یناگرزاب همانشهوژپ همدقم

185-215 1393 پاییز 72 شماره بازرگانی پژوهشنامه فصلنامه تولید بهرهوری و خرید قدرت برابری منتخب کشورهای در ساموئلسون - باالسا مدل رویکرد با * عراقی خلیلی منصور دکتر ** فراهانی گودرزی یزدان 92/6/13 پذیرش: 91/8/27 دریافت: Panel Cointegration مدل / مؤثر حقیقی ارز نرخ / بهرهوری / ساموئلسون باالسا مدل چکیده موضوعات از خرید قدرت و مؤثر حقیقی ارز نرخ اقتصادی بخشهای بهرهوری رابطه بررسی در اقتصادی بهرهوری اگر ساموئلسون باالسا نظریه براساس است. اقتصادی بحث مورد که میشود منجر مؤثر حقیقی ارز نرخ افزایش به باشد باال تجارت قابل کاالهای بخش بررسی تحقیق این هدف است. پول خرید قدرت و کشور پول ارزش بودن باال نشاندهنده نرخ بر آن تأثیر و ایران تجاری شرکای کشورهای در تورم و بهرهوری تفاوت میان رابطه برای است. 1980 2011 زمانی دوره در خرید قدرت برابری کردن دخیل با مؤثر حقیقی ارز شد. استفاده FMOLS برآورد روش و پدرونی همانباشتگی تحلیل روش از فوق رابطه تحلیل رد افزایش بهطوریکه است کشورها این در ساموئلسون باالسا اثر تأیید نشاندهنده نتایج نتایج همچنین میشود. ختم کشور مؤثر ارز نرخ افزایش به تجارت قابل بخش بهرهوری است. آتی سالهای در ایران خرید قدرت بر واقعی ارز نرخ کاهش منفی تأثیر نشاندهنده F31; D24; C33 :JEL طبقهبندی khalili@ut.ac.ir تهران دانشگاه اقتصاد دانشکده استاد *. yazdan.gudarzi@ut.ac.ir تهران دانشگاه اقتصاد دانشکده ارشد کارشناسی **. مکاتبات. مسئول فراهانی گودرزی یزدان

بازرگانی پژوهشنامه 186 مقدمه تعیین در کشور هر بنیادی و اساسی شاخصهای از شک بدون ارز واقعی نرخ نوسان و آشفتگی میآید. بهشمار آن اقتصاد داخلی وضعیت تبیین و بینالمللی رقابتپذیری از میشود. محسوب اقتصاد و ترازپرداختها در تعادل عدم مبیین شاخص این عملکرد به کشورها داخلی تورم بر آن تأثیر و تولید عوامل بهرهوری و ارز نرخ رفتار تحلیل اینرو و سیاستگذاران توجه مورد همواره شاخصها این تعدیل برای سیاستهایی تدوین منظور از اقتصادی شاخصهای بر بهرهوری تأثیر بین این در است. بوده اقتصادی کارشناسان مورد مطالعات در کمتر که است مواردی از کشورها در تورم نرخ و واقعی ارز نرخ جمله ارز نرخ و بهرهوری میان ارتباط 2 ساموئلسون و 1 باالسا نخستینبار است. گرفته قرار توجه در آن تأثیر و مدل این آزمون درباره فراوانی مطالعات آن از پس کردند. بررسی را واقعی گرفت. قرار بررسی مورد اقتصادها انتقال دوره مدلهاي از استفاده با و پويا بهصورت ميتوان ترازپرداختها پولی نظریات از استفاده با نظر در متفاوت را تورم نرخ و حقيقي درآمد رشد مدلها این كه کرد بيان پيچيدهتر پولي و پولي انبساط نسبي نرخهاي به ارز نرخ در تغيير مدلها اين پيشبيني براساس ميگيرند. ساير بودن ثابت با اوال گفت: ميتوان مثال برای اينجا در دارد. بستگي حقيقي درآمد رشد كشور آن ارز نرخ باشد كمتر دنيا بقيه از كشور يك حقيقي درآمد رشد اگر شرايط داخلي پولي انبساط نرخ اگر شرايط ساير بودن ثابت با ثانيا برعكس. و كرد خواهد تنزل ديگر بهعبارت برعكس. و كرد خواهد تنزل كشور آن ارز نرخ باشد بيشتر دنيا بقيه از است رشد حال در ك ندي به كه كشوري شرايط ساير بودن ثابت با ميگويد پولي رويكرد اهميت برعكس. و بود خواهد مواجه ارز نرخ كاهش با دارد سريع تورم كه كشوري يا ارز نرخ انعطافپذيري كه است اين ميآيد بهدست رويكرد اين از كه سياستي دستاورد اما است الزم شرط داخلي پولي انبساط نرخ كنترل طريق از داخلي تورم نرخ كنترل براي انبساط نرخ توسط داخلي تورم نرخ انعطافپذير كامال ارز نرخهاي حالت در نيست. كافي 1. Balassa (1964). 2. Samuelson (1964).

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 187 پولي داخلي نسبت به رشد درآمد حقيقي داخلي تعيين ميشود. 1 هدف این تحقیق بررسی نظری اثر باالسا ساموئلسون 2 در تعیین اثر اختالف در بهرهوری و نرخ تورم بر نرخ ارز واقعی مؤثر و به بیان دیگر رابطه این عوامل با در نظر گرفتن نظریه برابری قدرت خرید است. درواقع اثر باالسا ساموئلسون با استفاده از نظریه برابری قدرت خرید عوامل طرف عرضه و تقاضا در تعیین نرخ ارز واقعی میسر میشود. این مقاله با افزودن بحث برابری قدرت خرید به مدل باالسا و ساموئلسون به دنبال مشخص کردن چگونگی افزایش ارزش پول از طریق افزایش در بهرهوری و به بیان دیگر بررسی نقش اختالف بهرهوری بین کشورهای مورد مطالعه در تغییرات نرخ ارز واقعی است. در این تحقیق از کشورهای طرف تجاری ایران و همچنین امریکا بهصورت استفاده از مدل پانل پویا بهره گرفته شده است. نوآوری تحقیق عبارت است از در نظر گرفتن بحث برابری قدرت خرید و بحث مدل باالسا و ساموئلسون و استفاده از رویکرد مدلهای پویا که برخالف مطالعات قبلی در بررسیهای خود از مدلهای خودهمبسته با وقفههای توزیعی )ARDL( استفاده کرده است. بازه زمانی تحقیق مورد نظر بین سالهای 2011 1980 است. کشورهای مورداستفاده در این تحقیق )که مهمترین طرفهای تجاری ایران بهعالوه کشور امریکا است( عبارتند از آلمان فرانسه ایتالیا امارات چين كره جنوبي روسيه ژاپن انگلستان هند برزیل ترکیه و سوئد شایان ذکر است بخش عظیمی از تجارت کشور با این کشورهای توسعهیافته است نه کشورهای دارای منابع نفتی و کشورهای درحالتوسعه. بنابراین اگرچه کشورهای مذکور از لحاظ ساختار اقتصادی ناهمگن هستند اما منطبق بر مقاله پایه 3 استفاده شده است که در آن رابطه بهرهوری در کشورهای توسعهیافته را با شرکای تجاری اعم از کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه انجام داده است. این مقاله نیز به منظور شناسایی رابطه میان بهرهوری نرخ ارز حقیقی مؤثر و تفاوت در تورم بینبخشی در مهمترین کشورهای طرف تجاری ایران این گروه کشورها را انتخاب کرده است. ساختار مقاله حاضر به اینصورت است که در بخش اول مبانی نظری تحقیق ارائه شده است و بخش دوم به مرور مطالعات پیشین صورتگرفته در این زمینه اختصاص دارد. بخش 2. Balassa Samuelson Effect. 3. Mirjana Miletic (2012). 1. خلیلی عراقی و سوری ) 1383 ( 162.

