ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2008 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 15η Έκδοση ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2008
ΤΙΤΛΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2008 Το Επιχειρηματικό Κλίμα στις Ευρωπαϊκές Περιφέρειες κατά το έτος 2008 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 15η Έκδοση
ΜΕΛΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Πρόεδρος: Γεώργιος Κασιμάτης Α Αντιπρόεδρος: Δημήτριος Μπακατσέλος Β Αντιπρόεδρος: Ιορδάνης Τσώτσος Γ Αντιπρόεδρος: Δημήτριος Γκουντόπουλος Δ Αντιπρόεδρος: Μιχάλης Ζορπίδης Ε Αντιπρόεδρος: Γεώργιος Χονδρογιάννης Γενικός Γραμματέας: Παναγιώτης Αγνιάδης Οικονομικός Επόπτης: Ηλίας Χατζηβασίλογλου Μέλος: Σωτήριος Μαγόπουλος ΕΚΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΚΔΟΤΗΣ: ΕΥΡΩΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ Chamber House Avenue des Arts, 19 A-D B -1000 Brussels Tηλ: +32(0)2-282 08 50 Fax: +32(0)2-230 00 38/280 01 91 e-mail: eurochambres@eurochambres.eu http://www.eurochambres.eu Ακαδημίας 7-9, 10671 Αθήνα Tηλ: (+30) 210 3625630, (+30) 210 3632702 Fax: (+30) 210 3622320 e-mail: keeuhcci@otenet.gr http://www.uhc.gr Επιμέλεια: Χαράλαμπος Λεμονόπουλος
Πρόλογος του Προέδρου της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, το Ευρωεπιμελητήριο συνέταξε την ετήσια οικονομική έρευνα, η σύνθεση της οποίας κατέστη δυνατή με τη συνδρομή των μελών του Ευρωεπιμελητηρίου σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Για τη χώρα μας, τη μελέτη με τα σχετικά στοιχεία κατέθεσε η ΚΕΕΕ, έπειτα από συνεργασία με την εταιρεία TNS-ICAP Α.Ε., η οποία διεξήγαγε την ανάλογη έρευνα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια μιας γενικότερης ευρωπαϊκής οικονομικής επιβράδυνσης, γεγονός που κάνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναθεωρήσει προς το δυσμενέστερο τις προβλέψεις της για την οικονομική ανάπτυξη των ετών 2008 και 2009. Ωστόσο, κάποιοι δείκτες σημειώνουν άνοδο σε σύγκριση με τους περσινούς, γεγονός που δικαιολογεί τα υψηλά επίπεδα επιχειρηματικής εμπιστοσύνης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι σχεδόν σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, οι προσδοκίες για το περσινό έτος δεν επαληθεύτηκαν και κατά συνέπεια, είναι φυσικό οι επιχειρήσεις να ατενίζουν τις μελλοντικές προοπτικές πιο επιφυλακτικά. Αυτή η δυστοκία και επιφυλακτικότητα των επιχειρήσεων οφείλεται κυρίως στην ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών του πετρελαίου που ανέρχονται σε διαρκώς υψηλότερα επίπεδα, κάτι που λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις στο άμεσο μέλλον θα παίξει το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών στο τέλος του έτους και οι οικονομική στρατηγική που θα χαραχθεί από τη νέα ηγεσία. Στη χώρα μας, οι επιχειρηματικές προσδοκίες δεν εμφανίζονται και τόσο αισιόδοξες για το 2008. Οι προσδοκίες για τις εγχώριες πωλήσεις κινούνται καθοδικά, για την απασχόληση παραμένουν σταθερές, ενώ για το συνολικό κύκλο εργασιών και τις επενδύσεις κινούνται ελαφρώς ανοδικά. Εκεί που η Ελλάδα δείχνει μεγάλη δυναμική, με ιδιαίτερα ανοδική τάση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, είναι στο τομέα των εξαγωγικών πωλήσεων, όπου η χώρα μας βρίσκεται, μαζί με τη Τσεχία και την Πολωνία, στον πυρήνα των χωρών με τις υψηλότερες προσδοκίες. Πρέπει να τονισθεί ιδιαιτέρως ότι το Ευρωεπιμελητήριο χρησιμοποιεί αυτή την έρευνα ως βάση στις εισηγήσεις του στα διάφορα ευρωπαϊκά όργανα. Ελπίζουμε και στη χώρα μας όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς να κάνουν ανάλογη χρήση της έρευνας, εξάγοντας τα συμπεράσματα εκείνα που θα οδηγήσουν στη δημιουργία ενός καλύτερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Γεώργιος Κασιμάτης
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΟΨΗ 5 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 9 Επιχειρηματική Εμπιστοσύνη 10 Συνολικός Κύκλος Εργασιών 11 Εγχώριες Πωλήσεις 12 Εξαγωγικές Πωλήσεις 13 Απασχόληση 14 Επενδύσεις 15 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΣΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ 16 ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ 17 Χάρτες και Στοιχεία 18 Εστίαση σε συγκεκριμένα θέματα 30 Ευρωζώνη έναντι μη Ευρωζώνης 30 Μέλη της Ε.Ε. έναντι Μελλοντικών Μελών της Ε.Ε. 31 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ 2008 33 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 34 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΩΝ 35
ΣΥΝΟΨΗ
ΣΥΝΟΨΗ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΥ- ΡΩΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ για το έτος 2008, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συνεχίζουν να προβλέπουν υψηλά επίπεδα επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, παρά τα πρώτα σημάδια μιας γενικής οικονομικής επιβράδυνσης. Στην πραγματικότητα, όλοι οι δείκτες έχουν σημειώσει άνοδο σε σχέση με την περσινή έρευνα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ωστόσο αναθεωρεί προς τα κάτω την πρόβλεψή της για την οικονομική ανάπτυξη για τα έτη 2008 και 2009, μειώνοντας αντίστοιχα τα ποσοστά από το 2,9% για το 2007 στο 2,4% για το 2008 και το 2009. Το επίπεδο των επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν από γαλλικές εταιρείες αυξήθηκε στη διάρκεια του 2007, καθώς πολλές από τις εταιρείες αυτές αύξησαν την παραγωγική τους δυνατότητα, αλλά οι αβεβαιότητες που σχετίζονται με την οικονομική κρίση θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αρνητικά για τις επενδύσεις, κατά το τέλος του έτους. Παρά τις αβεβαιότητες σε διεθνές επίπεδο, η γενική στιβαρότητα της επιχειρηματικής δραστηριότητας επαληθεύεται από το δυναμισμό της αγορά εργασίας. Δημιουργήθηκαν πολλές νέες θέσεις εργασίας και κατά συνέπεια, το ποσοστό ανεργίας ακολουθεί έντονα καθοδική πορεία. Οι διευθυντές των επιχειρήσεων δείχνουν να έχουν επίγνωση της επιβράδυνσης αλλά θεωρούν ότι δεν θα επηρεαστούν άμεσα. Μετά από μια εξαιρετική πορεία το 2006, στη διάρκεια του 2007, η γερμανική οικονομία σταθεροποιήθηκε. Αντίθετα με τις προσδοκίες κατά την έναρξη του έτους, η αύξηση του Φ.Π.Α. χρειάστηκε κάποιο χρόνο για να αφομοιωθεί. Η επιχειρηματική δραστηριότητα, μετά από μια επιβράδυνση κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους, ειδικά στον κλάδο της κατασκευαστικής βιομηχανίας και του εμπορίου, άρχισε να ενισχύεται ξανά κατά το τρίτο τρίμηνο. Παρ όλα αυτά, σε γενικές γραμμές, η αύξηση του Φ.Π.