Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ

Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ & ΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΛΝΑΛ ΥΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΚΛΑΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ» ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΠΟΥΝΤΡΗ ΕΒΙΣΑ ΑΜ: 2002240 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΚΡΗΣ ΗΛΙΑΣ ΣΑΟ(ΧΡΗΜΕΛ) Π.679 ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2011

Π ερ ίλ η ψ η Η παρούσα εργασία ασχολείται με την ανάλυση βασικών οικονομικών μεγεθών των φαρμακευτικών εταιριών. Πιο συγκεκριμένα θα εξειδικεύσει το θέμα στην ανάλυση των οικονομικών μεγεθών της φαρμακευτικής εταιρίας Βιανέξ που αποτελεί και πρωτοπόρο ελληνική εταιρία. Η επιλογή δεν είναι τυχαία τόσο του θέματος ως και της εταιρίας. Το θέμα των φαρμακευτικών εταιριών έχει έρθει στο επίκεντρο της καθημερινής συζήτησης εξαιτίας τόσο της διόγκωσης της δαπάνης φαρμάκων τόσο και λόγω της υφιστάμενης οικονομικής στενότητας. Η περίπτωση της Βιανέξ δε αξίζει μελέτης καθότι αποτελεί για χρόνια leader των ελληνικών εταιριών στην φαρμακευτική αγορά. Οφείλει δε να σημειωθεί ότι κρατάει σθεναρά την θέση της παρά την σημαντική επιδείνωση της συμμετοχής των εγχώριων εταιριών παραγωγής φαρμάκου στην συνολική αγορά φαρμάκου. Της μελέτης των οικονομικών στοιχείων της εταιρίας προηγείται μια εκτενής εισαγωγή εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της αγοράς φαρμάκου που εμφανίζει στρεβλώσεις μη συνάδουσες με την θεωρία του υγιούς ανταγωνισμού. Ακολουθεί μια παρουσίαση του ανταγωνισμού της αγοράς φαρμάκου στην Ελλάδα. Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα οικονομικά στοιχεία της Βιανέξ τόσο αναλυτικά όσο και σε γραφήματα. Ακολουθούν τα συμπεράσματα και ο επίλογος. ι

Περιεχόμενα Περιεχόμενα... ϋ Πίνακες... ίν Διαγράμματα... ν Εισαγωγή...1 Κεφάλαιο 1 Το Φάρμακο... 3 1.1 Η Αγορά του φαρμάκου... 3 1.1.1 Αιτίες μεγέθυνσης της Αγοράς Φαρμάκου...5 1.1.2 Οι δαπάνες της Υγείας και Φαρμακευτικές δαπάνες...6 1.1.3 Οικονομικά στοιχεία Αγοράς Φαρμάκου...7 1.1.4 Οι εμπλεκόμενοι στην Αγορά Φαρμάκου...8 1.2 Κρατική παρέμβαση και ρυθμιστικό πλαίσιο...9 Κεφάλαιο 2 Στοιχεία Φαρμακευτικής Αγοράς...11 2.1 Ο κύκλος εργασιών του κλάδου... 11 2.2 Ανταγωνισμός στις Φαρμακευτικές Εταιρίες...15 2.3 Διαχρονική παρουσίαση των πωλήσεων φαρμάκων...23 2.4 Διαχρονική Παραγωγή Φαρμάκων στην Ελλάδα...27 2.5 Απασχόληση στις φαρμακευτικές εταιρίες...29 Κεφάλαιο 3 Χρηματοοικονομική Ανάλυση Φαρμακευτικής Αγοράς Ελλάδος... 33 3.1 Ορισμός Ιδίων Κεφαλαίων...33 3.2 Ορισμός Ενεργητικού...34 3.3 Ορισμός Μικτών Κερδών Εκμετάλλευσης...35 3.4 Ορισμός Αριθμοδείκτη...35 3.4.1 Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας...35 3.4.2 Οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ...37 3.4.3 Αριθμοδείκτες Ρευστότητας...39 11

3.4.4 Αριθμοδείκτες Δραστηριότητας... 41 3.4.5 Αριθμοδείκτες Διάρθρωσης Κεφαλαίων... 43 Κεφάλαιο 4 Η Βιανέξ... 46 4.1 Ιστορία της Βιανέξ... 46 4.2 Εγκαταστάσεις Εργοστάσια... 48 4.3 Προοπτικές της Εταιρίας... 51 Συμπεράσματα... 52 Βιβλιογραφία...54 ϋί

Πίνακες Πίνακας 2.1 Ταξινόμηση εταιρειών βάσει κύκλου εργασιών...12 Πίνακας 2.2 Κερδοφόρες - Ζημιογόνες Εταιρείες...13 Πίνακας 2.3 Βασικά μεγέθη εταιριών...14 Πίνακας 2.4 Βασικοί αριθμοδείκτες εταιριών...15 Πίνακας 2.5 Κατάταξη φαρμακευτικών εταιριών...16 Πίνακας 2.6 Μερίδια αγοράς 15 πρώτων εταιριών στα φαρμακεία, 2008...18 Πίνακας 2.7 Πωλήσεις φαρμακευτικών εταιρειών...24 Πίνακας 2.8 Μερίδια πωλήσεων προς Νοσοκομεία και Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες... 24 Πίνακας 2.9 Μερίδια αγοράς...25 Πίνακας 2.10 Κατηγοριοποίηση σκευασμάτων...27 Πίνακας 2.11 Παραγωγή Φαρμάκου στην Ελλάδα σε εκ. ευρώ...27 Πίνακας 2.12 Προβλήματα παραγωγής φαρμάκων...28 Πίνακας 2.13 Κατανομή εταιρειών...28 Πίνακας 2.14 Ποσοστό υπαλλήλων ανά επίπεδο εκπαίδευσης...30 Πίνακας 2.15 Κατανομή Υπαλλήλων Ανώτατης Εκπαίδευσης ανά ειδικότητα...30 Πίνακας 2.16 Ποσοστιαία Κατανομή Υπαλλήλων ανά Τμήμα...31 Πίνακας 3.1 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων...37 Πίνακας 3.2 Δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού...38 Πίνακας 3.3 Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους...38 Πίνακας 3.4 Οι αριθμοδείκτες ρευστότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ... 40 Πίνακας 3.5 Οι αριθμοδείκτες δραστηριότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ... 42 Πίνακας 3.6 Οι αριθμοδείκτες διάρθρωσης κεφαλαίων στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ... 45 Πίνακας 4.1 Παραγωγικότητα Βιανέξ...50 Πίνακας 4.2 Γραμμές παραγωγής...50 ιν

Διαγράμματα Διάγραμμα 2.1 Ταξινόμηση εταιρειών βάσει κύκλου εργασιών...12 Διάγραμμα 2.2 Κερδοψόρες Εταιρείες...13 Διάγραμμα 2.3 Ζημιογόνες Εταιρείες...14 Διάγραμμα 2.4 Κατάταξη Φαρμακευτικών επιχειρήσεων με βάση τον κύκλο εργασιών 2006-2007 (εκατ. )...19 Διάγραμμα 2.5 Κατάταξη Φαρμακευτικών επιχειρήσεων με βάση τα κεθαρά κέρδη 2006-2007 (εκατ. )...19 Διάγραμμα 2.6 Ανισοκατανομή κύκλου εργασιών στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις 20 Διάγραμμα 2.7 Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς (014)...21 Διάγραμμα 2.8 Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς (0Κ4)...21 Διάγραμμα 2.9 Μερίδια πωλήσεων προς Νοσοκομεία και Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες... 25 Διάγραμμα 2.10 Μερίδια αγοράς...26 Διάγραμμα 2.11 Ποσοστό υπαλλήλων ανά επίπεδο εκπαίδευσης...30 Διάγραμμα 2.12 Κατανομή Υπαλλήλων Ανώτατης Εκπαίδευσης ανά ειδικότητα...31 Διάγραμμα 2.13 Ποσοστιαία Κατανομή Υπαλλήλων ανά Τμήμα...32 Διάγραμμα 3.1 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων...37 Διάγραμμα 3.2 Δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού...38 Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους...39 Διάγραμμα 4.1 Πωλήσεις σε εκατομμύρια ευρώ...47

