تاریخچه مقاله: دریافت: 92/12/18 پذیرش: 93 /05/11 مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 - شماره 4- زمستان 1392- ص ص 10-1 بررسی ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سرشاخههاي گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از روشهاي In vitro و In situ 3 *3 2 1 محمدرضا آذرزمزم امید دیانی رضا طهماسبی و امین خضري 1- دانشجوي کارشناسی ارشد مهندسی علوم دامی دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید باهنر کرمان 2- دانشیار بخش مهندسی علوم دامی دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید باهنر کرمان 3- استادیار بخش مهندسی علوم دامی دانشکده کشاورزي دانشگاه شهید باهنر کرمان چکیده این مطالعه به منظور تعیین ترکیب شیمیایی قابلیت هضم تجزیه پذیري و ارزش غذایی سرشاخه گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از دو روش in situ و in vitro انجام شد. دادههاي جمعآوري شده در قالب آزمون آماري t-test تجزیه آماري شدند. تفاوت معنیداري بین علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي از نظر ماده آلی پروتي ین خام الیاف نامحلول در شوینده خنثی و عصاره اتري مشاهده شد (05>P). میانگین تجزیه پذیري مو ثر ماده خشک و الیاف نامحلول در شوینده خنثی براي علوفه یونجه با سرشاخه گلمحمدي متفاوت نبود. قابلیت هضم ماده خشک و ماده آلی علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي به ترتیب 48 86/ 44/29 درصد و 52/36 53/30 درصد بود که اختلاف معنیداري با یکدیگر نداشتند. حجم گاز تولیدي علوفه یونجه در مقایسه با سرشاخه گلمحمدي تا 24 ساعت انکوباسیون به طور معنیداري بیشتر بود (05>P). نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که سرشاخه گلمحمدي با توجه به ترکیب شیمیایی و کینیتیک هضم و تجزیه پذیري شکمبهاي داراي ارزش غذایی مناسب براي جایگزینی با بخشی از علوفه یونجه در جیره نشخوارکنندگان میباشد. کلمات کلیدي: یونجه سرشاخه گلمحمدي تجزیه پذیري قابلیت هضم خصوصیات فیزیکی نگارنده پاسخگو: رضا طهماسبی. آدرس: کرمان دانشگاه کرمان دانشکده کشاورزي گروه علوم دامی پست الکترونیک: reza.tahmasbi@gmail.com
طهماسبی و همکاران مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 شماره 4 زمستان 1392 2 مقدمه یکی از مشکلاتی که امروزه در جهان مطرح است تا مین غذا براي جمعیت رو به رشد آن است و در این راستا محصولات کشاورزي که تا مین کننده منابع غذاي انسانها هستند نقش قابل توجهی را دارا میباشند. این محصولات پس از برداشت و یا فرآوري داراي ضایعات بوده که براي انسانها قابل استفاده نیست اما در تغذیه دام استفاده میشوند (آذرزمزم و همکاران 1389). خوراكهاي متعددي مانند پوست پسته بقایاي گلابگیري سرشاخههاي درختان پوسته بادام تفاله سیب و غیره منابع دیگري در تغذیه دام میباشند که اصطلاحا به آنها فرآوردههاي جانبی گفته میشود (سیدمو من و همکاران 1383). از طرفی مقادیر قابل توجهی از فرآوردههاي فرعی تولیدي توسط انسان مصرف نمیشوند و فرآوردههاي جانبی قابل استحصال به عنوان خوراك دام با افزایش میزان محصول افزوده میگردد (فروغ عامري 1376). با توجه به امکان استفاده از این فرآوردهها در تغذیه دامها جا دارد که سیستمهاي خوراك دهی دامداريها جهت در بر گرفتن این گونه مواد توسعه یابند. در این صورت علاوه بر تا مین مقادیر زیادي خوراك به دلیل قیمت نسبتا ارزان این فرآوردهها هدف دیگري از تغذیه صحیح دام یعنی کاهش هزینه نیز محقق خواهد شد (شماع و همکاران 1371). فرآوردههاي فرعی کشاورزي که در روي زمین باقی مانده و استفاده نگردند اغلب در معرض تهاجمات باکتريها کپکها و قارچهاي مخرب قرار گرفته و میتواند آلودگی زیست محیطی بوجود آورد که در صورت مصرف آنها این مشکل حل میگردد (خیام نکویی و همکاران 1389). شناسایی ارزش غذایی و قابلیت هضم محصولات فرعی کشاورزي که میتوانند در تغذیه دام کاربرد داشته باشند از اهمیت بالایی