλ παξαδφζεσλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο ηέρλεο δελ αλαθφπεθε αθφκε θαη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο βξεηαληθήο δηαθπβέξλεζεο. ηηο δηεζλείο εμειίμεηο, θπξίσο ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Ακεξηθή ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα ηα δηάθνξα θαιιηηερληθά ξεχκαηα θαη ηα λέα εθθξαζηηθά κέζα πνπ δεκηνπξγνχληαη θαζνξίδνπλ θαη επεξεάδνπλ ηε γεληθή πνξεία θαη άλζηζε ηεο ηέρλεο. ηελ Κχπξν φκσο δε ζπκβαίλεη ην ίδην αθνχ ν ιαφο πηα έρεη σο πξνηεξαηφηεηα ηε θπζηθή ηνπ επηβίσζε (Βηθέηνπ, 2010, 23 ρίδα, 2010, ζ,14,16). Ο Α.Υξπζνρφο (1986) κέζα απφ κηα αλαδξνκή ηεο εηθαζηηθήο ηέρλεο ηεο Κχπξνπ αλά ηηο δεθαεηίεο, ζην πεξηνδηθφ Καηλνύξγηα Δπνρή, αλαθέξεη: Οη δηαλννχκελνη θαη ην αζηηθφ θνηλφ ηεο Κχπξνπ ζηα ρξφληα πξηλ απφ ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Κχπξνπ βξίζθνληαη ζε κηα καθάξηα θαηάζηαζε επαξρηαθήο δσήο. Δλδηαθέξνληαλ πξνπαληφο πσο ζα επηβηψζνπλ. Δίραλ φκσο ζαλ ηδαληθφ ηελ έλσζε ηεο Κχπξνπ κε ηελ Διιάδα, θη απηφ ην ηδαληθφ ηνπο θηλνχζε πλεπκαηηθά θαη ηνπο μππλνχζε απφ ιήζαξγν αηψλσλ δνπιείαο [ ] (ζ. 77). Καηά ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα ζηε Κχπξνπ, ππήξρε έλα φρη θαη ηφζν θαλεξφ ζψκα ιατθήο ηέρλεο. Δληνχηνηο, «Ο 20φο αηψλαο, κε ηε βηνκεραλνπνίεζε ηεο παξαγσγήο, ην ξεχκα ηεο αζηπθηιίαο θαη ηε γεληθφηεξε αλάπηπμε, έθεξε ηε ζηαδηαθή παξαθκή ηεο ιατθήο ηέρλεο. Παξά ηνλ εθζπγρξνληζκφ, φκσο, ε παξάδνζε δελ ράζεθε [ ]» (Βηθέηνπ, 2010, 5). Σαπηφρξνλα φκσο δελ παξαηεξείηαη νπνηαδήπνηε επηξξνή απφ θάπνην δηεζλέο θαιιηηερληθφ θέληξν, έηζη ε ζχγρξνλε θππξηαθή ηέρλε έρεη σο αθεηεξία ηεο έλα φρη θαη ηφζν ζεκαληηθφ εηθαζηηθφ παξειζφλ. Ζ εληαηηθή θαιιηηερληθή ελαζρφιεζε νθείιεηαη 8

θπξίσο ζε θαιιηηέρλεο πνπ γελλήζεθαλ ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα θαη ζηηο πξψηεο ηξείο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα, φπνπ εθθξάζηεθαλ θαη άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχλ κέζα απφ έλα παξαζηαηηθφ θαη απιντθφ εηθαζηηθφ ιφγν δίλνληαο έκθαζε ζηνλ άλζξσπν θαη ην ηνπίν. Μέζα απφ ηα έξγα ησλ Κχπξησλ θαιιηηερλψλ αξρίδνπλ λα καξηπξνχληαη- νη θνηλσληθέο αλεζπρίεο, νη πξνβιεκαηηζκνί θαη ε ακθηζβήηεζε ηδενινγηθψλ ζπζηεκάησλ- ηεο θνηλσλίαο ηεο Κχπξνπ κε ζηφρν ηελ εζληθή αθχπληζε θαη ηελ πξνβνιή ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6, 7 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 6 ρίδα, 2010, ζ. 16, 18, 20 Γαλφο, 2006, ζ. 22 ). Όζνλ αθνξά ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ζηελ ηέρλε, ηελ επνρή ηνπ 30 θαη ηνπ 40 ε Αγγιία γίλεηαη έλα ζεκαληηθφ θέληξν ηνπ Κνλζηξνπθηηβηζκνχ. Χζηφζν, ην Λνλδίλν παξακέλεη κέρξη ηα ηέιε ηνπ 1950 θαη ζηηο αξρέο ηνπ 1960 κηα θαιιηηερληθή πεξηθέξεηα δηεζλνχο ηέρλεο θαη θαιιηηερληθψλ εμειίμεσλ ζε αληίζεζε κε ην Παξίζη θαη αξγφηεξα κε ηε Νέα Τφξθε. Απηφ ήηαλ ίζσο ην ηδαληθφ πεξηβάιινλ -επξεία γθάκα ηάζεσλ θαη εθθξάζεσλγηα ηελ εθπαίδεπζε κηαο λέαο γεληάο Κππξίσλ θαιιηηερλψλ (Γαλφο, 2009, ζ. 34). Οη πξψηνη Κχπξηνη θαιιηηέρλεο κέζα απφ κεγάιεο ζπζίεο θαη πξνζσπηθφ θφζηνο, επηηπραίλνπλ λα θηίζνπλ γεξά ζεκέιηα θαη βάζεηο γηα επηθνηλσλία κε ηηο επξσπατθέο εμειίμεηο. πγθεθξηκέλα ζηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα θάλεη ηελ εκθάληζε ηεο κηα νκάδα απφ Κχπξηνπο θαιιηηέρλεο, κεηά απφ ζπνπδέο ζε ζρνιέο ηέρλεο ηνπ εμσηεξηθνχ. Αο κελ μερλάκε πσο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ην λα ζπνπδάζεη θαλείο ηέρλε ζην εμσηεξηθφ, δελ ήηαλ θαζφινπ εχθνιν. Ο ρψξνο ησλ ηερλψλ αλ θαη πεξηνξηζκέλνο ηελ επνρή εθείλε αξρίδεη λα θαίλεηαη θαιά πιεξνθνξεκέλνο γηα ηηο δηεζλέο εμειίμεηο. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζηνπο θαιιηηέρλεο ηεο πξψηεο γεληάο, φπνπ κέζα απφ ηελ αλάγθε ηνπο γηα κηα απηφλνκε εηθαζηηθή έθθξαζε αξρίδνπλ λα πξνβάιινπλ ην δηθφ ηνπο πνιηηηζκφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα δεηνχκελα ησλ παγθφζκησλ ξεπκάησλ (ρίδα, 2010, ζ. 18, 20 Γαλφο, 2009, ζ. 36). 9