بازرگانی پژوهشنامه 188 و نتیجهگیری پایان در و پرداخته مدل تجربی آزمون و تحقیق دادههای معرفی به نیز سوم میشود. ارائه تحقیق پیشنهادات تحقیق نظری مبانی 1. ارز نرخ درحالیکه کشور. دو رایج پول نسبی قیمتهای از است عبارت اسمی ارز نرخ : 1 قیمتها سطح نسبت در ضرب اسمی ارز نرخ از است عبارت حقیقی RER=e P* P ) 1 نرخ درواقع است. کشور دو در کاال نسبی قیمت نشاندهنده e فوق معادله در بهطوریکه بهطوریکه است. کاال دو نسبت بیانگر حقیقی ارز نرخ و قیمت دو نسبت بیانگر اسمی ارز کشور یک از کاال یک مبادله به میتوان آن در که است نرخی بیانکننده حقیقی ارز نرخ است. مبادله رابطه با برابر عبارت این بهطوریکه کرد اقدام دیگر کشور به پول نسبی ارزش خارجی واقعی ارز نرخ )PPP( 2 خرید قدرت برابری تئوری مبانی بر میکند. مقایسه مصرفی و تولیدی سبدهای نسبی قیمت اندازهگیری طریق از را داخلی تعداد دادن نشان طریق از را کشور یک رقابتپذیری درجه واقعی ارز نرخ شاخص درواقع اندازهگیری داخلی کاالی واحد یک خرید برای نیاز مورد خارجی کاالی واحدهای کشور یک برای صرفشده هزینهای یا قیمتی مفهوم به توجه بدون واقعی ارز نرخ. 3 میکند است. بیان قابل شکل دو به تولید یا مصرف نوعی سبد یک قیمت شاخص روش این دوطرفه: واقعی ارز نرخ الف( به خارجی کشور یک در تولید یا مصرف نوعی سبد یک قیمت با نظر مورد کشور در را خارجی و داخلی پول دو نسبی ارزش به و کرده اندازهگیری خارجی یا داخلی واحد یک دارد. اشاره BRER d =E d P f P d ) 2 1. Mankiw (2010); 134. 2. Purchasing Power Parity. 46. ) 1390 ( زری اسماعیل و طیبی 3.

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 189 E d شاخصی از نرخ ارز اسمی است که برحسب تعداد بهطوری که در معادله فوق واحدهای پول داخلی به ازای 1 واحد پول خارجی محاسبه شده و بهترتیب بیانگر شاخص عمومی قیمتهای خارجی و داخلی کشورهای مورد نظر است که بیانگر افزایش قیمت یا هزینه کاالها و خدمات داخلی نسبت به کاالها و خدمات خارجی است. 1 ب( نرخ ارز واقعی مؤثر: این نوع نرخ ارز معیاری است که ارزش پول آن کشور را در 2 مقابل سبدی از پول کشورهای دیگر سنجیده و اندازهگیری میکند. نرخ ارز واقعی مؤثر )REER( بهصورت ترکیبی از نرخ ارز اسمی مؤثر )NEER( 3 و شاخص قیمت نسبی مؤثر )شاخص وزنی قیمت عمده فروشی شرکای تجاری و شاخص قیمت مصرفکننده کشور( است. این شاخص یک میانگین وزنی نرخ ارز واقعی خارجی بر اساس یک سال پایه است. وزنها اغلب منعکسکننده اهمیت نسبی هر یک از کشورهای دیگر در تجارت با کشور مورد نظر است. این معادله به صورت زیر تعریف میشود : 4 ) 3 بهطوریکه در معادله فوق اندیسهای j i و t بهترتیب بیانگر کشور داخلی شریک تجاری و دوره زمانی هستند. P f بیانگر میانگین شاخص وزنی قیمت عمدهفروشی طرفین it تجاری )قیمت کاالهای قابل تجارت( و P d شاخص قیمت مصرفکننده در کشور داخلی jt )متغیر جایگزینی برای قیمت کاالهای غیرقابل تجارت( است. i نشاندهنده نرخ ارز اسمی مؤثر برای کشور داخلی با توجه به هر شریک NEER jit است. این شاخص معیاری از نرخ ارز اسمی چندجانبه 5 است. نرخ ارز اسمی مؤثر برای پول داخلی با استفاده از میانگین حسابی به صورت زیر است : 6 ) 4 1. Hinkle and Nsengiyumva (1999); 25. 2. Real Effective Exchange Rate. 3. Nominal Effective Exchange Rate. 4. Opoku-Afari (2004); 4. 5. Multilateral Nominal Exchange Rates. 6. Opoku-Afari (2004); 4.

190 پژوهشنامه بازرگانی E it میانگین دورهای نرخ ارز اسمی بین کشور داخلی و هریک از طرفین بهطوری که W it تناسب وزن کل تجارت برای هریک از طرفین تجاری است. تجاری در دوره t بوده و بهتازگی ادبیات تجربی وسیعی درباره اقتصادهای درحالتوسعه با تمرکز بر قیمت نسبی و تحوالت نرخ ارز واقعی به بررسی اثر باالسا ساموئلسون بر دوره گذار کشورهای درحالرشد براساس تفاوت بهرهوری و تورم پرداخته است. 1 1. برابری قدرت خرید و اثر باالسا ساموئلسون دو نظریه جایگزین برای توضیح نوسانات نرخ ارز واقعی وجود دارد. اولین نظریه تئوری برابری قدرت خرید )PPP( است که براساس آن نرخ ارز واقعی باید ثابت )ایستا ) 1 باشد. این امر بر این نکته داللت دارد که درصورت انحراف نرخ ارز واقعی از روند تعادلی آن هیچگونه ماندگاری در این انحراف وجود نخواهد داشت و این انحراف از تعادل موقتی بوده و براساس قانون قیمت واحد و آربیتراژ نرخ ارز واقعی به روند تعادلی خود بر میگردد. نظریه برابری قدرت خرید میتواند بهعنوان یک تقریب مناسب برای رفتار بلندمدت متغیر محسوب شود. 2 نظریه دوم فرضیه باالسا ساموئلسون است که در پی توضیح ماندگاری تغییرات در نرخ ارز حقیقی است. تمرکز این مدل بر کاالهای قابل تجارت براساس دیدگاه باالسا )1964( و ساموئلسون )1964( است که در آن رشد سریع اقتصادی همراه با افزایش ارزش پول توسط نرخ ارز حقیقی است که دلیل آن تفاوت در رشد بهرهوری کاالهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت است. از آنجا که افزایش در تفاوت بهرهوری به افزایش رشد اقتصادی کشورها منجر میشود پیشبینی باالسا و ساموئلسون در کشورهای درحالتوسعه که رشد باالتری داشته باشند بیشتر قابل مشاهده است. 3 به نظر میرسد رویکرد مبتنی بر بهرهوری یک راهحل طبیعی برای تحلیل نرخ ارز واقعی در دوره گذار اقتصادی است. اثر باالسا ساموئلسون توضیحدهنده گرایش کشورهای دارای بهرهوری باالتر در کاالهای قابل تجارت نسبت به کاالهای غیرقابل تجارت است که 1. Stationary. 2. Adriana Lojschová (2003); 2. 3. Adriana Lojschová (2003); 3.

191 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس گرفتن نظر در با )1964( باالسا باشد. باالتر باید کلشان قیمتهای سطح صورت این در کاالهای بخش دو به را اقتصاد بینالمللی تجارت در کشوری دو و کاالیی دو دنیای میکند. تقسیم )خدمات( تجارت غیرقابل کاالهای و کشاورزی( و )صنعت تجارت قابل نسبت تجارت قابل کاالهای تولید در بهرهوری بینالمللی اختالف اگر تحلیل این براساس براساس دارد باالتری بهرهوری که کشوری باشد بزرگتر تجارت غیرقابل کاالهای به تولید سرانه اگر و بود خواهد خود ملی پول ارزش افزایش شاهد خرید قدرت برابری تابعی ارز نرخ به خرید قدرت برابری نسبت شود گرفته نظر در بهرهوری شاخص بهعنوان. 1 شد خواهد قیمت سطوح از افزایشی قابل بخش دو دارای کشور میشود فرض ابتدا ساموئلسون باالسا مدل تشریح منظور به دارد اساسی فرض سه ساموئلسون باالسا استاندارد مدل است. تجارت غیرقابل و تجارت جابجایی قابلیت کشورها و بخشها بین در بهطوریکه است متحرک سرمایه اینکه اول جابجایی قابلیت اما میکند مهاجرت بخشها بین آزادانه کار نیروی اینکه دوم دارد. برابری نظریه که دارد امر این بر اشاره سوم فرض نهایت در و ندارد. را کشورها بین که دارد این بر داللت دوم فرض است. برقرار تجارت قابل کاالهای برای فقط خرید قدرت دارد. بینبخشی نسبتهای بودن ثابت حداقل یا و بخشها بین برابری به گرایش دستمزدها افزایش باشد بهرهوری تغییرات از ناشی تجارت قابل بخش در دستمزد سطح اگر بنابراین ثابت فرض با شد. خواهد بخش این دستمزد افزایش سبب تجارت قابل بخش بهرهوری در انتقال موجب تجارت قابل بخش در دستمزد افزایش تجارت قابل بخش در قیمتها بودن بنابراین شد خواهد داخل در تجارت قابل بخش به تجارت غیرقابل بخش از کار نیروی در و یافت خواهد افزایش اقتصادی بخش دو در دستمزد برابری تا نیز بخش این دستمزد موجب تجارت قابل بخش در قیمت ثبات و تجارت غیرقابل بخش قیمت در افزایش نتیجه. 2 میشود مواجه کاهش با ارز نرخ یعنی میشود اقتصاد کل قیمتهای سطح افزایش فرض ابتدا مدل این کردن فرموله بهمنظور )2003( Adriana Lojschová مقاله پیرو تجارت غیرقابل و تجارت قابل کاالهای بخش دو از اقتصاد کلی قیمتهای سطح میشود 1. Obstfeld and Rogoff (1996); 8. 2. Adriana Lojschová (2003); 3.