برخوردار است و بدون اطلاع از نیازهاي غذایی دامها و همچنین ارزش غذایی خوراكها هر گونه برنامهریزي جهت افزایش تولیدات دامی امکان پذیر نمیباشد. در مطالعهاي با مقایسه بقایاي گلابگیري و یونجه مشخص شد که میزان ماده خشک پروتي ین خام چربی خام و خاکستر خام بقایاي گلابگیري کمتر از یونجه است در حالی که مقدار دیواره سلولی دیواره سلولی بدون همی سلولز و الیاف خام از یونجه بیشتر است و تفاوت معنیداري (05>P) بین آنها وجود داشت (دیانی و ثابت پی 1387). تغذیه تفاله خشک گلمحمدي به عنوان یک فرآورده فرعی در تغذیه گوسفندان سبب کاهش میانگین مصرف ماده آلی قابل هضم گردید. همچنین میانگین قابلیت هضم پروتي ین خام در تمام جیرههاي حاوي تفاله گلمحمدي نسبت به یونجه خشک کاهش معنیداري داشت و ارزش غذایی نسبی در جیرهها زمانی که تفاله گلمحمدي به 50 درصد رسید روند کاهشی نشان داد (فضاي لی و زاهدي فر 1384). هدف از انجام این تحقیق تعیین ارزش غذایی سرشاخههاي گل محمدي بود. مواد و روشها تهیه نمونه و تعیین ترکیب شیمیایی در از 30 از نمونهگیري سانتیمتري سرشاخههاي گلمحمدي ایستگاه تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی کرمان واقع در 20 کیلومتري جنوب غربی شهر کرمان انجام شد و نمونه علوفه یونجه از چینهاي آخر مربوط به مرحله پایان گل دهی مزرعه دانشگاه شهید باهنر کرمان تهیه شد که میزان ساقههاي آن بالا بود. نمونههاي یونجه و سرشاخههاي گلمحمدي بر اساس روشهاي مرسوم آزمایشگاهی با 3 تکرار مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفتند AOAC).(2000 همچنین مقادیر الیاف نامحلول در شوینده خنثی و الیاف نامحلول در شوینده اسیدي بر اساس روش ونسوست و همکاران (1991) تعیین گردید. تعیین قابلیت هضم به روش آزمایشگاهی vitro) (in قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی و ماده آلی در ماده خشک با 5 تکرار براي هر نمونه طبق روش دو مرحلهاي تیلی و تري (1963) انجام شد. در این روش پس از آسیاب نمونهها مقدار 5 گرم از هر نمونه در یک ارلن مایر 100 میلی لیتري ریخته شد. شیرابه شکمبه مورد نیاز در کشتارگاه بلافاصله پس از کشتار از 3 راس گاو نر تهیه گردید. شیرابه شکمبه با پارچه صافی پنیر طی دو مرحله صاف شده و در یک بالن شیشهاي ریخته شد. پیش از بستن در ظرف به داخل آن مقداري گاز دياکسیدکربن (2-3 دقیقه) تزریق گردید و تا شروع عملیات هضم به صورت بیهوازي نگهداري شد. 4/65 براي تهیه بزاق مصنوعی از فسفات هیدروژن سدیم آبدار گرم در لیتر (Na 2 HpO 4,2H 2 O) بیکربنات سدیم (9/8 گرم در لیتر) کلرید سدیم (47 گرم در لیتر) کلرید پتاسیم (57 گرم در لیتر) و سولفات منیزیم (12 گرم در لیتر (MgSO 4, 7H 2 O استفاده گردید (مکدوگال.(1948 نیم ساعت پیش از مرحله هضم بیهوازي یک میلیلیتر محلول 4 درصد کلرید کلسیم 5/3) گرم CaCl 2, 2H 2 O در
3 بررسی ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سرشاخههاي گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از... 100 میلیلیتر آب) به هر لیتر بزاق مصنوعی (بافر) اضافه گردید و با وارد کردن گاز دياکسید کربن به مدت 10-15 دقیقه ph محلول به 6/9-7 تقلیل یافت. سپس بافر و شیرابه شکمبه صاف شده به نسبت 4 حجم بزاق و 1 حجم شیرابه مخلوط و به محلول حاصل 4-5 دقیقه گاز Co 2 تزریق گردید. به هر یک از ارلنهاي حاوي نمونهها 50 میلیلیتر از محلول حاصل اضافه گردید و به مدت 15 ثانیه گاز دياکسیدکربن به محتویات هر ارلن تزریق شد. در ارلنها گذاشته شده و به مدت 48 ساعت در دماي 39 درجه سانتیگراد انکوباتور شد. روزانه 3 بار ارلنهاي حاوي محتویات هضم بیهوازي با حرکات چرخشی کاملا به هم زده شد. در هر مرحله از آزمایش 3 ارلن به عنوان شاهد که فاقد نمونه بود مورد انکوباسیون قرار گرفت. در پایان مرحله هضم بیهوازي به هر یک از ارلنها 6 میلیلیتر اسید کلریدریک 20 درصد در سه مرحله (به ترتیب 1 1 و 4 میلی لیتر) اضافه گردید. سپس 2 میلیلیتر پپسین 5 درصد نیز اضافه گردید