ην κεγαιχηεξν φγθν ηεο δνπιεηάο ησλ Κχπξησλ θαιιηηερλψλ ηεο πξψηεο γεληάο, απνηππψλεηαη ν ιαφο ηεο Κχπξνπ, ιεηηνπξγψληαο σο ζεκαηηθφ ζηνηρείν. Οη πεξηζζφηεξνη, εκπλεπζκέλνη απφ ηνλ αλφζεπην, απιφ, ιατθφ θφζκν, αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχλ έξγα ζθηαγξαθψληαο ηελ εηξεληθή ζπλχπαξμε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ. Ζ εξκελεία ηεο αλζξψπηλεο κνξθήο ρσξίο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ αλζξψπνπ-ηνπίν θπξηαξρεί ζε νιφθιεξε ηελ θππξηαθή ηέρλε θαηά ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. Ζ ζηαδηαθή εηζαγσγή ζχγρξνλσλ κνξθψλ ηέρλεο ζε ζπλδπαζκφ πάληνηε κε ηηο ηνπηθέο παξαδφζεηο καξηπξνχλ αξρή κηαο δεκηνπξγηθήο ηέρλεο ζην λεζί (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 7 Γαλφο, 2006, ζ. 10 Γαλφο, 2009, ζ. 34). Όπσο αλαθέξεηαη ζε δεκνζίεπκα ηνπ πεξηνδηθνχ Καηλνύξγηα Δπνρή: Οη δηαλννχκελνη κειεηνχζαλ ηελ ιατθή ηέρλε θαη ηελ ελ γέλεη ιανγξαθία ηνπ ηφπνπ ζε κηα αλαδήηεζε απνδείμεσλ γηα ηελ ειιεληθφηεηα ηνπ λεζηνχ. Δχθνια ινηπφλ κπνξεί λα θαηαιάβεη έλαο γηαηί νη πξψηνη Κχπξηνη θαιιηηέρλεο δεκηνχξγεζαλ κέζα ζηα πιαίζηα κηαο εηθνληθήο ηερλνηξνπίαο κε πξνζνρή ζηα ζέκαηα πνπ έπαηξλαλ απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ ηφπνπ [ ] (Υξπζνρφνο, 1986, ζ. 77). Δπνκέλσο, ν ιατθφο θφζκνο ηεο θππξηαθήο ππαίζξνπ, απνηέιεζε πεγή έκπλεπζεο θαη άλνημε έλα θαηλνχξγην δξφκν ζηνπο πξσηνπφξνπο δσγξάθνπο ηεο λεφηεξεο θππξηαθήο ηέρλεο. Ο Βαζίιεο Μηραειίδεο, ν Αδακάληηνο Γηακαληήο θαη ν Γεψξγηνο Πνι. Γεσξγίνπ κέζα απφ ηελ εληαηηθή ηνπο ελαζρφιεζε κε ηε δσγξαθηθή-αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχλ ηηο θαηάιιειεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο- γηα ηελ αλάπηπμε κηαο πην ζχγρξνλεο εηθαζηηθήο ηέρλεο ζηε Κχπξν (Βηθέηνπ, 2010, 27, 28 Νηθήηα, 1997, ζ. 9). ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 30 θαη ηεο δεθαεηίαο ηνπ 40 ην θαηλνχξγην χθνο πνπ δηνρεηεχεηαη ζηε Κππξηαθή ηέρλε θαη ε αλαδήηεζε πξνο πνιχ πην κνληέξλεο θαηεπζχλζεηο, δεκηνπξγεί έληνλεο ζπδεηήζεηο γηα ηελ αμία ηνπ κνληεξληζκνχ ζε ζχγθξηζε κε ηηο παξαδφζεηο πνπ επηθξαηνχζαλ ρξφληα. «Οη θνηλσληθέο αλαηαξαρέο θαη νη καδηθέο πνιηηηθέο θηλεηνπνηήζεηο ηηο δεθαεηίαο ηνπ 1930 απαηηνχζαλ ηελ αιιαγή πνπ ηειηθά επηηεχρζεθε θαηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν» (Βηθέηνπ, 2010, 28). ηελ επεηξψηηθε Δπξψπε νη ξαγδαίεο εμειίμεηο ζηε ηέρλε έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία ξεπκάησλ θαη λέσλ θηλεκάησλ φπσο 10

ν Νηαληατζκφο, ν Κπβηζκφο θαη ν νπξεαιηζκφο. Οη Κχπξηνη θαιιηηέρλεο δηνρέηεπζαλ θπξίσο ζηνηρεία απφ ην Φνβηζκφ θαη ηνλ Δμπξεζηνληζκφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξαδνζηαθή παξαζηαηηθή δσγξαθηθή. Οη θηιφηερλνη ηνπ λεζηνχ φκσο, αληέδξαζαλ έληνλα θαη πνιχ ζπρλά δελ δίζηαδαλ λα εθθέξνπλ ηηο αξλεηηθέο ηνπο θξηηηθέο θαη απφςεηο, ζρεηηθά κε εθζέζεηο λέσλ δσγξάθσλ (Βηθέηνπ, 2010, 28 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 3 Γαλφο, 2009, ζ. 38). Όπσο αλαθέξεη ζε έλα απφ ηα ζπγγξάκκαηα ηεο ε Δ. Νηθήηα «Ο θαιιηηέρλεο ν θαη εμνρήλ εθθξαζηήο ηεο ζπιινγηθήο, θαζψο θαη ηεο ηδενινγίαο ηεο εγεζίαο ηεο Κχπξνπ, ήηαλ ν Αδακάληηνο Γηακαληήο [ ]» (2006, ζ. 6). Ο Γηακαληήο είλαη απφ ηνπο πξσηνπφξνπο δεκηνπξγνχο πνπ ζέηεη ηηο βάζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ηεο λεφηεξεο θππξηαθήο ηέρλεο. Όπσο αλαθέξεη ζηελ εθεκεξίδα Χαξαπγή ν δσγξάθνο Λ. Οηθνλφκνπ: Ζ θππξηαθή δσγξαθηθή έρεη πνιχ λεαξή ειηθία, θη αλ εμαηξέζνπκε ηελ εμαηξεηηθή βπδαληηλή παξάδνζε δελ έρνπκε δσγξαθηθή παξάδνζε αηψλσλ, ή θαιχηεξα ζπλερή παξάδνζε πνιιψλ ρξφλσλ. Ζ δσγξαθηθή μεθηλάεη πάλσ ζε νξζέο θαη ζηεξεέο δσγξαθηθέο βάζεηο κε ηνλ ΓΗΑΜΑΝΣΖ, πνπ ηνλ ζεσξψ ζαλ ηνλ πξσηεξγάηε, θαη ην παηέξα ηεο Κππξηαθήο καο Εσγξαθηθήο [ ] (ρ.