بازرگانی پژوهشنامه 192 هستند: خارجی و داخلی کاالهای بهصورت که است شده تشکیل ) 5 ) 6 کاالهای قیمت P dn کشور داخل در تجارت قابل کاالهای قیمت P dt فوق معادله در t t مصرفی سبد از تجارت قابل کاالهای سهم پارامتر α کشور داخل در تجارت غیرقابل برای تجارت غیرقابل کاالهای و تجارت قابل کاالهای قیمت بیانگر بهترتیب P fn و P ft t t است. خارجی کشور نرخ لگاریتم جمع حاصل بهصورت q( t ( حقیقی ارز نرخ )2( معادله از لگاریتمگیری با تعریف زیر بهصورت داخلی کاالهای قیمت منهای خارجی کاالهای قیمت و اسمی ارز : 1 است شده ) 7 خارجی پول واحد یک ارزش )نشاندهنده اسمی ارز نرخ نشاندهنده e t که بهطوری نشان زیر بهصورت حقیقی ارز نرخ اول مرتبه تفاضل سپس است. داخلی( پول مقابل در میشود. داده )8 صورت این در باشد برقرار تجارت قابل کاالهای برای خرید قدرت برابری تئوری اگر حال شد. خواهد حذف راست سمت در باال عبارت جمله اولین پس و داگالس کاب تولید تابع بهصورت بخش هر تولید تابع کوچک باز اقتصاد یک در میشود: نوشته زیر شکل به 1. Adriana Lojschová (2003); 4.

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 193 ) 9 ) 10 بهطوری که در عبارت فوق K L A بهترتیب بیانگر بهرهوری نیروی کار و سرمایه است. هر بخش در بهکارگیری نیروی کار براساس فروض ذکرشده متفاوت است بهطوریکه شدت بهکارگیری نیروی کار در بخش قابل تجارت γ و بخش غیرقابل تجارت δ است که بهنوعی بیانگر سهم نیروی کار در این دو بخش قابل تجارت و غیرقابل تجارت است. حداکثرسازی سود داللت بر این نکته دارد که در شرایط رقابت کامل نرخ بهره و دستمزد اسمی در هر بخش W T W N برآوردکننده توابع زیر است : 1 ) 11 ) 12 ) 13 تجارت و P REL قیمت نسبی کاالهای قابل تجارت به غیرقابل بهطوری که = PN t / T P t W T W N نیز بهترتیب بیانگر دستمزد نیروی کار در بخش کاالهای غیرقابل تجارت و قابل تجارت است. میتوان شرط تعادل را به صورت لگاریتمی به صورت زیر نشان داد : 2 ) 14 ) 15 1. Adriana Lojschová (2003); 4. 2. Adriana Lojschová (2003); 5.

بازرگانی پژوهشنامه 194 دروم بخشهای در تولید عوامل کل بهرهوری بیانگر بهترتیب α i و i=t, N بهطوریکه است. بحث است( یکپارچه و کامل رقابت بهصورت سرمایه )بازار مدل اصلی فروض برقراری برای بازار به که آنجا تا باشد. بینالمللی مالی بازارهای توسط دادهشده بهصورت بهره نرخ باید میشود فرض مدل»استاندارد«تصریح در مواجهیم. اصلی گزینه دو با میشود مربوط کار این در W. T W= N شوند برابر یکدیگر با اقتصادی بخشهای تمام در دارند تمایل دستمزدها t t با ساموئلسون - باالسا مدل از جدید حالت یک به 16-14 معادالت حل با میتوان قسمت نرخ بر تورم در تفاوت و بهرهوری تأثیر دادن نشان برای خرید قدرت برابری ایده افزودن یافت. دست مؤثر حقیقی ارز ) 16 ) 17 عوامل بهکارگیری شدت و حقیقی بهره نرخ که است ثابت جزء بیانگر c که بهطوری شخب در باالی بهرهوری بهعلت کشور داخل در میدهد نشان فوق معادله دربرمیگیرد. را نسبت افزایش برای تمایلی تجارت غیرقابل کاالهای بخش به نسبت تجارت قابل کاالی دارد. وجود تجارت قابل به تجارت غیرقابل کاالهای قیمت خرید قدرت برابری تئوری از استفاده و )8( معادله در )17( معادله جایگذاری با حال بهدست ساموئلسون باالسا فرضیه از استاندارد تصریح یک تجارت قابل کاالهای برای میآید: ) 18 کشورها تورم در تفاوت بر بهرهوری در تغییرات اثرات مدلسازی برای فوق معادله از بیانکننده مطالعه مورد کشورها بین نسبی قیمتهای در تغییرات آن در که است شده استفاده بهصورت ایران تجاری شرکای سایر و ایران بین اسمی ارز نرخ مجموع که است نکته این غیرقابل و تجارت قابل کاالهای بخش بین بهرهوری تفاوت α ( dt - α dn ( و است e ( t t t ( در بهرهوری تفاوت نشاندهنده α ( ft - α fn ( و میدهد نشان را کشور داخل در تجارت t t

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 195 بین بخش قابل تجارت و غیرقابل تجارت کشور خارجی )شرکای تجاری ایران( است که بهوسیله سهم کاالهای غیرقابل تجارت در سبد کاالهای مصرفی ایجاد شده است. دو حقیقت در مورد بازار نیروی کار در تصریح ذکرشده وجود دارد. اول آنکه نیروی کار در مورد مهارت و سرمایه انسانی همگن نیست و مورد دوم این است که اشتغال کامل در اقتصاد بهدلیل وجود اصطکاکها و چسبندگیهای اقتصادی وجود ندارد. بر طبق موارد ذکرشده معادله استاندارد بهصورت زیر نوشته میشود: ) 19 جزئی که در بخش سمت راست اضافه شده بهدلیل تفاوت در نرخ دستمزد بخشی است و δ δ-1= و γ γ-1= که شدت بهکارگیری سرمایه را نشان میدهد. در نتیجه با جایگذاری معادله )19( در معادله )8( و استفاده از تئوری برابری قدرت خرید برای کاالهای قابل تجارت میتوان مدل بسطیافته تصریح مدل باالسا ساموئلسون را چنین نوشت: )20 برای مدلسازی مدل فوق فرض میشود بنگاههای بخش کاالهای غیرقابل تجارت با افزایش در قیمت روبهرو شدهاند بنابراین میتوان این افزایش در قیمت کاالهای غیرقابل تجارت را براساس دالیل ذکرشده بهصورت logr=logp N -logp T نوشت. توصیف رفتار قیمت کاالهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت نسبت بهدستمزد پرداختی در این بخشها بهصورت زیر است: ) 21 عالوه بر این تورم میتواند براساس وزن کاالهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت بهصورت زیر باشد: ) 22

196 پژوهشنامه بازرگانی بهطوریکه α Log R بیانگر نسبت رشد بهرهوری در مدل باالسا ساموئلسون است. بنابراین اثر باالسا ساموئلسون تفاوت تورم بین کشورها را توضیح میدهد. همانگونه که در معادله زیر مشاهد میشود بررسی رابطه بین نرخ ارز حقیقی و تفاوت در قیمت کاالها بر تفاوت در شاخص قیمت مصرفکننده و تورم در داخل و خارج از کشور یکی از معادالت برازششده در این تحقیق است. ) 23 بهطوریکه S نرخ ارز اسمی بوده و تابع نرخ ارز حقیقی بهصورت زیر نوشته میشود: ) 24 با استفاده از این معادله و سادهسازیهای انجامشده میتوان معاالت فوق را برآورد کرد. دوره زمانی تحقیق بین سالهای 2011 1980 است و دادههای آن شامل میانگین بهرهوری نیروی کار نرخ دستمز نیروی کار نرخ ارز واقعی است. دادههای دستمزد و اشتغال از Asiastat and National Statistical Offices دادههای آماری مرکز آمار نرخ ارز اسمی و تورم از International Financial Statistics دادههای بهرهوری نیز از NationMaster و Asian Productivity Organization International Labor Comparisons و دادههای تولید از وبسایت شاخص توسعه جهانی )WDI( 1 استخراج شده است. 1 1 1. نرخ ارز واقعی برای محاسبه نرخ ارز واقعی کشورهای مورد مطالعه به دالر از شاخص قیمت مصرفکننده بر حسب دالر به قیمت پایه سال 2000 استفاده شده و برای محاسبه وزن کشورها نیز از اطالعات ارائهشده توسط بانک مرکزی درمورد حجم تجارت گمرکی ایران به کشورهای مذکور استفاده شده است. 2 1 1. بهرهوری نسبی بخش قابل تجارت بهرهوری نسبی بخش قابل تجارت بهصورت نظری رابطه مستقیم با نرخ ارز واقعی دارد. 1. World Development Indicators.