و به مدت 48 ساعت دیگر در انکوباتور با دماي 39 درجه سانتیگراد نگهداري گردید. در طول این مرحله نیز روزانه 3 بار محتویات ارلنها با حرکات چرخشی به هم زده شد. در پایان دو مرحله هضم مواد خوراکی هضم نشده بر روي کاغذ صافی واتمن بدون خاکستر تخلیه گردید. کاغذ صافی به همراه مواد خوراکی هضم نشده روي آن به مدت 24 ساعت در آون با حرارت 100 درجه سانتیگراد قرار گرفت و با کم کردن وزن خشک کاغذ صافی از وزن مجموع کاغذ صافی و نمونه مواد خوراکی هضم نشده محاسبه گردید. همچنین وزن خاکستر بقایاي هضم با قرار دادن نمونهها به مدت 8 ساعت در کوره الکتریکی با دماي 550 درجه سانتیگراد تعیین گردید. پس از جمعآوري دادهها قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی ماده آلی در ماده خشک و انرژي متابولیسمی هر یک از نمونهها محاسبه گردید (تیلی و تري 1963). اندازه گیري تولید گاز در شرایط آزمایشگاهی در این روش ابتدا مواد خوراکی توسط آسیاب با قطر منافذ 2 میلیمتري به صورت یکنواخت آسیاب شدند. مقدار 300 میلیگرم از هر ماده خوراکی آسیاب شده با دقت توزین و به داخل شیشههاي سرم استریل 50 میلیلیتري منتقل گردید (فدوراك و هرودي 1983). براي هر نمونه ماده غذایی 3 تکرار در نظر گرفته شد و به منظور جمع آوري مایع شکمبه 2 ساعت پس از وعده خوراك صبحگاهی از دو رأس گوساله داراي فیستولاي شکمبهاي استفاده شد و این حیوانات با یک جیره غذایی در سطح نگه داري تغذیه شدند. مایع شکمبه جمع آوري شده با چهار لایه صاف شد و در داخل فلاسک حاوي گاز دياکسیدکربن سریعا به آزمایشگاه منتقل گردید. پیش از انتقال مایع شکمبه به داخل شیشههاي سرم مایع شکمبه با بافر تهیه شده به روش مکدوگال (1948) به نسبت 2 به 1 مخلوط شد. در مرحله انتقال بافر و مایع شکمبه از ارلن به شیشههاي سرم جریان مداوم گاز دياکسیدکربن به ارلن که بر روي هیتر 39 درجه سانتیگراد قرار داشت تزریق گردید و در هر شیشه حاوي تیمارهاي آزمایشی مقدار 20 میلی لیتر مخلوط مایع شکمبه و بافر افزوده شد. پس از بی هوازي نمودن داخل شیشه با تزریق گاز دياکسیدکربن در شیشهها توسط درپوش پلاستیکی و پرس فلزي به طور محکم بسته و به منظور تصحیح گاز تولیدي با منشاء مایع شکمبه تعداد 3 شیشه بدون نمونه در نظر گرفته شد. کل شیشهها جهت اندازهگیري گاز تولیدي به داخل دستگاه انکوباتور شیکردار با 120 دور در دقیقه و در دماي درجه 39 سانتیگراد منتقل شد و عمل قراي ت و ثبت میزان گاز تولیدي ناشی از تخمیر نمونهها در زمانهاي 36 24 12 8 6 4 2 72 48 و 96 ساعت پس از انکوباسیون انجام گرفت. حجم گاز تولیدي بر اساس وزن نمونهها در هر زمان با استفاده از رابطه زیر تصحیح گردید: در این رابطه: V= (Vt-Vb) 100W =V حجم گاز تصحیح شده بر حسب میلیلیتر به ازاي هر گرم ماده خشک =Vt حجم گاز تولیدي در شیشههاي حاوي نمونه ماده خوراکی بر حسب میلیلیتر =Vb حجم گاز تولید شده در شیشههاي فاقد نمونه ماده خوراکی بر حسب میلیلیتر W= وزن نمونه ماده غذایی بر حسب میلیگرم ماده خشک بود. براي تخمین فراسنجههاي کنیتیک تولید گاز از معادله P=b(1-e-ct) استفاده شد (اورسکوف و مکدونالد 1979). در این رابطه: P میزان گاز تولید شده در زمان b t تولید گاز از بخش نامحلول با پتانسیل تخمیر پس از 96 ساعت c ثابت نرخ تولید گاز براي بخش b (میلیلیتر در ساعت) و t زمان انکوباسیون (ساعت) میباشد که با استفاده از نرم افزاز Fitcurve محاسبه شد. همچنین از روابط زیر براي برآورد انرژي متابولیسمی و قابلیت هضم ماده آلی استفاده شد (منک و همکاران 1979). = 2 / 20 + 0 / 136 GP + 0 / 057 CP + 0 /0029 CF 2 انرژي قابل متابولیسمی (MJ/kgDM)