Εισαγωγή Το θέμα των φαρμακευτικών εταιριών έχει έρθει στο επίκεντρο της καθημερινής συζήτησης εξαιτίας τόσο της διόγκωσης της δαπάνης φαρμάκων τόσο και λόγω της υφιστάμενης οικονομικής στενότητας. «Μέχρι το 2000 η εγχώρια φαρμακοβιομηχανία κάλυτπε σημαντικό μέρος της εγχώριας κατανάλωσης αλλά στη συνέχεια λόγω της ένταξης στην ΟΝΕ και της διόγκωσης της φαρμακευτικής δαπάνης το ποσοστό κάλυψης μειώθηκε σημαντικά, ενώ παράλληλα αυξήθηκε η εξωστρέφεια της εγχώριας βιομηχανίας. Το ποσοστό κάλυψης από 55,4% το 1990 μειώθηκε σε 30,9% το 1999 και σε 17,6% το 2004»'. Η παρούσα εργασία ασχολείται με την ανάλυση βασικών οικονομικών μεγεθών των φαρμακευτικών εταιριών. Σκοπός της εργασίας είναι να αναλύσει τα οικονομικά μεγέθη της φαρμακευτικής εταιρίας Βιανέξ που αποτελεί και πρωτοπόρο ελληνική εταιρία Αρχικά, αναλύεται η αγορά του φαρμάκου και πιο συγκεκριμένα οι αιτίες μεγέθυνσης της αγοράς φαρμάκου, οι δαπάνες της υγείας και οι φαρμακευτικές δαπάνες. Ακολουθούν τα οικονομικά στοιχεία της αγοράς φαρμάκου, καθώς και ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι στην αγορά αυτή. Στη συνέχεια, δίνονται στοιχεία της φαρμακευτικής αγοράς, όπως, κύκλος εργασιών, ανταγωνισμός, πωλήσεις φαρμάκων, παραγωγή φαρμάκων και απασχόληση στις φαρμακευτικές εταιρίες. Ακολουθεί χρηματοοικονομική ανάλυση της φαρμακευτικής αγοράς Ελλάδος. Αναλύονται από τα Ίδια Κεφάλαια και το Ενεργητικό, μέχρι και τα Μικτά Κέρδη Εκμετάλλευσης και τους Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας, Ρευστότητας, Δραστηριότητας και Διάρθρωσης Κεφαλαίων. ' Δαγκαλίδης, (2011). 1

Τέλος, παρουσιάζεται η Εταιρία Βιανέξ. Περιγράφεται η ιστορία της εταιρίας, οι εγκαταστάσεις της, αλλά και οι προοπτικές της. 2

Κεφάλαιο 1 Το Φάρμακο Κατά τον Ιπποκράτη «φάρμακα εισί τα μετακινέοντα το παρεόν». Με άλλα λόγια η αντίδραση του φαρμάκου με ένα βιολογικό υπόστρωμα μεταβάλλει την συμπεριφορά του δεύτερου. Αυτή η προκαλούμενη μεταβολή ονομάζεται και δράση του φαρμάκου. Τουτέστιν δράση ενός φαρμάκου είναι η συνισταμένη έκφραση των αντιδράσεων και μεταβολών που επισυμβαίνουν στο βιολογικό υπόστρωμα που έχει υποστεί την επίδραση του φαρμάκου. Αντίστοιχα ως φάρμακο λογίζεται κάθε ουσία ή συνδυασμός ουσιών που σύμφωνα με την σύνθεσή τους έχουν θεραπευτικές ή προληπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται για την αποκατάσταση, την διόρθωση ή την τροποποίηση των φυσιολογικών λειτουργιών μέσω μιας φαρμακολογικής, Λ ανοσοποιητικής ή μεταβολικής ενέργειας. 1.1 Η Αγορά του φαρμάκου Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της υγειονομικής αγοράς και επακολούθως της αγοράς του φαρμάκου είναι η τριχοτόμηση της ζήτησης. Αυτή συνίσταται στο προφανές γεγονός του ορισμού του φαρμακευτικού προϊόντος από τον συνταγογράφο ιατρό, την κατανάλωση αυτού από τον ασθενή και την επιβάρυνση, ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής από 75% έως και 100%, από το ασφαλιστικό ταμείο. Ως εκ τούτου η ζήτηση δεν διατυπώνεται, δεν ελέγχεται και φυσικά δεν καλύπτεται οικονομικά από τον ασθενή αλλά από το συνταγογράφο ιατρό. Είναι δε προφανές ότι ο ασθενής δεν κατέχει την ανάλογη τεχνογνωσία αλλά και το ψυχολογικό κύρος για να μετατρέψει την προσωπική εμπειρία της κατανάλωσης του φαρμάκου σε έγκυρη γνώση, τέτοια ώστε να του επιτρέψει μια αξιολόγηση της λήψης του φαρμάκου και να δράσει, ως οφείλει κατά την οικονομική θεωρία της ζήτησης, ως οικονομικός παράγων23. Παράλληλα ουσιαστικά δεν γνωρίζει καν το πραγματικό κόστος της φαρμακευτικής του αγωγής που βαραίνει το ασφαλιστικό του φορέα. Συνεπώς στον 2 Σιταράς, (1998). 3 Κυριόπουλος και Γείτονα, (1999). Τσάγκλα, (2006). 3

χώρο του φαρμάκου δεν έχουν θέσει τα μοντέλα της πλήρους και ανταγωνιστικής αγοράς. Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα αποτελούν τα μη υποχρεωτικώς συνταγογραφούμενα φάρμακα (στο εξής ΜΗΣΥΦΑ). Τα τελευταία διαφημίζονται ελευθέρα π.χ. voltaren gel ή panadol extra. Συνεπώς εδώ η ζήτηση είναι ελεγχόμενη από τον τελικό καταναλωτή, τον οποίον θα αποκαλούμε ασθενή καθότι το φάρμακο δεν είναι καταναλωτικό αγαθό γι αυτό και υπάγεται σε ειδικό καθεστώς τιμολόγησης και διανομής. Και σε αυτή όμως την περίπτωση κυρίαρχο ρόλο συνδιαμορφωτή κατέχει ο φαρμακοποιός αν και ο πολλαπλασιασμός των εντύπων υγείας και των αντίστοιχων τηλεοπτικών εκπομπών έχει επιτρέψει την διάχυση γνώσης προς την πλευρά των ασθενών, αν φυσικά δεν υποθέσουμε ότι είναι ένας έμμεσος τρόπος διαφήμισης των εταιρειών για τα προϊόντα τους και συνεπώς προκλητής ζήτησης. Προβληματική είναι και η υπόθεση της κοστολόγησης του φαρμάκου που αφορά τον τομέα της προσφοράς. Το κόστος για την έρευνα και την ανάπτυξη ενός καινοτόμου φαρμακευτικού προϊόντος είναι πολύ μεγάλη4. Οι φαρμακευτικές εταιρίες διατείνονται ότι μόνο ένα στα τέσσερα φάρμακα είναι κερδοφόρο. Τα στοιχεία της κερδοφορίας όμως των φαρμακευτικών εταιρειών δείχνουν ότι οι τελευταίες έχοντας την δυνατότητα της αυθαίρετης εν πολλοίς κοστολόγησης των φαρμάκων επιτυγχάνουν υψηλές κερδοφορίες. Άλλωστε το σύστημα της κατοχύρωσης των καινοτόμων φαρμάκων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας5 και η επιθετική πολιτική που ασκείται από της εταιρίες για την προώθηση των πωλήσεων6 έχει άμεσα 4 Τσάγκλα, (2006). Τσουράπας, (2005). 5 Στην Ευρώπη, η προστασία από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας μπορεί να διαρκέσει έως 20 έτη από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Για τον τομέα των φαρμάκων, όπου το διάστημα από την κατάθεση μιας αίτησης για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μέχρι την κυκλοφορία του προϊόντος στην αγορά μπορεί να είναι σημαντικά μεγαλύτερο σε σχέση με τους άλλους τομείς, είναι δυνατή η έκδοση πιστοποιητικών πρόσθετης προστασίας (ΠΠΠ). Αυτά παρατείνουν έως και πέντε έτη την αποτελεσματική προστασία των προϊόντων που κυκλοφορούν ήδη στην αγορά. Παρά τις σημαντικές προσπάθειες, δεν υπάρχει ούτε κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ούτε κοινοτικό δικαιοδοτικό όργανο για τις υποθέσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας 6«Οι δαπάνες για δραστηριότητες μάρκετινγκ και εμπορικής προώθησης αντιπροσώπευαν το 23% του κύκλου εργασιών τους, ποσοστό περίπου κατά ένα τρίτο υψηλότερο από τις συνολικές δαπάνες τους για έρευνα και ανάπτυξη», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γ Δ Ανταγωνισμού (2008). 4

αποτελέσματα στον προσανατολισμό της συνταγογραφίας7. Ενδεικτικό να αναφερθεί είναι ότι για χρόνια τα θειαζιδικά διουρητικά, αν και ήταν τα μόνα φάρμακα που όχι μόνο ρύθμιζαν την πίεση αλλά και αύξαναν το προσδόκιμο επιβίωσης, που αποτελεί και τον ουσιαστικό στόχο κάθε θεραπευτικής αγωγής, εντούτοις δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα ως μονοθεραπεία αλλά μόνο σε συνδυασμούς με άλλα αντιυπερτασικά π.χ. σαρτάνες ή α-μεα λόγω της πολύ χαμηλής τιμής που δίνει το ελληνικό κράτος στα θειαζιδικά διουρητικά καθιστώντας ουσιαστικά ασύμφορη την διακίνησή τους. 1.1.1 Αιτίες μεγέθυνσης της Αγοράς Φαρμάκου Όπως φάνηκε από τα παραπάνω στοιχεία η Αγορά Φαρμάκου εμφανίζει αλματώδεις ρυθμούς ανάπτυξης. Οι αιτίες μπορούν να διαιρεθούν στις πιο κάτω υποκατηγορίες8: 1. Δημογραφικοί Παράγοντες: η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η γήρανση του πληθυσμού αυξάνει τον αριθμό των ατόμων που καταναλώνουν υπηρεσίες υγείας και κατ επέκταση φάρμακα. 2. Επιδημιολογικοί Παράγοντεα η αλλαγή του επιδημιολογικού προφίλ από τα λοιμώδη νοσήματα που ταλάνιζαν στο παρελθόν την ανθρωπότητα σε ασθένειες σχετιζόμενες με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ασθένειες του πολιτισμού π.χ. καρκίνοι, ψυχικά νοσήματα, παχυσαρκία, υπερλιπιδαιμία κτλ. 3. Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: η βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής θέσης του Δυτικού ανθρώπου, η επέκταση της ασφαλιστικής κάλυψης μέσω της κατάκτησης του κράτους Δικαίου, η μόρφωση που συνεπάγεται και καλύτερη ενημέρωση για θέματα υγείας με επακόλουθο ενδιαφέρον για την Υγεία. 7 \ν.η.ο., (1997). 8 Δέδε και Κ,αλογεροπούλου, (1999). 5