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 197 برای این منظور از لگاریتم نسبت بهرهوری متوسط نیروی کار بخش قابل تجارت شرکای عمده تجاری ایران به بهرهوری متوسط بخش قابل تجارت نیروی کار ایران استفاده میشود. 3 1 1. بهرهوری نسبی بخش غیرقابل تجارت بهرهوری نسبی بخش غیرقابل تجارت بهصورت نظری رابطه معکوسی با نرخ ارز واقعی دارد. به منظور ارزیابی این اثر در اقتصاد در الگوی باالسا و ساموئلسون از لگاریتم نسبت بهرهوری متوسط نیروی کار بخش غیرقابل تجارت شرکای تجاری ایران به بهرهوری متوسط بخش قابل تجارت نیروی کار استفاده میشود. 4 1 1. تولید ناخالص داخلی میزان تولید ناخالص داخلی در کشورهای شرکای تجاری ایران در دوره زمانی مذکور از دیگر متغیرهای استفادهشده در این تحقیق است که ارزش پولی کاالها و خدمات نهایی تولیدشده در یک دوره زمانی را نشان میدهد و اطالعات آن از بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران و شاخص توسعه جهانی جمعآوری شده است. برابری قدرت خرید بهعنوان یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در تعیین نرخ ارز بهشمار میرود. این مکانیزم در شرایطی به کارایی قابلقبولی در تعیین نرخ ارز میرسد که قیمت کاال در دو کشور واقعی بوده کیفیت محصوالت یکسان باشد و واردات و صادرات فارغ از مشکالت صورت گیرد. 1 به این ترتیب برابری قدرت خرید یک مفهوم تعادلی برای نرخ ارز اسمی بهدست میدهد که آن را نرخ ارز مبتنی بر برابری قدرت خرید مینامند. این تئوری نقش بسیار خوبی در درک رابطه قیمت و نرخ ارز ایفا میکند و بدون شک فهم آن مسألهای ضروری برای سیاستگذاران نرخ ارز خواهد بود اما برابری قدرت خرید بهتنهایی قدرت تعیین نرخ ارز را نخواهد داشت و مقایسه شاخص قیمت مصرفکننده در کشورها )تورم( ضروری است. چنانچه برابری قدرت خرید یک کشور را برای یک سال معین در دست باشد میتوان به کمک دادههای سری زمانی تفاوتهای نرخ تورم نرخ ارز اسمی مبتنی بر برابری قدرت خرید را محاسبه کرد و آن را با نرخ ارز متداول بازار مقایسه نمود تا مشخص شود ارزش 1. طاهری ) 1388 ( 32.

198 پژوهشنامه بازرگانی پول کشور به چه میزان بیشتر یا کمتر از حد خود ارزشگذاری شده است. به این طریق آثار اضافهبهایی یا کمبهایی پول ملی بر قدرت رقابتپذیری بینالمللی کشورها مشخص میشود. سطح قیمتها بهواسطه عرضه و تقاضا تعیین میشود و از آنجاکه عرضه و تقاضا برای کاالها از رفتار تولیدکننده و مصرفکننده ناشی میشود همین رفتار آغاز مطالعات تعیین نرخ واقعی ارز از جمله اصول اقتصاد خرد در تئوری نرخ ارز است. تکنولوژی تولید نیروی کار و میزان تولید در رقابت با یکدیگر بین کشورها با لحاظ برخی شرایط به افزایش کارایی و بهرهوری و باال رفتن نرخ ارز یک کشور منجر میشود. 2. مروری بر مطالعات پیشین مطالعات بسیاری در دنیا درباره آزمون اثر باالسا ساموئلسون و تأثیر بهرهوری بر اختالف تورم در کشورها صورت گرفته است اما در داخل کشور مطالعات چندانی بهصورت تخصصی به این موضوع نپرداختهاند و بیشتر به تأثیر بهرهوری بر رشد اقتصادی پرداخته شده است. در این قسمت مروری کوتاه بر مطالعات صورت گرفته در جهان و ایران انجام شده است. میرجانا میلتیک 1 در تحقیقی با استفاده از یک مدل پنل اثر باالسا ساموئلسون در اروپای مرکزی و شرقی را بررسی کردهاند. هدف اصلی این مقاله ارزیابی مجدد سهم اثر باالسا ساموئلسون در توضیحدهندگی تورم و نرخ ارز واقعی با استفاده از دادههای پانل برای ن هکشور اروپای مرکزی و شرقی از اواسط دهه 90 تا سال 2010 و استفاده از دادههای فصلی است. ایده اصلی این تحلیل پاسخ به این سؤال است که آیا بحران اقتصادی جهانی تأثیر قابلتوجهی در تالش این کشورها برای ماندن در مسیر همگرایی دارد یا خیر. نتایج تحقیق نشان داد که اثر باالسا ساموئلسون توضیحدهنده کمتر از 1/5 درصد از تفاوت میانگین تفاوت تورم نسبی منطقه اروپا و حدودا 1 درصد از کل تورم داخلی کشورهای مورد مطالعه بود. براساس نتایج برآوردهای این مدل اثر باالسا ساموئلسون در اغلب نتایج بهطور چشمگیری در طول دوره بحران و حتی بعد از آن تغییر نکرده است. 1. Mirjana Miletic (2012).

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 199 کریستین پان 1 به مطالعه تجربی تأثیر مدل باالسا ساموئلسون پرداخت. هدف این مقاله بررسی اسمی و واقعی همگرایی اقتصادی برای کشورهای شرق اروپا در یک دوره معین زمانی بود. اندازهگیری همگرایی اسمی براساس شاخصهای اقتصادی )معیارهای ماستریخت و آمستردام( صورت گرفت. همگرایی واقعی اشاره به عملکرد واقعی اقتصادی یک کشور است که معموال با نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و سطح بهرهوری ارتباط دارد. در این مقاله به تجزیه و تحلیل تکامل همگرایی اسمی و واقعی براساس پیشنهاد مجموعهای از شاخصها و اثر باالسا ساموئلسون در کشورهای غیر یورو برآورد شد. واسلی ددو 2 اثر باالسا ساموئلسون در اقتصاد رومانی را بررسی کرد. هدف این مقاله ارائه تخمینی از اثر باالسا ساموئلسون در رومانی بود تا نشان دهد تفاوت در بهرهوری کاالهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت تا چه اندازه تفاوت تورم بین رومانی و منطقه یورو را توضیح میدهد. نتیجه تحقیق نشان داد اثر باالسا ساموئلسون تنها تفاوتهای نهایی تورم را توضیح میدهد. همچنین بسیار بعید است تفاوت بهرهوری معیارهای همگرایی اسمی اروپا را به خطر اندازد. آدریان لوجسچوا 3 به برآورد تأثیر باالسا ساموئلسون در دوره انتقال اقتصادها پرداخت. این مقاله مشاهدات مربوط به تفاوت در قیمتهای نسبی در دهه گذشته را بر اقتصاد اروپا بررسی کرده است. برای این منظور وی از روش برآورد مدلهای پنل پویا استفاده کرد. نتایج وی نشاندهنده تأیید فرضیه باالسا ساموئلسون در این کشورها بود. عالوه بر این براساس نتایج برآورد صورتگرفته در چهار کشور اروپایی نتایج کامال با نتایج مطالعات پیشین تفاوت دارد. طیبی و اسماعیلی رزی )1391( با استفاده از آزمون اثر باالسا- ساموئلسون به بررسی تأثير بهرهوري بخشي بر نرخ واقعي مؤثر ارز در اقتصاد ايران پرداختند. آنها اثرات کوتاهمدت و بلندمدت بهرهوريبخشي بر نرخ واقعي مؤثر ارز را با استفاده از آمارهاي سري زماني ساالنه ايران و شرکاي عمده تجاري ايران در دوره زماني 1980-2008 بررسی کردند. طبق نتايج حاصل از برآورد الگوي اثر باالسا ساموئلسون با استفاده از روش خودتوضيح 1. Paun, Cristian (2010). 2. Dedu, Vaseli (2010). 3. Adriana Lojschová (2003).