Α. είχε περιορισμένες επιπτώσεις στην οικονομία χάρη στη συνεχιζόμενη δυναμικότητα των εξαγωγών και της ζήτησης των κεφαλαιουχικών αγαθών. Η συνεχής ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών διασφαλίζει υψηλό αριθμό παραγγελιών από το εξωτερικό. Μετά από μια απογοητευτική ανάπτυξη το έτος 2006, η οικονομική δραστηριότητα στη Γαλλία αναμένεται να κινηθεί σε ακόμα πιο χαμηλά επίπεδα το 2007. Εντούτοις, το δεύτερο εξάμηνο του 2007 ήταν πιο δυναμικό από το πρώτο, με διάφορες γαλλικές εταιρείες να δέχονται παραγγελίες που καλύπτουν την παραγωγική τους δυνατότητα και, συνεπώς, με πιο αισιόδοξες επιχειρηματικές προοπτικές. Η γαλλική οικονομία εξακολουθεί να στηρίζεται στην έντονη εγχώρια ζήτηση, η οποία συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη. Ο ρυθμός ανάπτυξης του εξωτερικού εμπορίου είναι χαμηλότερος από τον αναμενόμενο: οι εξαγωγές δεν αναπτύσσονται εξίσου γρήγορα με τις εισαγωγές και του έλλειμμα του εξωτερικού εμπορίου γίνεται μεγαλύτερο. Η οικονομική δραστηριότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο συνέχισε τη δυναμική πορεία του περσινού έτους. Ωστόσο, λόγω της βαρύτητας του χρηματοοικονομικού κλάδου του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι πιθανό η βρετανική οικονομία να επηρεαστεί περισσότερο από την πρόσφατη αναταραχή στα χρηματιστήρια. Επιπλέον, είναι εξαιρετικά πιθανό η παγκόσμια ανακοστολόγηση του κινδύνου να λειτουργήσει κατασταλτικά για την οικονομία στο προσεχές μέλλον. Κατά συνέπεια, οι επιχειρηματίες είναι ελαφρώς πιο επιφυλακτικοί στις προβλέψεις τους για το επόμενο έτος, παραμένοντας ωστόσο αισιόδοξοι. Όσον αφορά στο συνολικό κύκλο εργασιών, οι προοπτικές για το επόμενο έτος είναι πολύ θετικές, παρά το γεγονός ότι για την πλειοψηφία των χωρών που απάντησαν στην έρευνα, οι προσδοκίες για το περσινό έτος δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως στη διάρκεια του 2007. Δεδομένου ότι ένα ποσοστό περίπου 70% των εμπορικών συναλλαγών πραγματοποιείται εντός της ΕΕ, η επίπτωση των εξωτερικών παραγόντων μοιάζει να είναι λιγότερο σημαντική απ ό,τι αναμενόταν σε αυτό το στάδιο. Τα δύο νέα μέλη της ΕΕ, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, αναθεωρούν προς τα κάτω τις προοπτικές του κύκλου εργασιών τους, σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, παραμένοντας ωστόσο μεταξύ των πιο αισιόδοξων χωρών. Η υψηλή συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ/δολαρίου ΗΠΑ επηρέασε τις διεθνείς συναλλαγές φέτος. Εντούτοις, παρόλο που οι προοπτικές της ΕΕ για τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ είναι σχετικά περιορισμένες εξαιτίας της επιβράδυνσης της αμερικανικής οικονομίας, άλλες αναδυόμενες αγορές γίνονται ολοένα πιο σημαντικές. Προσδοκίες Επιχειρηματικής Εμπιστοσύνης / Πραγματική Ανάπτυξη ΑΕΠ Επιχειρηματική Εμπιστοσύνη (ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΘΑΡΟΥ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥ) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1997 Επιχειρηματική Εμπιστοσύνη Πραγματική Αύξηση ΑΕΠ 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 * * * 5 4 3 2 1 0 Πραγματική Αύξηση ΑΕΠ (%) *Εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΓΔ ECFIN) 8
Σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, οι προσδοκίες για το περσινό έτος δεν επαληθεύτηκαν στη διάρκεια του έτους και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τις προοπτικές για το 2008 πιο επιφυλακτικά, παραμένοντας ωστόσο θετικά προδιατεθειμένες. Η μεγαλύτερη πτώση στις προβλέψεις για το 2008 σε σύγκριση με τις περσινές προβλέψεις διαπιστώνεται στην Αυστρία, στη Φινλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η μεγαλύτερη άνοδος διαπιστώνεται στη Δημοκρατία της Τσεχίας, στην Ελλάδα και την Πολωνία. Στη διάρκεια του 2007, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις επωφελήθηκαν συνολικά από την ευημερία των εγχώριων αγορών. Στις περισσότερες χώρες που απάντησαν στην έρευνα, οι περσινές προβλέψεις επιτεύχθηκαν φέτος, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν θετικές προοπτικές για το 2008. Όπως και πέρσι, οι επενδύσεις και η οικιακή κατανάλωση συνεχίζουν να αποτελούν τα στοιχεία-κλειδιά της θετικής πορείας. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στις προβλέψεις για τις εγχώριες πωλήσεις το 2008 διαπιστώνονται στη Δημοκρατία της Τσεχίας, στην Κύπρο και τη Λετονία. Οι υποψήφιες προς ένταξη Κροατία και Τουρκία κατέγραψαν υψηλότερες προβλέψεις σε σχέση με το περσινό έτος. Τόσο στην Ευρωζώνη, όσο και στη μη Ευρωζώνη, καταγράφονται υψηλότερες προβλέψεις σε σχέση με πέρσι, παρόλο που η αύξηση δεν είναι εξίσου έντονη με τα προηγούμενα χρόνια. Η δυναμική ανάπτυξης που διαπιστώθηκε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2007 είχε θετικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας, καθώς η απασχόληση αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,5% το 2007, όπως αναφέρεται στην πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύτηκε το φθινόπωρο. Η Οικονομική Έρευνα του Ευρωεπιμελητηρίου επαληθεύει αυτό το θετικό αποτέλεσμα, καθώς τα στοιχεία είναι υψηλότερα από αυτά που καταγράφονταν τα προηγούμενα χρόνια. Επιπλέον, η έρευνα επισημαίνει τις αισιόδοξες προβλέψεις για το έτος 2008. Τα θετικά αποτελέσματα οφείλονται κυρίως στις προβλέψεις για αύξηση της απασχόλησης στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες και κυρίως 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΤΗ 1999-2008 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 στη Γερμανία και τη Γαλλία. Τα νεότερα μέλη της ΕΕ προβλέπουν σε γενικές γραμμές έντονη αύξηση στη δημιουργία θέσεων εργασίας το 2008, με εξαίρεση τη Ρουμανία και την Εσθονία, όπου οι προβλέψεις έχουν αναθεωρηθεί ελαφρώς προς τα κάτω, παραμένοντας ωστόσο σε υψηλά επίπεδα. Το αποτέλεσμα της επενδυτικής δραστηριότητας το 2007 ευθυγραμμίζεται με τις περσινές προβλέψεις. Σύμφωνα με τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, τα επίπεδα επενδύσεων θα παραμείνουν σταθερά το 2008. Στην πραγματικότητα, οι διευθυντές των επιχειρήσεων είναι επιφυλακτικοί, καθώς δεν μπορούν ακόμα να υπολογίσουν τις πραγματικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης που σημειώθηκε στη διάρκεια του καλοκαιριού. Στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες και κυρίως στη Γερμανία, στη Γαλλία και την Ιταλία, μια μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρηματιών προβλέπουν σταθερά επίπεδα επενδύσεων. Οι προσδοκίες είναι πολύ υψηλότερες στις χώρες εκτός της Ευρωζώνης, καθώς όλες αυτές οι χώρες - με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο - παρουσιάζουν στοιχεία καθαρού υπολοίπου αρκετά πάνω από το μέσο όρο. Τόσο στην Ευρωζώνη, όσο και στη μη Ευρωζώνη, οι προβλέψεις για την επιχειρηματική εμπιστοσύνη είναι ελαφρώς υψηλότερες απ ό,τι πέρσι. Οι χώρες εκτός της Ευρωζώνης είναι πολύ πιο αισιόδοξες απ ό,τι οι χώρες εντός της Ευρωζώνης - ακολουθώντας την τάση του περσινού έτους. Περισσότερες από τις μισές εταιρείες στη μη Ευρωζώνη προβλέπουν ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό κλίμα για το 2008, ενώ οι μισοί διευθυντές επιχειρήσεων που ρωτήθηκαν σε χώρες της Ευρωζώνης προβλέπουν ότι το κλίμα θα είναι σταθερό. Η επιχειρηματική εμπιστοσύνη στην Ευρωζώνη διαφέρει σημαντικά, με αρνητικά στοιχεία καθαρού υπολοίπου στην Ισπανία και την Ελλάδα και σαφή μείωση στην Αυστρία, ενώ αισιόδοξες είναι οι προβλέψεις στην Ολλανδία και την Πορτογαλία. 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Επιχειρηματική Συνολικός Εγχώριες Εξαγωγικές Απασχόληση Επενδύσεις Εμπιστοσύνη Κύκλος Εργασιών Πωλήσεις Πωλήσεις ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΘΑΡΟΥ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥ 9