4. Υγειονομικοί Παράγοντες: π.χ. η διόγκωση του αριθμού των γιατρών και των φαρμακοποιών οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης μέσω προκλητής ζήτησης φαρμάκου. 1.1.2 Οι δαπάνες της Υγείας και Φαρμακευτικές δαπάνες φορείς9: Οι δαπάνες της υγείας στην Ελλάδα χρηματοδοτούνται από τους ακόλουθους 1. από τα κυβερνητικά κονδύλια μέσω του κρατικού προϋπολογισμού όπως αυτά προκύπτουν από την άμεση και έμμεση φορολογία 2. τις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων και των εργοδοτών τους στα ασφαλιστικά ταμεία 3. τις, μικρότερης σημασίας, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες 9 «Η φαρμακευτική δαπάνη είναι κλάσμα των φαρμακευτικών πωλήσεων. Για να είμαστε ακόμα περισσότερο ακριβείς, θα πρέπει να επισημανθεί επακριβώς ότι οι φαρμακευτικές πωλήσεις είναι ένα μέγεθος το οποίο συντίθεται από: Α) τη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη, η οποία επιβαρύνει την κοινωνική ασφάλιση (μέρος αυτής της επιβάρυνσης επιστρέφει στα δημόσια ταμεία, καθώς σε αυτή περιλαμβάνεται ΦΠΑ 9% και λοιπά) Β) τις πωλήσεις φαρμάκων προς τα νοσοκομεία (οι οποίες γίνονται σε Νοσοκομειακή Τιμή: Χονδρική Τιμή μείον 13%), Γ) τις πωλήσεις φαρμάκων τα οποία επανεξάγονται (παράλληλες εξαγωγές) Δ) τις πωλήσεις φαρμάκων τα οποία διατίθενται είτε σε πολίτες της Ελλάδος είτε σε τουρίστες και τα οποία πληρώνουν οι ίδιοι Ε) τις πωλήσεις φαρμάκων που χρησιμοποιούνται από ημεδαπούς ή αλλοδαπούς ασφαλισμένους σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και καλύπτονται από αυτές ΣΤ) τη συμμετοχή των ασφαλισμένων, η οποία δεν επιβαρύνει τα ταμεία» ΡΗβπτίΕΝεννβ, (2010). 6

1.1.3 Οικονομικά στοιχεία Αγοράς Φαρμάκου Τα οικονομικά στοιχεία της Αγοράς του Φαρμάκου διαιρούνται στην ζήτηση του φαρμάκου την προσφορά και το εξωτερικό εμπόριο10. Ζήτηση: στην Ελλάδα μέτρο της φαρμακευτικής δαπάνης είναι αποκλειστικά η δαπάνη που πραγματοποιείται από τα ιδιωτικά φαρμακεία. Συνεπώς στα στοιχεία αυτά δεν περιέχεται η νοσοκομειακή δαπάνη. Για το 2007 η δαπάνη αυτή έφτασε τα 4,5 δις ευρώ αποτελώντας ουσιαστικά μόνο το 21,6% των συνολικών δαπανών υγείας, παρουσιάζοντας όμως αύξηση σε σχέση με το 2006 όπου αποτελούσε το 17,6% της δαπάνης και είχε απόλυτη τιμή 3,4 δις. ευρώ11. Προσφορά: Η Ελλάδα έχει κατ αναλογία του πληθυσμού της τον μεγαλύτερο αριθμό φαρμακείων με αναλογία 94,2 φαρμακεία ανά 100.000 κατοίκους γεγονός που οφείλεται στην ιδιαίτερη γεωγραφία και το ιδιότυπο νομικό πλαίσιο. Αντίστοιχα υπάρχουν 150 φαρμακαποθήκες και συνεταιρισμοί φαρμακοποιών κατατάσσοντάς τους στην τρίτη θέση πανευρωπαϊκά. Για το 2007 οι πωλήσεις πρωτοτύπων φαρμάκων αποτέλεσαν το 87% της αγοράς ενώ τα ουσιωδώς όμοια αντίγραφα φάρμακα αποτέλεσαν μόλις το 13%. 27,5% των πωλήσεων αφορούσε πωλήσεις προς νοσοκομεία και το υπόλοιπο 72,5% (που περιλαμβάνει τις παράλληλες εξαγωγές) προς φαρμακαποθήκες ή απευθείας προς φαρμακεία. Εξωτερικό εμπόριο: οι συνολικές ροές εμπορίου της Ελλάδας έφτασαν το 2007 τα 4,2 δις ευρώ όπου και επιμερίζονται 942,3 εκ. ευρώ σε εξαγωγές και 3,35 δις ευρώ σε εισαγωγές. Είναι προφανές ότι το εμπορικό ισοζύγιο είναι αρνητικό και βαίνει προς το χειρότερο με την πάροδο των ετών. Ειδικότερα η Ε.Ε. των 25 είναι ευνοημένη από το φαρμακευτικό εμπόριο καθότι το 81,7% των εισαγωγών προέρχεται από αυτή έναντι 18,3% που προέρχεται από χώρες 10 ΙΟΒΕ, (2009). Διαθέσιμο και στο www.iobe.gr/media/farmaca/farmaco09.pdf 11 ΙΟΒΕ, (2009). Διαθέσιμο και στο, www.iobe.gr/media/farmaca/farmaco08.pdf 7

εκτός της Ε.Ε. Στις εξαγωγές πάλι η απορρόφηση από την Ε.Ε.-25 αγγίζει το 92,8%. 1.1.4 Οι εμπλεκόμενοι στην Αγορά Φαρμάκου Οι φορείς που εμπλέκονται στον τομέα της Αγοράς Φαρμάκου είναι, με εξαίρεση το κράτος του οποίου την ρυθμιστική ικανότητα θα εξετάσουμε στην επόμενη παράγραφο, είναι τρεις. Με βάση τα επικαιροποιημένα στοιχεία του 2007 τα στατιστικά τους είναι τα κάτωθι: 1. Φαρμακεία: η Ελλάδα κατ αναλογία του πληθυσμού της παρουσιάζει τον μεγαλύτερο αριθμό φαρμακείων, συγκεκριμένα 94,2 ανά 100.000 κατοίκους. Αυτή είναι η μεγαλύτερη αναλογία στην Ευρώπη, όχι την Ε.Ε. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων και στον ορεινό και νησιωτικό χαρακτήρα της χώρας που επέτρεψε την ίδρυση φαρμακείων για κοινωνικούς λόγους ισότιμης πρόσβασης στο φάρμακο. 2. Φαρμακαποθήκες: η Ελλάδα έχει 150 ιδιωτικές και συνεταιριστικές φαρμακαποθήκες με αναλογία μεριδίου πωλήσεων το 2010 49%-51%. Ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγάλος και μας κατατάσσει ήδη στην Τρίτη θέση της Ευρώπης όταν για παράδειγμα η Γερμανία έχει μόνο 16. 3. Φαρμακοβιομηχανίες: η εγχώρια παραγωγή Φαρμάκου άγγιξε τα 704 εκ. ευρώ το 2007 μειωμένη κατά 1% έναντι του 2006. Σε γενικές γραμμές η εγχώρια παραγωγή Φαρμάκου, σαν ποσοστό της συνολικής κατανάλωσης στην Ελλάδα, βαίνει μειούμενη τα τελευταία χρόνια μετά την χρυσή εποχή της δεκαετίας του 1980. Αντίθετα ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής την περίοδο 200-2007 ανέρχεται στο 11,1%. 12 12 Γαλανόπουλος, (2010). 8