بازرگانی پژوهشنامه 200 در معناداری و مثبت ضريب داراي تجارت قابل بخش نسبي بهرهوري گسترده وقفههاي با همان در تجارت غيرقابل بخش نسبي بهرهوري و است بلندمدت در درصد 5 اهميت سطح دارد. منفي ضريب بلندمدت و کوتاهمدت در اهميت سطح اقتصادي رشد و توليد عوامل کل بهرهوري رشد عل ي رابطه )1390( همکاران و رضایی بخش رشد و بهرهوري رشد ميان ارتباط مطالعه اين در کردند. بررسی را بازرگانی بخش در ميان عل ي رابطه بررسي براي شد. بررسي ايران در 1360-1386 زماني دوره در بازرگاني چارچوب در همانباشتگي و واحد ريشه آزمون از بازرگاني بخش رشد و بهرهوري رشد شده استفاده )VEC( خطا تصحيح بردار و )bvar( متغيره دو برداري خودرگرسيون روش عل يت با ايران در بازرگاني بخش رشد و بهرهوري رشد ميان مثبت رابطه بر نتايج است. داشت. داللت بازرگانی بخش رشد به بازرگاني بخش بهرهوري رشد طرف از گرنجري در )TFP( توليد عوامل كل بهرهوري همگرايي بررسي به )1389( شفیعی و رحمانی عوامل كل بهرهوري میان رابطه مطالعه اين در پرداختند. ايران استانهاي در صنعت بخش بررسي 1381 تا 1369 دوره در ايران استانهاي در منطقهاي همگرايي و صنعت بخش توليد عوامل كل بهرهوري سطوح بين شكاف آيا كه است آن مطالعه اين اصلي سؤال است. شده تشويق براي تعيينكننده عاملي كشور استانهاي در آن زيربخشهاي و صنعت بخش توليد كل بهرهوري محاسبه برای ديويژيا شاخص از خير. يا است اقتصادي رشد و همگرايي فرضيه آزمون در تابلويي دادههاي روش و جونز و برنارد مدل از و شده استفاده توليد عوامل لك )شامل استانها بين در صنايع تمام آزمونها نتايج براساس رفتهاند. بهکار همگرايي هستند. دوره اين در همگرايي بر دال شاهدی آن( زيربخشهاي و صنعت بخش مدل تجربی آزمون 3. متغیرها واحد ریشه آزمون 1 3. تحلیلهای در تابع این سکون بررسی لزوم زمان طول در متغیرها توزیع تابع تغییر احتمال ایجاد را ضرایبی مختلف الگوهای در امر این به توجه عدم چهبسا میدهد. نشان را مختلف باشند. داشته بر در متغیررا مقدار تغییر اثر هم و توزیع تابع تغییر اثر هم درواقع که کند ندارد موضوعیتی زمان که مقطعی الگوهای در کند. ایجاد کاذب روابط دیگر بهعبارت

201 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس سری الگوهای در امر این مقابل در نیست. بحث مورد متغیرهای سکون بررسی به لزومی بررسی اخیر سالهای در میشود. شامل را گستردهای ادبیات و داشته ویژهای جایگاه زمانی راستا همین در که یافته ویژهای جایگاه نیز پانل دادههای الگوهای در همجمعی و سکون زمان که آنجا از حقیقت در کرد. اشاره 3 پسران و 2 پسران 1 هدری مطالعات به میتوان متغیرهای سکون الگوها ضرایب برآورد از پیش باید است تلفیقی الگوهای ابعاد از یکی شود. بررسی مدل در لحاظشده دارای تخمینهای برای )FMOLS( 4 کامل تعدیلشده مربعات حداقل برآورد همانباشته مدلهای برآورد در برآوردگرها درونزایی و اخالل اجزای در خودهمبستگی بردار به نسبت باالتری کارایی حدی مجانبی حالتهای در آن نتایج و میشود استفاده محاسبه قابلیت Pooled FMOLS ضرایب که است حالی در این دارد. برآورد همانباشتگی طقف تحقیق این در بهطوریکه است دارا را 6 بینبعدی و 5 درونبعدی متفاوت روش دو در ناشی ضرایب بهطوریکه میشود استفاده گروهی FMOLS روش برای بینبعدی روش از است: شده ارائه زیر بهصورت پنل همانباشتگی میانگین از ( 2 ) 25 تجزیه مثلث و است توضیحی متغیرهای از بعدی m برداری X it فوق معادله در نرمال با کوواریانس ماتریس در سازگار برآوردگرهای از پایینی سریالی خودهمبستگی تعدیلشده پارامترهای و که بهطوری شده است. شده داده بهوسیله است استفاده زیر بهصورت میتوان روش این از برآوردشده ضرایب معناداری آزمون برای کرد: 1. Hedri (2000). 2. Pesaran, Oct (2003). 3. Pesaran,Sep (2003). 4. Fully Modified OLS. 5. Within a Dimension. 6. Between Dimension

202 پژوهشنامه بازرگانی )26 مشکلی که انجام چنین آزمونی در مدلهای رگرسیونی دادههای پانل دارد این است که تعداد سالها در این سریها بسیار کم است در نتیجه نمیتوان از کمیت بحرانی t برای انجام این آزمون استفاده کرد. روشی برای انجام این آزمون در نرمافزار Eviews 7 ابداع شده که این آزمون را با استفاده از آزمونهای مختلف انجام میدهد. همچنین برای تخمین مدل نیز از نرمافزار RATS7 استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد برای تمام متغیرها در زیر آورده شده است: PR نشاندهنده متغیر بهرهوری در بخشهای قابل تجارت اقتصاد و RWAG دستمزد حقیقی در بخشهای قابل تجارت است. PRI بهعنوان متغیربهرهوری بخشی برای محاسبه بهرهوری نسبی )اگر صنعت به عنوان بخش قابل تجارت محسوب شود( استفاده شده است. PRIA متغیر بهرهوری بخشی است )درصورتیکه بخش صنعت و کشاورزی بهعنوان بخشهای قابل تجارت محسوب شوند(. RP1 بهعنوان قیمتهای نسبی براساس نسبت شاخص قیمت تعدیلکننده بخش مربوط در تولید ناخالص ملی محاسبه میشود. RP2 نسبت خدمات در مورد شاخص قیمت مصرفکننده و شاخص قیمت تولیدکننده با استفاده از متغیر جایگزین برای قیمتهای نسبی است. REER نرخ ارز حقیقی مؤثر با استفاده از شاخص تعدیلکننده تولید ناخالص داخلی در بخش خدمات است. براساس آزمونهای قبلی برای بررسی رابطه متفاوت میان متغیرهای کالن اقتصادی از آزمون )IPS( جهت بررسی مانایی متغیرها استفاده شده است. آزمون ریشه واحد )IPS( براساس مبانی انجام آزمون ریشه واحد ابتدا با وجود عرض از مبداء و روند به منظور شناسایی وجود یک جزء ثابت و روند در متغیر انجام شده است. سپس بهصورت تنها وجود

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 203 عرض از مبداء در متغیر لحاظ شده است. آزمون صورت گرفته در سطح و با یک بار تفاضلگیری در جدول )1( نمایش داده شده است. جدول 1 آزمون ریشه واحد )IPS( 1 تفاضل مرتبه اول سطح متغیرها Constant Constant + Trend Constant Constant + Trend PRI -0.872 (0.891) -1.832 (0.880) -3.538 (0.000) -3.648 (0.001) PRIA -1.315 (0.623) -1.601 (0.904) -3.630 (0.000) -3.783 (0.002) RP1-1.190 (0.101) -1.891 (0.485) -3.183 (0.000) -3.838 (0.002) PR2-1.262 (0.112) -1.782 (0.231) -4.232 (0.001) -3.891 (0.004) REER -1.182 (0.106) -1.901 (0.182) -3.983 (0.000) -3.804 (0.001) اعداد داخل پرانتز نشاندهنده مقادیر P-value است. منبع: نتایج حاصل از تحقیق براساس جدول )1( تمام متغیرها ریشه واحد دارند. بنابراین تمام متغیرها در سطح نامانا بوده و ریشه واحد دارند و باید تفاضلگیری انجام شود. از اینرو میتوان رابطه بلندمدت بین متغیرها را بررسی کرد. 2 3. آزمون همانباشتگی و برآورد مدل FMOLS با توجه به نامانایی سطوح متغیرهای تحت بررسی در مرحله بعد باید همانباشتگی میان سطوح متغیرها را با الهام از تئوریهای اقتصادی آزمود. براساس شواهد تجربی و مدلهای اقتصادی رشد انتظار میرود متغیرهای بهرهوری تورم و نرخ ارز رابطه تعادلی بلندمدت با یکدیگر داشته باشند. درصورت وجود رابطه بلندمدت ميان متغیرهاي مذكور باقيماندههاي 1. Panel Unit Root Test Im, Pesaran and Shin