ΣΥΝΟΨΗ Οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, η Γαλλία και η Γερμανία, παρουσιάζουν τις πλέον αξιοσημείωτες αυξήσεις στην επιχειρηματική εμπιστοσύνη, σε σχέση με τα αποτελέσματα των τελευταίων ετών. Στη μη Ευρωζώνη, οι προοπτικές για αύξηση των εγχώριων και των εξαγωγικών πωλήσεων υποκινούν την έντονη αισιοδοξία των διευθυντών επιχειρήσεων. Όσον αφορά στη Δανία και τη Σουηδία, οι θετικές επιπτώσεις της πρόσφατης αύξησης της οικονομικής δραστηριότητας συνεχίζονται, διατηρώντας την επιχειρηματική εμπιστοσύνη σε υψηλά επίπεδα για το 2008. Παρά το γεγονός ότι η επιχειρηματική εμπιστοσύνη συνέχισε την ανοδική της πορεία στα Κράτη Μέλη της ΕΕ το 2007, στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες διαπιστώθηκε μείωση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης. Στα Κράτη Μέλη της ΕΕ, η εικόνα δεν είναι ομοιόμορφη όταν εξετάζουμε το αποτέλεσμα του τρέχοντος έτους σε σύγκριση με τις περσινές προβλέψεις για το 2007. Στις υποψήφιες χώρες, το φετινό αποτέλεσμα κινήθηκε σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις περσινές προβλέψεις. Η επιχειρηματική εμπιστοσύνη στα Κράτη Μέλη αναμένεται να κινηθεί σε υψηλότερα επίπεδα το επόμενο έτος, ενώ το επίπεδο μειώνεται στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Δεδομένου ότι η Βουλγαρία και η Ρουμανία εντάχθηκαν στην ΕΕ την 1η Ιανουαρίου του φετινού έτους, η ομάδα των υποψηφίων προς ένταξη χωρών περιορίζεται πλέον στην Κροατία και την Τουρκία, με την τελευταία να παίζει κυρίαρχο ρόλο όσον αφορά στο ΑΕΠ. Οι τουρκικές επιχειρήσεις αναθεωρούν ελαφρώς προς τα κάτω τις προβλέψεις τους για την επιχειρηματική εμπιστοσύνη το έτος 2008 σε σχέση με το περσινό έτος. Ωστόσο, το καθαρό υπόλοιπο εξακολουθεί να είναι αρκετά πάνω από το μέσο όρο της έρευνας. Οι επιχειρήσεις στην Κροατία προβλέπουν μια ανοδική τάση για το 2008, εντούτοις όμως το καθαρό υπόλοιπο κινείται ακόμα σε επίπεδα κάτω από το μέσο όρο της έρευνας. 10
ΤΙΤΛΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ & ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ Προσδοκίες Επιχειρηματικής Εμπιστοσύνης* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 Αυστρία Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις παραμένουν γενικά αισιόδοξες για το έτος 2008 Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συνεχίζουν να επιδεικνύουν υψηλό επίπεδο επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, παρά τα πρώτα σημάδια μιας γενικής οικονομικής επιβράδυνσης. Στην ουσία, οι προοπτικές για το συνολικό κύκλο εργασιών, την απασχόληση και τις επενδύσεις βελτιώνονται σε σχέση με τις περσινές προβλέψεις, γεγονός που οδήγησε σε μια συνολικά καλύτερη αξιολόγηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος για το επόμενο έτος. Η αύξηση δεν είναι εξίσου έντονη με πέρσι, καθώς το τελικό αποτέλεσμα αυξάνεται κατά 0,9 μονάδες. Παρ όλα αυτά, πρόκειται για το υψηλότερο επίπεδο τα τελευταία 7 χρόνια. Υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές μεταξύ των ομάδων των χωρών: στη μη Ευρωζώνη διαπιστώνεται το υψηλότερο επίπεδο εμπιστοσύνης, ενώ ακολουθούν οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες και στο τέλος η Ευρωζώνη. Πρέπει να επισημανθεί ότι η τάση στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες έχει αντιστραφεί, καθώς οι προοπτικές για το 2008 είναι χαμηλότερες απ ό,τι για το 2007. Εξετάζοντας τις βασικές ευρωπαϊκές οικονομίες, η κατάσταση είναι ανομοιόμορφη: ενώ στη Γερμανία, στη Γαλλία και την Ιταλία διαπιστώνονται υψηλότερες προοπτικές για την επιχειρηματική εμπιστοσύνη το 2008, στο Ηνωμένο Βασίλειο εμφανίζεται ελαφρά επιβράδυνση. Στην Ισπανία, η επιχειρηματική εμπιστοσύνη έχει χάσει πολύ έδαφος. Το αποτέλεσμα στην Ισπανία φέτος παρέμεινε σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις περσινές προσδοκίες και οι εταιρείες δεν προβλέπουν ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί το επόμενο έτος, καθώς βιώνουν τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Εκτός από την Ισπανία, η Εσθονία και η Αυστρία καταγράφουν τη μεγαλύτερη μείωση των επιπέδων επιχειρηματικής εμπιστοσύνης για το 2008 σε σύγκριση με την πρόβλεψη για το 2007. Η οικονομία της Εσθονίας σημείωσε ελαφρά επιβράδυνση φέτος. Ο κλάδος των ακινήτων, που τα τελευταία χρόνια επηρέαζε ανοδικά την οικονομία σταμάτησε να αναπτύσσεται, επηρεάζοντας τις γενικές επιχειρηματικές προσδοκίες. Περίπου τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων στην Εσθονία πιστεύουν ότι η κατάσταση δεν θα αλλάξει το επόμενο έτος. Οι προοπτικές που αφορούν τον κλάδο παροχής υπηρεσιών είναι λιγότερο απαισιόδοξες σε σχέση με αυτές του μεταποιητικού κλάδου. Στην Αυστρία, τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων πιστεύουν επίσης ότι η κατάσταση δεν θα αλλάξει το επόμενο έτος, έχοντας ωστόσο επίγνωση των λιγότερο αισιόδοξων προβλέψεων για την ανάπτυξη. Παρά το γεγονός ότι η επιχειρηματική εμπιστοσύνη στον κλάδο παροχής υπηρεσιών παραμένει σε υψηλά επίπεδα, ο μεταποιητικός κλάδος καταγράφει έντονη πτώση. Ο τελευταίος μοιάζει να επηρεάζεται περισσότερο από την αβεβαιότητα των χρηματιστηρίων, γεγονός που έχει μεγαλύτερη επίπτωση στην παραγωγή έντασης κεφαλαίου. Οι χώρες στις οποίες διαπιστώνεται η μεγαλύτερη αύξηση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης για το 2008 είναι η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Μάλτα και η Σλοβακία. Σε αυτές τις τρεις χώρες, το αποτέλεσμα για το τρέχον έτος ξεπέρασε αρκετά τις περσινές προσδοκίες και, με βάση αυτή τη θετική τάση, οι επιχειρήσεις προβλέπουν υψηλότερα επίπεδα για το επόμενο έτος. Παρόλ αυτά, ενώ τα καθαρά υπόλοιπα της Δημοκρατίας της Τσεχίας και της Μάλτας υπερβαίνουν κατά πολύ το μέσο όρο της έρευνας, τα στοιχεία της Σλοβακίας εξακολουθούν να είναι κάτω από το μέσο όρο. Ρουμανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωμ. Βασίλειο Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Η Δημοκρατία της Τσεχίας και η Σλοβακία επωφελούνται από την υψηλή οικονομική ανάπτυξη που πυροδοτήθηκε από το σταθεροποιημένο πολιτικό περιβάλλον και τα φιλικά προς τις επιχειρήσεις μέτρα (ευνοϊκές επενδύσεις, μείωση των φορολογικών επιβαρύνσεων κ.λπ.). Η αισιοδοξία των επιχειρήσεων στη Μάλτα ωθείται σε υψηλότερα επίπεδα από τον κλάδο παροχής υπηρεσιών, για τον οποίο προβλέπεται ένα καλύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον το επόμενο έτος απ ό,τι για το μεταποιητικό κλάδο. Η επερχόμενη είσοδος της Μάλτας στην Ευρωζώνη έχει αναμφίβολα θετική επίπτωση σε αυτά τα αποτελέσματα. 12