1.2 Κρατική παρέμβαση και ρυθμιστικό πλαίσιο Η κρατική παρέμβαση μπορεί να αφορά τους ακόλουθους τομείς: 1. Η τιμή του φαρμάκου: Η τιμή κάθε φαρμακευτικού προϊόντος που παρασκευάζεται ή συσκευάζεται ή εισάγεται στη χώρα προκύπτει από το μέσο όρο των τριών χαμηλότερων αντιστοίχων τιμών του φαρμακευτικού προϊόντος στα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε), στα οποία υφίστανται και ανακοινώνονται επίσημα στοιχεία από τις αρμόδιες αρχές των χωρών αυτών. Για την επαλήθευση της τιμής λαμβάνεται υπόψη η τιμή πώλησης του φαρμακευτικού προϊόντος στους χονδρεμπόρους των κρατών - μελών όπου κυκλοφορεί το συγκεκριμένο φαρμακευτικό προϊόν, στα οποία υφίστανται και ανακοινώνονται επίσημα στοιχεία από τις αρμόδιες αρχές των χωρών αυτών. Η εγκριθείσα τιμή κάθε νέου φαρμάκου θα επαληθεύεται υποχρεωτικά από την Υπηρεσία, τουλάχιστον τρεις φορές το χρόνο. 2. Το περιθώριο κέρδους των εμπλεκόμενων: σταθερό περιθώριο κέρδους για τις φαρμακαποθήκες 7,78% με εξαίρεση τα 89 φάρμακα υψηλού κόστους όπου το περιθώριο κέρδους ανέρχεται σε μόλις 2% και για τα φαρμακεία 35% επί της χονδρικής με εξαίρεση τα 89 φάρμακα υψηλού κόστους όπου το περιθώριο κέρδους ανέρχεται σε μόλις 18% στην χονδρική. 3. Περιορισμός των φαρμάκων που εξοφλούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία: Η θετική λίστα περιλαμβάνει όλα τα φαρμακευτικά προϊόντα τα οποία αποζημιώνονται ενώ η αρνητική τα προϊόντα που δεν αποζημιώνονται. Τα κριτήρια και οι μηχανισμοί αξιολόγησης των προϊόντων που θα αποζημιωθούν ή όχι διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Πρωταρχικός παράγοντας είναι το παραγόμενο θεραπευτικό όφελος, ενώ τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο τα κριτήρια κόστουςαποτελεσματικότητας. Είναι υπό συζήτηση στην Ελλάδα. 13 13 Νόμος 3840/2010 άρθρο 14, Τιμολόγηση φαρμακευτικών προϊόντων 9

4. Περιορισμός στην συνταγογράφηση: καθορισμός συγκεκριμένου χρηματικού ποσού (προϋπολογισμός) που έχει στη διάθεσή του ο ιατρός προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες των ασθενών του σε φάρμακα. Το μέτρο αυτό αποσκοπεί στο να παρακινήσει τους ιατρούς να λάβουν υπόψη το κόστος του φαρμάκου στην επιλογή εναλλακτικών θεραπειών. Η εφαρμογή του στην Ελλάδα είναι υπό συζήτηση. 5. Απαγόρευση της διαφήμισης: το φάρμακο, με εξαίρεση τα ΜΗΣΥΦΑ, είναι υποχρεωτικά μη διαφημιζόμενα αγαθά για να αποφευχθεί η προκλητή ζήτησής τους από τους ασθενείς. 6. Υποχρεωτική χορήγηση φαρμάκων με συνταγή: για τα συνταγογραφούμενα φάρμακα είναι υποχρεωτική η προσκόμιση συνταγής ιατρού για την νόμιμη αγορά τους. Δυστυχώς στην Ελλάδα ο κανονισμός αυτός καταστρατηγείται πλήρως. 7. Κανόνες λειτουργίας Φαρμακείων: τα φαρμακεία αν και εμπορικές επιχειρήσεις υπάγονται στο φαρμακευτικό δίκαιο που κατισχύει του γενικού εμπορικού δικαίου. Η πρόσβαση στο κοινωνικό αγαθό του φαρμάκου γίνεται όλο το 24ωρο εξαιτίας του κεφαλαιώδους χαρακτήρα που έχει για την δημόσια υγεία. 8. Σταθερή τιμή φαρμάκου: το κράτος ορίζοντας την τιμή του φαρμάκου με αγορανομική διάταξη που συνυπογράφουν τρεις υπουργοί (Υγείας. Οικονομικών και Ανάπτυξης) απαγορεύει τις εκπτώσεις αλλά και την αισχροκέρδεια στην αγορά φαρμάκου ορίζοντας μια σταθερή και κοινή λιανική τιμή. 9. Αδεια κυκλοφορίας φαρμάκου: για την λήψη άδειας κυκλοφορίας κάθε φάρμακο υποβάλλει εξαντλητικό φάκελο μελετών και πορισμάτων στον Ε.Ο.Φ. (Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων) για την απόκτηση άδειας κυκλοφορίας. Είναι λογικό να προωθηθεί μια ευρωπαϊκή άδεια κυκλοφορίας φαρμάκων πλην ο τομέας υγείας είναι ακόμη εθνικής δικαιοδοσίας στην Ε.Ε. 10

Κεφάλαιο 2 Στοιχεία Φαρμακευτικής Αγοράς14 2.1 Ο κύκλος εργασιών του κλάδου Ο συνολικός κύκλος εργασιών του κλάδου των φαρμακευτικών εταιριών ανήλθε στα 7,88 δις ευρώ το 2007 έναντι 6,17% το 2006. Τα 6,36 δις ευρώ αφορούν σε πωλήσεις σε φαρμακεία και φαρμακαποθήκες και το υπόλοιπο σε πωλήσεις απευθείας σε νοσοκομεία. Συνεπώς η αύξηση άγγιξε το αστρονομικό 27,7% σαν αποτέλεσμα, κατά βάση, της υποκατάστασης φθηνών και εν πολλοίς δοκιμασμένων φαρμάκων από νεώτερα, καινοτόμα αλλά χαμηλής εμπειρίας φάρμακα που επιβαρύνει δυσβάσταχτα τα ασφαλιστικά ταμεία. Για το έτος 2008 και συγκεκριμένα το πρώτο εξάμηνο συνεχίσθηκε η αύξηση της δαπάνης αν και με μειωμένους ρυθμούς αγγίζοντας τα 4,05 δις και πραγματοποιώντας μεγέθυνση 9,9% σε σχέση με το τρίμηνο του 2007. Μια χρηματοοικονομική σύνοψη ενός δείγματος 150 εταιριών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα15 9 στις 10 μελετώμενες εταιρίες παρουσίασαν βελτίωση στον κύκλο εργασιών τους το 2007 σε σχέση με το 2006. Το αποτέλεσμα είναι η μέση μεταβολή του δείγματος να αγγίξει το εντυπωσιακό 17%. Ειδικότερα τα κέρδη προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων (ΚΠΦΤΑ) ανέβηκαν κατά 22%, ενώ τα κέρδη προ φόρων (ΚΠΦ) κατά 18,4%. Είναι λογικό αυτό να δείχνει βελτιωμένη σχέση στο περιθώριο λειτουργικών κερδών όπου έφτασε το 8,4% έναντι 6,8% το 2007, ενώ το περιθώριο κερδών προ φόρων σε 4,3% έναντι 2,9% το 2006. Το περιθώριο μεικτής κερδοφορίας παρουσίασε βελτίωση μιας ποσοστιαίας μονάδας και διαμορφώθηκε σε 34,7%. 14 Η ει^ιαί, (2008), διαθέσιμο στο, http://www.hellastat.com/resources/industry 8ηαρ5ΐιοΐ5 GR.pdf 151ιΚρ:/Α\^ι^ν.5ί66 Γ/ηοά6/583 11

Στους πίνακες και τα διαγράμματα που ακολουθούν φαίνονται συνοπτικά στοιχεία αναφορικά με τις κερδοφόρες και ζημιογόνες επιχειρήσεις, βασικούς δείκτες και βασικούς αριθμοδείκτες τους. Πίνακας 2.1 Ταξινόμηση εταιρειών βάσει κύκλου εργασιών Π λ ή θ ο ς ετ α ιρ ειώ ν 150 Άνω των 10 εκ. ευρώ 64 Από 3 έως 10 εκ. ευρώ 38 Από 1 έως 3 εκ. ευρώ 22 Κάτω από 1 εκ. ευρώ 16 Πηγή: Ηβ11α$ίαί 70 64 Πλήθος εταιρειών ΆνωιωνΙΟεκ. Από3έως10εκ. Από1έως3εκ. Κάχωακόΐεκ. ευρώ ευρώ ευρώ ευρώ Διάγραμμα 2.1 Ταξινόμηση εταιρειών βάσει κύκλου εργασιών Από το διάγραμμα 2.1 βλέπουμε ότι οι περισσότερες επιχειρήσεις, περίπου το 43%, έχουν κύκλο εργασιών πάνω από 10 εκατομμύρια ευρώ, ενώ ένα 25% έχει τζίρο μεταξύ 3-10 εκατομμυρίων ευρώ. 12

Πίνακας 2.2 Κερδοφόρες - Ζημιογόνες Εταιρείες Κερδοφόρες 112 Αύξηση 76 Μείωση 24 Από ζημίες 12 Ζημιογόνες 34 Αύξηση 11 Μείωση 14 Από κέρδη 9 Πηγή: ΗβΙΙαςίαί Κερδοφόρες 70 60 ι Αύξηση Μείωση Από ζημίες Διάγραμμα 2.2 Κερδοφόρες Εταιρείες 13