ν., 1967, ζ. 4). Βαζηθή έγλνηα ηνπ Γηακαληή ήηαλ ε ειιεληθή ηαπηφηεηα ησλ Κππξίσλ, γη απηφ θαη ην 1950 ηδξχεη ην Μνπζείνπ Λατθήο Σέρλεο. ην επίθεληξν ηεο δνπιεηάο ηνπ βξίζθεηαη ν ίδηνο ν άλζξσπνο θαη ε απνηχπσζε ηεο αξκνληθήο ηνπ ζπλχπαξμεο κε ην πεξηβάιινλ, φπσο ν ίδηνο ηελ έδεζε. Υξεζηκνπνηεί αθεγεκαηηθή παξαδνζηαθή ηέρλε παληξεκέλε κε ηε ηέρλε ηεο αλαγέλλεζεο. Ο απιφο θφζκνο απνηειεί ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ην θνξκαιηζηηθφ ζηνηρείν ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δνπιεηάο ηνπ. θνπφο ηνπ κέζα απφ ην έξγν ηνπ ε αλαζχλζεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο, ε πξνβνιή ησλ αμηψλ ηνπ θππξηαθνχ ιανχ θαη ηεο απζεληηθφηεηαο ηεο παηξίδαο ηνπ. Κάπνηα ζηηγκή, επεξεαζκέλνο απφ έλα ηαμίδη ηνπ ζην ρσξίν Αγ. Θεφδσξνο ηνπ Αγξνχ, αξρίδεη λα δηνρεηεχεη ζηα έξγα ηνπ ηε γπλαηθεία κνξθή, θαηαβάιινληαο πάληνηε ηε δεχηεξε ζέζε ζηνλ αλδξνθξαηνχκελν θφζκν ηεο Κχπξνπ. Μέζα απφ ηε γπλαηθεία κνξθή- πνπ ζε αληίζεζε κε ηνλ άληξα απνηππψλεηαη θαληαζηηθή παξά σο ππαξθηφ πξφζσπν- πξνζπαζεί λα πεξάζεη ζην ζεαηή ηδενινγηθά κελχκαηα. Αλακθίβνια έλα έξγν ηέρλεο, εθηφο 11

απφ ηελ έληνλε πξνζσπηθή ζθξαγίδα ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ, επηδέρεηαη πνηθίιεο θξηηηθέο- είηε ζεηηθέο είηε αξλεηηθέο -ζρεηηθά κε ηα εξσηήκαηα πνπ ζέηεη ην ίδην ην έξγν, θαζψο θαη ηα ζπκβνιηθά ηδενινγηθά κελχκαηα πνπ επηζπκεί ν θαιιηηέρλεο λα πεξάζεη ζην ζεαηή (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 6-7 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 6, 7 Γαλφο, 2006, ζ. 10 Παπαιενληίνπ, 1997, ζ. 15). 12

2.2 Η δεκαεηία ηος 1950: Οι απαπσέρ ηηρ αλλαγήρ - ο αποικιοκπαηικόρ αγώναρ και η εμθάνιζη ηηρ δεύηεπηρ γενιάρ καλλιηεσνών Οη λέεο ηάζεηο θαη ηα λέα θνξκαιηζηηθά ζηνηρεία πνπ εθδειψλνληαη θαη δηακνξθψλνληαη ζηαδηαθά, ήδε απφ ηελ δεχηεξε δεθαεηία ηνπ 20 νπ αηψλα, εληζρχνληαη θαη ζηεξενπνηνχληαη ζηε δεθαεηία ηνπ 50. Δληνχηνηο, ε πνξεία απηή έξρεηαη λα αλαθνπεί κε ηελ έλαξμε ηνπ απειεπζεξσηηθνχ αγψλα ην 1955-1959, θαη ν θφβνο ηνπ Γηακαληή γηα ην θίλδπλν ηεο αιινίσζεο θαη ηνπ αθαληζκνχ ηνπ απζεληηθνχ θφζκνπ ηεο Κχπξνπ κεγαιψλεη. Σν έληνλν πνιηηηθφ παξαζθήλην, θαη ην θιίκα αληηθάζεσλ θαη ζπγθξνχζεσλ πνπ επηθξαηεί ζηε Κχπξν ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν δεκηνπξγεί ηνλ έληνλν πφζν ζηνπο Κχπξηνπο γηα δησγκφ ηεο αγγιηθήο απνηθηνθξαηίαο απφ ην λεζί (Γαλφο, 2009, ζ. 34 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 10, 12 ρίδα, 2010 ζ. 18 Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 10). Όπσο αλαθέξεηαη ζε έλα αδεκνζίεπην θείκελν ηνπ Α. Γαλνχ (ππφ έθδνζε) «Ο αγψλαο ηεο Δ.Ο.Κ.