Προτάσεις πολιτικής για τη διαχείριση προβληµατικών χαρτοφυλακίων δανείων Κερασίνα Ραυτοπούλου Σύµβουλος Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης στον Χρηµατοπιστωτικό Τοµέα 1
Εισαγωγή Στην Ελλάδα η οικονοµική κρίση εκδηλώθηκε αρχικά ως κρίση δηµοσίου χρέους. Σύντοµα αποκαλύφθηκε ότι αποτελεί και βαθιά τραπεζική κρίση. Οι βασικές µνηµονιακές πολιτικές υπήρξαν από τη µια η ακραία λιτότητα και από την άλλη οι λεγόµενες «διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις», µε στόχο τη «δηµοσιονοµική εξυγίανση» και την «εσωτερική υποτίµηση». Αναπόφευκτα προκλήθηκε πρωτόγνωρη ύφεση, µε τεράστιο κοινωνικό κόστος: αλµατώδης αύξηση της φτώχειας, ανθρωπιστική κρίση, ρεκόρ ανεργίας, δραµατική µείωση του διαθεσίµου εισοδήµατος και αµέτρητα λουκέτα. Παράλληλα, µειώθηκαν οι καταθέσεις, στέγνωσε η ρευστότητα, έπεσαν οι τιµές των ακινήτων και πιο πρόσφατα οδηγηθήκαµε σε αποπληθωρισµό (αρνητικό πληθωρισµό). Ως αποτέλεσµα, οι έλληνες πολίτες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους και πλέον βρίσκονται αντιµέτωποι µε ένα τεράστιο ιδιωτικό χρέος, που ήρθε να προστεθεί στο δηµόσιο. Οι καθυστερήσεις δανείων που το 2007 ήταν στο 4,6%, σήµερα είναι σύφωνα µε ταεπίσηµα στοιχεία στο 34,2%. Οι αυξηµένες επισφάλειες των τραπεζών απειλούν τους τραπεζικούς ισολογισµούς, καθυστερούν την παροχή ρευστότητας και εν τέλει αναβάλλουν την οικονοµική ανάκαµψη. Το πρόβληµα γίνεται πραγµατικά εκρηκτικό, αν συνυπολογιστούν οι οφειλές προς το ηµόσιο, τα ασφαλιστικά ταµεία, τις ΕΚΟ κλπ, καθώς το συνολικό ιδιωτικό χρέος υπερβαίνει τα 150 δις, αγγίζοντας το ΑΕΠ της χώρας. 2
3
4
5
Ο µύθος του υπερδανεισµού των ελληνικών νοικοκυριών Πριν την κρίση ο δανεισµός των νοικοκυριών ως ποσοστό του καθαρού διαθεσίµου εισοδήµατος ήταν πολύ µικρότερος από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Με την κρίση το ποσοστό αυξήθηκε, παρά την πιστωτική συρρίκνωση, γιατί κατέρρευσε το διαθέσιµο εισόδηµα. 6
Οι επιπτώσεις του αποπληθωρισµού Τα δύο τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσµα της εσωτερικής υποτίµησης, η Ελλάδα βρίσκεται σε βαθύ αποπληθωρισµό (αρνητικό πληθωρισµό). Ο αποπληθωρισµός αυξάνει την πραγµατική αξία των οφειλόµενων τόκων (το πραγµατικό επιτόκιο αυξάνεται, καθώς ισούται µε το ονοµαστικό επιτόκιο µείον τον πληθωρισµό, που αν είναι αρνητικός προστίθεται). ηλαδή, έχουµε µεγαλύτερο πραγµατικό κόστος δανεισµού για κράτος, επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Ειδικά για το δηµόσιο χρέος, ο αποπληθωρισµός καθιστά δύσκολη την εξυπηρέτησή του, παρά τα χαµηλά ονοµαστικά επιτόκια των µνηµονιακών δανείων. Το 2014, λόγω του µεγάλου αποπληθωρισµού, το ονοµαστικό ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 2% ή 3,5 δις, παρά την ανάπτυξη 0,7%, που σηµειώθηκε. Συγκεκριµένα, το ονοµαστικό ΑΕΠ έπεσε από τα 182,2 στα 178,7 δις. Ως αποτέλεσµα, τα εισοδήµατα συνέχισαν να συρρικνώνονται, επιβαρύνοντας την εξυπηρέτηση του ιδιωτικού χρέους. Παράλληλα, το δηµόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έφτασε στο 181% αντί για 174%, που προβλεπόταν, ανατρέποντας πλήρως τις µέχρι σήµερα αναλύσεις για τη βιωσιµότητά του.
