F L O R A F A U N A GASTRONOMIA

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΟΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ-COMENIUS 1 2006 1 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΔΡΑΜΑΣ Χ Λ Ω Ρ Ι Δ Α Π Α Ν Ι Δ Α Γ Α Σ Τ Ρ Ο Ν Ο Μ Ι Α Υπεύθυνη καθηγήτρια: κ. Παυλίδου Παυλίνα Συμμετείχαν οι καθηγητές : Λίαρου Βαΐα, Βασιλειάδης Ηλίας, Παπαδόπουλος Ανέστης, Τσιγγελίδης Χαράλαμπος Εργάστηκαν οι μαθητές: Αθανασίου Σοφία, Αβραμίδου Ελισάβετ, Γερμαντζίδου Μαρία, Αλεξανδρίδης Αναστάσιος, Ανυσιάδης Γεώργιος, Γλάβας Ραφαήλ. Πηγές πληροφοριών και φωτογραφιών: Εκδόσεις ΝΕΠΟΤΑ Ν. Δράμας, ΔΕΚΠΟΤΑ Δ. Δράμας INTRODUCTION SCHOOL PROJECT-COMENIUS 1 2006 1 ST -ENIAIO LYKEIO DRAMA F L O R A F A U N A GASTRONOMIA Responsible teacher: Pavlidou Pavlina Participating teachers: Liarou Vaia, Vasiliadis Ilias, Papadopoulos Anestis, Tsiggelidis Charalampos. Participating students: Athanasiou Sofia, Avramidou Elisavet, Germantzidou Maria, Alexandridis Anastasios, Anisiadis George, Glavas Rafael. Reference: Publications of NEPOTA P. Drama, DEKPOTA P.Drama 1

Φυσικό Περιβάλλον Στο νομό Δράμας κυρίαρχο στοιχείο στη φυσιογνωμία της περιοχής είναι το φυσικό περιβάλλον με τους μοναδικούς βιότοπους και τα εντυπωσιακά δασικά τοπία, τα οποία και αποτελούν σημεία αναφοράς για κάθε δραστηριότητα σε αυτόν. Διασχίζεται και διαχωρίζεται από τον ποταμό Νέστο και τις λίμνες του σε δυο τμήματα. Το βόρειο τμήμα αποτελείται από την οροσειρά της Κεντρικής Ροδόπης με ψηλότερη κορυφή αυτήν του Παρθένου Δάσους με 1.953 μ. (η ψηλότερη της Ροδόπης είναι η Μουσάλα με υψόμετρο 2.925 μ. σε βουλγαρικό έδαφος). H oροσειρά της Ροδόπης πήρε το όνομά της από τη Ροδόπη, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, που μαζί με τον αδελφό της Αίμο οι θεοί τούς μεταμόρφωσαν σε βουνά. Στο νότιο τμήμα και στο κέντρο του νομού βρίσκεται το όρος Φαλακρό με ψηλότερη κορυφή τον "Προφήτη Ηλία", σε υψόμετρο 2.232 μ., και άλλες ψηλές κορυφές τη "Βάρδενα" σε υψόμετρο 2.194 μ. και τη "Χιονότρυπα" σε υψόμετρο 2.111 μ. 2

Νότια και δυτικά βρίσκονται τα όρη Μενοίκιο και Όρβηλος, των οποίων οι υδροκρίτες αποτελούν τα ανατολικά σύνορα του νομού. Η ψηλότερη κορυφή του Μενοικίου είναι η "Μαυρομάτα" στο ν. Σερρών με υψόμετρο 1.963 μ., ενώ η ψηλότερη κορυφή του εντός του ν. Δράμας το "Θαμνοτόπι" με υψόμετρο 1.952μ. Η ψηλότερη κορυφή του Όρβηλου με υψόμετρο 2.212 μ. είναι το κοινό σύνορο Βουλγαρίας και των νομών Σερρών-Δράμας. Το υδάτινο στοιχείο έχει έντονη παρουσία στο νομό, με τον ποταμό Νέστο και τις λίμνες του να κυριαρχούν στο βόρειο και κεντρικό τμήμα. Στο νότιο και πεδινό 3

τμήμα υπάρχει ο Αγγίτης ποταμός και οι πηγές Βοϊράνης, Δράμας, Μυλοπόταμου. Τα νερά αυτά εμπλέκονται στο αρδευτικό δίκτυο της πεδιάδας της Δράμας και χύνονται στον Στρυμόνα. Στο οροπέδιο Κάτω Νευροκοπίου και δίπλα στον οικισμό των Λευκογείων έχει δημιουργηθεί τεχνητή λίμνη με σκοπό την άρδευση του οροπεδίου. Οι ορεινές περιοχές χαρακτηρίζονται από υγρό ηπειρωτικό κλίμα, ενώ οι πεδινές από μεσογειακό με τους μήνες Ιούνιο ως Σεπτέμβριο ξηρούς και τους υπόλοιπους εύκρατους. Στις πεδινές περιοχές η μέση μηνιαία θερμοκρασία αέρος των θερμότερων μηνών του έτους δεν υπερβαίνει τους 28 C, ενώ η μέση ημερήσια είναι συχνά μεγαλύτερη των 30 C, με ακραίες τιμές τους 35 C και 40 C κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η μέση μηνιαία θερμοκρασία του αέρα για τους ψυχρούς μήνες βρίσκεται πάνω από τους 0 C, με ακραίες τιμές που φθάνουν τους -14 C ή και χαμηλότερα στους -20 C στο Κάτω Νευροκόπι, διότι δημιουργούνται θύλακες από ψυχρές μάζες που κινούνται από τα βουνά. Οι περισσότερες βροχοπτώσεις εμφανίζονται τους χειμερινούς μήνες, ενώ κατά τους θερινούς παρατηρούνται θερμικές καταιγίδες που είναι χαρακτηριστικό του βαλκανικού χώρου. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται ανάλογα του υπερθαλάσσιου υψόμετρου. 4

Στα πεδινά φθάνει τα 587 mm και στα ημιορεινά τα 778 mm, ενώ στα ορεινά - όπου δεν έχουμε μετρήσεις - από εκτιμήσεις υπολογίζεται πως ξεπερνάει τα 1000 mm. Το υπέδαφος του νομού Δράμας περικλείει αξιόλογο ορυκτό πλούτο σε βιομηχανικά ορυκτά, κοιτάσματα και κυρίως μάρμαρα. Στο νότιο πεδινό τμήμα του νομού υπάρχουν λιγνιτικά κοιτάσματα και τύρφη. 5

Βλάστηση Ο νομός Δράμας, από άποψη φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί μια ιδιαίτερη γωνιά της Ελλάδας. Αυτό υποστηρίζεται γιατί περιλαμβάνει όλες σχεδόν τις ζώνες βλάστησης που μπορούν να συναντηθούν στην Ελλάδα, αλλά και γιατί η χλωρίδα της περιοχής είναι πολύ πλούσια σε φυτικά είδη (πάνω από 1000), περιλαμβάνοντας και μοναδικά για την Ελλάδα είδη. Η ποικιλία της βλάστησης οφείλεται στη θέση και γεωμορφολογία της περιοχής, στο κλίμα και έδαφος, αλλά και στη γεωϊστορία του τόπου. Κατά την περίοδο των παγετώνων, λόγω της έντονης αλλαγής του κλίματος, τα περισσότερα φυτά της μεσευρώπης "μετανάστευσαν" προς τις θερμότερες μεσογειακές περιοχές. Μετά τους παγετώνες "επέστρεψαν" στον αρχικό τους τόπο, εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες φυσικά εμπόδια, όπως οι Βαλκανικές οροσειρές και η Ροδόπη, δυσκόλεψαν την "επιστροφή" τους. Έτσι, όπου βρήκαν κατάλληλες συνθήκες παρέμειναν και αποτέλεσαν ενδημικά είδη, εμπλουτίζοντας τη χλωρίδα της περιοχής. 6

Η βλάστηση του νομού μπορεί να περιγραφεί ως εξής: Ξεκινώντας από την πόλη της Δράμας προς τις τρεις κατευθύνσεις δυτικά, βόρεια και ανατολικά, και ανερχόμενοι υψομετρικά συναντάμε τους πρινώνες ή τις δασικές εκτάσεις με το πουρνάρι που φθάνουν περίπου μέχρι το υψόμετρο των 400 μέτρων. Άλλα είδη που υπάρχουν στα δάση αυτά είναι ο γαύρος, το παλιούρι, η κρανιά, η πτελέα (καραγάτσι), ο βάτος κ.ά. 7