Α (1955-59), αλαπφθεπθηα πξφζθεξε ην έλαπζκα θαη ην πιηθφ γηα ηε δεκηνπξγία έξγσλ ηέρλεο, ζχγρξνλσλ κε ηα δηαδξακαηηδφκελα γεγνλφηα θαη απφ άιινπο θαιιηηέρλεο. Πξσηαγσληζηήο ζ απηέο ηηο δεκηνπξγίεο θαη πάιη, ε αλζξψπηλε κνξθή [ ]» (ζ. 12). Ζ δεκηνπξγία ησλ έξγσλ απηή ηε θνξά, έρεη λα θάλεη πεξηζζφηεξν κε ηνλ αγψλα θαη ηελ πξνζκνλή γηα ειεπζεξία, ζην πξφζσπν ηνπ ιατθνχ θφζκνπ. Ζ ελίζρπζε θαη πξνβνιή ηεο «εζληθήο»- ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο απνηειεί ζεκαληηθή πηπρή ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ Αγψλα. Όια απηά γίλνληαη ζε έλα ζπλαξπαζηηθφ ζκίμηκν ζηνηρείσλ απφ ηνλ πξψηκν Δπξσπατθφ κνληεξληζκφ, ζε ζπλδπαζκφ κε παιαηφηεξεο παξαδφζεηο, φπσο ηηο Βπδαληηλέο, θαη ηε ιατθή παξάδνζε, απφ θαιιηηέρλεο ηεο πξψηεο γεληάο (Γαλφο, 2006, ζ. 22 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 12). Υξεηάδεηαη ίζσο λα θσηίζνπκε πεξηζζφηεξν ηελ πξνζσπνγξαθία ησλ πην αμηφινγσλ θνξέσλ ηεο θππξηαθήο εηθαζηηθήο ηέρλεο πνπ θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο θπξίσο πξνο ηηο 13

αξρέο ηνπ 1950, αθνχ κέρξη ζηηγκήο αλαθεξζήθακε κφλν ζηνλ παηέξα ηεο λεφηεξεο θππξηαθήο ηέρλεο, Αδακάληην Γηακαληή. Ο Γεψξγηνο Πνι. Γεσξγίνπ είλαη έλαο άιινο θαιιηηέρλεο φπνπ κέζα απφ ην έξγν ηνπ πξνβάιιεη ηνλ καθξαίσλν πνιηηηζκφ ηεο Κχπξνπ, εληζρχνληαο ηελ απηνγλσζία ησλ Κππξίσλ. ηφρνο ηνπ, ε πξνβνιή ηεο αμίαο ηεο ηέρλεο ηε Κχπξνπ θαζψο θαη ε θαηαμίσζή ηνπ, φρη κφλν ζηελ θιεηζηή θνηλσλία ηεο Κχπξνπ αιιά θαη ζηνλ επξχηεξν Δπξσπατθφ ρψξν. Κάηη ην νπνίν επηηπγράλεη κέζα απφ αηνκηθέο εθζέζεηο, εληφο θαη εθηφο ηνπ λεζηνχ. Ζ παξνπζία ηνπ Γεσξγίνπ είλαη εμίζνπ ζεκαληηθή κε άιινπο πξσηνπφξνπο θαιιηηέρλεο ηεο επνρήο αθνχ πίζηεςε ζηελ αμία ηεο ηέρλεο θαη έδσζε ην εηθαζηηθφ ηνπ παξφλ ζε κία φρη θαη ηφζν ήξεκε πεξίνδν. Σα έξγα ηνπ καξηπξνχλ θαη ηεθκεξηψλνπλ ζεκαληηθά ηζηνξηθά γεγνλφηα. Έλα απφ απηά είλαη θαη ν απειεπζεξσηηθφο αγψλαο ηνπ 55-59 φπνπ ην παξνπζηάδεη ζπλήζσο κέζα απφ ην πξφζσπν ηνπ γέξνπ ρσξηθνχ απνηππψλνληαο ηελ επηζπκία γηα ειεπζεξία. Ο Γεσξγίνπ ζην έξγν ηνπ, δηνρεηεχεη κνληέξλα ζηνηρεία ζπλδπάδνληαο ηα πάληνηε κε ζηνηρεία απφ ην Βπδάληην θαη ηε ιατθή παξάδνζε. Γηθαίσο ινηπφλ, ε δνπιεία ηνπ ραξαθηεξίζηεθε απφ πνηθίιεο ηερλνηξνπίεο θαη θνξκαιηζηηθή πιεζσξηθφηεηα (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ.7, Γαλφο, 2006, ζ.22, ρίδα, 2010, ζ.30, Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ.13). Σα έξγα ηνπ Γεσξγίνπ κε έκπλεπζε ηνλ Αγψλα ηνπ 1955-59, απνηεινχλ ληνθνπκέληα θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ πιεζσξηθφηεηα, ηφζν απφ άπνςε αξηζκνχ έξγσλ, φζν θαη ζηηο πνιιέο θνξκαιηζηηθέο αλαθνξέο. πγθεθξηκέλα ηα έξγα ηνπ Φπιαθησκέλα κλήκατα, εθθξάδνπλ ηνλ αγψλα ησλ Κππξίσλ γηα ειεπζεξία (ρίδα, 2010, ζ. 30). ην πεξηνδηθφ Καηξνί τεο Κύπξνπ επεμεγείηαη ν πίλαθαο Φπιαθησκέλα κλήκατα ηνπ Γεσξγίνπ (1958): [ ] ην πίλαθα ηνπ απηφλ εθθξάδεη ηφζν ηα βαζεηά ζπλαηζζήκαηα ησλ ζπκπαηξησηψλ ηνπ φζν θαη ηελ ζηνηρεηψδε απαίηεζε γηα ζεβαζκφ ησλ λεθξψλ, κηαο αξρήο παιηάο φζν θαη ν θφζκνο. Σν ζέκα ηνπ πίλαθα, πνπ θακηά θσηνγξαθία δελ κπνξεί λ απνδψζεη, είλαη ε θξπθή, λπρηεξηλή ηαθή δέθα αλδξψλ ηεο ΔΟΚΑ ζην πεξίβνιν ησλ θεληξηθψλ θπιαθψλ. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο ηέρλεο ηνπ Γεσξγίνπ είλαη ε 14

ηθαλφηεηα κε ηελ νπνία εθθξάδεη ην ζπγθηλεηηθφ απηφ πίλαθα, απφ ηε κηα κεξηά ηελ άθακπηε αδηαθνξία ησλ αξρψλ θαη απφ ηελ άιιε ηνλ πφλν ησλ καπξνθνξεκέλσλ γπλαηθψλ πνπ δελ ηνπο κέλεη νχηε ε παξεγνξηά κηαο επηζθέςεσο ζηνπο ηάθνπο ησλ λεθξψλ ηνπο (ζ. 3). Ο Υξηζηφθνξνο άββαο, είλαη κηα κνλαδηθή πεξίπησζε ζηελ πξφζθαηε θππξηαθή θνπιηνχξα, ν νπνίνο θάλεη ηελ εκθάληζε ηνπ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950. Πνιινί είλαη νη παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηε πξνζθνξά ηνπ σο ην πην ζεκαληηθφ δεκηνπξγφ ηεο ζχγρξνλεο θππξηαθήο ηέρλεο. Ο άββα ήηαλ απηφο πνπ πέηπρε ηελ εηζαγσγή ζχγρξνλσλ θαιιηηερληθψλ ξεπκάησλ, ηα νπνία έθεξε ζε έλα δεκηνπξγηθφ δηάινγν κε ηηο ηνπηθέο παξαδφζεηο. Άξρηζε λα δεκηνπξγεί, ρσξίο λα έρεη σο επηδίσμε, ηελ πξνβνιή θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ θαη αγσληζηηθψλ κελπκάησλ φπσο ζπλεζηδφηαλ κέρξη ηφηε. Ζ δηαθνξνπνίεζε ηνπ απφ πξνεγνχκελνπο θαιιηηέρλεο φπσο ν Γηακαληήο θαη ν Γεσξγίνπ, είρε σο απνηέιεζκα ζηα αξρηθά ηνπ βήκαηα λα δερηεί έληνλε θξηηηθή θαη λα ακθηζβεηεζεί ε ηέρλε ηνπ, θπξίσο απφ έληππα κέζα ηεο αξηζηεξάο. Σν γεγνλφο φηη απφ ηα έξγα ηνπ άββα δηαθξίλνληαη ηα βαζηθά ηνπ ελδηαθέξνληα είλαη πεξηζζφηεξν δσγξαθηθήο θχζεο παξά ηδενινγηθνχ πεξηερνκέλνπ είρε σο απνηέιεζκα λα απνθνκίζεη αξλεηηθά ζρφιηα θαη θξηηηθέο (Γαλφο, 2009, ζ. 34-36 Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 7). Παξ φια απηά, ν παξαζηαηηθφο ραξαθηήξαο πνπ δηνρεηεχεη ζηα έξγα ηνπ, θαζψο θαη νη ζπλερείο αλαδεηήζεηο ηνπ, κέζα απφ ηαμίδηα ζην εμσηεξηθφ, γηα λέεο κνληέξλεο ηερληθέο, ν άββα επηηπγράλεη ηε δεκηνπξγία ελφο ζπλδέζκνπ κεηαμχ ησλ δχν πξψησλ γελεψλ, ελψ ηελ ίδηα ζηηγκή απνηειεί ζεκείν αλαθνξάο γηα ηνπο λεφηεξνπο, φπνπ θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο ζηε δεθαεηία ηνπ 1960. Δπηπιένλ, ήηαλ απφ ηνπο πξσηνπφξνπο ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ησλ πνιηηηθψλ πξαγκάησλ ηεο Κχπξνπ, ζπζπεηξψλνληαο δεκηνπξγνχο απφ δηάθνξνπο ηνκείο ζε ζπιιφγνπο, θαη δεκηνπξγψληαο ρψξνπο πνπ ζηέγαδαλ ζεκαληηθέο θαη πνιχ ζπρλά πξννδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο (Γαλφο, 2009, ζ. 34-35 ρίδα, 2010, ζ. 42). 15

πγθεθξηκέλα, ν άββα ζην μεθίλεκα ηεο δνπιείαο ηνπ, δέρεηαη κηα ζεηξά απφ επηξξνέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ην Πξψηκν Δπξσπατθφ Μνληεξληζκφ, ζηε ζπλέρεηα δηαθαίλεηαη κηα θπβηζηηθή ηάζε ελψ ζε θάπνηα απφ ηα έξγα ηνπ ε λαΐθ δσγξαθηθή είλαη πξνθαλέο. Απηέο ηηο δηάθνξεο εθθάλζεηο ηνπ κνληεξληζκνχ, ν άββα ηηο ζπλδπάδεη κε ηηο ληφπηεο θαιιηηερληθέο ηάζεηο. Ο ρψξνο ησλ ηερλψλ αλ θαη πεξηνξηζκέλνο ηελ επνρή εθείλε ζηε Κχπξν θαίλεηαη λα είλαη θαιά πιεξνθνξεκέλνο γηα ηηο δηεζλείο εμειίμεηο. Μέζα απφ αηνκηθέο εθζέζεηο ηνπ άββα θαηά δηαζηήκαηα, ην θππξηαθφ θνηλφ αξρίδεη λα ζπλεζίδεη θαη λα αγθαιηάδεη ην κνληέξλν ηδίσκα ζηε δσγξαθηθή, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη βέβαηα, πσο δελ ππήξρε θαη κηα κεξίδα πνπ ην απνξξίπηεη θαη ην απνδνθηκάδεη (Γαλφο, 2009, ζ.34, 36, 38). Δλδηαθέξεη λα παξαηεζεί εδψ άξζξν πνπ δεκνζηεχηεθε ζην πεξηνδηθφ Καηξνί τεο Κύπξνπ, απφ ηνλ ηερλνθξηηηθφ Λ. Μαιέλε (1959) φπνπ επηζεκαίλεη: Ο Υξηζηφθνξνο άββα είλαη έλαο λένο δσγξάθνο πνπ ε δνπιεηά ηνπ έρεη μελίζεη πάξα πνιινχο. Όρη γηα ην λέν κήλπκα πνπ θνκίδεη ζηελ πεξηνρή ηεο θππξηαθήο ηέρλεο, αιιά γηα ηε κεηαθχηεπζε ζην λεζί καο κηαο ηερλνηξνπίαο, πνπ κπνξεί κελ ζην εμσηεξηθφ λα κελ μαθληάδεη θαλέλα γηαηί φινη έρνπλ ζπλεζίζεη λα ηε ζεσξνχλ ζα κηα αλαγθαία δηέμνδν ηεο αγσληψδνπο επνρήο καο, κα πνπ ζηελ Κχπξν ηνπιάρηζην βξίζθεη αξθεηά απξνεηνίκαζην ην έδαθνο [ ]. Σν έξγν ηνπ, γηα ηελ ψξα ηνπιάρηζην έρεη ηνλ ραξαθηήξα πεηξακαηηζκνχ θαη ακθηηαιάληεπζεο θαη ηίπνηα δελ ζα κπνξνχζε λα πξνδηθαζηεί [ ] (ζ. 98). Ζ αλαδξνκή απηή απφ ηνλ Μαιέλε, δίλεη κηα πεξηεθηηθή θαη ελδηαθέξνπζα εηθφλα ηεο αληίδξαζεο ηνπ θππξηαθνχ θνηλνχ ζρεηηθά κε ηηο θαιιηηερληθέο εμειίμεηο, ζηε δεθαεηία ηνπ 50. Ο ξαγδαίνο πεηξακαηηζκφο ζε κεγάιε γθάκα εηθαζηηθψλ εθθξάζεσλ θαζψο θαη ν κεγάινο πξνβιεκαηηζκφο θαη ε αλαδήηεζε γχξσ απφ ηηο λέεο ηάζεηο θαη ηα λέα εηθαζηηθά ζηνηρεία ζην δηεζλέο πιαίζην, ζπκβάιινπλ ζηελ μεθίλεκα κηαο λεφηεξεο ηέρλεο ζην ηφπν. Ζ νπζηαζηηθφηεξε δνπιεηά ηνπ άββα φκσο, δελ είρε παξαρζεί κέρξη λα μεθχγεη απφ ηα θαηάινηπα ηνπ χζηεξνπ Κπβηζηηθνχ ηδηψκαηνο ηνπ Α. Lhote. Γχξσ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 αθνινχζεζε ηελ θαηεχζπλζε ηεο αλεηθνληθήο ηέρλεο, απνθφπηνληαο ηειείσο ηνπο δεζκνχο κε ηνλ δάζθαιν ηνπ. Κάπνηεο πξνδηαζέζεηο δηαθαίλνληαη ήδε απφ ην έξγν ηνπ ην 16