بازرگانی پژوهشنامه 204 را مؤثر حقیقی ارز نرخ میتوانند نیز ميشوند تفسير تعادل عدم به كه آن از حاصل زا استفاده با مذکور متغیرهای بین همانباشتگی مرحله این در لذا دهند. قرار تحتتأثیر شده ارائه )2( جدول در آزمون نتایج میشود. آزمون پدرونی همانباشتگی روششناسی است. مدل در خرید قدرت برابری و ساموئلسون باالسا اثر بررسی بهمنظور تجربی آزمون قابل بخش در حقیقی دستمزدهای بین تجارت قابل بخش در حقیقی دستمزد و بهرهوری میگیرد. صورت قیمتها و نسبی بهرهوری بین و تجارت غیرقابل و تجارت تجارت قابل بخش در )RWAG T ( حقیقی دستمزد )PR T ( بهرهوری بین بلندمدت رابطه انجام پدرونی آزمون از استفاده با همانباشتگی رابطه و شده ذکر اثر تأیید برای الزم شرط است. شده PR T و RWAG T و بین Pedroni Panel همانباشتگی آزمون 2 جدول Test Constant trend Constant + Trend Panel v-statistic -0.070-0.921 Panel ρ-statistic -1.120-2.012 Panel t-statistic: (non-parametric) -1.131-1.302 Panel t-statistic (ADF): (parametric) -2.425-2.334 Group ρ Statistic -2.021-2.830 Group t-statistic: (non-parametric) -0.735-1.427 Group t-statistic (ADF): (parametric) -3.329-3.724 تحقیق. از حاصل نتایج منبع: 95 اطمینان سطح در که )1994( پدرونی توسط گزارششده بحرانی مقادیر به توجه با تعادلی رابطه مدل متغیرهای که رسید نتیجه این به میتوان است 1/64 آماره مقدار درصد دارند. یکدیگر با بلندمدتی

205 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس بهرهوری و حقیقی دستمزد بین همانباشتگی رابطه برآورد 3 جدول t آماره ضرایب 1980-2011 زمانی دوره توضیحی متغیرهای 12/25 0/41 )PR T ( تجارت قابل بخش بهرهوری تحقیق. از حاصل نتایج منبع: بهرهوری معنادار تأثیر بیانکننده FMOLS روش به فوق معادله برآورد از حاصل نتایج نتایج این براساس است. بخش این در حقیقی دستمزدهای افزایش در تجارت قابل بخش نیست. توجه قابل پول واقعی ارزش در افزایش و تورم بر ساموئلسون باالسا اثر غیرقابل بخش و تجارت قابل بخش در دستمزد بین همانباشتگی رابطه )4( جدول تجارت غیرقابل بخش در دستمزد میشود مالحظه که همانطور میدهد. نشان را تجارت است. شده استفاده درمان و بهداشت حملونقل آموزش بخشهای جایگزین طریق از دستمزدهای میان رابطه این دستمزد و نسبی بهرهوری میان بلندمدت رابطه وجود برخالف نشد. تأیید جدول آزمون آمارههای از استفاده با تجارت غیرقابل و تجارت قابل بخش RWAG T و RWAG N و بین Pedroni Panel همانباشتگی آزمون 4 جدول Test Constant trend Constant + Trend Panel v-statistic -0.127 4.426 Panel ρ-statistic -1.454-0.725 Panel t-statistic: (non-parametric) -1.201-0.409 Panel t-statistic (ADF): (parametric) -0.562 2.212 Group ρ Statistic 1.503 2.768 Group t-statistic: (non-parametric) -0.609-0.525 Group t-statistic (ADF): (parametric) 0.032 0.556 تحقیق. از حاصل نتایج منبع: بسیار یا و ندارد وجود متغیرها بین بلندمدتی رابطه همانباشتگی جدول نتایج براساس زا استفاده با نسبی بهرهوری و نسبی قیمتهای بین همانباشتگی آزمون است. ضعیف

206 پژوهشنامه بازرگانی آمارههای جدول )5( تأیید شده است بهطوریکه پیرو مقاله )2012( Mirjana Miletic از آماره تعدیلکننده تولید ناخالص داخلی 1 بهعنوان متغیر جایگزین برای قیمتهای نسبی استفاده شده است. جدول 5 آزمون همانباشتگی Pedroni Panel بین و RP1 و RPI Test Constant trend Constant + Trend Panel v-statistic 2.312-0.120 Panel ρ-statistic -1.114 0.201 Panel t-statistic: (non-parametric) -6.479-6.468 Panel t-statistic (ADF): (parametric) -5.592-3.936 Group ρ Statistic 0.281 1.686 Group t-statistic: (non-parametric) -5.310-4.372 Group t-statistic (ADF): (parametric) -7.276-5.291 منبع: نتایج حاصل از تحقیق. برآورد کشش قیمتی از طریق رشد بهرهوری نسبی روش FMOLS صورت گرفته است. نتایج روش تخمین )جدول 6( بیانگر این است که 1 درصد افزایش در رشد بهرهوری در بخش کاالهای قابل تجارت موجب افزایش قیمت در بخش کاالهای غیرقابل تجارت میشود که بهوسیله تغییرات در تعدیلکننده تولید ناخالص داخلی اندازهگیری شده است. بهگونهای که تخمین این اثر برای کشورها بهطور جداگانه از بازه 0/10 برای ایران تا 0/79 برای امریکا متغیر بوده و تمام ضرایب برآوردشده مثبت و معنادارند. حال که متغیرها با یکدیگر رابطه تعادلی بلندمدتی دارند میتوان با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی تعدیلشده کامل )FMOLS( رابطه بلندمدت را برازش کرد )نتایج حاصل از تخمین در جدول 6 ذکر شده است(. همانگونهکه اشاره شد آلمان فرانسه ایتالیا امارات چين كره جنوبي روسيه ژاپن انگلستان و هند برزیل ترکیه و سوئد شرکای عمده تجاری ایران محسوب میشوند. 1. GDP Deflators.

207 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس RPI و RP1 و بین رابطه FMOLS همانباشتگی رگرسیون 6 جدول ضریب 1980-2011 دوره ضریب 1980-2007 دوره Country IRAN 0/18 )2/23( 0/10 )5/41( GERMANY 0/70 )3/65( 0/78 )8/03( ITALY 0/61 )4/11( 0/52 )4/65( USA 0/79 )3/78( 0/77 )4/10( UNITED ARAB EMIRATES 0/44 )6/59( 0/46 )5/78( BRAZIL 0/46 )8/20( 0/53 )6/45( ENGLAND 0/55 )4/28( 0/45 )3/68( TURKEY 0/41 )5/99( 0/50 )7/21( FRANCE 0/63 )6/28( 0/57 )5/32( CHINA 0/45 )3/13( 0/46 )4/67( JAPAN 0/68 )2/44( 0/65 )4/84( KOREA 0/57 )3/08( 0/59 )4/73( RUSSIA 0/65 )6/28( 0/49 )5/93( INDIA 0/36 )7/19( 0/42 )6/69( SWEDEN 0/67 )5/11( 0/70 )6/35( Panel Group 0/42 )4/57( 0/39 )6/20( است(. t آماره بیانگر پرانتز داخل )مقادیر تحقیق از حاصل نتایج منبع: رابطه بر معناداری نسبتا اثر جهان اقتصادی بحران که میدهد نشان فوق جدول نتایج ضعیف برآوردشده رابطه که است گونهای به ایران اقتصاد در آن اهمیت و داشته متغیرها بهرهوری کاهش معنای به مطلب این است. شده نیز کمتر دوم دروه در آن مقدار و بوده و داخل در بهرهوري سطح بهطوریکه است ملی پول ارزش کاهش آن بهدنبال و تولید يك از خارج و داخل در اسمي داخلي ناخالص توليد افزايش همچنين و كشور از خارج نرخ در کاهش با گفت میتوان بهتر بهعبارت ميشود. ارز واقعي نرخ تغییر موجب كشور