Ψηλότερα (μέχρι υψόμετρου 800 μ.) και στις ημιορεινές και ορεινές πλέον περιοχές, συναντάμε τα δάση φυλλοβόλων δρυών, όπου ενδιάμεσα και σε υγρές θέσεις υπάρχουν δάση καστανιάς και φλαμουριάς. Σε αυτά εμφανίζονται σποραδικά ή κατά ομάδες και τα είδη σκλήθρο, λεπτοκαρυά, καρυδιά, οστρυά, φράξος, άρκευθος (κέδρος) κ.ά. Βρίσκονται σε όλα τα βουνά του νομού και βόρεια φθάνουν μέχρι τον οικισμό Σκαλωτή. Ο ρόλος τους είναι σπουδαίος, γιατί με τους καρπούς των δρυών (βελανίδια), της 8

καστανιάς, της λεπτοκαρυάς κ.ά. τρέφονται τα άγρια ζώα. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο απαντώνται τα δάση της οξιάς και των παραμεσογείων κωνοφόρων, που φθάνουν μέχρι τα 1.800 μ. Στη ζώνη αυτή, εκτός από τα δάση της οξιάς, υπάρχουν και τα δάση της μαύρης πεύκης. Η ζώνη περιλαμβάνει υψηλά παραγωγικά δάση, που μας δίνουν πολύτιμο ξύλο (τεχνική ξυλεία οξιάς, στύλους Δ.Ε.Η. - Ο.Τ.Ε., τεχνική ξυλεία μαύρης πεύκης). Άλλα είδη που υπάρχουν είναι: ελάτη, άρκευθος, λεύκη τρέμουσα, σημύδα, ιτιές, βάτος των ιδαίων, αδριανός, σορβιές, σφενδάμια, μύρτιλλα κ.ά. Παράλληλα με τα δάση της οξιάς και σε υψόμετρα 1000-1950 μ. υπάρχουν τα δάση των ψυχροβίων κωνοφόρων, σπουδαίας και ιστορικής σημασίας, γιατί αποτελούνται από είδη που χάθηκαν οριστικά από την περιοχή. Σε αυτά κυριαρχούν τα κωνοφόρα με την ερυθρελάτη και τη δασική πεύκη, ενώ υπάρχουν και τα είδη των δασών της οξιάς. 9

Η ιστορική ανθρώπινη διαδρομή στην περιοχή έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη σημερινή μορφή των εκτάσεων της Κεντρικής Ροδόπης. Παλαιότερα υπήρχαν διάσπαρτοι οικισμοί με μουσουλμανικό πληθυσμό, καθώς και με νομάδες Σαρακατσαναίους. Μετά την απελευθέρωση και τη συνθήκη της Λωζάνης (1923) έγινε ανταλλαγή του μουσουλμανικού πληθυσμού με Έλληνες από τον Πόντο. Οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στους νότιους και μεγαλύτερους οικισμούς, όπου και παρέμειναν μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο. Οι Σαρακατσαναίοι συνεχίζουν και στο μεσοπόλεμο με εντονότερη παρουσία και δημιουργούν στην περιοχή "τσελιγκάτα". Η έντονη κτηνοτροφία στον τόπο είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εκτεταμένων λιβαδιών και μόνο κατά θέσεις υπήρχαν υψηλά δάση. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι περιοχές όπως ο χώρος του κατάφυτου σήμερα δασικού χωριού Ελατιάς ήταν λιβάδι. Από το 1946 οι Σαρακατσαναίοι εγκατέλειψαν οριστικά την περιοχή και λίγο αργότερα σχεδόν όλη η Κεντρική Ροδόπη αποτέλεσε "Απαγορευμένη Ζώνη" εξαιτίας των συνθηκών ψυχρού πολέμου στην Ευρώπη. Η απομάκρυνση της κτηνοτροφίας αλλά και των έντονων ανθρώπινων δραστηριοτήτων είχαν ως αποτέλεσμα τη φυσική αναδάσωση και δάσωση της περιοχής, η οποία συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. 10

Πανίδα Η πανίδα του νομού Δράμας είναι ιδιαίτερα προικισμένη σε είδη και σε πληθυσμούς. Στο βόρειο τμήμα όπου εκτείνεται ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορεινά οικοσυστήματα, αυτό της Κεντρικής Ροδόπης, απαντώνται, αν όχι όλα, σίγουρα τα περισσότερα από τα είδη της άγριας πανίδας των ελληνικών βουνών. Το μεγάλο υψομετρικό εύρος, που από τα 100 μέτρα καταλήγει κοντά στα 2000 μέτρα στις κορυφές του Φαλακρού, του Μενοικίου, του Ορβήλου και της Κεντρικής Ροδόπης, καθώς και η ύπαρξη χαραδρών, ορθοπλαγιών και χορτολίβαδων, σε συνδυασμό με την ποικιλία της βλάστησης, δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συνύπαρξη πολυάριθμων ειδών πανίδας. Στο νομό απαντώνται περισσότερα από 150 είδη πουλιών, πολλά από τα οποία περιλαμβάνονται σε κοινοτική οδηγία για είδη που χρειάζονται ειδικά μέτρα προστασίας. Επίσης, στον ευρύτερο χώρο του νομού ζουν τουλάχιστον 32 είδη θηλαστικών, τα περισσότερα από τα σπάνια είδη της Ελλάδας και της Ευρώπης. Πολλά από τα είδη της άγριας πανίδας, όπως επίσης και οι βιότοποί τους, προστατεύονται από την κοινοτική οδηγία 92/43. Ζαρκάδι (Capreolus capreolus): Το ζαρκάδι, σε αντίθεση με το ελάφι, υπάρχει σε διάφορες περιοχές του νομού. Προτιμά δασώδεις εκτάσεις με πολλά διάκενα και συχνάζει στα όρια αλλά και σε γειτονικές καλλιέργειες όπου δεν χρησιμοποιούνται εντατικές μέθοδοι γεωργίας, όταν φυσικά το κυνήγι είναι περιορισμένο. Το μικρότερο μέγεθος - συγκριτικά με το ελάφι - και η προσαρμοστικότητα σε οποιοδήποτε δασικό περιβάλλον είναι δύο σημαντικοί παράγοντες, που του επιτρέπουν να έχει μια σχετικά ευρεία κατανομή στην Ελάφι (Cervus elaphus): Οι φυσικοί πληθυσμοί του ελαφιού που υπήρχαν στη χώρα μας δυστυχώς έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Ο μοναδικός πληθυσμός που επιβιώνει ακόμα είναι αυτός της Κεντρικής Ροδόπης. Οι υπόλοιποι δυοτρεις που απαντώνται σήμερα στην Ελλάδα σχηματίστηκαν τεχνητά με τη σταδιακή απελευθέρωση ατόμων προερχόμενων από εκτροφεία της Κεντρικής Ευρώπης. Κατά κανόνα διαβιεί στα δάση απ' όπου εξέρχεται για να βοσκήσει στα όρια ή σε γειτονικές λιβαδικές εκτάσεις. 11

Ελλάδα. Αγριόγιδο (Rupicarpa rupicarpa): Προτιμά τις πιο απόκρημνες και απρόσιτες πλαγιές των βουνών. Πραγματοποιεί εποχιακά κάθετες μετακινήσεις ανάλογα με τη διαθεσιμότητα της τροφής και τις καιρικές συνθήκες. Στο Παρθένο Δάσος και στο δάσος του Φρακτού γενικότερα απαντάται ένας από τους πιο αξιόλογους πληθυσμούς του είδους στη χώρα μας. Ο πληθυσμός αυτός είναι και ο μόνος που συναντάται στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, ενώ υπάρχουν ορισμένοι μικροί και απομονωμένοι πληθυσμοί στην οροσειρά της Πίνδου και στον Όλυμπο. Αρκούδα (Ursus arctos): Πρόκειται για το μεγαλύτερο και επιβλητικότερο θηλαστικό. Στην Ελλάδα απαντάται μόνο στην Πίνδο και τη Ροδόπη. Τρεις ακόμα μικροί πληθυσμοί υπάρχουν στα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ισπανία, Ιταλία). Γεννά συνήθως ένα με δύο μικρά και μόνο αφού συμπληρώσει το τέταρτο έτος της ηλικίας της. Διανύει μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να τραφεί. Είναι είδος παμφάγο. Κατά την άνοιξη τρέφεται με χόρτα στις ανοικτές ορεινές λιβαδικές εκτάσεις, ενώ τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες με καρπούς οπωροφόρων δέντρων και θάμνων (βατόμουρα, κορόμηλα, κράνα κλπ.). Τους χειμερινούς μήνες αποτραβιέται σε απόμερες περιοχές για να ξεχειμωνιάσει (πέφτει σε χειμέριο ύπνο). Στην Κεντρική Ροδόπη επιβιώνει ένας μικρός πληθυσμός (περίπου 20-30 άτομα). Κινδυνεύει με εξαφάνιση, γι' αυτό και προστατεύεται 12