Ο µύθος της σχέσης της ανταγωνιστικότητας των τιµών µε τοκόστοςεργασίας 8
Πολιτικές διαχείρισης μη εξυπηρετούμενων δανείων Το πρόβλημα με την ελληνική περίπτωση είναι ότι το επίπεδο των NPLs είναι τόσο υψηλό (34,2 % στο τέλος του 2014), που η υποχώρησή τους σε ανεκτά επίπεδα δεν μπορεί να γίνει ακόμα και υπό συνθήκες καταγραφής πολυετών ρυθμών ανάπτυξης. Οι πολιτικές που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι σήμερα είχαν να κάνουν με: Διαχείριση εντός ισολογισμού Δημιουργία εξειδικευμένη μονάδας εντός των τραπεζών Ανάθεση της διαχείρισης σε εξωτερικό συνεργάτη Διαχείριση εκτός ισολογισμού Μεταφορά δανείων και υπάρχοντος προσωπικού σε νέα εταιρεία Μεταφορά δανείων σε νέα εταιρεία που θα στελεχωθεί από νέο προσωπικό 9
Διεθνείς τάσεις Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τόσο στο παρελθόν όσο και κατά την πρόσφατη κρίση, ακολουθείται η επιλογή της διαχείρισης εκτός ισολογισμού μέσω εταιρειών διαχείρισης (Asset Management Companies AMC). Οι εταιρείες αυτές μπορεί να λειτουργούν είτε κεντροποιημένα (μία για όλα τα μεταφερθέντα δάνεια) είτε μη κεντροποιημένα (μία για κάθε τράπεζα). Απαιτούνται κεφάλαια για τη λειτουργία τους. 10
Η ελληνική περίπτωση Είναι αναντίρρητο ότι τα χρέη θα πρέπει να αναδιαρθρωθούν. Καμία προσπάθεια οικονομικής και κοινωνικής ανάταξης, παραγωγικής ανασυγκρότησης, εξόδου εντέλει από την οικονομική κρίση, δεν μπορεί να επιτύχει αν δεν αντιμετωπιστεί με άμεσο και ουσιαστικό τρόπο το πρόβλημα της υπερχρέωσης. Τα χρέη ιδιωτών και επιχειρήσεων δεν είναι προς μία τράπεζα αλλά συχνά υπάρχουν οφειλές προς πολλές διαφορετικές τράπεζες, καθιστώντας αναγκαίο τον κεντρικό συντονισμό και διαχείριση. Θα πρέπει να εξετάζονται συνολικά οι υποχρεώσεις και η δυνατότητα αποπληρωμής των οφειλών κάθε οφειλέτη, αφού υπάρχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές όχι μόνο προς τις τράπεζες αλλά και προς το Δημόσιο, τα ασφαλιστικά ταμεία, τις ΔΕΚΟ και προς τρίτους. Έτσι, η διαχείριση του ιδιωτικού χρέους δεν μπορεί να γίνει μόνο από τις τράπεζες αλλά χρειάζεται η μεσολάβηση ενός άλλου ανεξάρτητου φορέα, που θα έχει τη δυνατότητα να συνυπολογίσει και να διαχειριστεί τις συνολικές οφειλές κάθε οφειλέτη. 11
Πιθανές λύσεις κατευθύνσεις Θα ήταν δυνατόν να δηµιουργηθεί ένας ενδιάµεσος ανεξάρτητος φορέας διαχείρισης του ιδιωτικού χρέους, δηµοσίου ενδιαφέροντος, που µπορεί να υπαχθεί στο Ταµείο Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας. Θα υπάρχουν ξεχωριστοί τοµείς για τις κατηγορίες δανείων (στεγαστικά, καταναλωτικά, επιχειρηµατικά). Ο φορέας αυτός δεν θα είναι µία Bad Bank αλλά πιθανότατα θα έχει τη µορφή ενός fund (ταµείο), για να µπορεί να κάνει χρήση σύγχρονων χρηµατοδοτικών εργαλείων. Ο πρωταρχικός ρόλος του θα είναι να θεσµοθετήσει ένα πρόγραµµα ρύθµισης, πουθαβασίζεταισεκαθορισµένες αναγκαίες (ελάχιστες) δαπάνεςαξιοπρεπούςδιαβίωσης. Παράλληλα, ο ρόλος του φορέα θα είναι και εποπτικός, για την εφαρµογή του πλαισίου. Τέλος, θα του µεταβιβάζονται οι οφειλές, που δεν µπορούν να να αντιµετωπιστούν από τις τράπεζες. 12