Ζημιογόνες Διάγραμμα 2.3 Ζημιογόνες Εταιρείες Από τα διαγράμματα 2.2 και 2.3 βλέπουμε ότι οι κερδοφόρες επιχειρήσεις είναι 112. Από αυτές, το 68% έχουν βελτιώσει την κερδοφορία τους, ενώ το 10% ήταν τις προηγούμενες χρονιές ζημιογόνες. Οι ζημιογόνες επιχειρήσεις είναι 34. Από αυτές, το 41% έχουν βελτιώσει τα αποτελέσματά τους, ενώ το 26% ήταν κερδοφόρες τις προηγούμενες χρονιές. Πίνακας 2.3 Βασικά μεγέθη εταιριών Βασικά Μεγέθη Φαρμακευτικές Εταιρίες 2007 Μέση τιμή στην Οικονομία 2007 Αύξηση Πωλήσεων 127(90,7% δείγματος) 66,5% Μείωση Πωλήσεων 13(9,7% δείγματος) 33,5% Μέση μεταβολή Πωλήσεων 17,0% 7,5% Μέση μεταβολή Κερδών 35,6% 13,6% Πηγή: ΗείΙαίΙαΙ Από τον πίνακα 2.3 διακρίνουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των φαρμακευτικών επιχειρήσεων πέτυχε αύξηση των πωλήσεων, ενώ ο μέσος όρος πωλήσεων και των κερδών των επιχειρήσεων αυτών είναι μεγαλύτερος από αυτόν της οικονομίας. 14

Πίνακας 2.4 Βασικοί αριθμοδείκτες εταιριών Βασικοί αριθμοδείκτες Φαρμακευτικές Εταιρείες Μέση τιμή στην Οικονομία 2007 τάση 2007 τάση Ξένα προς ίδια κεφάλαια 3,43-1,30 - Κυκλοφ. Ενεργητικό 1,07 + 0,73 + Γενική Ρευστότητα 1,28 + 1,30 + Περιθώριο ΚΠΤΦΑ 8,2% + 9,8% + Καθαρό Περιθώριο 4,3% + 2,8% + Απόδοση Ιδίων Κεφαλαίων 21,7% + 4,7% + Πηγή: ΗβΙΙαβίαί Από τον πίνακα 2.4 διακρίνουμε ότι οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις έχουν στους βασικούς τους αριθμοδείκτες, τιμές μεγαλύτερες από αυτές της οικονομίας. 2.2 Ανταγωνισμός στις Φαρμακευτικές Εταιρίες16 Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται πολλές τόσο εγχώριες όσο και πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες. Μια κατάταξη των 25 σημαντικότερων εταιριών του κλάδου που έχουν και την μεγάλη πλειοψηφία του μεριδίου της φαρμακευτικής αγοράς, κοντά περίπου στο 80%, φαίνεται παρακάτω: 16 Βίτσου, (2009). 15

Πίνακας 2.5 Κατάταξη φαρμακευτικών εταιριών PFIZER 419.203 7,62% SANOFI AVENTIS 387.990 7,05% ΒΙΑΝΕΞ 323.011 5,87% NOVARTIS 319.155 5,80% ROCHE 287.206 5,22% GLAXOSMITHKLINE 272.727 4,96% BOEHRINGER INGELHEIM 261.474 4,75% ASTRAZENECA 260.541 4,73% JANSSEN - CILAG 236.516 4,30% ΓΕΝΕΣΙΣ 220.217 4,00% BAYER 179.166 3,26% ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ ΛΙΛΛΥ 178.505 3,24% ABBOTT 158.716 2,88% ΓΕΡΟΛΥΜΑΤΟΣ 154.736 2,81% BRISTOL MYERS SQUIBB 145.326 2,64% WYETH 131.090 2,38% SCHERING-PLOUGH 118.267 2,15% ELPEN 104.808 1,90% ΦΑΜΑΡ 88.407 1,61% DEMO 78.137 1,42% CANA 55.557 1,01% BAXTER 53.545 0,97% LUNDBECK 48.071 0,87% GALENICA 46.657 0,85% ΣΕΡΒΙΕ 46.513 0,85% Πηγή : ΙΟΒΕ 2009 Τα ποσά αυτά αφορούν πωλήσεις τόσο φαρμακευτικών όσο και παραφαρμακευτικών ή ιατροτεχνολογικών προϊόντων ενώ περιλαμβάνουν το σύνολο των πωλήσεων τόσο προς φαρμακαποθήκες όσο και προς φαρμακεία και νοσοκομεία. Πρωτεύουσα θέση κατέχει η εταιρία Ρίίζετ με πωλήσεις 419.203 εκατομμύρια ευρώ και καθαρά κέρδη 44,4 εκατομμύρια ευρώ, σημαντικά αυξημένα έναντι του 2006 16

όπου κινήθηκαν στα 24,5 εκατομμύρια ευρώ. Στην δεύτερη θέση βρίσκεται το αποτέλεσμα της συγχώνευσης δύο εταιριών, η Βαηοίί-Ανεηίίε, με κύκλο εργασιών 387.990 εκατομμύρια ευρώ, αλλά σαφώς καλύτερο κλάσμα κερδών προς πωλήσεων, με αποτέλεσμα τα καθαρά κέρδη να βρίσκονται ψηλότερα από την Ρίϊζετ στα 54 εκατομμύρια ευρώ. Τρίτη κατά σειρά είναι και η μόνη ελληνική εταιρία σε τόσο υψηλή θέση και η μόνη πάλι στην πρώτη δεκάδα, η Βιανέξ. Ο κύκλος των εργασιών της έφτασε τα 323.011 εκατομμύρια ευρώ και κέρδη 64,4 εκατομμύρια ευρώ. Είναι προφανές ότι έχει τον καλύτερο δείκτη καθαρών κερδών προς πωλήσεις από τις προηγούμενες εταιρίες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για να φτάσουμε σε ένα ποσοστό κάλυψης της φαρμακευτικής αγοράς σε όρους πωλήσεων φαρμακευτικών προϊόντων άνω του 95% πρέπει να συνυπολογίσουμε τις πωλήσεις 94 εταιριών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Συνεπώς ο κλάδος εμφανίζει μεγάλη συγκεντροποίηση. Αν εξειδικεύσουμε τα στοιχεία μας στο χώρο του φαρμακείου στους δύο τομείς, πρώτο του μεριδίου στις πωλήσεις του φαρμακείου που κατέχει κάθε εταιρία και δεύτερο στο μερίδιο εμπορικών σημάτων κάθε εταιρίας στον χώρο του φαρμακείου παίρνουμε τους δύο παρακάτω πίνακες. Εδώ όπως είναι φανερό τα δεδομένα τροποποιούνται. 17

Πίνακας 2.6 Μερίδια αγοράς 15 πρώτων εταιριών στα φαρμακεία, 2008 Μ ερίδιο εταιριώ ν (corporate) 2008 Μ ερίδιο εμπορικών σημάτων (manufactures) 2008 PFIZER 8,5% PFIZER 7,62% SANOFI AVENTIS 8,3% SANOFI AVENTIS 7,05% NOVARTIS 7,5% NOVARTIS 5,87% ΒΙΑΝΕΞ 6,7% ASTRAZENECA 5,80% ASTRAZENECA 5,6% GLAXOSMITHKLINE 5,22% GLAXOSMITHKLINE 4,9% MERCK SHARP DOHME 4,96% ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ ΛΙΛΛΥ 3,9% ΦΑΡΜΑΣΕΡΒ ΛΙΛΛΥ 3,4% BRISTOL MYERS 3,4% BOEHRINGER 3,0% SQUIBB INGELHEIM BOEHRINGER 3,0% BRISTOL MYERS 2,8% INGELHEIM SQUIBB ELPEN 2,9% WYETH 2,8% WYETH 2,9% JANSSEN CILAG 2,8% JANSSEN - CILAG 2,8% ABBOTT 2,7% ROCHE 2,7% ROCHE PHARMA 2,5% ABBOTT 2,6% ELPEN 2,3% Πηγή: ΙΟΒΕ 2009 Η εταιρία Pfizer διατηρεί την ηγετική της θέση τόσο σε επίπεδο μεριδίου στα φαρμακεία όσο και σε επίπεδο εμπορικών σημάτων. Επίσης και η Sanofi-Aventis διατηρεί την δεύτερη θέση. Στην τρίτη όμως θέση και τις δύο φορές περνάει η εταιρία Novartis. Συνολικά αν μελετήσουμε τα στοιχεία οι 20 πρώτες εταιρίες κατέχουν το 74,2% της αγοράς το 2008 έναντι 75,2% το 2007 ενώ οι 15 κατασκευαστές (manufactures) κατέχουν το 62,6% το 2008 της αγοράς έναντι 64,5% το 2007. Στα διαγράμματα που ακολουθούν συγκεντροποιούνται τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν για τις 20 πρώτες εταιρίες τόσο αναφορικά με τον κύκλο εργασιών όσο και αναφορικά με τα καθαρά κέρδη συγκριτικά για τα έτη 2006-2007. 18

2006-2007 (εκατ. ) Πηγή: ΙΟΒΕ Διάγραμμα 2.5 Κατάταξη Φαρμακευτικών επιχειρήσεων με βάση τα κεθαρά κέρδη 2006-2007 (εκατ. ) Παρατηρούμε στο διάγραμμα 2.4 ότι, παρότι όλες οι εταιρίες, με την εξαίρεση της BOEHRINGER INGELHEIM παρουσίασαν αύξηση του κύκλου εργασιών το 2007 έναντι του 2006, εντούτοις δεν παρουσίασαν όλες, με βάση το διάγραμμα 2.5, 19