طهماسبی و همکاران مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 شماره 4 زمستان 1392 4 = 14 / 88 + 889 GP + 0 / 45 CP + 0 / 0651 XA (درصد) قابلیت هضم ماده آلی در این روابط GP گاز تولید شده از 200 میلیگرم نمونه پس از 24 ساعت انکوباسیون CP درصد پروتي ین خام CF درصد چربی خام و XA درصد خاکستر در نمونهها میباشد. تعیین تجزیه پذیري به روش in situ میزان تجزیهپذیري ماده خشک پروتي ین خام الیاف نامحلول در شوینده خنثی و ماده آلی نمونهها با استفاده از روش کیسههاي نایلونی تعیین گردید و براي هر خوراك پنج تکرار در نظر گرفته شد. به این منظور از سه رأس گوسفند نر کرمانی با میانگین وزنی 50±5 کیلوگرم استفاده شدکه این گوسفندان داراي فیستولاي شکمبهاي بودند و روزانه گرم علوفه (شامل کاه گندم و علوفه یونجه) و 750 گرم 250 کنسانتره در دو وعده در ساعات 8 و 17 دریافت میکردند. این جیره آزمایشی به مدت دو هفته به منظور عادتپذیري به حیوان داده شد. حیوانات به صورت انفرادي نگهداري میشدند و آب در طول دوره آزمایش به صورت آزاد در اختیار آنها قرار میگرفت. با استفاده از رابطه پیشنهادي اورسکوف و مکدونالد (1979) تجزیهپذیري بر حسب درصد در زمان هاي 3 12 6 72 48 36 و 96 ساعت انکوباسیون نمونه در شکمبه 24 محاسبه گردید. در این رابطه: =p P = a+b (1-e -ct ) پتانسیل تجزیهپذیري a= بخش سریع تجزیه شونده b= بخش کند تجزیه شونده c= ثابت نرخ تجزیه (ساعت) بود. t= و زمان انکوباسیون نمونهها در شکمبه به منظور برآورد مو لفههاي تجزیهپذیري ماده خشک و الیاف نامحلول در شوینده خنثی نمونهها از نرم افزار Fitcurve استفاده شد. تجزیهپذیري مو ثر نمونهها با استفاده از معادلهي ED=a+[(b c)/(c+k)] و با در نظر گرفتن نرخ خروجی 06 04 02 و 08 در ساعت محاسبه شد (ون زانت و همکاران 1998). اجزاي این رابطه عبارتند از: b= بخش سریع تجزیه شونده a= تجزیهپذیري مو ثر =ED بخش کند تجزیه شونده c= ثابت نرخ تجزیه و k= نرخ خروج بود. شاخص ارزش غذایی علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي با استفاده از فرمول پیشنهادي اورسکوف و مک دونالد (1979) محاسبه شد. در این رابطه: :NVI شاخص ارزش غذایی a= بخش سریع تجزیه شونده b= بخش کند تجزیه شونده و c= ثابت نرخ تجزیه بود. تجزیه آماري این آزمایش در قالب طرح آماري کاملا تصادفی انجام شد و اطلاعات به دست آمده با نرم افزار آماري (2003) SAS مورد تجزیه آماري قرار گرفت. میانگینها با استفاده از آزمون T-test مورد مقایسه قرار گرفتند. مدل آماري مورد استفاده براي فراسنجههاي مورد بررسی Y ij =μ + t i + e ij بود. در این معادله Y: ij مقدار هر مشاهده μ: میانگین کل t: i اثر تیمار و e: ij خطاي آزمایشی بود. نتایج و بحث ترکیب شیمیایی ترکیب شیمیایی علوفه یونجه و سرشاخه گل محمدي در جدول 1 آورده شده است. میزان پروتي ین خام علوفه یونجه به طور معنیداري (05> P) بیشتر از سرشاخه گلمحمدي بود. به جز گیاهانی که برگ آنها بسیار فیبري است گیاهانی که داراي تراکم زیاد برگ در سرشاخهها میباشند میزان پروتي ین خام بالاتري دارند. براي مثال میانگین پروتي ین سرشاخه تاغ (تکاسی 1388) سرشاخه کهور آکاسیا (عسکري 1383) سرشاخه خرما باقري گنتار و شیخالی (صلاحی و همکاران 1390) به ترتیب 16/6 116 7/92 7/78 7/01 و 7/33 درصد بود. میانگین الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدي براي علوفه یونجه و سرشاخهگلمحمدي تفاوت معنیداري با یکدیگر داشتند (01>P). اختلافات مشاهده شده بین الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدي گیاهان مختلف میتواند مربوط به خصوصیات گونه گیاه باشد. NVI=a+0.4b+200c
5 بررسی ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سرشاخههاي گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از... جدول 1- ترکیبات شیمیایی علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي (بر اساس ماده خشک) (3=n) SEM ترکیب شیمیایی (درصد) علوفه یونجه سرشاخه گل محمدي سطح معنیداري 52 31 94/81 94/47 ماده خشک 04 11 92/66 ٩١/۵٨ ماده آلی 006 22 9/70 140 پروتي ین خام 0001 90 34/28 55/80 الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF) 0001 34 23/14 469 الیاف نامحلول در شوینده اسیدي (ADF) 03 06 71 62 چربی خام 03 14 7/34 8/42 خاکستر خام