Προσδοκίες Συνολικού Κύκλου Εργασιών* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 Αυστρία ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Οι προβλέψεις για το συνολικό κύκλο εργασιών εξακολουθούν να βελτιώνονται Όσον αφορά στο συνολικό κύκλο εργασιών, οι προοπτικές για το επόμενο έτος είναι πολύ θετικές, παρά το γεγονός ότι για την πλειοψηφία των χωρών που απάντησαν στην έρευνα, οι προσδοκίες για το περσινό έτος δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως στη διάρκεια του 2007. Δεδομένου ότι ένα ποσοστό περίπου 70% των εμπορικών συναλλαγών πραγματοποιείται εντός της ΕΕ, η επίπτωση των εξωτερικών παραγόντων μοιάζει να είναι λιγότερο σημαντική απ ό,τι αναμενόταν σε αυτό το στάδιο, καθώς οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις στο σύνολό τους αναμένουν ότι ο συνολικός κύκλος εργασιών θα αυξηθεί στη διάρκεια του επόμενου έτους. Στη Γερμανία, οι προοπτικές για το συνολικό κύκλο εργασιών σχετίζονται σαφώς με τις προοπτικές για αύξηση των εξαγωγών. Οι γερμανικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να βιώνουν τις επιπτώσεις της αύξησης του Φ.Π.Α. που τέθηκε σε ισχύ στις αρχές τους 2007, καθώς οι εγχώριες πωλήσεις κινήθηκαν υποτονικά καθόλη τη διάρκεια του έτους. Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις είναι αναμφίβολα πιο αισιόδοξες από τις επιχειρήσεις του κλάδου παροχής υπηρεσιών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων αναμένουν ότι ο συνολικός κύκλος εργασιών τους θα αυξηθεί το επόμενο έτος, παρόλο που οι περσινές προσδοκίες δεν ικανοποιήθηκαν στη διάρκεια του έτους. Στις γαλλικές επιχειρήσεις διαπιστώθηκε μια συνολική αύξηση του κύκλου εργασιών το 2007 και αναμένεται ότι αυτή η θετική τάση θα συνεχιστεί το επόμενο έτος. Τη στιγμή πραγματοποίησης της έρευνας, οι μέγιστοι ρυθμοί παράδοσης - τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο - τροφοδοτούσαν την αισιοδοξία τους. Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι εταιρείες στον κλάδο παροχής υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες. Ηνωμ. Βασίλειο Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Οι προοπτικές ωθούνται κυρίως από τις προβλέψεις για αύξηση των εγχώριων πωλήσεων, παρόλο που και οι προοπτικές για τις εξαγωγές βελτιώνονται. Οι επιχειρήσεις αναμένουν ότι οι φορολογικές μειώσεις που διαπραγματεύεται η κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Τσεχίας κατά τη στιγμή σύνταξης της παρούσας έρευνας θα έχουν θετικές επιπτώσεις στη διάρκεια του επόμενου έτους. Στη Λετονία, η θετική τάση τροφοδοτείται επίσης από τις προβλέψεις για ισχυρές εγχώριες πωλήσεις, οι οποίες προκύπτουν από το δυναμισμό που επέδειξε η εγχώρια αγορά καθ όλη τη διάρκεια του τρέχοντος έτους. Ο υψηλός πληθωρισμός της χώρας που αποτελεί έναν από τους υψηλότερους στην Ευρώπη, δεν φαίνεται να επηρεάζει την αισιοδοξία των επιχειρήσεων. Τόσο η Ευρωζώνη, όσο και η μη Ευρωζώνη αναμένουν υψηλότερες προοπτικές για τον κύκλο εργασιών το επόμενο έτος. Η αύξηση της αισιοδοξίας στην Ευρωζώνη είναι σαφώς πιο έντονη απ ό,τι στη μη Ευρωζώνη. Στην ουσία, οι «κολοσσοί» (Γερμανία, Γαλλία) της Ευρωζώνης αναμένουν υψηλότερη ανάπτυξη όσον αφορά στο συνολικό κύκλο εργασιών απ ό,τι ο «κολοσσός» (Ηνωμένο Βασίλειο) της μη Ευρωζώνης. Το 2007 ήταν ένα έτος σταθεροποίησης για τις ιταλικές επιχειρήσεις και περίπου τα δύο τρίτα αυτών δεν αναμένουν ότι η κατάσταση θα αλλάξει το επόμενο έτος. Η τάση εξακολουθεί να είναι θετική, παρά το γεγονός ότι οι προσδοκίες του περσινού έτους δεν επαληθεύτηκαν. Σε επίπεδο κλάδων, οι κατασκευαστές προβλέπουν ταχύτερη ανάπτυξη για το 2008 απ ό,τι οι φορείς παροχής υπηρεσιών. Οι ισπανικές εταιρείες εξακολουθούν να αναμένουν ανάπτυξη το 2008, αν και σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με το περσινό έτος, καθώς είναι ορατή η μείωση των προσδοκιών για το συνολικό κύκλο εργασιών. Η αισιοδοξία τροφοδοτείται περισσότερο από τις προοπτικές των εξαγωγών, παρά από τις εγχώριες πωλήσεις. Ο κλάδος παροχής υπηρεσιών προβλέπει μεγαλύτερη ανάπτυξη απ ό,τι ο μεταποιητικός κλάδος. Τα δύο νέα μέλη της ΕΕ, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, αναθεωρούν προς τα κάτω τις προοπτικές του κύκλου εργασιών τους, σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, παραμένοντας ωστόσο μεταξύ των πιο αισιόδοξων χωρών. Στην πραγματικότητα, πριν την ένταξη στην ΕΕ, οι προοπτικές ενδέχεται να ήταν ελαφρώς υπερτιμημένες και μετά τους πρώτους μήνες της ένταξης, οι εταιρείες αποκτούν μια πιο ρεαλιστική εικόνα. Και οι δύο χώρες αναθεωρούν προς τα κάτω τις προβλέψεις τους για τις εγχώριες πωλήσεις. Όσον αφορά στις εξαγωγές, στη Βουλγαρία διαπιστώνεται μια σταθερότητα, ενώ οι προβλέψεις της Ρουμανίας κινούνται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με πέρσι. Οι χώρες που καταγράφουν τη μεγαλύτερη αύξηση στις προοπτικές για το συνολικό κύκλο εργασιών είναι η Δημοκρατία της Τσεχίας και η Λετονία. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, το ισχυρό νόμισμα και η υψηλή ανάπτυξη καθ όλη τη διάρκεια του έτους 2007 κάνουν τις επιχειρήσεις να είναι αισιόδοξες για το επόμενο έτος. 13
ΕΓΧΩΡΙΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ Προσδοκίες Εγχώριων Πωλήσεων* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 Αυστρία Βέλγιο Οι ισχυρές εγχώριες πωλήσεις τροφοδοτούν τις αισιόδοξες προβλέψεις Στη διάρκεια του 2007, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις επωφελήθηκαν συνολικά από την ευημερία των εγχώριων αγορών. Στις περισσότερες χώρες που απάντησαν στην έρευνα, οι περσινές προβλέψεις επαληθεύτηκαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν θετικές προοπτικές για το επόμενο έτος. Όπως και πέρσι, οι επενδύσεις και η οικιακή κατανάλωση συνεχίζουν να αποτελούν τα στοιχεία-κλειδιά της θετικής πορείας. Στη Γερμανία, τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης λειτούργησαν κατασταλτικά για τις επιπτώσεις της αύξηση του Φ.Π.Α. που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου του 2007 και, μετά από μια αρχική πτώση, η ιδιωτική κατανάλωση άρχισε να αυξάνεται ξανά κατά το τρίτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, δημιουργώντας θετικές προοπτικές για το 2008. Η εγχώρια ζήτηση παραμένει ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης στη Γαλλία και οι προβλέψεις σαφώς βελτιώνονται χάρη στον κλάδο παροχής υπηρεσιών, ο οποίος δημιουργεί πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία απ ό,τι ο κλάδος των μεταποιήσεων για το επόμενο έτος. Στην Ιταλία, η αυξανόμενη οικιακή κατανάλωση καθόλη τη διάρκεια του 2007 υποστηρίχθηκε από την ευνοϊκή τάση στην αγορά εργασίας, το αυξημένο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα και τη μείωση του πληθωρισμού σε επίπεδο λιανικής. Η θετική τάση προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί το επόμενο έτος, δεδομένου ότι τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων θεωρούν ότι η κατάσταση δεν θα αλλάξει, σταθεροποιώντας έτσι τη θέση τους. Οι επιχειρήσεις του κλάδου παροχής υπηρεσιών και του μεταποιητικού κλάδου έχουν την ίδια άποψη για την κατάσταση. Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι επιχειρηματικές προβλέψεις για το 2007 επαληθεύτηκαν στη διάρκεια του τρέχοντος έτους και οι προοπτικές για το 2008 είναι ακόμη πιο θετικές από τις περσινές. Οι επιχειρήσεις του κλάδου παροχής υπηρεσιών αναμένουν καλύτερες εγχώριες πωλήσεις το 2008 απ ό,τι οι μεταποιητικές επιχειρήσεις. Επισημαίνεται ωστόσο ότι οι επιχειρήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι λιγότερο αισιόδοξες από όλες τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, καθώς σημείωσαν τα χαμηλότερα στοιχεία καθαρού υπολοίπου. Η εγχώρια ζήτηση στην Ισπανία κινήθηκε σε υψηλά επίπεδα φέτος, αλλά αναμένεται να επιβραδυνθεί το επόμενο έτος, εξαιτίας της αυστηρότερης πιστωτικής πολιτικής για τα νοικοκυριά. Οι επιχειρηματικές προβλέψεις για το 2008 είναι χαμηλότερες από τις περσινές, παρόλο που εξακολουθούν να κινούνται σε ανοδικά επίπεδα. Όπως και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι φορείς παροχής υπηρεσιών επιδεικνύουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε μια θετική εξέλιξη της αγοράς απ ό,τι οι κατασκευαστές. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στις προβλέψεις για τις εγχώριες πωλήσεις το 2008 διαπιστώνονται στη Δημοκρατία της Τσεχίας, στην Κύπρο και τη Λετονία. Στην περίπτωση της Δημοκρατίας της Τσεχίας, οι προβλέψεις για υψηλότερες εγχώριες πωλήσεις αντικατοπτρίζουν την αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης των νοικοκυριών λόγω των υψηλότερων μισθών. Οι κυπριακές επιχειρήσεις αναμένουν θετικές αποδόσεις από την ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη το επόμενο έτος: σύμφωνα με τις προβλέψεις, η ιδιωτική κατανάλωση θα αυξηθεί και τα επιτόκια θα μειωθούν. H αύξηση του εισοδήματος, η σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος και οι μεγαλύτερες πιστοληπτικές ευκαιρίες, ενισχύουν τις προβλέψεις για υψηλότερες εγχώριες πωλήσεις στη Λετονία. Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωμ. Βασίλειο Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Τόσο στην Ευρωζώνη, όσο και στη μη Ευρωζώνη, καταγράφονται υψηλότερες προβλέψεις σε σχέση με πέρσι, παρόλο που η αύξηση δεν είναι εξίσου έντονη με τα προηγούμενα χρόνια. Οι υποψήφιες προς ένταξη Κροατία και Τουρκία καταγράφουν υψηλότερες προβλέψεις σε σχέση με το περσινό έτος. Παρόλο που οι προσδοκίες για το 2007 δεν επαληθεύτηκαν στην Κροατία, οι επιχειρήσεις επιδεικνύουν υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης για τις προβλέψεις εγχώριων πωλήσεων το επόμενο έτος. Τα στοιχεία για το 2007 στην Τουρκία ξεπέρασαν σημαντικά τις περσινές προσδοκίες, αλλά οι επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν το επόμενο έτος με ελαφρώς μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα. 14
Προσδοκίες Εξαγωγικών Πωλήσεων* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 Αυστρία ΕΞΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Σταθεροποίηση των επιπέδων των εξαγωγών Η υψηλή συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ/δολλαρίου ΗΠΑ επηρέασε το παγκόσμιο εμπόριο φέτος. Εντούτοις, παρόλο που οι προοπτικές της ΕΕ για τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ είναι σχετικά περιορισμένες εξαιτίας της επιβράδυνσης της αμερικανικής οικονομίας, άλλες αναδυόμενες αγορές γίνονται ολοένα πιο σημαντικές. Από ευρωπαϊκής πλευράς, είναι ενδιαφέρον να επισημάνουμε ότι το 67% περίπου των εξαγωγών των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων διοχετεύεται στην ΕΕ των 25, ενώ το υπόλοιπο 33% σε άλλες χώρες. Σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, οι περσινές προσδοκίες δεν επαληθεύτηκαν στη διάρκεια του φετινού έτους και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τις προοπτικές για το 2008 πιο επιφυλακτικά, παραμένοντας ωστόσο θετικά προδιατεθειμένες. Τα αποτελέσματα ποικίλουν στις διάφορες ομάδες χωρών. Όσον αφορά στην Ευρωζώνη, το αποτέλεσμα φέτος κυμάνθηκε σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις περσινές προσδοκίες, ενώ το κενό μεταξύ των προβλέψεων και του αποτελέσματος ήταν μικρότερο σε άλλες ομάδες χωρών, κυρίως εκτός Ευρωζώνης, στην ΕΕ ως σύνολο και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Στην περίπτωση των υποψηφίων προς ένταξη χωρών, οι προσδοκίες σχεδόν επαληθεύτηκαν. Η μεγαλύτερη μείωση στις προβλέψεις για το 2008 σε σύγκριση με τις περσινές προβλέψεις διαπιστώνεται στην Αυστρία, στη Φινλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Αυστρία, οι περσινές προβλέψεις επαληθεύτηκαν πλήρως φέτος, αλλά οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν την κατάσταση για το 2008 με μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα λόγω της υψηλής συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ/δολλαρίου ΗΠΑ και της επιβράδυνσης στις διεθνείς αγορές. Οι φινλανδικές επιχειρήσεις, παρά τη σημαντική μείωση στις προβλέψεις, παραμένουν μεταξύ των αισιόδοξων, αρκετά πάνω από το μέσο όρο της έρευνας. Ο μεταποιητικός κλάδος επιδεικνύει πολύ μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις εξαγωγικές προοπτικές για το επόμενο έτος απ ό,τι ο κλάδος παροχής υπηρεσιών, καθώς το καθαρό υπόλοιπο του τελευταίου είναι μικρότερο από το μισό καθαρό υπόλοιπο του μεταποιητικού κλάδου. Ηνωμ. Βασίλειο Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Ο μέσος όρος της ΕΕ όσον αφορά στις προοπτικές για το 2008 είναι ελαφρώς μικρότερος απ ό,τι πέρσι. Εξετάζοντας πιο προσεκτικά την Ευρωζώνη και τη μη Ευρωζώνη, επισημαίνονται μεγαλύτερες ανακολουθίες. Στην Ευρωζώνη διαπιστώνεται αύξηση των στοιχείων καθαρού υπολοίπου, ενώ στη μη Ευρωζώνη καταγράφεται σημαντική μείωση, κυρίως λόγω των υποτονικών προβλέψεων για τις εξαγωγές του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες έχουν μεγαλύτερες προοπτικές για τις εξαγωγές απ ό,τι οι χώρες της ΕΕ, αν και σε επίπεδο χώρας, οι κροατικές επιχειρήσεις είναι λιγότερο αισιόδοξες απ ό,τι πέρσι, ενώ οι τουρκικές επιχειρήσεις εκφράζουν μεγαλύτερη αισιοδοξία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι προοπτικές για αύξηση των εξαγωγών έχουν αναθεωρηθεί σημαντικά προς τα κάτω σε σχέση με πέρσι. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι οι περσινές προβλέψεις ήταν εξαιρετικά υψηλές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια και ότι οι προβλέψεις για το 2008 μοιάζουν να είναι πιο ευθυγραμμισμένες με τις παλαιότερες. Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει τα χαμηλότερα στοιχεία καθαρού υπολοίπου από όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα. Η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Ελλάδα και η Πολωνία παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη πρόοδο στις προβλέψεις για το 2008. Στο επίκεντρο των θετικών προοπτικών στη Δημοκρατία της Τσεχίας βρίσκεται ο ιδιαίτερα δυναμικός κλάδος της αυτοκινητοβιομηχανίας που πρόκειται να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο. Ωστόσο, οι τσέχοι εξαγωγείς εκφράζουν φόβους ότι η ανατίμηση του εθνικού νομίσματος ενδέχεται να λειτουργήσει κατασταλτικά. Στην Ελλάδα, οι προβλέψεις είναι οι υψηλότερες που έχουν καταγραφεί από το 2001. Η άνθηση της τουριστικής βιομηχανίας συμβάλλει σημαντικά σε αυτή τη θετική τάση. Οι περσινές προσδοκίες των πολωνικών επιχειρήσεων επαληθεύτηκαν το 2007 και έτσι, αυτές εξακολουθούν να παραμένουν αισιόδοξες. Παρά τις πιθανές αναταράξεις, όπως η αστάθεια ορισμένων χρηματιστηρίων, η επιδείνωση του διεθνούς περιβάλλοντος και η ανατίμηση του πολωνικού νομίσματος, περισσότερες από τις μισές επιχειρήσεις αναμένουν αυξημένες εξαγωγές για το 2008. 15