αυστηρά από την ελληνική και κοινοτική νομοθεσία. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια από τον "Αρκτούρο" για τη μελέτη και προστασία της. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos): Από τους πιο χαρακτηριστικούς αετούς της Ελλάδας. Φωλιάζει σε απόκρημνες βραχώδεις τοποθεσίες. Δε μεταναστεύει και τρέφεται κυρίως με λαγούς, πέρδικες και χελώνες, τις οποίες πετά από μεγάλα ύψη για να σπάσει το καβούκι τους. Οι πληθυσμοί του, όπως και των περισσότερων αρπακτικών, έχουν μειωθεί, γι' αυτό και προστατεύονται από τη νομοθεσία. Υπόλοιπα είδη Από τα πουλιά πρέπει να επισημανθεί η παρουσία του λειροπετεινού, που έχει παρατηρηθεί στη χώρα μας μόνο στο Παρθένο Δάσος Φρακτού, καθώς και του αγριόκουρκου και της αγριόκοτας, τα οποία διατηρούν στην Κεντρική Ροδόπη τους σημαντικότερους πληθυσμούς στη χώρα μας. Επίσης αξιόλογη είναι η παρουσία όλων των δρυοκολαπτών της Ελλάδας (οκτώ) αλλά και του τριδάκτυλου δρυοκολάπτη, που έχει καταγραφεί στη χώρα μας στο δάσος του Φρακτού και στον Όλυμπο. Από τα υπόλοιπα είδη, θα άξιζε να αναφερθεί η παρουσία σαρκοφάγων και αρπακτικών, με σπουδαίο ρόλο στην αυτορρύθμιση των πληθυσμών της πανίδας, όπως: ο λύκος, η αλεπού, ο κραυγαετός, ο φιδαετός κ.ά. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στα πουλιά μπεκάτσα και σπουργιτόγλαυκα, για τα οποία ο νομός Δράμας ίσως είναι η μοναδική περιοχή αναπαραγωγής τους στην Ελλάδα, και στον 13

ελατόμπουφο, ο οποίος φωλιάζει σε ελάχιστα ορεινά δάση της Ελλάδας, διατηρώντας στην περιοχή έναν αξιόλογο πληθυσμό. Ακολουθούν κατάλογοι με τα είδη θηλαστικών, καθώς και με τα σπουδαιότερα πουλιά, ερπετά και αμφίβια που απαντώνται στο νομό Δράμας: Θηλαστικά: Αγριόγατα (Felis silvestris), Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra), Αγριογούρουνο (Sus scrofa ), Αλεπού (Vulpes vulpes), Αρκούδα (Ursus arctos), Αρουραίος (Microtus arvalis ), Ασβός (Meles meles ), Ασπάλακας (Talpa europaea), Βαλτομυγαλίδα (Neomys fodiens ), Βίδρα (Lutra lutra ), Δασομυωξός (Glis glis ), Δασοποντικός (Apodemus sylvaticus ), Δασοσκαπτοποντικός (Clethrionomys glareolus), Δεντρομυωξός (Dryomys nitedula), Ελάφι ( Cervus elaphus ), Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), Θαμνοποντικός (Apodemus agrarius), Κοινή Μυγαλίδα (Sorex araneus), Kρικοποντικός (Apodemus flavicollis), Λαγός (Lepus europaeus), Λύκος (Canis lupus), Μικροτυφλοποντικός (Spalax leucodon), Νανομυγαλίδα (Sorex minutus), Νυφίτσα (Mustela nivalis), Πετροκούναβο (Martes foina), Σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor), Σκαπτοποντικός (Pitymys subterraneus), Σκίουρος (Sciurus vulgaris), Στικτοϊκτίδα (Vormela peregusna), Χιονοπόντικος (Microtus nivalis). Xλωρίδα Η χλωρίδα που συνθέτει τη βλάστηση του νομού Δράμας είναι πολύ πλούσια με είδη σπάνια έως και μοναδικά για τον ελλαδικό χώρο. Ο αριθμός των φυτών ξεπερνάει τα 1000 είδη, ενώ πολλά απ' αυτά σχηματίζουν δάση μόνο στο νομό μας. Ενδεικτικά παραθέτονται αντιπροσωπευτικά είδη ξυλώδους και άλλα σπάνια της ποώδους βλάστησης: Κράταιγος Μύρτιλλο, με εδώδιμους και φαρμακευτικούς καρπούς Ξυλώδη: Ελάτη (Abies alba), Ελάτη υβριδογενής (Αbies borisii regis ), Ερυθρελάτη (Picea excelsa, syn. Picea abies), Πεύκη μαύρη (Pinus nigra), Πεύκη δασική (Pinus sylvestris), Πεύκη βαλκανική (Pinus peuce), Πεύκη λευκόδερμη (Pinus leucodermis) Τάξος (Taxus baccata), Άρκευθος ή Κέδρος (Juniperus communis, J. oxycedrus), Ιτιές (Salix fragilis, S. alba, S. triandra, S. elaeagnos, S. purpurea, S. amplexicaulis, S. caprea, S. cinerea), Λεύκες (Populus tremula, P. nigra), Σημύδα (Betula verrucosa syn. B. pendula), Σκλήθρα (Alnus glutinosa, A. incana), Γαύρος (Carpinus betulus, C. 14

Ερυθρελάτη η υψηλή. orientalis), Όστρια (Ostrya carpinifolia), Λεπτοκαρυά (Corylus avellana), Οξιές (Fagus sylvatica, F. moesiaca), Δρύες (Quercus conferta syn. Q. frainetto, Q. petraea, syn. Q. sessiliflora, Q. pubescens syn. Q. lanuginosa, Q. cerris, Q. dalehampii), Βάτοι (Rubus saxatilis, R. ulmifolius, R. canenscens, R. hirtus, R.caesius), Σμέουρο (Rubus idaeus), Αγριοτριανταφυλλιές (Rosa canina, R. arvensis, R. pendulina, R. nitidula, R. corymbifera, R. turcica, R. pimpinellifolia), Αγριομηλιές (Malus silvestris, M. domestica), Σορβιές (Sorbus aucuparia S. torminalis, S. umbelata, S. graeca, S. aria), Κράταιγος (Crataegus monogyna, C. orientalis, C. laciniata), Αγριοκερασιά (Prunus avium), Αγριοκορομηλιά (Prunus cerasifera), Φράξος (Fraxinus ornus), Καρυδιά (Juglans regia), Σφενδάμια (Acer heldreichii, A. hyrcanum, A. pseudoplatanus, A. platanoides), Ιξός ή γκυ (Viscum album), Λόρανθος, (Loranthus europaeus), Δάφνη μεζέρεος (Daphne mezereum), Αγράμπελη (Clematis flamula, C. vitalba), Κρανιά (Cornus mas), Αγιόκλημα (Lonicera xylosteum), Κουφοξυλιά (Sambucus nigra), Ανδριανός (Sambucus racemosa), Πασχαλιά (Syringa vulgaris), Φιλύρα (Tilia tomentosa), Πτελιά (Ulmus montana syn. U. glabra ), Αμπέλι (Vitis sylvestris), Μύρτιλλα (Vaccinium myrtillus, V. vitis idaea) κ.ά. Σημύδα και αγριοφράουλα Κενταυρέες Δακτυλιόριζες 15