قابلیت هضم نتایج مربوط به میانگین قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی ماده آلی در ماده خشک و انرژي متابولیسمی علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي در جدول 2 آورده شده است. اختلاف بین مقادیر قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی و ماده آلی در ماده خشک علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي معنیدار بود (05>P). با توجه به میزان NDF و ADF سرشاخه گل محمدي که به ترتیب 34/28 و 23/14 درصد و میزان NDF و ADF یونجه که به ترتیب 55/80 و 449 درصد بود میتوان بیان داشت که کمتر بودن NDF و ADF سرشاخه گلمحمدي نسبت به یونجه سبب گردیده که میزان قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی و ماده آلی در ماده خشک سرشاخه گل محمدي نسبت به قابلیت هضم ماده خشک ماده آلی و ماده آلی در ماده خشک یونجه بیشتر باشد. همچنین علوفه یونجه که برداشت آن در چینهاي آخر و در مرحله پایان گلدهی انجام گرفت میتواند با توجه به افزایش بخشهاي الیافی گیاه و کاهش در اجزا محلول سبب کاهش قابلیت هضم آن نسبت به سرشاخه گلمحمدي گردد. قابلیت هضم بخشهاي مختلف گیاه با افزایش مرحله رشد کاهش مییابد زیرا لیگنینی شدن دیواره سلولی مانع از عمل آنزیمها بر محتویات داخل سلول گیاهی میشود (چرچ 1988). مطابق با نتایج تحقیق حاضر پینکرتون (1996) پیشنهاد داد که قابلیت هضم علوفه رابطه مستقیمی با ویژگیهاي دیواره سلولی دارد زیرا محتویات درون سلول گیاهی را میتوان تا 100 درصد هضم پذیر دانست که حتی با بالا رفتن سن گیاه تغییري در قابلیت هضم آن به وجود نمیآید در حالی که با افزایش محتویات دیواره سلولی از میزان قابلیت هضم گیاهان کاسته میشود.
طهماسبی و همکاران مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 شماره 4 زمستان 1392 6 فراسنجه ها قابلیت هضم ماده خشک (درصد) قابلیت هضم ماده آلی (درصد) قابلیت هضم ماده آلی در ماده خشک (درصد) جدول 2- قابلیت هضم و انرژي متابولیسمی (بر اساس ماده خشک) (5=n) انرژي متابولیسمی (مگاکالري در کیلوگرم ماده خشک) علوفه یونجه سرشاخه گلمحمدي سطح معنیداري 03 04 03 02 SEM 5/68 4/67 4/27 08 53/30 52/36 47/95 89 44/29 48/86 44/57 57 گاز تولید شده قابلیت هضم ماده آلی و انرژي متابولیسمی به روش آزمایشگاهی نمودار 1 نشان میدهد که در زمانهاي انکوباسیون 2 تا 24 ساعت حجم گاز تولیدي علوفه یونجه نسبت به سرشاخه گلمحمدي به طور معنیداري بیشتر بود (05>P). با توجه به بالا بودن گاز تولیدي علوفه یونجه نسبت به سرشاخه گلمحمدي در شرایط آزمایشگاهی این مطلب بیانگر بالا بودن انرژي متابولیسمی و همچنین نیتروژن قابل تخمیر و سایر مواد مغذي لازم براي فعالیت میکروارگانیسمها میباشد. همچنین بخشی از بالا بودن میزان گاز تولیدي در تخمیر علوفه یونجه نسبت به سرشاخه گلمحمدي به واسطه بالا بودن کمیت و کیفیت نسبی پروتي ین خام آن است. همچنین لاربی و همکاران (1998) تجزیهپذیري ماده خشک و پروتي ین خام نمونههاي درختچههاي علفی را با روش کیسههاي نایلونی و تولید گاز مورد بررسی قرار داده و همبستگی بالایی بین پروتي ین خام نمونهها و سرعت تولید گاز گزارش نمودند. دت و سینگ (1995) نیز گزارش کردند که بالا بودن تولید گاز در شرایط آزمایشگاهی بیانگر بالا بودن انرژي متابولیسمی و همچنین نیتروژن قابل تخمیر و سایر مواد مغذي لازم براي فعالیت میکروارگانیسمها میباشد. نمودار 1- میانگین گاز تولید شده در زمانهاي مختلف انکوباسیون تجزیه پذیري ماده خشک بیشترین میزان تجزیهپذیري سرشاخه گلمحمدي و علوفه یونجه پس از 48 ساعت انکوباسیون انجام شد (جدول 3). پس از این مدت مقدار سوبستراي قابل دسترس براي میکروارگانیسمها کاهش یافته و در نتیجه سرعت رشد باکتريهاي درون کیسه افت نموده و سرعت تجزیهپذیري ماده خشک کاهش مییابد. منصوري و همکاران (1382) با تعیین میزان تجزیه پذیري علوفه خشک یونجه علف نی وکاه گندم به نتایج مشابه دست یافتند. بخشهاي b a و a+b حاصل از تجزیه پذیري ماده خشک سرشاخه گلمحمدي بیشتر از علوفه خشک یونجه میباشد. نرخ ثابت تجزیه (c) نیز براي علوفه یونجه و سر