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Προσδοκίες Απασχόλησης* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 Αυστρία Βέλγιο Σταθεροποίηση των προοπτικών απασχόλησης Η φετινή οικονομική ανάπτυξη είχε θετικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με την πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύτηκε το φθινόπωρο, η απασχόληση αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,5% το 2007. Η Οικονομική Έρευνα του Ευρωεπιμελητηρίου επαληθεύει αυτό το θετικό αποτέλεσμα, καθώς τα στοιχεία είναι υψηλότερα από αυτά που καταγράφονταν τα προηγούμενα χρόνια. Επιπλέον, η έρευνα δείχνει αισιόδοξες προβλέψεις για το 2008. Οι προβλέψεις για αύξηση της απασχόλησης στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες και κυρίως στη Γερμανία και τη Γαλλία συμβάλλουν σημαντικά στα θετικά αποτελέσματα. Τα νέα μέλη της ΕΕ προβλέπουν σε γενικές γραμμές έντονη αύξηση στη δημιουργία θέσεων εργασίας το 2008, με εξαίρεση τη Ρουμανία και την Εσθονία, όπου οι προβλέψεις σημείωσαν ελαφρά μείωση, παραμένοντας ωστόσο σε υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα με τους γερμανούς επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα, το καθαρό υπόλοιπο των προβλέψεων για την απασχόληση το 2008 είναι σημαντικά υψηλότερο από το περσινό. Τα δύο τρίτα θεωρούν ότι η κατάσταση θα σταθεροποιηθεί το 2008. Οι ελλείψεις σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό στους κλάδους που βασίζονται στη γνώση αποτελούν ωστόσο σημαντική πρόκληση για τις επιχειρήσεις. Οι διευθυντές επιχειρήσεων στη Γαλλία έχουν διαπιστώσει μια ανάκαμψη όσον αφορά στον αριθμό των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν το 2007. Οι προοπτικές για το 2008 είναι κάπως συγκρατημένες, καθώς τα δύο τρίτα πιστεύουν ότι ο αριθμός των εργαζομένων θα παραμείνει σταθερός, ενώ το ένα τέταρτο ανακοινώνει επιπλέον νέες θέσεις εργασίας. Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβακία Οι περσινές προοπτικές για την απασχόληση στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν επαληθεύτηκαν στη διάρκεια του 2007 και οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν το επόμενο έτος πιο επιφυλακτικά. Δεν διαπιστώνεται σημαντική διαφορά μεταξύ των προοπτικών του κλάδου παροχής υπηρεσιών και του μεταποιητικού κλάδου. Η ισπανική οικονομία θα συνεχίσει να δημιουργεί θέσεις εργασίας το 2008, παρόλο που οι προσδοκίες είναι πιο περιορισμένες σε σχέση με το 2007. Το ποσοστό απασχόλησης το 2007 ήταν καλύτερο απ ό,τι είχε προβλεφθεί πέρσι, γεγονός που αποδεικνύει την ικανότητα της ισπανικής οικονομίας να μετατρέπει την ανάπτυξη σε θέσεις εργασίας. Το ποσοστό ανεργίας στη Δανία μειωνόταν διαρκώς στη διάρκεια του 2007 και βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1974. Το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να μειωθεί ακόμα περισσότερο στις αρχές του νέου έτους, μέχρι να εξαντληθούν οι διαθέσιμοι πόροι. Η ευελιξία της αγοράς εργασίας αυξήθηκε, οδηγώντας σε αύξηση της απασχόλησης για ομάδες που βρίσκονται στο περιθώριο της αγοράς εργασίας. Η παραγωγική δραστηριότητα στην Ιταλία επιβραδύνθηκε το 2007, επηρεάζοντας άμεσα την αύξηση απασχόλησης. Μια συντριπτική πλειοψηφία των ιταλικών επιχειρήσεων πιστεύει ότι η κατάσταση θα παραμείνει αμετάβλητη το επόμενο έτος, με βελτιώσεις να σημειώνονται ενδεχομένως στο μεταποιητικό κλάδο και τον κλάδο παροχής υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να μειωθεί τελικά το ποσοστό ανεργίας. Περισσότεροι από τους μισούς διευθυντές βελγικών επιχειρήσεων που απάντησαν στην έρευνα διαπίστωσαν αύξηση της απασχόλησης το 2007, σύμφωνα με την τάση των τελευταίων ετών, και αναμένουν υψηλότερα επίπεδα για το 2008. Ωστόσο η μεγάλη αύξηση των νέων θέσεων εργασίας στο πλαίσιο των προηγούμενων νομοθετικών ρυθμίσεων, ήταν μετά βίας αρκετή για να απορροφηθεί η εισροή νέου εργατικού δυναμικού από την αγορά εργασίας. Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωμ. Βασίλειο Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Η πρόκληση είναι να βρεθεί εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το θέμα της γήρανσης του πληθυσμού. Οι περισσότερες εσθονικές επιχειρήσεις δεν προβλέπουν ότι θα σημειωθούν αλλαγές στην κατάσταση της απασχόλησης το 2008, μετά τα απογοητευτικά επίπεδα απασχόλησης καθ όλη τη διάρκεια του έτους 2007. Συνεπώς, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στις εσθονικές προβλέψεις για την απασχόληση καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση σε σύγκριση με τα περσινά στοιχεία. Στην Πολωνία, η έντονη οικονομική ανάπτυξη, η εντυπωσιακή εισροή παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων, καθώς και η εθνική πολιτική απασχόλησης που υποστηρίχθηκε από διάφορα προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση του ποσοστού ανεργίας. Κατά συνέπεια, η τάση μεταξύ των επιχειρηματιών είναι θετική και αναμένονται υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης το 2008. 16
Προσδοκίες Επενδύσεων* για το 2008 σε σύγκριση με το 2007 και το 2006 ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ Αυστρία Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Δημοκρ. Τσεχίας Δανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωμ. Βασίλειο Θετικές προοπτικές για τις επενδύσεις με έντονες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα Η επενδυτική δραστηριότητα το έτος 2007 ευθυγραμμίζεται με τις περσινές προβλέψεις και για το 2008 τα επίπεδα των επενδύσεων αναμένεται ότι θα παραμείνουν αμετάβλητα. Οι επιχειρήσεις είναι σχετικά επιφυλακτικές, καθώς δεν είναι ακόμα σε θέση να προβλέψουν τις πραγματικές επιπτώσεις της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές οικονομίες και κυρίως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία αναμένουν σταθερά επίπεδα επενδύσεων για το 2008. Οι προσδοκίες είναι πολύ μεγαλύτερες στις χώρες της μη Ευρωζώνης, δεδομένου ότι όλες οι συμμετέχουσες χώρες παρουσιάζουν στοιχεία καθαρού υπολοίπου αρκετά πάνω από το μέσο όρο, με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι επενδύσεις ήταν δυναμικές στη Γαλλία το 2007, μετά από μια προσωρινή επιβράδυνση το 2006. Οι επενδύσεις στις κατασκευές βρίσκονται σε ανοδική πορεία, καθώς η αυξανόμενη ζήτηση υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να αυξήσουν την παραγωγική τους δυνατότητα. Οι περισσότερες επιχειρήσεις αναμένουν σταθερές επενδύσεις για το έτος 2008. Στη Γερμανία, οι επενδύσεις κινήθηκαν σε πολύ υψηλά επίπεδα καθόλη τη διάρκεια του 2007 και οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι αυτά τα υψηλά επίπεδα δεν μπορούν να διατηρηθούν το 2008. Εντούτοις, περισσότερες από τις μισές εταιρείες που απάντησαν στην έρευνα προβλέπουν ότι τα επίπεδα των επενδύσεων θα παραμείνουν αμετάβλητα το 2008, ενώ το καθαρό υπόλοιπο για το 2008 είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό του 2007. Παρόλο που η συνολική ανάπτυξη των επενδύσεων μειώθηκε το 2007 εξαιτίας της απώλειας στήριξης των επιχειρηματικών επενδύσεων, το καθαρό υπόλοιπο των επενδύσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να είναι θετικό. Επιπλέον, οι επενδύσεις αναμένεται να επιβραδυνθούν στη διάρκεια του επόμενου έτους εξαιτίας των δυσμενέστερων συνθηκών δανεισμού για τις εταιρείες. Κροατία Τουρκία Μ.