Ναππεγείν φπνπ εγθαηαιείπεηαη ε θπβηζηηθή ηάζε νξγάλσζεο ζηνλ πίλαθα γηα κηα πην επίπεδε δηαξξχζκηζε ηεο επηθάλεηαο ρσξίο βάζνο, φγθν ή ηξίηε δηάζηαζε (Γαλφο, 2009, ζ. 38). Απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 θη έπεηηα αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχλ έξγα ηέρλεο, κηα λέα γθάκα θαιιηηερλψλ πνπ γελλήζεθαλ ζην Μεζνπφιεκν. Οη λένη θαιιηηέρλεο έρνπλ έληνλα ηελ αλάγθε γηα λέα, ζχγρξνλα θαιιηηερληθά ξεχκαηα, πξνζπαζψληαο ηελ πιήξε ζπλεηδεηή ξήμε κε ην παξειζφλ, θπξίσο ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960. Σν γεγνλφο απηφ είρε σο απνηέιεζκα ν αξζξνγξάθνο ηεο εθεκεξίδαο Κύπξηνο Β. ηέιηνο (1967),λα ζρνιηάζεη: Πνηα είλαη ε δσγξαθηθή πξαγκαηηθφηεηα ζηε Κχπξν; Τπάξρνπλ δχν νκάδεο δσγξάθσλ. Απηνί πνπ μεθίλεζαλ πξηλ ην 1945 θη απηνί πνπ μεθίλεζαλ κεηά. Ζ πξψηε νκάδα, ησλ παιαηνηέξσλ, απνηειείηαη απφ δσγξάθνπο πνπ έρνπλ πεξάζεη ηα πελήληα θαη ην έξγν ηνπο έρεη ζην κεγαιχηεξν κέξνο δνζεί. Ζ δεχηεξε νκάδα απνηειείηαη απφ ηνπο λεφηεξνπο, πνπ πξνζπαζνχλ λα πξνζαλαηνιηζηνχλ κέζα ζ απηφ ην παγθφζκην ξεχκα ηεο δσγξαθηθήο Γεκηνπξγίαο. Ζ παιηά γεληά έρεη κέζα ζηε θαιιηηερληθή ηεο ζηαδηνδξνκία ζηεξεψζεη η φλνκα ηεο θαη ην έξγν ηεο ζηε Κππξηαθή θνηλσλία θαη δφζεθε αληαπφθξηζε ζ έλα νξηζκέλν αξηζκφ αλζξψπσλ πνπ θαηάιαβαλ ηελ ηέρλε ηνπο. ηε πνξεία ηνπο, δεκηνχξγεζαλ θνηλσληθή θαη θαιιηηερληθή παξάδνζε. Ζ λέα γεληά, αλαδεηψληαο λένπο πξνζαλαηνιηζκνχο, ζπγθξνχεηαη κε ηελ ηδηαίηεξε θχζε ηεο Κππξηαθήο θνηλσλίαο θαη κε ηε δσγξαθηθή αίζζεζε πνπ δεκηνχξγεζε ε παιηά γεληά [ ] (ζ. 6). Δδψ είλαη πνπ δηαρσξίδνληαη θαη νη θαιιηηέρλεο ηεο πξψηεο γεληάο κε ηνπο θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο αθνχ δεκηνπξγείηαη έλα ράζκα κεηαμχ ησλ παιαηφηεξσλ, πνπ ππνζηήξηδαλ ηηο ηνπηθέο παξαδφζεηο, θαη κηα νκάδα αλάκεζα ζηνπο λεφηεξνπο, πνπ αλαδεηνχζαλ πην ζχγρξνλα εηθαζηηθά ιεμηιφγηα, επηζπκψληαο απνθνπή απφ ην παξειζφλ. Ο άββα είλαη απηφο πνπ κέζα απφ ηελ ηέρλε ηνπ γεθπξψλεη ην ράζκα απηφ, ζπλδπάδνληαο ηελ παιαηφηεξε ηέρλε κε απηή ηεο λέαο γεληάο (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 9). Ζ δεχηεξε ή κέζε γεληά Κππξίσλ θαιιηηερλψλ μεθίλεζε κε πνιχ θαιχηεξεο πξνυπνζέζεηο παξά ε πξψηε. Κάπνηα νηθνλνκηθή επκάξεηα έδηλε πνιχ πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο γηα αλαδήηεζε θαηλνχξγησλ δξφκσλ δσήο. Έλα λέν μχπλεκα δεκηνπξγηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ πξνβιεκαηηζκψλ πίεδε ηδίσο ηνπο λένπο πνπ θηινδνμνχζαλ λα ζπγθξηζνχλ κε ηνπο πην πξσηνπνξηαθνχο θαιιηηέρλεο ζην 17

παγθφζκην. Απηή ε γξακκή φπσο θαη ε αληίδξαζε ηνπο πξνο φ,ηη είρε θάκεη ε πξνεγνχκελε γεληά άλνημε έλα ράζκα κεηαμχ ησλ δπν πξψησλ γεληψλ (Υξπζνρφο, 1986, ζ. 78). 18

3 1960-1974: Ανεξαπηηζία και η πποζπάθεια για εκζςγσπονιζμό με ηιρ διεθνείρ εξελίξειρ πήξη με ηο παπελθόν Μεηά ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο ην 1960, δεκηνπξγείηαη θαη ην θαηάιιειν έδαθνο γηα κηα πνιηηηζηηθή αλάπηπμε. Έηζη, ην 1961 δεκηνπξγείηαη ην Σκήκα Πλεπκαηηθήο θαη Πνιηηηζηηθήο Αλάπηπμεο. ηγά ζηγά αξρίδνπλ νη Κχπξηνη θαιιηηέρλεο λα εθπξνζσπνχλ ηελ Κχπξν ζε δηεζλείο εηθαζηηθέο ζπλαληήζεηο. Σφηε είλαη πνπ γελληέηαη θαη ε ηδέα ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ Δπηκειεηεξίνπ Καιψλ Σερλψλ (ΔΚΑΣΔ), απφ κηα νκάδα 17 εηθαζηηθψλ, φπνπ ζέηνπλ θαη ηηο βάζεηο γηα ηελ άλζηζεο ηεο θππξηαθήο ηέρλεο (ρίδα, 2010, ζ. 22, 24). ε ζρεηηθφ δεκνζίεπκα ηεο εθεκεξίδαο Διεπζεξία επηζεκάλεηαη: «Σν Δ.ΚΑ.ΣΔ. Κχπξνπ έρεη ηδξπζεί ην 1964. Δίλαη νξγάλσζε ησλ θαιιηηερλψλ. Απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ην Δ.