αύξηση των καθαρών κερδών τους. Ορισμένες δε εμφάνισαν, όπως η Ρίϊζετ που προαναφέρθηκε, ανισότιμη αύξηση των καθαρών κερδών έναντι της αύξησης των πωλήσεων. Πηγή: ΙΟΒΕ Διάγραμμα 2.6 Ανισοκατανομή κύκλου εργασιών στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις Στο διάγραμμα 2.6 εμφανίζεται ένα δεδομένο το οποίο είχαμε ήδη αναφέρει. Μόλις το 10% των μεγαλύτερων βάσει κύκλου εργασιών εταιριών κατέχει σχεδόν το 50% της φαρμακευτικής αγοράς. Αντίστροφα το μικρότερο 50% των εταιριών πραγματοποιεί ένα 6,3% του συνόλου των πωλήσεων στην ελληνική αγορά. Είναι λογικό λοιπόν το διατυπωθέν συμπέρασμα ότι η ελληνική αγορά εμφανίζει μεγάλη συγκέντρωση. 20

30% - 25% - 20% - 15% - 10% - 5% - 0% - PHZER ΒίΑΜΞΞ 5.6% 5.7% 6,8% 7,4% 2007 msanor AVENTIS NOVARTIS Πηγή: ΙΟΒΕ Διάγραμμα 2.7 Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς (CR4) Πηγή: ΙΟΒΕ Διάγραμμα 2.8 Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς (014) Τελευταίος δείκτης είναι ο 0114 που και αυτός αποτελεί ένα μέτρο εκτίμησης του βαθμού συγκέντρωσης της αγοράς στην Ελλάδα. Αυτός Λαμβάνει υπόψη του τις τέσσερις πρώτες εταιρίες με τον μεγαλύτερο κύκλο εργασιών. Εδώ βλέπουμε ότι το 2007 οι τέσσερις πρώτες εταιρίες κατείχαν το 25,6% της συνολικής ελληνικής αγοράς έναντι του ελάχιστα μεγαλύτερου 26,5% το 2006. Στα διαγράμματα 2.7 και 2.8 φαίνεται ότι οι τρεις πρώτες εταιρίες κράτησαν την θέση τους το 2006-2007 ενώ στην 21

τέταρτη θέση έγινε μια αλλαγή. Η Roche υποσκελίστηκε από την Novartis το 2007 η οποία έκανε άλμα από την έκτη θέση το 2006 στην τέταρτη το 2007. Μέρος του ανταγωνισμού είναι και η αθέμιτη δυστυχώς πλευρά του. Σε προκαταρκτική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαπιστώνεται ότι θα είχαν εξοικονομηθεί 3 δισεκατομμύρια ευρώ σε 17 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ένα δειγματοληπτικό εύρος φαρμάκων αν είχαν εισαχθεί άμεσα στην κυκλοφορία τα αντίστοιχα γενόσημα φάρμακα. Ειδικά αναφέρεται ότι παρατηρήθηκαν φαινόμενα καθυστέρησης εισόδου στην φαρμακευτική αγορά μιας χώρας ανταγωνιστικών φαρμάκων των πρωτοτύπων μέσα από αθέμιτες πρακτικές. Ορισμένες αναφέρονται παρακάτω: 1. πολλαπλές αιτήσεις έκδοσης διπλώματος ευρεσιτεχνίας για το ίδιο φάρμακο (που ενίοτε αποκαλούνται δέσμες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας) 2. η κίνηση δικαστικών διαδικασιών για διαφορές και αντιδικίες 3. η σύναψη συμφωνιών για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίζεται η είσοδος στην αγορά εταιρειών γενοσήμων φαρμάκων 4. οι παρεμβάσεις στις εθνικές αρχές όποτε οι εταιρείες γενοσήμων φαρμάκων 18 ζητούν κανονιστικές εγκρίσεις. 1718 17 γενόσημο φάρμακο ορίζεται «ένα φάρμακο με την ίδια ποιοτική και ποσοτική σύνθεση σε δραστικές ουσίες και την ίδια φαρμακευτική μορφή με το φάρμακο αναφοράς (και του οποίου η βιοϊσοδυναμία με το φάρμακο αναφοράς έχει αποδειχθεί βάσει των καταλλήλων μελετών βιοδιαθεσιμότητας)». Νταουσάνη, (2010). 18 ΙΡ/08/1829, (2008), διαθέσιμο Ημ:ρ://6ΐιι ορ3.6ΐι/γ3ρί(1/ργ655ΐΐ6ΐ63565α(:ιίοη άο?γ6ί6γ6η 6:=ΙΡ/Ό8/1829&ίοπτ)3ΐ=ΗΤΜΕ&3 6ά=1&ΐ3η ΐι 3 6 = Ε ί& 1 1 ΐΙ^ 3 η 0356= 611 22

2.3 Διαχρονική παρουσίαση των πωλήσεων φαρμάκων19 Οι πωλήσεις φαρμάκων εμφανίζονται συνήθως με όρους αξίας. Αφορούν λοιπόν πωλήσεις στην τιμή που αυτές φεύγουν από την πύλη του εργοστασίου και ονομάζονται ex-factory τιμές στην τρέχουσα φαρμακευτική ορολογία. Αυτό επιτρέπει την καλύτερη εκτίμηση των όρων της αγοράς καθότι η εκτίμησης της λιανικής πώλησης φαρμάκων θα συμπεριελάμβανε και τις παράλληλες εξαγωγές, οι οποίες βαίνουν και σταθερά αυξανόμενες, παρουσιάζοντας μια πλήρως διογκωμένη εικόνα της ελληνικής αγοράς. Στον πίνακα που ακολουθεί εμφανίζονται οι πωλήσεις των φαρμακευτικών εταιριών προς νοσοκομεία και αποθήκες για ένα μεγάλο διάστημα της δεκαετίας του 2010. Με τον αρκτικόλεξο Μ.Ε.Ρ.Μ. συμβολίζεται ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής των πωλήσεων την περίοδο 2000-2007. Ειδικότερα αναφέρεται ότι την περίοδο 2006-2007 ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής των πωλήσεων ανήλθε στο αστρονομικό 29,7%, διασαλεύοντας έτσι τον μέσο όρο με μια ακραία τιμή και ανεβάζοντας την περίοδο 2000-2007 στο 17,5%. Η εξήγηση για αυτό το φαινόμενο είναι η είσοδος στην ελληνική αγορά πολλών νέων φαρμάκων καθότι για ενάμιση χρόνο παρέμενε σε εκκρεμότητα η έκδοση καινούργιου δελτίου τιμών φαρμάκων με αποτέλεσμα την αναστολή εισόδου τους στην ελληνική αγορά. 19 ΙΟΒΕ, (2009). 23

Πίνακας 2.7 Πωλήσεις φαρμακευτικών εταιρειών Έτος Νοσοκομειακά Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες Σύνολο 2000 423.274 1.358.873 1.782.147 2001 522.504 1.652.265 2.174.769 2002 626.286 1.983.592 2.609.878 2003 767.984 2.252.925 3.020.909 2004 837.497 2.638.165 3.475.662 2005 921.387 2.907.646 3.829.033 2006 1013.651 3.230.493 4.244.145 2007 1514.281 3.988.636 5.502.917 ΜΕΡΜ 20% 16,6% 17,5% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 Στον πίνακα και το διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η σχέση ανάμεσα στις πωλήσεις προς νοσοκομεία και τις πωλήσεις προς Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες. Παρατηρούμε ότι εν πολλοίς η σχέση παραμένει διαχρονικά σταθερή. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2007 για τους λόγος που αναφέραμε. Πίνακας 2.8 Μερίδια πωλήσεων προς Νοσοκομεία και Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες Έτος Μερίδιο Νοσοκομειακά Μερίδιο Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες 2000 23,8% 76,2% 2001 24% 76% 2002 24% 76% 2003 25,4% 74,6% 2004 24,1% 75,9% 2005 24,1% 75,9% 2006 23,9% 76,1% 2007 27,5% 72,5% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 24

90,00% 80,00% 76.20% 76% 76% 74.60% 79.90%78,90%76.10% Β Β Λ 72,50% 70,00% I 60,00% 50,00% 13 Μερίδιο Νοσοκομειακά 40.00% 30,00% 23,δ )% 24% η! 20,00% 24( I Κ I 25 4-24,11%24,1 )ι> ί23,9.27^ I Μερίδιο Φαρμακεία /Φαρμακαποθήκες 10,00% 0,00% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Διάγραμμα 2.9 Μερίδια πωλήσεων προς Νοσοκομεία και Φαρμακεία / Φαρμακαποθήκες Η εξέλιξη της σχέσης πρωτοτύπων - ουσιωδώς ομοίων φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 2.9 Μερίδια αγοράς Έτος Πρωτότυπα Φάρμακα Ουσιωδώς Όμοια Φάρμακα 2004 90% 10% 2005 89% 11% 2006 89% 11% 2007 87% 13% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 25