7 بررسی ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سرشاخههاي گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از... شاخه گلمحمدي به ترتیب 07 و 03 بود. مقدار ثابت تجزیه c بیانگر این است که در هر ساعت تنها 07 و 03 درصد از قسمت b ماده خشک این خوراكها در ساعت تجزیه شده است دلیل آن با توجه به میزان NDF و ADF علوفه خشک یونجه که به ترتیب 55/8 و 469 درصد و NDF و ADF سرشاخه گلمحمدي که به ترتیب 34/28 و 23/14 درصد تعیین شد احتمالا میتواند به خاطر پایینتر بودن بخش کربوهیدراتهاي ساختمانی در سرشاخه گلمحمدي نسبت به علوفه خشک یونجه باشد. میزان بخش محلول در آب تحت تا ثیر ساختمان فیزیکی گیاه میزان الیاف نامحلول در شوینده خنثی الیاف نامحلول در شونده اسیدي و ترکیبات دیگر است به طوريکه با افزایش بخش فیبري گیاه میزان اجزاي محلول آن کاهش مییابد (گریفین و همکاران 1994). جدول 3- تجزیهپذیري ماده خشک علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي (درصد) زمانهاي انکوباسیون علوفه یونجه سرشاخه گلمحمدي SEM سطح معنیداري 58 58 1 11 12/ 55 صفر 72 79 34/ 58 34/ 13 3 32 68 37/ 20 38/ 51 6 05 55 42/ 04 44/ 29 12 62 95 47/ 84 49/ 37 24 90 2/ 67 55/ 04 54/ 51 36 01 67 72/ 84 62/ 20 48 02 2/ 09 73/ 98 64/ 42 72 0005 01 74/ 42 66/ 42 96 مو لفههاي تجزیه پذیري (درصد) 25 10 2 97 19/ 55 a 0003 07 64/ 29 43/ 97 b 0002 18 86/ 26 63/ 52 a+b تجزیه پذیري مو ثر (ED) 02 007 03 07 C 51 20 58/ 41 53 / 23 K= 0 / 02 81 20 47/ 42 46 / 95 K= 0 / 04 53 11 4 52 42 / 68 K= 0 / 06 32 00 37/ 85 39 / 57 K= 0 / 08 21 99 52/ 94 5 85 NVI a: بخش سریع تجزیه شونده b: بخش کند تجزیه شونده :a+b بخش تجزیه شونده c: ثابت نرخ تجزیه :ED تجزیه پذیري مو ثرماده خشک محاسبه شده با نرخ عبور 2 6 4 و 8 درصد در ساعت و :NVI شاخص ارزش غذایی NVI= a+ ٠/ ۴b + ٢٠٠c تجزیهپذیري الیاف نامحلول در شوینده خنثی نتایج مربوط به تجزیهپذیري الیاف نامحلول در شوینده خنثی در جدول 4 آورده شده است. نتایج نشان میدهد که تجزیهپذیري الیاف نامحلول در شوینده خنثی سرشاخه گلمحمدي در زمانهاي مختلف انکوباسیون در شکمبه بیشتر از علوفه یونجه بود. و در ساعتهاي 72 48 و 96 بین آنها اختلاف معنیداري مشاهده شد (05>P). تجزیهپذیري مناسب الیاف نامحلول در شوینده خنثی در شکمبه به دلیل تا ثیر بر جمعیت میکروارگانیسمهاي شکمبه و خوراك مصرفی حیوان بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است.(2001 NRC)
طهماسبی و همکاران مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 شماره 4 زمستان 1392 8 همچنین وینتر هولر و همکاران (2009) میانگین بخش سریعتجزیه شونده (بخش a) الیاف نامحلول در شویندهي خنثی علوفه خشک یونجه 6/77 درصد و براي سرشاخه گلمحمدي 8/07 درصد تعیین شد که اختلاف معنیداري نداشتند. بخش کند تجزیه شونده (بخش b) علوفه یونجه با 42/50 درصد از سرشاخه گلمحمدي با 67/02 درصد کمتر بود و اختلاف بین آنها معنیدار بود (05>P). وینتر هولر و همکاران (2009) گزارش کردندکه بین میزان تجزیه پذیري الیاف نامحلول در شوینده خنثی و میزان بخش کند تجزیه شونده (b) رابطه مثبتی وجود دارد. با توجه به بالا بودن بخش سریع تجزیه شونده سرشاخه گلمحمدي میتوان بیان داشت که با افزایش میزان مواد محلول در آب انرژي بیشتري براي میکروارگانیسمهاي شکمبه فراهم شده و در نتیجه رشد و فعالیت این میکروارگانیسمها بیشتر میشود و در نتیجه تجزیه پذیري بیشتر میگردد. شاخص ارزش غذایی علوفه خشک یونجه و سرشاخه گلمحمدي از لحاظ آماري متفاوت نبود چون مو لفههاي تجزیه پذیري a و c که در محاسبه شاخص ارزش غذایی استفاده میشوند در این دو نمونه خوراکی یکسان بودند. جدول 4- تجزیهپذیري الیاف نامحلول در شوینده خنثی علوفه یونجه و