ΚΑ.ΣΔ. έρεη πξαγκαηνπνηήζεη παγθχπξηεο εθζέζεηο» (Βφηζεο, 1969, ζ. ρ.ρ). Όπσο ηνλίδεη ν Βηθέηνπ (2010): Μεηά ηελ Αλεμαξηεζία ηεο Κχπξνπ ην 1960, ε ηέρλε ζηελ Κχπξν άξρηζε λα εθθξάδεη ηελ αλαδήηεζε κηαο λέαο ηαπηφηεηαο. Αλαδπφκελε απφ κία πεξίνδν γεκάηε απφ θνηλσληθέο εληάζεηο θαη ξαγδαίεο αιιαγέο, ε ηέρλε ηεο επνρήο απηήο έρεη γίλεη εκβιεκαηηθή ηεο ηερλνινγηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο επαλάζηαζεο θαη παγθφζκηαο αιιαγήο. Αξρηθά, ε θππξηαθή ηέρλε εμέθξαδε ηελ αλάγθε θπγήο απφ ηελ πεξηγξαθή θαη ηε ζηξνθή πξνο ηελ εξκελεία. ηε ζπλέρεηα, ηαπηίζηεθε ζπλεηδεηά κε ηα παγθφζκηα θαιιηηερληθά ξεχκαηα. Δκθαλίζηεθαλ λένη Κχπξηνη θαιιηηέρλεο πνπ παξνπζίαζαλ λέεο κνξθέο έθθξαζεο φπσο ηελ ηέρλε κε θαηαζθεπέο, ηελ θηλεηηθή αθαίξεζε θαη ηελ Οπ Αξη ή νπηηθή ηέρλε πνπ επεξέαζε ηδηαίηεξα ηε ζχγρξνλε ηέρλε, θαζψο ελζάξξπλε έλα δηαδξαζηηθφ δηάινγν κε ηνλ ζεαηή ( 29). Γχξσ ζην 1960, αξρίδνπλ λα επηζηξέθνπλ ζηελ Κχπξν, αθνχ νινθιήξσζαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην εμσηεξηθφ, θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο φπσο, ν ηέιηνο Βφηζεο, ν Αλδξέαο Υξπζνρφο, ν Αλδξέαο αββίδεο θαη άιινη. Δθηφο απφ ην άββα νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο επηδηψθνπλ θαη επηζπκνχλ ηελ πιήξε ξήμε κε ηελ παιαηφηεξε εηθαζηηθή ηέρλε ζηε Κχπξν. ηφρνο ηνπο, φπσο έρεη πξναλαθεξζεί, ν απφιπηνο ζπγρξνληζκφο κε ηα λέα εθθξαζηηθά κέζα θαη ηάζεηο πνπ επηθξαηνχλ ζηνλ δηεζλήο ηνκέα. Γηα λα επηηχρνπλ ην ζθνπφ απηφ, απαξαίηεηε 19

πξνυπφζεζε γηα κηα κεγάιε νκάδα απφ ηνπο θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο, απνηεινχζε ε άκεζε θαηάξγεζε ησλ ηνπηθψλ παξαδφζεσλ ζηελ εηθαζηηθή ηέρλε (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 9 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 26-27). Ο άββα φπσο έρεη πξναλαθεξζεί απνηέιεζε ηελ γέθπξα κεηαμχ ησλ θαιιηηερλψλ ηεο πξψηεο γεληάο κε απηνχο ηεο δεχηεξεο, ράξηλ ζηελ ελζσκάησζε, ζην ήδε κνληεξληζηηθφ ηνπ έξγν, ζηνηρείσλ ηεο ιατθήο θαη βπδαληηλήο παξάδνζεο. Σελ ζπγθεθξηκέλε δεθαεηία, ε ηέρλε ηνπ ζπλερίδεη λα εμειίζζεηαη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο θαη ηα έξγα ηνπ αξρίδνπλ λα έρνπλ επηξξνέο απφ ηνλ επξσπατθφ κνληεξληζκφ, ζε ζπλδπαζκφ πάληνηε κε ηηο ηνπηθέο παξαδφζεηο. Σν 1961 ζε κηα αηνκηθή ηνπ έθζεζε παξνπζηάδεη δεθαηξείο «πθαζκαηνγξαθίεο», θάηη πνπ πξνζέιθπζε κεγάιν ελδηαθέξνλ θαη απφζπαζε ζεηηθά ζρφιηα. Μέζα απφ ηελ λέα δνπιεηά ηνπ άββα επηβεβαηψλεηαη ηφζν ε ζπλέρηζε ηεο πξψηκεο θππξηαθήο ηέρλεο, φζν θαη ε αλαδήηεζε ζε λένπο δξφκνπο ηεο ηέρλεο (Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 23-24 Γαλφο, 2009, ζ. 42). ηηο επηζπκίεο θαη αλαδεηήζεηο ηνπο, νη θαιιηηέρλεο ηεο δεχηεξεο γεληάο, βξίζθνπλ ζηήξηγκα ζην πξφζσπν ηνπ Διιαδίηε ηερλνθξηηηθνχ θαη επηκειεηή Σψλε πεηέξε, φπνπ θαη δηνξίδεηαη απφ ηνλ Πξφεδξν ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο Αξρηεπίζθνπν Μαθάξην σο θαιιηηερληθφ ζχκβνπιν ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο. Ο πεηέξεο ήηαλ απηφο πνπ ψζεζε ηελ θππξηαθή ηέρλε πξνο ηελ αθαίξεζε, ηνλ Μηληκαιηζκφ θαη γεληθά ζε ζχγρξνλεο θαιιηηερληθέο εμειίμεηο ηεο δηεζλνχο ηέρλεο. Κάζηζηψληαο έηζη εθηθηή ηε ζπκκεηνρή Κχπξησλ θαιιηηερλψλ ζε δηάθνξεο κεγάιεο δηεζλείο εθζέζεηο θαη κπηελάιε. Ο πεηέξεο πξνσζψληαο ηε δνπιεηά ησλ λέσλ θαιιηηερλψλ ηεο δεχηεξεο γεληάο, ζπγρξφλσο απέξξηπηε ην έξγν ηεο πξψηεο γεληάο. Ζ πξψηε αληίδξαζε απφ ηελ παιαηφηεξε γεληά, θαζψο θαη νη αληηπαξαζέζεηο γηα ην λέν ηδίσκα ζηε δσγξαθηθή, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απνπζία ηδενινγηθψλ κελπκάησλ θαη γεληθφηεξα ηεο παξάδνζεο πνπ ππήξρε κέρξη ηφηε, δελ αξγεί λα έξζεη (Νηθήηα & Μηραήι, 2006, ζ. 8-9 Γαλφο, ππφ έθδνζε, ζ. 28). Γηα παξάδεηγκα ζε έλα απφ ηα άξζξα ηνπ πεξηνδηθνχ Νέα Δπνρή επηζεκαίλεηαη: 20