Δασική πεύκη, με χαραγμένη την πορεία κεραυνού στον κορμό της. Αγριοπανσές Λείριο της Ροδόπης, ενδημικό της Κεντρικής Ροδόπης. Ποώδη: Λείριο της Ροδόπης (Lilium rhodopaeum), Λείριο το μάρταγο (Lilium martagon), Κρόκοι (Crocus veluchensis, C. pulchellus. C. chtysanthus), Κολχικό (Colchicum autumnale), Ίριδα (Iris reichenbachii), Ορχιδέες (Orchis ustulata, O. purpurea, O. mascula, O. trindentata), Δακτυλιόριζες (Dactylorhiza sambucina, D. cordigera, D. saccifera), Ερυθρόνιο (Etythronium dens-canis), Αγριοπανσέδες (Viola tricolor, V. rhodopeia, V. stojanowii, V. delphinantha, V. perinensis), Καμπανούλες (Campanula moesiaca, C. rapunculoides), Ανεμώνες (Anemone ranunculoides, A. nemorosa), Τελέκια (Telekia speciosa), Αγριογαρύφαλλο (Dianthus pinifolius), Αγιούγκα (Ajuga pyramidalis), Ίνουλες (Inula bifrons, I. hirta, I. ensifolia), Ρανούγκουλα (Ranunculus fontanus, R. acris, R. serbicus), Παιωνία (Paeonia officinalis), Αγριοφράουλα (Fragaria vesca), Γέο (Geum rivale, G. rhodopeum), Κενταυρέες (Centaurea stenolepis, C. parilica), Χαμπερλαία (Haberlea rhodopensis) κ.ά. Σορβιά των πτηνών, τροφή για τα πουλιά, όταν υπάρχει χιόνι. 16

Λίμνες Νέστου Ο ποταμός Νέστος πηγάζει από την οροσειρά της Ρίλας στην κεντρική Βουλγαρία, εισέρχεται στην Ελλάδα από το νομό Δράμας και χύνεται στο Θρακικό πέλαγος. Λατρευόταν ως ιερό ποτάμι από τους Θράκες και αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς όπως τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Πτολεμαίο κ.ά. Έχει συνολικό μήκος 234 χλμ., από τα οποία τα 130 χλμ. διατρέχουν σε ελληνικό έδαφος ακολουθώντας γενικά ΝΑ κατεύθυνση. Στο ελληνικό έδαφος εισέρχεται από το βορειοκεντρικό τμήμα του νομού Δράμας με υψόμετρο κοίτης 400 μ. και εξέρχεται από το Παρανέστι. Στη συνέχεια αποτελεί κοινό σύνορο των νομών Ξάνθης και Καβάλας και εκβάλλει απέναντι από τη Θάσο, σχηματίζοντας το Δέλτα του Νέστου. Πολλοί οι παραπόταμοι και τα ρέματα που συλλέγουν τα νερά στο έδαφος του νομού και χύνονται στο Νέστο. Από το νότιο τμήμα, ποταμός συνεχούς ροής είναι μόνο το ρέμα Πολυκάρπου. Από την οροσειρά της Κεντρικής Ροδόπης και από δυτικά χύνονται ο Δεσπάτης, ο Μουσδέλης, το Μεγάλο Ρέμα, το Διαβολόρεμα και το Αρκουδόρεμα. 17

Οι ποταμοί αυτοί που συλλέγουν τα νερά τους από το ελληνικό έδαφος αποτέλεσαν αφορμή να αξιοποιηθούν τα νερά του Νέστου με σκοπό την ενεργειακή, αρδευτική και τουριστική αξιοποίηση της περιοχής. Τα τρία φράγματα είναι στη σειρά εκείνα του Τεμένους - της Πλατανόβρυσης - του Θησαυρού. Και τα τρία είναι υδροηλεκτρικά, ενώ το φράγμα Τεμένους θα είναι συγχρόνως ταμιευτήρας για αρδευτικούς σκοπούς και εκείνο της Πλατανόβρυσης αποτελεί συγχρόνως "αποθήκη", απ' όπου αντλεί νερό η μονάδα του Θησαυρού. Σήμερα έχουν κατασκευασθεί και λειτουργούν τα δύο, αυτά του Θησαυρού και της Πλατανόβρυσης, και έχουν δημιουργηθεί στα ανάντη τους οι δύο αντίστοιχες λίμνες. Το Υ/Η φράγμα Θησαυρού: υπερθαλάσσιο υψόμετρο φράγματος 390 μ., ύψος φράγματος 175 μ., υψόμετρο στάθμης λίμνης 320-380 μ., επιφάνεια λίμνης 18 τετρ. χλμ., παραγόμενη ενέργεια 426 GWh. Το Υ/Η φράγμα Πλατανόβρυσης: υπερθαλάσσιο υψόμετρο φράγματος 230,5 μ., ύψος φράγματος 95 μ., υψόμετρο στάθμης λίμνης 223,5-227,5 μ., επιφάνεια λίμνης 3,25 τετρ. χλμ., παραγόμενη ενέργεια 248 GWh. 18

Τα πρανή του ποταμού Νέστου και των λιμνών του καλύπτονται κυρίως με δρυοδάση, ενώ η παρόχθια βλάστηση των λιμνών και των ρεμάτων αποτελείται από περισσότερο υδροχαρή φυτά. Εκτός από τις δρύες, τα είδη που συνθέτουν την παραλίμνια βλάστηση είναι: γαύρος, οστρυά, φράξος, ιτιές, φιλύρα ή φλαμουριά, σφενδάμι, σκλήθρο, αγράμπελη, κρανιά, λεπτοκαρυά, κισσός, κέδρος, παλιούρι πλατάνι, λεύκη, τσαπουρνιά, ακακία, αγριοτριανταφυλλιές, βάτος, κουφοξυλιά, σορβιά κ.ά. Η ποώδης βλάστηση περιλαμβάνει κοινά αγριολούλουδα των δρυδασών, αλλά και υδροχαρή, όπως: μαργαρίτα, καμπανούλα, σαξιφράγα, δακτυλίδα, γαλατσίδες, αγριοφράουλα, γεράνι, λυχνίς, αγριοπανσές, αγγελική, αψιθιά, βραχυπόδιο, πεντάνευρο, πόα, πολυκόμπι, ρανούγκουλο, πικροράδικο κ.ά. Η πανίδα στην παραλίμνια περιοχή περιλαμβάνει κυρίως τη βίδρα, αλλά και τα ζώα που μετακινούνται σε όλη την ευρύτερη περιοχή, όπως: λύκος, αλεπού, αγριόγατος, ζαρκάδι, σκαντζόχοιρος, νυφίτσα, αγριογούρουνο. Επίσης, στην έκταση των λιμνών συναντώνται αμφίβια, όπως σαλαμάνδρα, βάτραχοι, καθώς και ερπετά όπως: νεροφίδα, οχιά, σαύρες, χελώνες κ.ά. Η ιχθυοπανίδα των λιμνών είναι πλούσια σε ποσότητες και περιλαμβάνει κέφαλους (Leuciscus cefalus, Otthrias brandti), μπριάνες (Barbus meridionalis, B. plebejus), σύρτες (Chondrostoma varbarensis), ενώ στα ρέματα υπάρχουν οι πέστροφες (Salmo trutta macrostigma, S. trutta fario). Πηγές - Σπήλαιο Πηγών Αγγίτη (Μααρά) Ο ποταμός Αγγίτης αποτελεί το κύριο στοιχείο του υδρογραφικού δικτύου της πεδιάδας της Δράμας. Αρχίζει από τις πηγές Μααρά, διασχίζει τη δυτική πλευρά της πεδιάδας και αφού συλλέξει τα νερά της τάφρου των Φιλίππων χύνεται στον Στρυμόνα ποταμό. Η μέση ετήσια παροχή των πηγών υπολογίζεται σε τρία κυβ. μέτρα/δευτερόλεπτο και η μέση ετήσια παροχή του ποταμού Αγγίτη, αφού συλλέξει όλα τα νερά, είναι 8 κυβ. μέτρα/δευτερόλεπτο. 19