208 پژوهشنامه بازرگانی رشد اقتصادي و کاهش بهرهوري در كاالهاي غيرتجاري كشور نسبت به كشورهای ديگر نرخ واقعي ارز کاهش یافته است که بیانگر کاهش ارزش پول است. براساس برآورد صورتگرفته کاهش در سهم تفاوت بهرهوری به قیمتهای نسبی است. مثبت بودن ضریب برآوردی نسبت بهرهوری کشورها در بخش کاالهای قابل تجارت بیانگر یک رابطه مستقیم میان متغیر بهرهوری و نرخ ارز مؤثر واقعی است بهطوریکه این ضریب برای ایران نشاندهنده تأثیر معنادار کاهش در بهرهوری تولید و کاهش در نرخ ارز مؤثر واقعی است و در این رابطه میتوان به تأثیر بحران جهانی و نوسانات شدید در بازار ارز ایران اشاره کرد که دالیل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی فراوانی دارد بهگونهای که ضریب بهرهوری و قیمتهای نسبی در دوره دوم برآورد به 0/1 میرسد و در صورت وارد کردن دادههای مربوط به نرخ ارز و تورم و شاخص تعدیلکننده در تولید ناخالص داخلی بهصورت دادههای ماهیانه امکان منفی شدن این ضریب برای اقتصاد ایران وجود خواهد داشت. از طرف دیگر میتواند بیانگر کاهش شدید قدرت خرید پول ملی باشد. نتایج حاصل از برآورد نشان میدهد یک درصد رشد بهرهوری در بخش کاالهای قابل تجارت نسبت به کاالهای غیرقابل تجارت موجب افزایش تقریبی 0/5 درصدی قیمتهای نسبی با استفاده از اندازهگیری نسبت خدمات در شاخص قیمت مصرفکننده به شاخص قیمت تولیدکننده میشود بهطوریکه نسبت خدمات در شاخص PPI و CPI بهعنوان یک متغیرجایگزین برای قیمتهای نسبی مورد استفاده قرار میگیرد ضریب همگرایی بهطور متوسط باالتر است یک توضیح احتمالی برای این تفاوت در ضریب برآوردی ایران طبقهبندی نامناسب بخش قابل تجارت و غیرقابل تجارت به دلیل سهم باالی صادرات نفت و سهم پائین بخشهای خدمات مانند گردشگردی است. در ادامه آزمون اثر باالسا ساموئلسون به این صورت است که ابتدا همانباشتگی بین نرخ ارز حقیقی و تفاوت در بهرهوری نسبی در ایران و شرکای تجاریاش است. این آزمون بیانکننده راب ط ه همانباشتگی بین متغیرها در بلندمدت بین نرخ ارز حقیقی و تفاوت در بهرهوری کشورهای شرکای تجاری ایران است.

209 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس و )REER( مؤثر حقیقی ارز نرخ بین Pedroni Panel همانباشتگی آزمون 7 جدول )RPR1( بهرهوری در تفاوت Test Constant trend Constant + Trend Panel v-statistic 0.432 1.270 Panel ρ-statistic 0.573 0.129 Panel t-statistic: (non-parametric) -3.929-8.398 Panel t-statistic (ADF): (parametric) -4.251-4.913 Group ρ Statistic 1.761 1.236 Group t-statistic: (non-parametric) -2.950-7.522 Group t-statistic (ADF): (parametric) -1.536-3.181 تحقیق. از حاصل نتایج منبع: در است. شده ذکر متغیرهای بین بلندمدت رابطه برقراری شرایط تأمینکننده )7( جدول نتایج تحلیل کشورها بین تورم در تفاوت به بهرهوری در تفاوت مشارکت متوسط برآورد بعد مرحله است. شده پرداخته ساموئلسون باالسا استاندارد مدل برآورد به قسمت این در بنابراین میشود. برداری همانباشتگی رابطه FMOLS همانباشتگی رگرسیون 8 جدول RPR1 و REER بین Country ضریب 1980-2010 دوره ضریب 1980-2007 دوره IRAN -0/16 )-3/53( -0/09 )-4/04( GERMANY -0/68 )-4/18( -0/69 )-6/23( ITALY -0/61 )-4/67( 0/59 )-5/78( USA -0/69 )-3/98( 0/70 )-4/48( UNITED ARAB EMIRATES -0/49 )-5/00( -0/52 )-5/90( BRAZIL -0/48 )-7/11( -0/56 )-6/41( ENGLAND -0/49 )-3/75( -0/48 )-3/99( TURKEY -0/45 )-4/10( -0/48 )-3/29(

210 پژوهشنامه بازرگانی ضریب دوره 1980-2010 ضریب دوره 1980-2007 Country FRANCE -0/59 )-5/81( -0/57 )-4/18( CHINA -0/48 )-6/15( -0/47 )-5/98( JAPAN -0/65 )-3/14( 0/68 )-3/19( KOREA -0/58 )-4/00( -0/60 )-5/57( RUSSIA -0/54 )-4/33( -0/49 )-5/75( INDIA 0/37 )-4/28( -0/43 )-4/04( SWEDEN -0/68 )-5/21( 0/74 )-6/45( Panel Group -0/40 )-6/50( 0/56 )-5/69( منبع: نتایج حاصل از تحقیق. عالمت منفی برآوردشده براساس تفاوت بهرهوری کشورها در بخش قابل تجارت و رابطه معکوس آن با نرخ ارز حقیقی مؤثر براساس اثر باالسا ساموئلسون تأیید شد کاهش بهرهوری کشورها با ثبات سایر شرایط نشاندهنده کاهش در نرخ ارز حقیقی مؤثر است. درنهایت اثرات تغییر در نرخ ارز حقیقی مؤثر بر برابری قدرت خرید کشورها برحسب ریال برآورد و پیشبینی شده که نتایج آن در اقتصاد ایران در جدول )9( آمده است. جدول 9 پیشبینی برابری قدرت خرید ایران براساس نرخ ارز حقیقی مؤثر نرخ برابری قدرت خرید ایران )ریال( سال 5.387.57 2011 5.438.29 2012 5.343.23 2013 5.331.29 2014 5.339.78 2015 5.302.34 2016 5.212.20 2017 5.132.54 2018 منبع: نتایج حاصل از تخمین.

211 یربارب تردق دیرخ و یروهرهب دیلوت اب درکیور لدم اسالاب - وسلئوماس مناسبی اوضاع ایران خرید قدرت برابری نرخ میشود مشاهده )10( جدول در چنانچه چند در ایران در تورم و ارز نرخ نوسانات بودن باال و بهرهوری بودن پایین بهدلیل و ندارد نشاندهنده و است نیامده بهدست ایران ملی پول خرید قدرت برای مناسبی روند آینده سال در موجود ایرادهای به توجه با میرسد نظر به ترتیب این به است. ملی پول ارزش کاهش برابری براساس ارز نرخ میان توجه قابل شکاف وجود و خرید قدرت برابری نرخ محاسبه درحالگذار بازارهای و درحالتوسعه کشورهای در بازار براساس ارز نرخ و خرید قدرت یابد. کاهش بیشتری مقدار به ایران خرید قدرت برابری مالحظات و جمعبندی منابع از بهينه و مطلوب بهرهگيري به منوط كشورها توسعه و بقا امروزي رقابت عرصه در و اقتصادي فعاليتهاي و ملي اقتصاد در بهرهوري و كارايي مقوله بهطوريكه است موجود ابزاري بهرهوري و كارايي اندازهگيري همچنين است. برخوردار ويژهاي اهميت از صنعتي است. تغييرات اين ايجاد علل و زمان طي در بهرهوري تغييرات تحليل جهت سودمند قابل کاالهای بخش بین بهرهوری در اختالف ساموئلسون باالسا نظریه براساس ارز نرخ در تغییرات موجب تجاریاش شرکای و ایران در تجارت غیرقابل و تجارت کشورها بین تورم اختالف بر بهرهوری تأثیر بررسی مقاله این هدف شد. خواهد واقعی انجام از بعد بهطوریکه بود. 2011 1980 زمانی دوره در آنها مؤثر حقیقی ارز نرخ و دستمزدها و نسبی قیمتهای متغیرهای و مختلف بخشهای بین همانباشتگی آزمونهای به و دستمزد بر بهرهوری تأثیر دادن نشان برای FMOLS روش با معادالت برآورد و و تجارت غیرقابل و تجارت قابل کاالهای بخش دو نسبی قیمتهای در تغییر آن دنبال اثر تحقیق نتایج براساس است. شده پرداخته مؤثر حقیقی ارز نرخ بر آن تأثیر درنهایت میشود تأیید حقیقی ارز نرخ بر بهرهوری در تفاوت عملکرد بر ساموئلسون باالسا این در تورم کاهش به تجارت قابل کاالهای بخش در بهرهوری در افزایش بهطوریکه تجارت قابل بخش به تجارت غیرقابل بخش از کار نیروی انتقال با و شده ختم بخش عمل این با و شده تجارت غیرقابل بخش کاالهای قیمت و دستمزد افزایش به منجر مییابد. افزایش کشور هر داخلی پول ارزش