«[ ] Βξίζθεηαη ν ζεαηήο ζε αδπλακία λα βξεη ζε πνιινχο απφ ηνπο πίλαθεο ην κήλπκα πνπ ηνπ θέξεη ν δσγξάθνο [ ]. Πνιινί ζα καο πνπλ, φηη ε δσγξαθηθή δελ έρεη ζθνπφ λα δψζεη έλα νπνηνδήπνηε κήλπκα ή φηη ην θνηλφ δελ κπνξεί λα θαηαιάβεη ηη εθθξάδεη ν δσγξάθνο, γηαηί απηφο ζαλ άλζξσπνο πνπ πξνπνξεχεηαη ηεο επνρήο ηνπο δελ κπνξεί παξά λα εθθξαζηεί ζε κηα γιψζζα πνπ είλαη θπζηθφ λα κελ θαηαιαβαίλεη ν θνηλφο ζλεηφο. Κείλνη πνπ πηζηεχνπλ, πσο ζην δσγξαθηθφ πίλαθα δελ πξέπεη λα αλαδεηνχκε θάπνην πεξηερφκελν, ηζρπξίδνληαη, φηη φηαλ ν πίλαθαο απηφο καο πξνθαιεί αηζζεηηθή ζπγθίλεζε κε κηα αξκνλία ρξσκάησλ θαη ζρεκάησλ- έζησ θη αλ απηά ζε ιέλε ηίπνηα- απηφ είλαη αξθεηφ λα εθπιεξψζεη ηνλ πξννξηζκφ ηνπ. Δίλαη ζσζηφ, πσο θαη ηα δχν είλαη απαξαίηεηα ζηνηρεία γηα έλα έξγν ηέρλεο. Μα είλαη απηά απφ κφλα ηνπο αξθεηά; ίγνπξα φρη, γηαηί ζηελ ηέηνηα πεξίπησζε ζα ππνβηβάδακε ηε δσγξαθηθή ζην επίπεδν ηεο δηαθνζκεηηθήο [ ]. Πξέπεη ινηπφλ απαξαίηεηα ν πίλαθαο λα καο θέξλεη θ έλα κήλπκα [ ]» (Φηιφηερλνο, 1960, ζ. 26). Πεξίπνπ ηελ ίδηα πεξίνδν, έλαο άιινο αξζξνγξάθνο εθθξάδεη ηελ άπνςε ηνπ φζν αθνξά ηνλ εξκεηηζκφ ζηε λέα ηέρλε ζην λεζί: «ηελ επνρή καο είλαη πνιχ ζπλεζηζκέλν ην θαηλφκελν, φρη κνλάρα ζην επξχ θνηλφ, κα αθφκε θαη ζ αλζξψπνπο κνξθσκέλνπο, έξγα Σέρλεο, κε αμηψζεηο κάιηζηα πνιιέο θνξέο, λα παξακέλνπλ νισζδηφινπ αθαηαλφεηα. Καη ηνχην ζπκβαίλεη φρη κνλάρα ζηελ αθεξεκέλε δσγξαθηθή, κα θαη ζηε κνληέξλα πνίεζε, ηε κνπζηθή θαη ηε γιππηηθή [ ]. Έηζη θαηεγφξεζαλ πνιινί ηνπο θαιιηηέρλεο πσο επίηεδεο θαιιηεξγνχλ ηνλ εξκεηηζκφ ζηα έξγα ηνπο γηα λα θαηαπιήμνπλ. Άιινη είπαλ πσο κε έρνληαο ηίπνηε πν νπζηαζηηθφ λα είπνπλ, θαηαθεχγνπλ ζην αθαηαλφεην, ην ζθνηεηλφ θαη ην πεξίπινθν γηα λα καο παξαπιαλήζνπλ πσο θάηη θξχβνπλ ζην βάζνο, θάηη ζέινπλ λα πνπλ, κα πνπ δελ κπνξνχκε εκείο λα ην αληηιεθζνχκε. Να ππνζέζνπκε πσο νη θαιιηηέρλεο δελ επηζπκνχλ ηελ επηθνηλσλία κε ην επξχ θνηλφ; Μα ηφηε γηαηί δεκηνπξγνχλ; Κη αθφκε αλ ππνζέζνπκε πσο ε δεκηνπξγία είλαη γη απηνχο κηα εζσηεξηθή αλάγθε αλαπφθεπθηε, ηφηε γηαηί ηα δεκνζηεχνπλ; [ ] Αμίδεη αθφκε λα ηνληζζεί πσο ε επνρή καο είλαη κηα επνρή πνιχ θιεηζηή ζα ιεγε θαλείο, κηα επνρή πνπ εμαηηίαο ηεο θξίζεο πνπ δηέξρεηαη ε αλζξσπφηεηα, θάζε έλαο παξακέλεη εξκεηηθά θιεηζηφο ζηνλ εαπηφ ηνπ. Πνιχ πεξηζζφηεξν ν θαιιηηέρλεο πνπ λνηψζεη πνιχ θαιά ην ζαλάζηκν θίλδπλν θάζε αλζξσπηζηηθήο αμίαο. Έηζη αθήλεη θαη ζην έξγν ηνπ ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ ηνπ, ηελ πλνή ηνπ, κηα πλνή εξκεηηζκνχ πνπ ηνλ ραξαθηεξίδεη, θη είλαη απνηέιεζκα ηεο ςπρηθήο αλαηαξαρήο πνπ δηέξρεηαη θαη δελ ζέιεη λα ηελ εζσηεξηθεχζεη, κα θαη πνπ δελ κπνξεί λα ηελ θξχςεη κεζ ηα άδπηα ηεο ςπρήο ηνπ. Γελ παξαβιέπνπκε επίζεο ηε ζπγθηλεζηαθή ζεσξία πνπ ηνλίζακε θαη πην πάλσ, θαη ε νπνία επηκέλεη πσο πξέπεη λα αλαδεηήζνπκε ην θάιινο εηο ην αζαθέο θαη ην κνπζηθφ, ρσξίο απαηηήζεηο γηα ζαθήλεηα θαη ινγηθφ πεξηερφκελν ζ έλα έξγν Σέρλεο, θαη πνπ ζηελ επνρή καο βξήθε γφληκν έδαθνο» (Κσλζηαληηλίδεο, 1961, ζ.95-97). Οη λένη θαιιηηέρλεο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα εθθξαζηνχλ κέζα απφ λέα κέζα ρσξίο πξνθαηάιεςε, ρξεζηκνπνηψληαο αλνξζφδνμα αληηθείκελα, απειεπζεξψλνπλ ηελ ηέρλε κέζα απφ ηε κίκεζε, έηζη ψζηε λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηα πξσηνπνξηαθά ξεχκαηα ηνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο. Δίλαη θπζηθφ, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο ζην εμσηεξηθφ, νη 21