Διάγραμμα 2.10 Μερίδια αγοράς Τα μερίδια αγοράς ανάμεσα σε πρωτότυπα φάρμακα και αντίγραφα - γενόσημα είναι σαφώς μονομερώς μοιρασμένα με τα πρωτότυπα να καλύπτουν το 2007 το 87% της ελληνικής αγοράς έναντι των ουσιωδώς ομοίων αντιγράφων που κινήθηκαν στο 13%. Η φαρμακευτική αγορά περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό σκευασμάτων. Οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν κάνει κατηγοριοποίηση των εν λόγω σκευασμάτων ανάλογα με την θεραπευτική κατηγορία και το σύστημα του οργανισμού που αφορούν. Ο σκοπός αυτός δεν είναι αποκλειστικά σχολαστικός αλλά αφορά την στόχευση κάθε εταιρίας. Υπάρχουν θεραπευτικές κατηγορίες που εμφανίζουν πολύ μεγάλα μερίδια αγοράς στην συνολική αγορά φαρμάκου. Διαχρονικά οι τέσσερις πρώτες κατηγορίες όπου εμφανίζουν και τα μεγαλύτερα μερίδια πωλήσεων σε αξίες φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα. 26

Πίνακας 2.10 Κατηγοριοποίηση σκευασμάτων Έτος Καρδιαγγειακές Κεντρικό Νευρικό Πεπτική Οδός Μεταβολισμός Παθήσεις Σύστημα 2004 23% 15% 14% 14% 2005 24% 15,7% 13% 13% 2006 24% 16% 16% 14% 2007 24% 16% 16% 12,6% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 2.4 Διαχρονική Παραγωγή Φαρμάκων στην Ελλάδα Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της παραγωγής φαρμάκων στην Ελλάδα βρίσκεται στο 11,1% την περίοδο 2000-2007. Ειδικά για το 2007 παρατηρήθηκε μείωση της παραγωγής κατά 1%. Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει διαχρονικά τα στοιχεία. Πίνακας 2.11 Παραγωγή Φαρμάκου στην Ελλάδα σε εκ. ευρώ Έτος Παραγωγή Φαρμάκων 2000 337 2001 372 2002 431 2003 450 2004 515 2005 677 2006 711 2007 704 Πηγή: ΙΟΒΕ. 2009 Τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην παραγωγή φαρμάκων με κύριο πρόβλημα αυτό των κεφαλαίων κίνησης, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. 27

Πίνακας 2.12 Προβλήματα παραγωγής φαρμάκων Έτος Ανεπάρκεια Κεφαλαίων Ανεπάρκεια Εργατικού Ανεπάρκεια Ζήτησης Ανεπάρκεια Κεφαλαιουχικού Άλλοι Λόγοι Κίνησης Δυναμικού Εξοπλισμού 2005 55% 20% 14% 9% 2% 2006 47% 29% 14% 6% 4% 2007 42% 26% 20% 7% 5% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 Επίσης οι εταιρίες που εμφανίζουν κάποιο από τα προαναφερθέντα προβλήματα σε σχέση με αυτές που δηλώνουν ότι δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα παραγωγής φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2.13 Κατανομή εταιρειών Έτος Μη προβληματικές Εταιρίες Προβληματικές Εταιρίες 2005 75% 25% 2006 70% 30% 2007 72% 28% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 Ένας χρήσιμος δείκτης για την μέτρηση του ποσοστού χρησιμοποίησης του εργοστασιακού δυναμικού στις βιομηχανίες γενικά και στην περίπτωσή μας στις φαρμακευτικές εταιρίες είναι ο δείκτης παραγωγικής δυναμικότητας ενός ολόκληρου κλάδου. Όταν το ποσοστό αυτό αγγίξει το 100% σημαίνει ότι μια βιομηχανία αδυνατεί να αυξήσει περαιτέρω την παραγωγή της απλά και μόνο με αύξηση ου χρόνου εργασίας ή με περισσότερες βάρδιες και υπερωριακή απασχόληση. Συνεπώς μοναδική δυνατότητα θα ήταν η επέκταση του εργοστασιακού δυναμικού με εκ νέου επενδύσεις σε μηχανήματα και κτιριακές υποδομές. Για την περίοδο 2000-2004 ο δείκτης χρησιμοποίησης του εργοστασιακού δυναμικού για τις εν Ελλάδι φαρμακοβιομηχανίες κυμαίνεται σε μεγάλο εύρος μεταξύ 70% και 93%. Την περίοδο 2004-2007 ο εν λόγω δείκτης μεσοσταθμικά 28

βρίσκεται στα 82,2% εμφανώς υψηλότερος από τον δείκτης της βιομηχανίας συνολικά εν Ελλάδι ο οποίος και διαμορφώθηκε στα 75,9%. 2.5 Απασχόληση στις φαρμακευτικές εταιρίες Στην τελευταία ετήσια έκθεση για την Αγορά Φαρμάκου του ΙΟΒΕ παρατίθενται στοιχεία αναφορικά με την απασχόληση στον κλάδο των φαρμακευτικών εταιριών του έτους 2006. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πιο πρόσφατα στοιχεία για το θέμα αυτό. Θα ακολουθήσει παρουσίαση των στοιχείων που μπόρεσαν να συλλεχτούν για τα έτη 2006 και πριν. Το 2006 στην παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων απασχολήθηκαν 5.726 εργαζόμενοι. Σε σχέση με το 2003 αυτό συνιστά μια αύξηση της τάξεως του 22,7%. Σαν ποσοστό απασχολούμενων στην χημική βιομηχανία οι εμπλεκόμενοι στην παραγωγή φαρμάκου αποτελούν το 35,7% των εργαζομένων του κλάδου, μια ισχυρή συνεπώς παρουσία. Πέραν από το τομέα της παραγωγής η απασχόληση συνολικά στον τομέα των εταιριών φαρμάκου φτάνει τις 13,5 χιλιάδες υπαλλήλους. Είναι ενδεικτικό ότι παρουσιάζει αύξηση την τελευταία εξαετία σε σχέση προς άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας όπου η απασχόληση είναι κυρίως στάσιμη. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης είναι θετικός, όπως προαναφέρθηκε, και φτάνει το 4,8%. Το στοιχείο αυτό προέρχεται από μελέτη του ΙΟΒΕ που αφορά 41 εταιρίες με δραστηριότητα, εμπορική ή παρασκευαστική στον χώρο του φαρμάκου, που καλύπτει το 73% της αγοράς φαρμάκου στην Ελλάδα σε όρους κύκλου εργασιών. Η κατανομή του προσωπικού είναι δυσανάλογα μεγάλη στο τμήμα των πωλήσεων το οποίο και αγγίζει το 50%, ενώ το 1/5 των απασχολούμενων βρίσκονται στον τομέα της διοίκησης. Οι ίδιες οι επιχειρήσεις δείχνουν ιδιαίτερα ικανοποιημένες από το επίπεδο κατάρτισης του προσωπικού τους καθότι στις κλίμακες λαμβάνουν τιμές από πολύ ικανοποιημένες, αρκετά ικανοποιημένες ή απλά ικανοποιημένες. Αυτό σημαίνει ότι καμία εταιρία δεν δηλώνει λίγο ή καθόλου ικανοποιημένη από το 29

υπαλληλικό της προσωπικό αναφορικά με το θέμα της κατάρτισης. Το υπαλληλικό μίγμα ανάλογα με τις ειδικότητες και τα πτυχία που κατέχουν οι εργαζόμενοι καθώς και ο τρόπος κατανομής τους στις διάφορες επιμέρους δραστηριότητες κάθε εταιρίας (π.χ. παραγωγή, πωλήσεις, marketing, έρευνα κτλ) φαίνεται παρακάτω. Πίνακας 2.14 Ποσοστό υπαλλήλων ανά επίπεδο εκπαίδευσης Ανώτατη Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη Πανεπιστη μιακή Τεχνολογική 46,5% 10,2% 7,7% 32% 4,6% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 50,00% 45.00% 40.00% 35.00% 30.00% 25,00% 20.00% 46,50% 32% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Ανώτατη Πανεπιστημιακή 10,20% Ανώταιη Τεχνολογική 7,70% Ανώτερη Μέση Κατώτερη Διάγραμμα 2.11 Ποσοστό υπαλλήλων ανά επίπεδο εκπαίδευσης Από το διάγραμμα 2.11 βλέπουμε ότι η πλειοψηφία των απασχολούμενων στις φαρμακευτικές εταιρίες, έχει λάβει ανώτατη πανεπιστημιακή και τεχνολογική εκπαίδευση. Πίνακας 2.15 Κατανομή Υπαλλήλων Ανώτατης Εκπαίδευσης ανά ειδικότητα νοκευτικκησting Χημεία Βιολογία Φαρμα Διοί Marke Τεχνική Γεωπονικμεία Ιατρική Βιοχη Φυσική Εκπαί δευση % 15,5% 9,8% 9,5% 7,8% 7,1% 5,5% 3,3% 2,8% 2% 1,8% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 30