Οι πηγές Αγγίτη (Μααρά), σε υψόμετρο 123 μ., αποτελούν την έξοδο και εμφάνιση του υπόγειου ποταμού που διασχίζει το σπήλαιο Μααρά. Το σπήλαιο είναι ένας σωληνοειδής αγωγός (καρστικό φαινόμενο), ο οποίος συνδέεται άμεσα με τις καταβόθρες του Οχυρού στο οροπέδιο Κάτω Νευροκοπίου και σε υψόμετρο 535 μ. Η τροφοδοσία του υπόγειου ποταμού γίνεται από τα νερά των χειμάρρων του οροπέδιου Κάτω Νευροκοπίου, τα οποία αποστραγγίζονται στις καταβόθρες Οχυρού και διοχετεύονται στο υπόγειο (καρστικό) σύστημα. Πριν από την έξοδο υπάρχει υδροτροχός, που λειτουργούσε από την τουρκοκρατία, για την ανύψωση νερού του ποταμού και στη συνέχεια ύδρευση των γύρω οικισμών. Σήμερα το σπήλαιο έχει εξερευνηθεί σε μήκος 4,5 χλμ., είναι προσπελάσιμο στα 2,5 χλμ. και επισκέψιμο στα πρώτα 500 μ., ενώ εκτιμάται το μήκος του σε περισσότερα από 12 χλμ. Μέσα στο σπήλαιο η μέση θερμοκρασία του νερού είναι 11,5 C και του αέρα 12,5 C. Κατά μήκος του υπάρχουν πλατώματα και αίθουσες πλάτους μέχρι 25 μ., σε εναλλαγή με στενώματα πλάτους μέχρι 1 μ. Χαρακτηριστικό του σπηλαίου είναι το υπόγειο ποτάμι και οι σταλακτίτες με ποικιλία χρωμάτων, σχημάτων και μεγεθών (υπάρχουν και ελάχιστοι σταλαγμίτες). 20

Η περιοχή βρίσκεται στο κεντρικό και βόρειο τμήμα του νομού και εκτείνεται κατά μήκος της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου. Χαρακτηρίζεται από τα συμπαγή δάση που την καλύπτουν σε ποσοστό 90% και την ύπαρξη του δασικού χωριού Ελατιάς. Στη θέση "Κούτρα" και σε απόσταση 72 χλμ. από τη Δράμα υπάρχει το δασικό χωριό Ελατιάς, ιδιοκτησία της δασικής υπηρεσίας, που είναι το διοικητικό και λειτουργικό κέντρο των δασών της Ελατιάς. Αποτελείται από εντυπωσιακά πέτρινα κτίρια, τα οποία η δασική υπηρεσία χρησιμοποιεί εκτός των άλλων και για φιλοξενία επισκεπτών. Το δασικό χωριό έχει υδροδότηση, ηλεκτρικό ρεύμα και τηλεφωνικές γραμμές. 21

Στην Ελατιά βρίσκεται το μοναδικό στη χώρα μας δάσος ερυθρελάτης, όπου το τοπίο παραπέμπει σε αντίστοιχα της μέσης και βόρειας Ευρώπης. Επίσης στην ευρύτερη περιοχή της Ελατιάς και στη θέση "Μαγούλα" υπάρχει το μοναδικό στην Ελλάδα δάσος σημύδας. Άλλα είδη δένδρων και θάμνων που απαντώνται είναι η υβρυδογενής ελάτη (προσομοιάζει με την λευκή της Ευρώπης), δασική πεύκη, κέδρα, οξιά, σημύδα, λεύκες, ιτιές, σορβιές, σφενδάμια, δρύες, φράξος, σκλήθρα, κρανιά, γαύρος, οστρυά αδριανός, κουφοξυλιά, αγριοτριανταφυλλιές, μύρτιλλα κ.ά., ενώ υπάρχει και πλήθος ποωδών φυτών. Γενικά η χλωρίδα της Ελατιάς είναι πλούσια σε είδη (πάνω από 700), με πολλά ενδημικά (τοπικά) της βαλκανικής περιοχής, καθώς και με πολλά σπάνια για τη χώρα μας. Επίσης, συναντάται ποικιλία μανιταριών με πολλά εδώδιμα (βωλίτες, κοπρίνοι, αμανίτης καίσαρος κ.ά.). Η πανίδα της περιοχής είναι και αυτή πλούσια, με είδη όπως την καφετιά αρκούδα, αγριογούρουνο, ελάφι, ζαρκάδι, λαγό, λύκο, αγριόγατο, φάσσα, αετούς, γεράκια, δρυοκολάπτες κ.ά. 22

Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του νομού Δράμας, κάτω από την ψηλότερη κορυφή της Κεντρικής Ροδόπης στα 1.953 μ. Χαρακτηριστικό του αποτελεί η ύπαρξη του Παρθένου Δάσους που είναι το μοναδικό της χώρας και θεωρείται το σπουδαιότερο στο είδος του στην Ευρώπη. Καταγράφηκε ως παρθένο (έκταση 11.000 στρέμ.) το 1979 και αμέσως το 1980 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης, λόγω της μεγάλης φυτογεωγραφικής, οικολογικής και ιστορικής του αξίας. 23

Από τότε μέχρι σήμερα βρίσκεται σε καθεστώς απόλυτης προστασίας, αφού δεν επιτρέπεται καμιά ανθρώπινη δραστηριότητα παρά μόνο η επιστημονική έρευνα. Είναι παρθένο, γιατί η εξέλιξή του ακολούθησε τους κανόνες της φύσης και δε διαταράχθηκε από τον άνθρωπο εδώ και τουλάχιστον 500 χρόνια. Βέβαια με την λέξη παρθένο δεν εννοούμε ότι δεν υπήρξε καμία ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα, αλλά ότι οι μέχρι τώρα ήπιες ανθρώπινες επιδράσεις δεν επηρέασαν το χαρακτήρα του αδιατάρακτου δασικού οικοσυστήματος. Η μορφή του παρθένου διαφέρει από τα κοινά δάση, επειδή σε αυτό συνυπάρχουν διάφορα είδη πλατύφυλλων και κωνοφόρων από μικρές ηλικίες και ύψη μέχρι και γηρασμένα ή ξερά δένδρα μεγάλου ύψους. Η ορατότητα είναι μικρή εξαιτίας της πυκνής βλάστησης, ενώ είναι αδιάβατο λόγω και των κατακείμενων δένδρων. Στο παρθένο η πιθανότητα συνάντησης με κάποιο άγριο ζώο είναι μεγάλη, γιατί αυτά βρίσκονται σε μεγάλους πληθυσμούς και δε φοβούνται την παρουσία μας, αφού δεν έχουν συνηθίσει σε ανθρώπινες οχλήσεις. Περιφερειακά του παρθένου υπάρχει μια ευρύτερη προστατευτική ζώνη που μαζί με αυτό ονομάζεται δάσος Φρακτού. Στην περιφερειακή ζώνη το δάσος προσομοιάζει με τα δάση της Κεντρικής Ροδόπης και βρίσκεται σε καθεστώς μερικής προστασίας, καθώς απαγορεύονται η βοσκή και η θήρα, ενώ επιτρέπονται η ξυλοπαραγωγή και η δασική αναψυχή. Λειτουργικό κέντρο του δάσους είναι το δασικό εργοτάξιο Φρακτού που βρίσκεται 8,5 χλμ. πριν από το παρθένο. Η πανίδα που εμφανίζεται στο Παρθένο Δάσος είναι πολύ πλούσια σε είδη και σε αριθμούς. Η περιοχή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορεινά οικοσυστήματα, με την εμφάνιση όλων σχεδόν των ειδών που ζουν στα ελληνικά βουνά. Είναι προφανές ότι η πανίδα αυτή ζει και μετακινείται σε ολόκληρο το δάσος Φρακτού. 24

Το μεγάλο υψομετρικό εύρος του δάσους, που από τα 780 μ. διαμέσου πυκνοδασωμένων πλαγιών καταλήγει στο Παρθένο Δάσος στα 1953 μ., σε συνδυασμό με την εμφάνιση χαραδρών, ορθοπλαγιών και λιβαδικών εκτάσεων (ανώτερη υψομετρική ζώνη), δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συνύπαρξη πολυάριθμων ειδών. Στο σύμπλεγμα Φρακτού αναπαράγονται περισσότερα από 100 είδη πουλιών, ανάμεσα στα οποία αρκετά περιλαμβάνονται σε κοινοτική οδηγία για είδη που χρειάζονται ειδικά μέτρα προστασίας. Παράλληλα, το ίδιο πλούσια εμφανίζονται και τα θηλαστικά. Στην ευρύτερη περιοχή του συμπλέγματος ζουν τουλάχιστον 32 είδη θηλαστικών, ανάμεσα τους όλα τα σπάνια είδη της Ελλάδας και Ευρώπης. H έκταση του Παρθένου Δάσους είναι πολύ σημαντική για την ύπαρξη των περισσότερων από τα παραπάνω είδη. Από αισθητική άποψη το δάσος Φρακτού διακρίνεται για τη χαρακτηριστική και μοναδική ομορφιά του. Οι έντονοι γεωλογικοί σχηματισμοί στο κεντρικό τμήμα της περιοχής μαζί με τις πολλές σάρες δίνουν μια τραχύτητα και αγριάδα στο χώρο που ξεφεύγει από τα συνηθισμένα δασικά τοπία. Το "Αχλαδόρεμα", που μαζί με τα ρέματά του διασχίζει το Φρακτό, σχηματίζει έξι εντυπωσιακούς καταρράκτες και προσθέτει το απαραίτητο αισθητικό στοιχείο, το νερό. Το τοπίο της περιοχής αγκαλιάζει η πλούσια βλάστηση που με τη μεγάλη ποικιλία χρωματισμοί. Επίσης, η ύπαρξη άγριων καρποφόρων δένδρων και θάμνων, καθώς και το πλήθος 25