بازرگانی پژوهشنامه 212 که است آن بیانگر تجارت قابل بخش نسبی بهرهوری برآوردی ضریب مثبت عالمت به بلندمدت در اقتصادی شرایط سایر ثبات فرض با تجارت قابل بخش بهرهوری در افزایش استاندارد مدل برآورد از حاصل نتایج همچنین شد. خواهد ختم مؤثر واقعی ارز نرخ افزایش موجب تجارت قابل بخش بهرهوری کاهش میدهد نشان ساموئلسون باالسا تعدیلشده بهدستآمده نتایج براساس میشود. کشور آن خرید قدرت و حقیقی ارز نرخ کاهش پول ارزش حفظ در توجهی قابل نقش اقتصاد عرضه طرف عامل یک بهعنوان بهرهوری ارز نرخ کشاورزی و صنعت بخش بهرهوری در افزایش با میتوان بنابراین دارد. ملی ارزش و داده افزایش را داخلی پول خرید قدرت آن بهدنبال و بخشید بهبود را مؤثر حقیقی کرد. حفظ را ملی پول نیروی دانش افزایش و اقتصاد مولد بخشهای در سرمایهگذاری بهینهسازی با میتوان بخش هزینههای افزایش با کشورها بنابراین داد. افزایش را کشور تولید بهرهوری انسانی توان و کرده تخصصی را دارند نسبی مزیت که کاالهایی تولید میتوانند توسعه و تحقیق مقابله در باشد نوآوری و بهرهوری مبنای بر که تولیدی بنابراین دهند. افزایش را رقابتیشان خواهد حفظ توسعه و رشد مسیر و داشته را آسیبپذیری کمترین اقتصادی بحرانهای با تجاری زمینههای در بهرهوری و توسعه و تحقیق پایین سهم دلیل به ایران در متاسفانه اما شد تجارت قابل بخشهای در اقتصادی بحرانهای و ارز نرخ نوسانات از شدید اثرپذیری به است. شده منجر به قیمت کاهش و تولید کیفیت بهبود طریق از تجارت قابل بخش در بهرهوری افزایش در عمل این شد. خواهد منجر داخلی ناخالص تولید افزایش نتیجه در و صادرات افزایش حفظ و پول خرید قدرت حفظ به خود که است اجرا حال در توسعهیافته کشورهای بیشتر میشود. ختم ملی پول ارزش اتخاذشده سياستهاي تثبيت و مناسب اقتصادي ساختار ايجاد با دولت ميشود پيشنهاد و صحيح آموزشي سيستمهاي برقراري بهرهوري فرهنگ ايجاد صنعت بخش در ارتقاي زمينههاي تولیدی زمينه در مشاورهاي و تخصصي اطالعرساني مركز راهاندازی بهكارگيري با توليدي واحدهاي همچنین سازد. فراهم را تجارت قابل بخش در بهرهوري بهرهوري سطح ارزيابي و اندازهگيري توليد عوامل بهرهوري افزايش در مؤثر روشهاي

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 213 خود بهصورت شاخصهاي كم ي و تحليل تغييرات بهرهوري و مقايسه سطح بهرهوري عوامل توليد خود با ساير واحدهاي توليدي در شاخههاي تخصصي يكسان سطح بهرهوري خود را بهبود بخشند.

214 پژوهشنامه بازرگانی منابع اسنودن بي و اچوين و پي ويناركوويچ ) 1980 ( راهنماي نوين اقتصاد كالن ترجمه منصورخليلي عراقي و علي سوري انتشارات برادران چاپ اول صص 162-163. بانك مركزي جمهوري اسالمي ايران ) 1391 ( گزارش اقتصادي و ترازنامه بانك در سالهاي مختلف. رحماني تيمور و شهرام شفيعي ) 1389 ( «بررسي همگرايي بهرهوري كل عوامل توليد )TFP( بخش صنعت در استانهاي ايران«مجله تحقيقات اقتصادي ش )91( 45 صص 73-98. رضايي جواد نادعلي محمد و جواد عليزاده ) 1390 (»بررسي رابطه عل ي رشد بهرهوري کل عوامل توليد و رشد اقتصادي )مطالعه موردي بخش بازرگاني(«فصلنامه پژوهشنامه اقتصادي ش. )2 11 )پياپي 41(( صص 111-135. طیبی کمیل و حسین اسماعیلی رزی ) 1390 ( «تأثیر بهرهوری بخشی بر نرخ واقعی مؤثر ارز در اقتصاد ایران )آزمون اثر باالسا ساموئلسون(«مجله تحقیقات اقتصادی ش. )47( 2 صص 41-60. میراحسنی منیرالسادات ) 1390 (»موارد استفاده از نرخ برابری قدرت خرید و تفاوت آن با نرخ ارز بازار«دفتر تحقیقات و سیاستهای پولی و بازرگانی مجله اقتصادی ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی ش. 9 و 10 صص 216-203. طاهری مسعودرضا ) 1388 (»عوامل عمده در تعیین نرخ ارز«مجله نیای اقتصاد سی و یکم اردیبهشت ص. 32. Balassa, Bela (1964), The Purchasing Power Parity Dotrine: A Reappraisal, The Journal of Political Economy, vol. 72. pp 584-596. Cipriani, Marco (2001); The Balassa-Samuelson Effect in Transition Economies, http://home.gwu.edu/~mciprian/cipriani-balassatransition. pdf. Dedu, Vasile (2010); The Balassa Samuelson Effect in Romania, Romanian Journal of Economic Forecasting, 4. Habermeier, Karl. F & Mario Mesquta (1999); Long-Run Exchange Rate Dynamics: A Panel Datas Study, IMF Working Paper. no. 90. Hinkle, Lawrence E & Nsengiyumva, Fabien (1999); The Three-Good Internal RER for Exports, Imports and Domestic Goods, World Bank.

وسلئوماس - اسالاب لدم درکیور اب دیلوت یروهرهب و دیرخ تردق یربارب 215 Im, Kyung So, Hashem Pesaran, and Yongcheol Shin (2003), Testing for Unit Roots in Heterogeneous Panels, Journal of Econometrics, vol. 115, pp. 53-74. IMF, Finance & Development (2008); vol. 45, Back to Basics. Lojschova, Adriana (2003); Estimating the Impact of the Balassa- Samuelson Effect in Transition Economies, Institute for Advanced Studies, Vienna. Mankiw, NG (2010); Macroeconomics, 7th Edition, Worth Publishers, pp. 136-137. Miletic, Mirjana (2012): Estimating the Impact of the Balassa-Samuelson Effect in Central and Eastern European Countries: A Revised Analysis of Panel Data Cointegration Tests, National Bank of Serbia, Working Paper Series, 22. Obstfeld, M. and K. Rogoff (1996); Foundation of International Macroeconomics, MIT Press, Cambridge. Opoku-Afari, Maxwell (2004); Measuring the Real Effective Exchange Rate in Ghana, Centre for Research in Economic Development and International Trade, no. 04, p.11. Paun, Cristian (2010); An Empirical Estimation of Balassa Samuelson Effect in Case of Eastern European Countries, MPRA Paper, no. 40153. Pedroni, Peter (1999); Critical Values for Cointegration Tests in Heterogeneous Panels with Multiple Regressors, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, special issue, pp.0305-9049. Pedroni, Peter (2004); Panel Cointegration: Asymptotic and Finite Sample Properties of Pooled Time Series Tests with an Application to the PPP Hypothesis, Econometric Theory, vol. 20, pp. 597-625. http://www.bls.gov/fls/. http://www.oecd.org/std/productivitystatistics. http://www.nationmaster.com/statistics.

216 پژوهشنامه بازرگانی