Η ελληνική περίπτωση υπόθεση ίδρυσης φορέα (AMC) Θα µπορούσε αρχικά η όποια µορφή AMC επιλεγεί, να αφορά συγκεκριµένη κατηγορία δανείων (π.χ. µόνο δάνεια για επαγγελµατικά ακίνητα). Επίσης, ηενλόγωεταιρεία(κρατική, ιδιωτική ή συνδυασµός) θα πρέπει να έχει τέτοια υπόσταση, που να µπορεί να «µοχλεύσει» αποτελεσµατικά και σχετικά φθηνά το αρχικό κεφάλαιο, που θα εισρεύσει σε αυτή. Αυτό θα της δώσει τη δυνατότητα να απορροφήσει µεγαλύτερο µέρος προβληµατικών δανείων. Θα βοηθούσε τόσο στην τιµολόγηση των µεταφερόµενων δανείων όσο και στη µείωση του απαιτούµενου κεφαλαίου, που αρχικά θα χρειαζόταν για τη λειτουργία της AMC. Παράλληλα, θα έδινε και τη δυνατότητα απορρόφησης µεγαλύτερου αριθµού προβληµατικών δανείων χωρίς απαίτηση για επιπρόσθετα κεφάλαια. Έτσι, θα περιορίζονταν οι ανάγκες για κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών.
Η ελληνική περίπτωση υπόθεση ίδρυσης AMC (συνέχεια) υνητικός µέτοχος θα µπορούσε να είναι το ΤΧΣ, κάτι που θα µπορούσε να τεθεί ως στόχος της διαπραγµάτευσης. Στο πλαίσιο αυτό, µέρος των κεφαλαίων, που διακρατεί ο EFSF, στη βάση της Συµφωνίας του Eurogroup, θα µπορούσε να ζητηθεί, για να καλυφθούν κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών, που ενδεχοµένως να προκύψουν από τη µεταφορά των προβληµατικών δανείων στην AMC. Η τεχνική λύση ενός φορέα ανάλογου µε τον ισπανικό SAREB και τoν ιρλανδικό ΝΑΜΑ δεν φαίνεται να βρίσκεται σε αντίθεση µε την Οδηγία BRRD (Bank Resolution Regulatory Directive) και τη Συµφωνία Τρίτης Τροποποίησης της MFFA. Συνεπώς, διερευνούµε τη δυνατότητα χρηµατοδότησης του προγράµµατος ρύθµισης από το υπόλοιπο των 10,9 δις του ΤΧΣ, που έχουν επιστραφεί στον EFSF, πάντα σε συνεργασία µε τηνecb και τον SSM.
Κλείσιμο της παρουσίασης Αναφέρθηκαν δυνητικές κατευθύνσεις πολιτικές διαχείρισης των προβληματικών χαρτοφυλακίων δανείων Η Κυβέρνηση εξετάζει όλες τις πιθανές λύσεις στις κατευθύνσεις, που έχουν ήδη αναφερθεί στο πρόγραμμά της. Οι προθέσεις της Κυβέρνησης είναι να χρησιμοποιηθούν λύσεις για την ανακούφιση των δανειοληπτών από το δυσβάστακτο βάρος των οφειλών με κοινωνικά κριτήρια (ασθενέστερες τάξεις, άνεργοι κλπ), χωρίς να δημιουργηθούν προβλήματα στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Επιβάλλεται να εξασφαλιστεί διαφάνεια, κοινωνική δικαιοσύνη και ίση μεταχείριση. Να προστατευτούν οι αδύναμοι και όσοι έχουν πληγεί από την κρίση. Επίσης πρέπει να ληφθεί υπόψη η ανάκαμψη της οικονομίας, η αντιμετώπιση τηςανεργίαςκαιηπαραγωγικήανασυγκρότησητηςχώρας. Τα κυβερνητικά σχέδια θα τεθούν υπόψη των εταίρων μας κατά τη διαπραγμάτευση, που είναι σε εξέλιξη. 15