των αγριολούλουδων συμπληρώνουν το τοπίο με την ανάλογη αισθητική. Στο Παρθένο Δάσος, βέβαια, το τοπίο χαρακτηρίζεται από την παρθένα βλάστηση. Το ύψος των δένδρων, η δομή του δάσους και η πυκνότητα της βλάστησης παρουσιάζουν στον επισκέπτη ένα πρωτόγνωρο τοπίο. Γενικά το δάσος Φρακτού και από αισθητική άποψη αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο της φύσης, τουλάχιστον για την οροσειρά της Ροδόπης. Η ύπαρξη του Παρθένου Δάσους, ο συνδυασμός των γεωλογικών και υδάτινων σχηματισμών με την πλούσια βλάστηση και πανίδα αποτελούν ένα πλήρες δασικό τοπίο που θεωρείται από τα ομορφότερα της χώρας μας. 26

Φαλακρό όρος Ορθώνεται επιβλητικό στο κέντρο του νομού Δράμας και συγκαταλέγεται στα ψηλότερα βουνά της χώρας. Το βουνό συγκροτείται από ένα σύμπλεγμα τριών όγκων: το βορειοδυτικό με ψηλότερη κορυφή το "Άγιο Πνεύμα" και υψόμετρο 1629 μ., το νοτιοδυτικό με ψηλότερη κορυφή τον "Άγιο Παύλο" στα 1768 μ. και το ανατολικό με ψηλότερη κορυφή τον "Προφήτη Ηλία" στα 2232 μ., που περιβάλλεται και από τις κορυφές "Βάρδενα" και "Χιονότρυπα". Το γεωλογικό υπόστρωμα αποτελείται από γρανίτες, αλλά κυρίως από μάρμαρα (κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους) με την ιδιαιτερότητα της παρουσίας καρστικών φαινομένων (ύπαρξη υπόγειων αγωγών και άμεση απομάκρυνση του νερού της βροχής). Ως συνέπεια των καρστικών φαινομένων έχουμε αφενός την τροφοδοσία των πηγών Μυλοπόταμου και Δράμας και αφετέρου την αδυναμία δημιουργίας εδάφους και ψηλής βλάστησης, γι' αυτό και η ονομασία "Φαλακρό". Σήμερα η κάλυψη του Φαλακρού είναι κατά 45% με λιβάδια, 35% με δάση και 20% με θάμνους, φρύγανα, βράχους και γυμνά εδάφη. 27

Τα άλογα στα λιβάδια του Φαλακρού πάνω από το χωριό Πύργοι. Πουλσατίλα της Ροδόπης, ενδημικό των βουνών της Δράμας. Το ιδιαίτερο γεωλογικό υπόστρωμα, σε συνδυασμό με τις κλιματικές, εδαφικές και τοπογραφικές συνθήκες, δημιούργησαν μια σημαντική ποικιλία βιότοπων με ιδιαίτερο βοτανικό ενδιαφέρον. Έτσι το Φαλακρό συγκεντρώνει πολλά, σπάνια για την Ελλάδα, ποώδη φυτά, που σχηματίζουν αξιόλογους οικότοπους στις κορυφές, στα λιβάδια και στις βραχώδεις εξάρσεις του βουνού. Η πανίδα είναι και αυτή ανάλογη με το βοτανικό ενδιαφέρον. Εκτός των κοινών θηλαστικών και πτηνών της ευρύτερης περιοχής, 28

συναντιώνται σπάνια ασπόνδυλα που χαρακτηρίζουν την αξία της πανίδας. Η σημασία της χλωρίδας και της πανίδας του Φαλακρού επέβαλαν την ένταξη και προστασία του στο δίκτυο "ΦΥΣΗ 2000", με το όνομα "Κορυφές Όρους Φαλακρού". 29

Vegetation The prefecture of Drama in terms of its natural environment is a special corner of Greece. We can safely say this because it contains nearly all vegetation zones which can be encountered in Greece but also because the flora of the area is rich in plant species (more than 1000), these species including some which are unique to Greece. The variety of vegetation is due to the location and geo-morphology of the area, the climate and the soil as well as the geo-history of the area. During the ice age due to the pronounced changes in climates most plants from middle Europe "migrated" towards warmer Mediterranean areas. Afterwards the glaciers returned to their original home apart from cases where there were physical barriers such the Balkan mountain ranges and Rhodopi that made it more difficult for the glaciers to retreat. Thus, where they found suitable conditions species remained and became endemic enriching the flora of the area. 30

Spruce forests remind one of forests in central and northern Europe. The vegetation in the prefecture can be described as follows: starting from the city of Drama and moving out in three directions, west, north and east and increasing in altitude one comes across forests of holly which go up to about 400m in altitude. Other species existing in these forests are hornbeam, dogwood, elm and briars. 31

The large variety of vegetation in combination with favourable climate conditions and human factors have created valuable forests and afforested areas which cover 70% of the territory of the prefecture. The common dandelion, a plant which pharmaceutical properties. 32

The trunk of a birch tree with its characteristic while bark which can easily be pealed off. Higher up (up to an altitude of 800m) and in areas which are now mountainous or semi-mountainous, one comes across forests of deciduous oaks which contain forests of chestnuts and lindens in moister locations. Here too one can find sporadic lone trees or groups of alder, hazels, walnuts, ostyra, ash, and cedars. These are to be found on all the mountains in the prefecture and in the north the reach as far as the village of Skaloti. Their role is important because the fruit of the oaks (acorns), chestnuts and hazels are a source of food for wild animals. At higher altitudes one comes across forests of beech and Para Mediterranean conifers that reach up to an altitude of 1,800m. In this zone, apart from the beech forests also contains forests of black pine. This zone includes highly productive forests providing valuable timber (beech timber, poles for the national electricity and telecommunications companies, black pine timber). Other species that exist are firs, cedars, white poplars, birch, willow, rubus ideaus, sambucus racemosa, sorbus, maple and whortleberry trees. In parallel with the beech forests and at an altitude from 1,000-1,950m there are forests of conifers able to survive low temperatures that are important and of historical significance since they consist of species that have been lost for good in the rest of the area. In these forests the main dominant species are spruce and pinus sylvestris while the species to be found among the beech forests can also be found here. The forest village of Elatia. Central Rhodopi is the most forested mountain in Greece with rich vegetation and a variety of landscapes which have things in common with Greece and with other unfamiliar landscapes which remind one of central and northern Europe. It is, in general, an excellent place to visit to unwind and walk and engage in outdoor activities. 33

Human intervention in the area has played a significant role in the present day form of the forests on Central Rhodopi. In older times there were scattered villages in the area as well as nomadic Sarakatsans. Following liberation and the Treaty of Lausanne (1923) there was an exchange of Muslim population with the Greek population in Pontus. The refugees settled in the southern and larger villages where they remained until the civil war. During the inter-war period the Sarakatsans continued to exert a strong presence and to create grazing meadows for sheep in the area. Intensive livestock rearing in the area led to the creation of extensive meadows and only in limited areas were there high forests. Evidence tells us that the verdant area around the forest village of Elatia was meadowland. From 1946 onwards the Sarakatsans began abandoning the area for good and soon the whole of Central Rhodopi became a "forbidden zone" due to the Cold War conditions in Europe. The removal of livestock rearing and intensive human activity resulted in natural reforestation and the forestation of the area that continues even today. 34

35

THE NATURAL ENVIRONMENT Flora The flora making up the vegetation in the prefecture of Drama is rich in rare species that are unique to Greece. The number of species exceeds 1,000, while forests consisting of these species are only to be found in the Prefecture of Drama. Below are tables setting out representative species of woody and rare softwood vegetation : Hawthorn Bilberry with edible fruits which have pharmaceutical properties Woody species: Silver Fir (Abies alba), King Boris's Fir (?bies borisii regis ), Norway Spruce (Picea excelsa, syn. Picea abies), Austrian Pine (Pinus nigra), Scots Pine (Pinus sylvestris), Macedonian Pine (Pinus peuce), Bosnian Pine (Pinus leucodermis), Yew (Taxus baccata), Juniper (Juniperus communis, J. oxycedrus), Willow (Salix fragilis, S. alba, S. triandra, S. elaeagnos, S. purpurea, S. amplexicaulis, S. caprea, S. cinerea), Poplar (Populus tremula, P. nigra), Silver Birch (Betula verrucosa syn. B. pendula), Alder (Alnus glutinosa, A. incana), Hornbeam (Carpinus betulus, C. orientalis), Hop Hornbean (Ostrya carpinifolia), Hazel (Corylus avellana), Beech (Fagus sylvatica, F. moesiaca), Oak (Quercus conferta syn. Q. frainetto, Q. petraea, syn. Q. sessiliflora, Q. pubescens syn. Q. lanuginosa, Q. cerris, Q. dalehampii), Bramble (Rubus saxatilis, R. ulmifolius, R. canenscens, R. hirtus, R.caesius), Wild Raspberry (Rubus idaeus), Wild Rose (Rosa canina, R. arvensis, R. pendulina, R. nitidula, R. corymbifera, R. turcica, R. pimpinellifolia), Crab Apple (Malus silvestris, M. domestica), Service-tree (Sorbus aucuparia S. torminalis, S. umbelata, S. graeca, S. aria), Hawthorn (Crataegus monogyna, C. orientalis, C. laciniata), Wild Cherry (Prunus avium), Wild Sour Cherry (Prunus cerasifera), Ash (Fraxinus ornus), Common Walnut (Juglans regia), Maple (Acer heldreichii, A. hyrcanum, A. pseudoplatanus, A. platanoides), Mistletoe (Viscum album), Ock mistletoe (Loranthus europaeus), Mezereon (Daphne mezereum), Clematis (Clematis flamula, C. vitalba), Cornelian Cherry (Cornus mas), Fly Honeysuckle (Lonicera xylosteum), Elder (Sambucus nigra), Red-berried Elder (Sambucus racemosa), Silver Lime (Tilia tomentosa), Wych Elm (Ulmus montana syn. U. glabra ), Wild Vine (Vitis sylvestris), Common Bilberry and Cowberry (Vaccinium myrtillus, V. vitis idaea) and so on. 36

Silver Birch and Wild Strawberry Knapweed Wild violets Softwood Species: Rhodopi Lily (Lilium rhodopaeum), Martagon or Turk's Cap Lily (Lilium martagon), Crocus (Crocus veluchensis, C. pulchellus. C. chtysanthus), Meadow Saffron (Colchicum autumnale), Iris (Iris reichenbachii), Orchids (Orchis ustulata, O. purpurea, O. mascula, O. trindentata), Marsh Orchids (Dactylorhiza sambucina, D. cordigera, D. saccifera), Dog's tooth Violet (Etythronium dens-canis), Violets (Viola tricolor, V. rhodopeia, V. stojanowii, V. delphinantha, V. perinensis), Bellflowers (Campanula moesiaca, C. rapunculoides), Anemone (Anemone ranunculoides, A. nemorosa), Telekia (Telekia speciosa), Pink (Dianthus pinifolius), Pyramidal Bugle (Ajuga pyramidalis), Elecampane (Inula bifrons, I. hirta, I. ensifolia), Buttercup (Ranunculus fontanus, R. acris, R. serbicus), Peony 37

(Paeonia officinalis), Wild Strawberry (Fragaria vesca), Avens (Geum rivale, G. rhodopeum), Knapweed (Centaurea stenolepis, C. parilica), Rhodope Haberlea (Haberlea rhodopensis) and so on. Fauna The fauna in the prefecture of Drama is particularly endowed in terms both of species and species populations. One of the most significant Greek mountainous ecosystems, that of Central Rhodopi, extends across the northern part of the prefecture where if not all, then surely most, of the species which live on the Greek mountains can be found. The large variation in altitude from 100m to 2000m on the peaks of Mounts Falakro, Menikio and Orvilos and Central Rhodopi, as well as the existence of ravines, slopes and grazing meadows, combined with the wealth of vegetation here, have created the necessary conditions for the co-existence of many species of birds and animals. More than 150 species of birds can be found in the prefecture, many of which are listed in the European Community Directive on species needing special protective measures. Moreover, in the wider area of the prefecture at least 32 species of mammals can be found living, most of which are rare in Greece and in Europe. EC Directive 92/43 protects many of these species and their habitats. The Deer (Cervus elaphus). The natural populations of deer that exist in Greece have unfortunately almost disappeared. The only population surviving is that on Central Rhodopi. The remaining two or three populations which can be seen today in Greece were formed artificially with the gradual return to the wild of individuals raised in captivation in Central Europe. As a rule the deer lives in forests from where comes out in order to graze either around the edge of the forest or in meadows. 38

The Roe Deer (Capreolus capreolus). The roe deer, in contrast with the deer, is to be found in various locations throughout the prefecture. It prefers forests with many clearings and is often to be seen at the edge of forests and in neighbouring fields where intensive farming methods are not used, when, of course, there are restrictions on hunting. The smaller size of the roe deer compared to the deer and its adaptability to any forest environment are two significant factors which have contributed to its relatively wide spread throughout Greece. The Chamois (Rupicarpa rupicarpa). The wild goat prefers the steep and inaccessible slopes of mountains. Depending on the availability of food and on weather conditions it moves up and down the slopes in various seasons. In the Virgin Forest and the forest of Frakto one can see one of the most noteworthy populations of this species in Greece. This population is the only one to be found in Eastern Macedonia-Thrace while there are certain other smaller isolated populations in the Pindhos and Olympus mountain ranges. 39

The Brown Bear (Ursus arctos). The is the largest and most majestic mammal found in Greece and here it can only be encountered on Pindhos and Rhodopi. There are still three small populations within the borders of the Europe Union (the other two being in Italy and Spain). It usually bears one or two cubs and then only once it has completed the fourth year of its life. In order to find food it crosses large distances. It is an omnivore. During the spring it feeds on wild plants in the open mountain meadows while in summer and autumn it feeds on the fruit of trees and shrubs such as blackberries, greengages and the fruit of the dogwood. During winter it seeks refuge in isolated areas in order to hibernate. There is one small population on Central Rhodopi with 20-30 individuals. The bear in Greece faces extinction and for this reason it is strictly protected by both Community and Greek legislation. Over the last few years the "Arcturus" Association has been trying to study and protect the bear. The Golden Eagle (Aquila chrysaetos). This is one of the most characteristic eagles of Greece. It nests in steep rocky sites. It does not migrate and feeds mainly on hares, partridges and tortoises which it drops from great heights in order to break their shells. The populations of golden eagle, as with all birds of prey, have decreased and for this reason it is protected by legislation. 40