سرشاخه گلمحمدي (درصد) SEM زمانهاي انکوباسیون علوفه یونجه سرشاخه گلمحمدي سطح معنیداري نتیجهگیري صفر 12 53 93 97 45 13 04 02 007 20 98 72 43 78 2/34 2/25 2/59 2/20 44 16/96 19/67 23/99 369 39/37 53/06 608 64/83 88 14/95 19/42 23/91 28/43 32/93 43/17 45/61 48/50 3 ساعت 6 ساعت 12 ساعت 24 ساعت 36 ساعت 48 ساعت 72 ساعت 96 ساعت مو لفههاي تجزیه پذیري (درصد) 39 01 01 14 94 3/58 4/06 006 8/07 67/02 75/10 021 6/77 42/50 49/27 039 a b a+b c تجزیه پذیري مو ثر (ED) 03 13 28 41 49 34 25 16 482 368 25/08 270 33/88 26/87 22/78 210 K= 0 / 02 K= 0 / 04 K= 0 / 06 K= 0 / 08 21 05 39/08 357 NVI a: بخش سریع تجزیه شونده b: بخش کند تجزیه شونده :a+b بخش تجزیه شونده c: ثابت نرخ تجزیه :ED تجزیه پذیري مو ثرماده خشک محاسبه شده با نرخ عبور 2 6 4 و 8 درصد در ساعت نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که ترکیب شیمیایی سرشاخههاي گل محمدي با بسیاري از خوراكهاي رایج در جیره نشخوارکنندگان هضم و کنیتیک قابل مقایسه است. همچنین قابلیت تجزیهپذیري سرشاخههاي گل محمدي با یونجه برابري میکند بنابراین سرشاخه گلمحمدي با توجه به ترکیب شیمیایی و کینتیک هضم و تجزیهپذیري شکمبهاي و :NVI شاخص ارزش غذایی. NVI= a+ ٠/ ۴b + ٢٠٠c داراي پتانسیل تغذیهاي مناسب براي جایگزینی بخشی از علوفه خشک یونجه به منظور تا مین قسمتی از نیازهاي غذایی دام در بعضی از نقاط کشور مناسب میباشد. لذا با توجه به یافتههاي پژوهش حاضر پیشنهاد میگردد که سطوح مختلف سرشاخه گل محمدي در جیره انواع نشخوارکنندگان و عملکرد آنها مورد بررسی قرار گرفته و ترکیبات ضد تغذیهاي احتمالی
9 بررسی ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی سرشاخههاي گلمحمدي در مقایسه با علوفه یونجه با استفاده از... آن شناسایی گردد. همچنین لازم است مطالعات زیادي در رابطه با عملآوري و کاربردي کردن این محصول فرعی براي وارد کردن آن به چرخه خوراك دام صورت پذیرد و اثرات این منبع خوراکی بر سلامتی و توان تولیدي دامهاي مختلف کشور در سطوح مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد. تشکر و قدردانی این مقاله حاصل طرح تحقیقاتی در دانشگاه شهید باهنر کرمان میباشد که در غالب پایان نامه کارشناسی ارشد انجام شده است. بدین وسیله از همکاري و مساعدت بخش علوم دامی دانشگاه شهید باهنر کرمان در انجام این طرح تشکر و قدردانی میشود. منابع آذرزمزم م. غلامی ح. فروغ عامري ن. ذبیحااللهزاده سماکوش ع. 1389. تعیین ارزش غذایی بقایاي آفتابگردان در تغذیه دام. گزارش نهایی. مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی استان کرمان. تکاسی م. و. فروغ عامري ن. ذبیح االله زاده ع. و غلامی ح. تعیین ارزش غذایی سرشاخههاي تاغ استان کرمان. 1388. گزارش نهایی. مرکزتحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی استان کرمان. خیام نکویی س. م. بی آزار ا. و صالحی جوزانی غ. 1389. فناوري نانو در علوم کشاورزي. انتشارات پژوهشکده بیوتکنولوژي کشاورزي. ص. 114. دیانی ا. و ثابت پی م. 1387. تعیین ارزش غذایی بقایاي گلابگیري. سومین کنگره علوم دامی. ص. 675. سیدمومن س. م. زاهديفر م. صالحی م. و فروغ عامري ن. 1383. مطالعه اثر سطوح مختلف بقایاي پوستگیري پسته و تانن موجود در آن بر رشد بدن و تولید کرك بز راي ینی. گزارش نهایی. مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی استان کرمان. شماع م. ساعدي ه. نیکپور تهرانی ك. و مروارید ع. 1371. غذاهاي دام و طیور و روشهاي نگه داري آنها (اصول تغذیه دام و طیور) انتشارات دانشگاه تهران. صلاحی ا. ولی زاده ر. ناصریان ع. طهماسبی ع. و ابیانه م. م. 1389. مقایسه فراسنجههاي حاصل از تولید گاز برگ تعدادي از واریتههاي خرماي ایران با علف خشک یونجه در شرایط برونتنی. چهارمین کنگره علوم دامی. عسکري ف. 1383. ارزش غذایی سرشاخه و میوه دو گونه مرتعی کهور و آکاسیاي چتري. اولین کنگره علوم دامی. فروغ عامري ن. 1376. تعیین ارزش غذایی و قابلیت هضم پوسته نرم رویی پسته به صورت خشک و سیلو شده پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه صنعتی اصفهان. فضاي لی ح. و زاهدي فر م. 1384. ارزش غذایی بقایاي گلابگیري با نسبتهاي مختلف یونجه خشک در تغذیه گوسفند. دومین سمینار گوسفند وبز. ص. 95. منصوري ه. نیکخواه ع. رضاییان م. مرادي م. و میرهادي س. ا. 1382. تعیین میزان تجزیهپذیري علوفه با استفاده از روش تولید گاز و کیسههاي نایلونی. مجله علوم کشاورزي ایران. شماره 2. صفحات: 496-507. Association of Official Analytical Chemist. 2000. Official Methods of Analysis.17th ed. Washington D. C. U.S.A. Church, D.C. 1988. The ruminant animal digestive physiology and nutrition. 2ed. by prentice 1tall. U.S.A: 182 200. Fedorak, P. M. and D. E. Hurdy. 1983. A simple apparatus for measuring gas production by methanogenic cultures in serum bottles. Environmental Technology leu. 4: 425-432. Griffin, T. S. Cassida, K. A. Hesterman, O. B. and Rust, S. R. 1994. Alfalfa maturity and cultivar effects on chemical and in situ estimates of protein degradability. Crop Science. 34:1654-1661. Larbi, A. Smith, J. W. Adekunle, I. O. Raji, A. M. and Ladipo, D. O., 1998. Chemical composition, rumen degradation, and gas production characteristics of some multipurpose fodder trees and shrubs during wet and dry seasons in humid tropics. Animal. Feed Science and Technology. 72: 81-96. McDougall, E. I., 1948. Studies on ruminant saliva, 1. The composition and output of sheep s saliva. Biochemical Journal. 43: 99-109. Menke, K. H., Raab, L., Salewski, A., Steingass, H., Fritz, D. & Schneider, W., 1979. The estimation of the digestibility and metabolizable energy content of ruminant feedstuffs from the gas production when they are incubated with rumen liquor in vitro. Journal of Agricultural Science Cambridge, 93, 217-222. National Research Council. 2001. Nutrient Requirements of Dairy Cattle. Seventh Revised Edition. National Academy Press., Washington DC. Neway Excel User Manual. 1995. International feed Resources Unit, MLURI, Aberdeen, UK. Orskov, E. R and McDonald, P., 1979. The estimation of protein digestibility in the rumen from incubation measurements weighed according to rate of passage. Journal of Agricultural Science Cambridge. 92: 499-503.
طهماسبی و همکاران مجله تحقیقات دام و طیور جلد 2 شماره 4 زمستان 1392 10 Pinkerton, B., 1996. Forage Quality, Crop and Soil. Environment Science Collage of Agriculture. Forest & Life Science, Clemenson University. SAS Institute, Inc. 2005. SAS Procedure Guide. Version 8. SAS Institute, Inc, Cary, NC, 1643 pp. Singh, B., M. P. Narang. 1991. Some physico-chemical characteristics of forages and their relationships to digestibility. Indian Journal of Animal Nutrition. 8:179-186. Tilley, Y. M. A. and. Terry, R. A. A., 1963. A two stage technique for the in vitro digestion of forage crops. Journal of Britain Grassland Society. 18: 104-111. Van Soest, P. J., Robertson, J. B., and Lewis, B. A., 1991. Methods for dietary fiber, neutral detergent fiber, and nonstarch polysaccharides in relation to animal nutrition. Journal of Dairy Science. 74: 3583-3597. Winterholler, S.J., Lalman, D.L., Dye, T.K., McMurphy, C. P. and Richards, C.J., 2009. Summing low-quality forage in situ ruminal degradation characteristics of by-product feedstuffs for beef cattle. Journal of Animal Science. 87(9): 2996 3002.