Ο. της ΕΕ Μ.Ο. της έρευνας -40-20 0 20 40 60 80 100 2008 2007 2006 * στοιχεία καθαρού υπολοίπου Τα κενά στα διαγράμματα αντιπροσωπεύουν την έλλειψη στοιχείων σχετικά με ορισμένα έτη ή/ και χώρες. Στην Εσθονία για παράδειγμα, τόσο οι μεταποιητικές, όσο και οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών αναμένουν χαμηλότερα επενδυτικά επίπεδα για το 2008, παρόλο που ο κλάδος παροχής υπηρεσιών παραμένει πιο αισιόδοξος. Άλλες χώρες εξακολουθούν να επωφελούνται από την ισχυρή ανάπτυξη και αναμένουν υψηλά επενδυτικά επίπεδα. Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, οι επενδυτικές προβλέψεις σημειώνουν τη μεγαλύτερη πρόοδο. Οι προοπτικές για αύξηση των πωλήσεων, οι θετικές αλλαγές στις αποταμιεύσεις και το σχηματισμό κεφαλαίου, καθώς και η εύκολη πρόσβαση των επιχειρήσεων σε πιστώσεις αναμένεται να τονώσουν τις επενδυτικές δαπάνες το επόμενο έτος και να οδηγήσουν σε μείωση του φόρου εισοδήματος των εταιρειών. Οι επενδυτικές προβλέψεις στην Πολωνία είναι αισιόδοξες, με τα δύο τρίτα των εταιρειών να αναμένουν αύξηση των επενδυτικών επιπέδων, ποσοστό που είναι το υψηλότερο σε ολόκληρη την έρευνα. Αυτή η θετική προοπτική αντικατοπτρίζει την ταχεία οικονομική ανάπτυξη της Πολωνίας, την έντονη εγχώρια καταναλωτική ζήτηση και την πρόσβαση της χώρας στο Διαρθρωτικό Ταμείο και το Ταμείο Συνοχής της ΕΕ. Στην Ιταλία, η ανάπτυξη των επενδύσεων πραγματοποιήθηκε με ελαφρώς χαμηλότερο ρυθμό το 2007 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το 2008, η ανάπτυξη των επενδύσεων αναμένεται ότι θα είναι ακόμη πιο περιορισμένη, καθώς ενδέχεται να συγκρατηθεί από την τάση επενδύσεων στον κατασκευαστικό κλάδο, η οποία μπορεί να επηρεαστεί από τη συστολή των αγορών ακινήτων και της αγοράς στεγαστικών δανείων. Σχεδόν οι μισές ισπανικές επιχειρήσεις σημείωσαν αύξηση το 2007, ενώ περισσότερες από τις μισές εξ αυτών προβλέπουν σταθερές προοπτικές για το 2008. Αυτό οφείλεται στις θετικές, αν και περιορισμένες, προσδοκίες για τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων και στους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στην πιστωτική αγορά. Η επενδυτική ζήτηση στην Αυστρία αυξήθηκε σημαντικά το έτος 2007. Η κινητήριος δύναμη πίσω από αυτή την αύξηση είναι οι επενδύσεις σε κτίρια και εξοπλισμό εταιρειών. Οι προσδοκίες για το έτος 2008 είναι ελαφρώς χαμηλότερες από τις περσινές, γεγονός που μπορεί να οφείλεται στην ανασφάλεια που σχετίζεται με τις αναταραχές στα χρηματιστήρια. Το 2007, οι σουηδικές επενδύσεις αυξήθηκαν σημαντικά, όπως και οι προοπτικές για το 2008. Μετά από αρκετά χρόνια εξαιρετικά υψηλών κερδών, υπάρχει αναμφισβήτητα περιθώριο για υψηλές επενδύσεις, ενώ οι διαδοχικές αυξήσεις του επιτοκίου δανεισμού δεν φαίνεται να λειτουργούν ανασταλτικά για τα επενδυτικά σχέδια των εταιρειών το 2008. Στην ΕΕ των 12, οι προβλέψεις για τις επενδύσεις παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Ορισμένες χώρες αναθεωρούν τις προβλέψεις τους προς τα κάτω, καθώς η έντονη ανάπτυξη που βίωσαν στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας σήμερα επιβραδύνεται. 17
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΣΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΟΙ 133 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ, ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2008 Κάθε περιοχή έχει συγκεκριμένο κωδικό (σε παρένθεση), ο οποίος χρησιμοποιείται για αναγνώριση στους χάρτες που βρίσκονται στο τμήμα με τον τίτλο «Ευρωπαϊκές Περιφέρειες». 18 ΑΥΣΤΡΙΑ (ΑΤ) Ανατολική (ΑΤ1) Νότια (ΑΤ2) Δυτική (ΑΤ3) ΒΕΛΓΙΟ (BΕ) Flanders (BE2) Wallonia (BE3) ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ (BG) Νοτιοδυτική Νότια Κεντρική Νοτιοανατολική Βορειοδυτική Βόρεια Κεντρική Βορειοανατολική ΚΡΟΑΤΙΑ (CR) ΚΥΠΡΟΣ (CY) ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΣΕΧΙΑΣ (CZ) ΔΑΝΙΑ (DK) ΕΣΘΟΝΙΑ (ΕΕ) ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ (FI) Ελσίνκι Δυτική Ανατολική Βόρεια ΓΑΛΛΙΑ (FR) Ile-de-France (FR1) Λεκανοπέδιο του Παρισιού (FR2) Βόρεια (FR3) Ανατολική (FR4) Δυτική (FR5) Νοτιοανατολική (FR6) Κεντρική Ανατολική (FR7) Μεσόγειος (FR8) ΓΕΡΜΑΝΙΑ (DE) Baden-Württemberg (DE1) Βαυαρία (DE2) Βερολίνο (DE3) Brandenburg (DE4) Βρέμη (DE5) Αμβούργο (DE6) Έσση (DE7) Mecklenburg- Vorpommern (DE8) Niedersachsen (DE9) Nordrhein- Westfalen (DEA) Rheinland- Pfalz (DEB) Saarland (DEC) Sachsen (DED) Sachsen- Anhalt (DEE) Schleswig- Holstein (DEF) Thüringen (DEG) ΕΛΛΑΔΑ (GR) ΟΥΓΓΑΡΙΑ (HU) Κεντρική Ουγγαρία Κεντρική Transdanubia Δυτική Transdanubia Νότια Transdanubia (HU4) Βόρεια Ουγγαρία (HU5) Βόρεια Μεγάλη Πεδιάδα Νότια Μεγάλη Πεδιάδα ΙΡΛΑΝΔΙΑ (ΙΕ) ΙΤΑΛΙΑ (ΙΤ) Βορειοδυτική (ΙΤ1) Lombardia (IT2) Βορειοανατολική (ΙΤ3) Emilia- Romagna (IT4) Κεντρική (ΙΤ5) Λάτσιο (IT6) Abruzzo & Molise (IT7) Campania (IT8) Νότια (ΙΤ9) Σικελία & Σαρδηνία (ΙΤΑ-ΙΤΒ) ΛΕΤΟΝΙΑ (LV) ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ (LT) ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ (LU) ΜΑΛΤΑ (ΜΤ) ΟΛΛΑΝΔΙΑ (NL) Βόρεια (NL1) Ανατολική (NL2) Δυτική (NL3) Νότια (NL4) ΠΟΛΩΝΙΑ (PL) Zachodniopomorskie Lubiskie Dolnoslaskie Pomorskie Wielkopolskie (PL41) Opolskie Warminsko- Mazurskie Kujawsko- Pomorskie Lodzkie Slaskie Podlaskie Mazowieckie Swietokrzyskie Malopolskie Lubelskie Podkarpackie ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ (ΡΤ) LVT Βόρεια Κεντρική Alentejo Algarve Madeira Αζόρες ΡΟΥΜΑΝΙΑ (RO) ΣΛΟΒΑΚΙΑ (SK) ΣΛΟΒΕΝΙΑ (SI) Κεντρική Μη κεντρική ΙΣΠΑΝΙΑ (ES) Galicia (ES11) Asturias (ES12) Cantabria (ES13) Pais Vasko (ES21) Navarra (ES22) La Rioja (ES23) Aragon (ES24) Μαδρίτη (ΕS3) Castilla y Leon (ES41) Castilla- La Mancha (ES42) Extremadura (ES43) Καταλονία (ES51) C. Valenciana (ES52) Βαλεαρίδες (ES53) Ανδαλουσία (ΕS61) Murcia (ES62) Κανάριοι Νήσοι (ES7) ΣΟΥΗΔΙΑ (SE) Στοκχόλμη (SE01) Ostra Mellansverige (SE02) Smaland och oarna (SE03) Sydsverige (SE04) Vastsverige (SE05) Norra Mellansverige (SE06) Mellersta Norrland (SE07) Ovre Norrland (SE08) ΤΟΥΡΚΙΑ (TU) ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ (UK) Βορειοανατολικό (UK1) Yorkshire & Humberside (UK2) East Midlands (UK3) Ανατολική Αγγλία (UK4) Νοτιοανατολικό (UK5) Νοτιοδυτικό (UK6) West Midlands (UK7) Βορειοδυτικό (UK8) Ουαλία (UK9) Σκωτία (UKA) Λονδίνο (UKI)
ΤΙΤΛΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Ε.Ε. % ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Ε.Ε. % AT Αυστρία 19,2 63,2 17,6 AT1 East 25,1 63,0 11,9 AT2 South 16,2 72,0 11,8 AT3 West 15,9 59,2 24,9 BE Βέλγιο 63,2 31,1 5,7 BE3 Wallonia 55,9 35,3 8,9 BE2 Flanders 66,3 29,4 4,4 BG Βουλγαρία 66,4 25,1 9,6 CR Κροατία 37,1 44,6 18,3 CY Κύπρος 63,4 31,1 5,5 CZ Δημοκρ. Τσεχίας 54,5 36,7 8,8 DE Γερμανία 28,0 59,0 13,0 DE3 Berlin 41,0 49,0 10,0 DE1 Baden-Württemberg 32,0 58,0 10,0 DEB Rheinland-Pfalz 31,0 56,0 13,0 DE6 Hamburg 31,0 57,0 12,0 DE7 Hessen 30,0 56,0 14,0 DE5 Bremen 29,0 59,0 12,0 DEA Nordrhein-Westfalen 28,0 59,0 13,0 DEF Schleswig-Holstein 27,0 56,0 17,0 DE2 Bayern 31,0 56,0 13,0 DE9 Niedersachsen 25,0 56,0 20,0 DED Sachsen 23,0 61,0 16,0 DEG Thüringen 23,0 59,0 18,0 DEE Sachsen-Anhalt 22,0 57,0 21,0 DE4 Brandenburg 20,0 58,0 22,0 DE8 Mecklenburg-Vorpommern 20,0 62,0 18,0 DEC Saarland 13,0 80,0 7,0 DK Δανία 73,7 25,0 1,4 EE Εσθονία 10,7 57,9 31,4 ES Ισπανία 21,0 46,0 33,0 ES62 Murcia 42,0 37,0 21,0 ES12 Asturias 34,0 30,0 36,0 ES43 Extremadura 28,0 40,0 32,0 ES51 Cataluña 24,0 49,0 27,0 ES11 Galicia 23,0 51,0 26,0 ES52 C. Valenciana 23,0 48,0 29,0 ES61 Andalucia 22,0 47,0 31,0 ES22 Navarra 20,0 55,0 25,0 ES42 Castilla-La Mancha 20,0 34,0 46,0 ES13 Cantabria 19,0 58,0 23,0 ES23 La Rioja 19,0 44,0 37,0 ES24 Aragón 19,0 36,0 45,0 ES21 Pais Vasco 17,0 59,0 24,0 ES3 Madrid 16,0 42,0 42,0 ES7 Canarias 15,0 57,0 28,0 ES53 Baleares 14,0 64,0 22,0 ES41 Castilla y León 12,0 36,0 52,0 FI Φινλανδία 32,1 57,0 10,6 FR Γαλλία 42,7 41,5 15,9 FR8 Méditerranée 49,6 36,7 13,8 FR2 Bassin Parisien 45,2 40,6 14,2 FR3 Nord-Pas de Calais 44,0 41,9 14,1 FR1 Île-de-France 43,6 38,4 18,0 FR6 Sud-Ouest 42,0 40,5 17,5 FR5 Ouest 41,5 44,0 14,5 FR4 Est 40,4 46,7 12,9 FR7 Centre-Est 34,4 47,3 18,3 GR Ελλάδα 29,4 36,1 34,6 HU Ουγγαρία 19,8 56,4 23,8 HU5 North Hungary 19,5 54,6 25,9 HU4 South Transdanubia 16,7 49,8 33,5 IE Ιρλανδία* IT Ιταλία 35,2 52,0 12,8 IT7 Abruzzo & Molise 45,5 31,9 22,6 IT6 Lazio 40,7 46,3 13,0 IT4 Emilia-Romagna 39,5 52,4 8,1 IT3 North East 38,8 51,3 9,9 IT8 Campania 36,4 45,6 18,0 IT9 South 35,2 52,0 12,8 ITA+ITB Sicilia & Sardegna 31,5 53,2 15,3 IT5 Center 31,3 57,4 11,3 IT1 North West 28,9 56,9 14,2 IT2 Lombardia 28,0 58,7 13,3 LT Λιθουανία* LV Λετονία 63,9 27,8 8,3 LU Λουξεμβούργο 20,3 60,1 19,6 MT Μάλτα 52,0 41,0 7,0 NL Ολλανδία 43,8 47,0 9,3 NL3 West 44,7 46,2 9,1 NL4 South 44,2 46,7 9,2 NL2 East 43,5 47,3 9,3 NL1 North 38,8 50,5 10,7 PL Πολωνία 40,8 42,7 16,4 PL41 Wielkopolskie 54,2 27,8 18,0 PT Πορτογαλία 51,0 35,5 13,5 RO Ρουμανία 53,8 27,3 18,9 SE Σουηδία 73,4 23,2 3,5 SE04 Sydsverige 77,3 19,9 2,8 SE03 Småland och öarna 76,4 22,2 1,4 SE05 Västsverige 74,8 20,5 4,7 SE02 Östra Mellansverige 72,8 25,4 1,9 SE06 Norra Mellansverige 72,6 25,2 2,2 SE01 Stockholm 70,7 24,8 4,6 SE07 Mellersta Norrland 70,3 26,1 3,7 SE08 Övre Norrland 67,6 28,6 3,8 SI Σλοβενία 33,9 62,8 3,3 SK Σλοβακία 39,2 35,3 25,5 TR Τουρκία 45,0 43,0 12,0 UK Ηνωμ. Βασίλειο 57,3 26,4 16,7 UKI London 66,2 19,9 14,8 UK7 West Midlands 65,4 23,7 10,9 UK4 East Anglia 60,4 18,2 21,6 UK6 South West 60,1 26,1 13,8 UK2 Yorkshire & Humberside 59,4 26,0 14,5 UK5 South East 57,6 26,9 16,4 UK3 East Midlands 57,0 27,5 15,2 UK1 North East 55,8 26,8 17,5 UK8 North West 53,2 31,5 15,3 UK9 Wales 52,4 30,0 16,9 UKA Scotland 31,1 42,1 26,9 UKB Northern Ireland* * Δεν υπάρχουν διαθεσιμα στοιχεία 20
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΟ 2008 Στοιχεία Καθαρού Υπολοίπου Υπολογίσθηκαν αφαιρώντας το ποσοστό των εταιρειών που έδωσαν αρνητική απάντηση από το ποσοστό των εταιρειών που απάντησαν θετικά. 55 έως 100% 40 έως 55% 20 έως 40% 0 έως 20% Αρνητικό ποσοστό Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία 21
ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Ε.Ε. % ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ Ε.Ε. % AT Αυστρία 59,3 34,0 6,7 AT2 South 67,8 28,9 3,3 AT1 East 60,5 34,2 5,3 AT3 West 54,4 36,2 9,5 BE Βέλγιο 70,2 24,0 5,8 BE2 Flanders 71,7 21,9 6,4 BE3 Wallonia 66,4 29,2 4,4 BG Βουλγαρία 68,4 24,8 6,8 CR Κροατία 65,0 26,0 9,0 CY Κύπρος 83,1 14,6 2,3 CZ Δημοκρ. Τσεχίας 56,4 35,7 7,9 DE Γερμανία 39,0 47,0 14,0 DE1 Baden-Württemberg 46,0 42,0 12,0 DE3 Berlin 40,0 49,0 11,0 DEA Nordrhein-Westfalen 40,0 46,0 14,0 DE5 Bremen 39,0 47,0 14,0 DEF Schleswig-Holstein 37,0 49,0 14,0 DE2 Bayern 36,0 45,0 19,0 DE6 Hamburg 35,0 54,0 11,0 DE9 Niedersachsen 32,0 51,0 17,0 DED Sachsen 32,0 52,0 16,0 DE4 Brandenburg 25,0 54,0 21,0 DE8 Mecklenburg-Vorpommern 25,0 56,0 19,0 DEG Thüringen 24,0 55,0 21,0 DEE Sachsen-Anhalt 20,0 62,0 18,0 DE7 Hessen* DEB Rheinland-Pfalz* DEC Saarland* DK Δανία 77,7 18,9 5,4 EE Εσθονία 69,4 26,8 3,8 ES Ισπανία 59,0 31,0 10,0 ES12 Asturias 70,0 25,0 5,0 ES41 Castilla y León 68,0 26,0 6,0 ES61 Andalucia 68,0 26,0 6,0 ES21 Pais Vasco 67,0 28,0 5,0 ES11 Galicia 66,0 31,0 3,0 ES51 Cataluña 65,0 27,0 8,0 ES24 Aragón 64,0 22,0 14,0 ES22 Navarra 60,0 33,0 7,0 ES62 Murcia 60,0 34,0 6,0 ES23 La Rioja 59,0 31,0 10,0 ES43 Extremadura 54,0 34,0 12,0 ES52 C. Valenciana 54,0 39,0 7,0 ES42 Castilla-La Mancha 48,0 41,0 11,0 ES3 Madrid 47,0 31,0 22,0 ES53 Baleares 43,0 51,0 6,0 ES7 Canarias 40,0 48,0 12,0 ES13 Cantabria 32,0 54,0 14,0 FI Φινλανδία 62,8 32,5 4,4 FR Γαλλία 59,4 32,5 8,1 FR1 Île-de-France 63,8 30,6 5,6 FR3 Nord-Pas de Calais 62,5 27,7 9,8 FR2 Bassin Parisien 60,1 32,6 7,3 FR4 Est 59,4 30,2 10,4 FR5 Ouest 59,0 33,4 7,7 FR7 Centre-Est 56,2 31,9 11,9 FR8 Méditerranée 55,8 36,0 8,2 FR6 Sud-Ouest 53,4 38,5 8,1 GR Ελλάδα 65,5 20,2 14,3 HU Ουγγαρία 27,2 48,7 24,1 HU4 South Transdanubia 25,8 47,8 26,3 HU5 North Hungary 20,5 50,8 28,6 IE Ιρλανδία* IT Ιταλία 26,5 61,9 11,6 IT9 South 31,8 57,0 11,2 IT4 Emilia-Romagna 30,4 62,2 7,4 IT3 North East 28,4 62,3 9,3 IT8 Campania 28,3 56,9 14,8 IT6 Lazio 27,8 59,6 12,6 IT7 Abruzzo & Molise 27,7 56,4 15,9 IT1 North West 25,9 63,2 10,9 IT2 Lombardia 23,9 63,6 12,5 ITA+ITB Sicilia & Sardegna 23,4 59,9 16,7 IT5 Center 22,1 68,5 9,4 LT Λιθουανία* LV Λετονία 83,3 11,1 5,6 LU Λουξεμβούργο 47,5 46,1 6,4 MT Μάλτα 51,0 42,0 7,0 NL Ολλανδία 57,5 37,2 5,4 NL3 West 60,1 34,3 5,6 NL4 South 58,2 37,2 4,6 NL2 East 55,2 39,4 5,5 NL1 North 45,9 47,9 6,3 PL Πολωνία 73,2 22,8 4,0 PL41 Wielkopolskie 76,1 21,9 2,0 PT Πορτογαλία 70,0 24,0 6,0 RO Ρουμανία 64,0 13,3 22,7 SE Σουηδία 68,2 23,3 8,5 SE08 Övre Norrland 71,1 18,8 10,1 SE03 Småland och öarna 70,9 19,8 9,2 SE05 Västsverige 70,3 20,5 9,2 SE01 Stockholm 68,9 22,9 8,2 SE04 Sydsverige 68,9 23,5 7,6 SE06 Norra Mellansverige 68,0 24,7 7,3 SE02 Östra Mellansverige 64,3 26,8 8,9 SE07 Mellersta Norrland 55,9 34,3 9,8 SI Σλοβενία 76,9 18,2 5,0 SK Σλοβακία 70,6 23,5 5,9 TR Τουρκία 55,0 34,0 11,0 UK Ηνωμ. Βασίλειο 63,9 25,1 11,1 UKI London 75,9 14,7 9,4 UK7 West Midlands 69,9 21,5 8,6 UK6 South West 68,3 22,3 8,6 UK2 Yorkshire & Humberside 66,2 24,0 9,9 UK3 East Midlands 64,4 25,8 9,9 UK5 South East 64,0 26,2 9,6 UK8 North West 62,5 28,2 9,3 UK1 North East 61,6 25,0 12,7 UK9 Wales 60,4 26,6 13,3 UK4 East Anglia 58,5 29,8 12,5 UKA UKB Scotland Northern Ireland* 38,6 38,2 22,4 * Δεν υπάρχουν διαθεσιμα στοιχεία 22