Flora ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ The flora making up the vegetation in the prefecture of Drama is rich in rare species that are unique to Greece. The number of species exceeds 1,000, while forests consisting of these species are only to be found in the Prefecture of Drama. Below are tables setting out representative species of woody and rare softwood vegetation : Hawthorn Bilberry with edible fruits which have pharmaceutical properties Norway Spruce. Woody species: Silver Fir (Abies alba), King Boris's Fir (?bies borisii regis ), Norway Spruce (Picea excelsa, syn. Picea abies), Austrian Pine (Pinus nigra), Scots Pine (Pinus sylvestris), Macedonian Pine (Pinus peuce), Bosnian Pine (Pinus leucodermis), Yew (Taxus baccata), Juniper (Juniperus communis, J. oxycedrus), Willow (Salix fragilis, S. alba, S. triandra, S. elaeagnos, S. purpurea, S. amplexicaulis, S. caprea, S. cinerea), Poplar (Populus tremula, P. nigra), Silver Birch (Betula verrucosa syn. B. pendula), Alder (Alnus glutinosa, A. incana), Hornbeam (Carpinus betulus, C. orientalis), Hop Hornbean (Ostrya carpinifolia), Hazel (Corylus avellana), Beech (Fagus sylvatica, F. moesiaca), Oak (Quercus conferta syn. Q. frainetto, Q. petraea, syn. Q. sessiliflora, Q. pubescens syn. Q. lanuginosa, Q. cerris, Q. dalehampii), Bramble (Rubus saxatilis, R. ulmifolius, R. canenscens, R. hirtus, R.caesius), Wild Raspberry (Rubus idaeus), Wild Rose (Rosa canina, R. arvensis, R. pendulina, R. nitidula, R. corymbifera, R. turcica, R. pimpinellifolia), Crab Apple (Malus silvestris, M. domestica), Service-tree (Sorbus aucuparia S. torminalis, S. umbelata, S. graeca, S. aria), Hawthorn (Crataegus monogyna, C. orientalis, C. laciniata), Wild Cherry (Prunus avium), Wild Sour Cherry (Prunus cerasifera), Ash (Fraxinus ornus), Common Walnut (Juglans regia), Maple (Acer heldreichii, A. hyrcanum, A. pseudoplatanus, A. platanoides), Mistletoe (Viscum album), Ock mistletoe (Loranthus europaeus), Mezereon (Daphne mezereum), Clematis (Clematis flamula, C. vitalba), Cornelian Cherry (Cornus mas), Fly Honeysuckle (Lonicera xylosteum), Elder (Sambucus nigra), Red-berried Elder (Sambucus racemosa), Silver Lime (Tilia tomentosa), Wych Elm (Ulmus montana syn. U. glabra ), Wild Vine (Vitis sylvestris), Common Bilberry and Cowberry (Vaccinium myrtillus, V. vitis idaea) and so on. 41

Marsh Orchids. Silver Birch and Wild Strawberry Knapweed Scots Pine, bearing the mark of lightning bolt on its trunk. Wild violets Rhodopi Lily, endemic to Central Rhodopi. Softwood Species: Rhodopi Lily (Lilium rhodopaeum), Martagon or Turk's Cap Lily (Lilium martagon), Crocus (Crocus veluchensis, C. pulchellus. C. chtysanthus), Meadow Saffron (Colchicum autumnale), Iris (Iris reichenbachii), Orchids (Orchis ustulata, O. purpurea, O. mascula, O. trindentata), Marsh Orchids (Dactylorhiza sambucina, D. cordigera, D. saccifera), Dog's tooth Violet (Etythronium dens-canis), Violets (Viola tricolor, V. rhodopeia, V. stojanowii, V. delphinantha, V. perinensis), Bellflowers (Campanula moesiaca, C. rapunculoides), Anemone (Anemone ranunculoides, A. nemorosa), Telekia (Telekia speciosa), Pink (Dianthus pinifolius), Pyramidal Bugle (Ajuga pyramidalis), Elecampane (Inula bifrons, I. hirta, I. ensifolia), Buttercup 42

(Ranunculus fontanus, R. acris, R. serbicus), Peony (Paeonia officinalis), Wild Strawberry (Fragaria vesca), Avens (Geum rivale, G. rhodopeum), Knapweed (Centaurea stenolepis, C. parilica), Rhodope Haberlea (Haberlea rhodopensis) and so on. Mountain Ash or Rowan, with it bright red berries, food for birds when the ground is covered in snow. Fauna The fauna in the prefecture of Drama is particularly endowed in terms both of species and species populations. One of the most significant Greek mountainous ecosystems, that of Central Rhodopi, extends across the northern part of the prefecture where if not all, then surely most, of the species which live on the Greek mountains can be found. The large variation in altitude from 100m to 2000m on the peaks of Mounts Falakro, Menikio and Orvilos and Central Rhodopi, as well as the existence of ravines, slopes and grazing meadows, combined with the wealth of vegetation here, have created the necessary conditions for the co-existence of many species of birds and animals. More than 150 species of birds can be found in the prefecture, many of which are listed in the European Community Directive on species needing special protective measures. Moreover, in the wider area of the prefecture at least 32 species of mammals can be found living, most of which are rare in Greece and in Europe. EC Directive 92/43 protects many of these species and their habitats. The Deer (Cervus elaphus). The natural populations of deer that exist in Greece have unfortunately almost disappeared. The only population surviving is that on Central Rhodopi. The remaining two or three populations which can be seen today in Greece were formed artificially with the gradual return to the wild of individuals raised in captivation in Central Europe. As a rule the deer lives in forests from where comes out in order to graze either around the edge of the forest or in meadows. 43

The Roe Deer (Capreolus capreolus). The roe deer, in contrast with the deer, is to be found in various locations throughout the prefecture. It prefers forests with many clearings and is often to be seen at the edge of forests and in neighbouring fields where intensive farming methods are not used, when, of course, there are restrictions on hunting. The smaller size of the roe deer compared to the deer and its adaptability to any forest environment are two significant factors which have contributed to its relatively wide spread throughout Greece. The Chamois (Rupicarpa rupicarpa). The wild goat prefers the steep and inaccessible slopes of mountains. Depending on the availability of food and on weather conditions it moves up and down the slopes in various seasons. In the Virgin Forest and the forest of Frakto one can see one of the most noteworthy populations of this species in Greece. This population is the only one to be found in Eastern Macedonia- Thrace while there are certain other smaller isolated populations in the Pindhos and Olympus mountain ranges. 44

The Brown Bear (Ursus arctos). The is the largest and most majestic mammal found in Greece and here it can only be encountered on Pindhos and Rhodopi. There are still three small populations within the borders of the Europe Union (the other two being in Italy and Spain). It usually bears one or two cubs and then only once it has completed the fourth year of its life. In order to find food it crosses large distances. It is an omnivore. During the spring it feeds on wild plants in the open mountain meadows while in summer and autumn it feeds on the fruit of trees and shrubs such as blackberries, greengages and the fruit of the dogwood. During winter it seeks refuge in isolated areas in order to hibernate. There is one small population on Central Rhodopi with 20-30 individuals. The bear in Greece faces extinction and for this reason it is strictly protected by both Community and Greek legislation. Over the last few years the "Arcturus" Association has been trying to study and protect the bear. The Golden Eagle (Aquila chrysaetos). This is one of the most characteristic eagles of Greece. It nests in steep rocky sites. It does not migrate and feeds mainly on hares, partridges and tortoises which it drops from great heights in order to break their shells. The populations of golden eagle, as with all birds of prey, have decreased and for this reason it is protected by legislation. 45

Remaining Species Among the bird species of Greece the presence of black grouse that has been seen only in the Virgin Forest of Frakto should be noted as should the significant populations of Capercaillie and Hazel Grouse that can be found on Central Rhodopi. Moreover all Greece's eight species of woodpecker are to be found in large numbers as is the species Picoides tridactylus that has been recorded in the forest of Frakto and on Mount Olympus. Other species worth mentioning are the carnivorous animals and birds of prey that play an important role in the regulating the populations of other animal species. Of particular interest in this category are the Wolf, the Red fox, the lesser-spotted Eagle, and the Short-toed Eagle etc. Particular mention must be made of the bird species Woodcock and Pygmy Owl for which the Prefecture of Drama is perhaps their only mating site in Greece and the species Tengmalm s owl which nests in a very few mountain forests in Greece and which in Drama has a noteworthy population. Below follow lists of the species of mammals as well as the most important bird, amphibian and reptile species that can be found in the Prefecture of Drama Wild Cat (Felis silvestris), Chamois (Rupicapra rupicapra), Wild Boar (Sus scrofa), Red Fox (Vulpes vulpes), Brown Bear (Ursus arctos), Common Vole (Microtus arvalis), Common Badger (Meles meles), Common Mole (Talpa europaea), European Water Shrew (Neomys fodiens), Common Otter (Lutra lutra), Fat Dormouse (Glis glis), Bank Vole (Clethrionomys glareolus), Tree Dormouse (Dryomys nitedula), Red Deer (Cervus elaphus ), Roe Deer (Capreolus capreolus), Striped Field Mouse (Apodemus agrarius), Common Shrew (Sorex araneus), Yellow-necked Field Mouse (Apodemus flavicollis), European Hare (Lepus europaeus), Wolf (Canis lupus), Mole (Spalax leucodon), Eurasian Pygmy Shrew (Sorex minutus), Weasel (Mustela nivalis), Stone (Martes foina), Hedgehog (Erinaceus concolor), European Pine Mole (Pitymys subterraneus), Red Squirrel (Sciurus vulgaris), Marbled Polecat (Vormela peregusna), 46