Διάγραμμα 2.12 Κατανομή Υπαλλήλων Ανώτατης Εκπαίδευσης ανά ειδικότητα Από το διάγραμμα 2.12 βλέπουμε ότι τα αντικείμενα ειδίκευσης των απασχολούμενων στις φαρμακευτικές εταιρίες, που συναντώνται τις περισσότερες φορές είναι αυτά των Οικονομικών και της Χημείας. Πίνακας 2.16 Ποσοστιαία Κατανομή Υπαλλήλων ανά Τμήμα Πωλήσεις 47,9% Παραγωγή- Διανομή - Συσκευασία 13,7% Υποστηρικτικές Υπηρεσίες 12,4% Marketing 5,6% Διοίκηση 5,2% Ιατρικό Τμήμα 3,6% Regulatory 1,7% Άλλο 9,8% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 31

47,90% 13,70% 12,40% 1 ] 5,60% 5,20% 3,60% 1,70%... Η.. Β... Β... 9,80% Διάγραμμα 2.13 Ποσοστιαία Κατανομή Υπαλλήλων ανά Τμήμα Σύμφωνα με το διάγραμμα 2.13 σχεδόν το μισό προσωπικό των φαρμακευτικών εταιριών απασχολείται στις Πωλήσεις, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα απασχολούν το άλλο μισό του προσωπικού. 32

Κεφάλαιο 3 Χρηματοοικονομική Ανάλυση Φαρμακευτικής Αγοράς Ελλάδος Η μελέτη της χρηματοοικονομικής ανάλυσης της Φαρμακευτικής Αγοράς Ελλάδος θα βασιστεί στα επίσημα στοιχεία που δημοσιεύει κάθε χρόνο το ΙΟΒΕ. Για την μελέτη αυτή θα χρησιμοποιηθούν οι αριθμοδείκτες που προτείνει ο ΙΟΒΕ. Κρίνεται σκόπιμο για την καλύτερη ανάλυση των δεικτών να προηγηθεί ένα συνοπτικό κεφάλαιο αποκλειστικά ορισμών αυτών των δεικτών για να είναι ευχερέστερη η κατανόησή τους. Όπου χρειάζεται πέραν του ορισμού θα επιχειρηθεί να διευκρινιστεί και η σκοπιμότητα και χρήση αυτών των αριθμοδεικτών. Πριν από τις έννοιες των αριθμοδεικτών θα ορίσουμε σε ένα προστάδιο ορισμένες βασικές έννοιες. 3.1 Ορισμός Ιδίων Κεφαλαίων Ίδια κεφάλαια είναι20: Τα κεφάλαια (σε χρήμα και είδος) που εισφέρουν οι φορείς στην επιχείρηση, κατά την ίδρυση της ή και αργότερα κατά τη διάρκεια της παραγωγικής της ζωής. Τα αποθεματικά, δηλαδή τα κέρδη που δεν διανέμονται στους φορείς της επιχείρησης, αλλά παρακρατούνται σ' αυτή (παρακρατηθέντα / αδιανέμητα κέρδη). Τα κεφάλαια (σε χρήμα και είδος) που χορηγούν δωρεάν στην επιχείρηση διάφοροι τρίτοι, χωρίς να αποκτούν την ιδιότητα του φορέα. 20 http://www.euretirio.com/201ο/οό/ίώα-ιίείαιαία.ιπηιι 33

Οι υποχρεώσεις της ατομικής επιχείρησης προς τον φορέα της. Το κύριο χαρακτηριστικό των ιδίων κεφαλαίων είναι ότι δεν λήγουν σε προκαθορισμένο χρόνο. 3.2 Ορισμός Ενεργητικού Το άθροισμα των οικονομικών στοιχείων (κτίρια, εμπορεύματα, μεταφορικά μέσα, μετρητά, καταθέσεις, απαιτήσεις έναντι πελατών, κ.α) που βρίσκονται στην ιδιοκτησία κατά κυριότητα σε μία επιχείρηση. Θεωρείται ότι σε αυτά τα στοιχεία η τιμή τους μπορεί να αποτιμηθεί με ένα τρόπο αντικειμενικό και κατά συνέπεια να απεικονιστεί σε ένα ισολογισμό. Το ενεργητικό σε έναν ισολογισμό απαρτίζεται από τα εξής στοιχεία: 1. Οφειλόμενο κεφάλαιο (υπόλοιπο κεφαλαίου οφειλόμενο από τους μετόχους) 2. Έξοδα εγκαταστάσεως (έξοδα πολυετούς αποσβέσεως πχ έξοδα Ιδρύσεως της Επιχείρησης) 3. Πάγιο Ενεργητικό Ασώματες ακινητοποιήσεις (Σήματα, Λογισμικά κ.α.) Ενσώματες ακινητοποιήσεις (Κτίρια, Μηχανήματα κ.α.) Συμμετοχές και άλλες μακροπρόθεσμες απαιτήσεις 4. Αποσβέσεις 5. Κυκλοφορούν ενεργητικό Αποθέματα (Εμπορεύματα, Ύλες, Προϊόντα κ.α.) Απαιτήσεις (Υπόλοιπα Πελατών κ.α.) Χρεόγραφα Διαθέσιμα 34

6. Μεταβατικοί λογαριασμοί ενεργητικού (στοιχεία που αφορούν άλλες χρήσεις) 3.3 Ορισμός Μικτών Κερδών Εκμετάλλευσης Ισούνται με τις πωλήσεις όταν από αυτές αφαιρεθούν τα κόστη των πωληθέντων. Συνεπώς Μικτό κέρδος είναι τα έσοδα μείον το κόστος αγοράς, συναρμολόγησης ή απευθείας παραγωγής των πωλουμένων αγαθών. 3.4 Ορισμός Αριθμοδείκτη Ο αριθμοδείκτης απεικονίζει μια σχέση δύο μεγεθών. Αυτά τα μεγέθη συνδέονται λογικά μεταξύ τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να οδηγούν σε συμπεράσματα χρήσιμα στην χρηματοοικονομική ανάλυση. Είναι προφανές συνεπώς ότι η επιλογή των δύο ή περισσοτέρων μεγεθών που συνιστούν και τον αριθμοδείκτη δεν είναι τυχαία. Συνήθως ο αριθμοδείκτης παρουσιάζεται υπό την μορφή του λόγου ή της εκατοστιαίας αναλογίας21. 3.4.1 Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας 1. Οοισιιόζ δείκτη αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων Υπολογίζεται με τον λόγο καθαρών κερδών προς ίδια κεφάλαια. Δηλαδή ΚΑΘΑΡΑ ΚΕΡΔΗ χ 100% ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 21 Νιάρχου, (2004) 35

και αποτελεί ένα μέσο εκτίμησης της αποτελεσματικότητας της επιχείρησης να παράγει κέρδη μέσω των κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί, όπως εξηγήσαμε προηγουμένως, σε αυτήν από τους μετόχους. Μια ανοδική τάση του δείκτη είναι αυτό που επιθυμεί ο κάθε επενδυτής και φανερώνει αύξηση της αποδοτικότητας. Ο συγκεκριμένος δείκτης είναι πολύ χρήσιμος στους επενδυτές καθότι επιτρέπει να συγκριθεί η αποδοτικότητα των επενδεδυμένων κεφαλαίων σε μια επιχείρηση και συνεπώς την απόδοση που απολαμβάνει ένας επενδυτής από αυτή σε σύγκριση με άλλες μορφές επένδυσης που υπάρχουν στην αγορά. Εμφανίζεται επίσης και ως R.O.E = Return On Equity 2. Ορισμός δείκτη αποδοτικότητα Ενερνητικού Σε μια προσπάθεια να εκτιμηθεί η αποδοτικότητα μιας επιχείρησης και από την πλευρά των πιστωτών της, σε συνέχεια αυτής των μετόχων της που απεικονίζεται στην απόδοση ιδίων κεφαλαίων, κατασκευάζεται ο καινούργιος δείκτης. Ο δείκτης είναι επίσης χρήσιμος καθώς συγκρίνει την αποδοτικότητα δύο επιχειρήσεων που λειτουργούν με διαφορετικά επιτόκια στα κεφάλαια κίνησής τους. Ο δείκτης παρουσιάζεται υπό την μορφή του λόγου: ΚΑΘΑΡΑ ΚΕΡΔΗ x 100% ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ Εμφανίζεται επίσης και ως R.O.A. = Return On Assets r r 22 3. Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους Είναι ένας σημαντικός δείκτης καθότι οφείλει να είναι αρκετά υψηλός ώστε να επιτρέπει την κάλυψη των λειτουργικών και άλλων εξόδων μιας επιχείρησης ενώ πρέπει στο τέλος να αφήνει και μια ικανοποιητική απόδοση στους μετόχους επενδυτές τέτοια που να δικαιολογεί την επενδυτική τους επιλογή. Ορίζεται με τον πιο κάτω τύπο: 2 22 Κατσανίδης, (2005). 36

Μικτά κέρδη εκμετάλλευσης χ 100% Πωλήσεις 3.4.2 Οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΙί23 Πίνακας 3.1 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων 2007 39% 2006 38,1% 2005 36,2% 2004 36,4% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 2007 2006 2005 2004 Διάγραμμα 3.1 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων Από το διάγραμμα 3.1 βλέπουμε ότι η αποδοτικότητα των Ιδίων Κεφαλαίων των φαρμακευτικών επιχειρήσεων αυξάνεται την περίοδο 2004-2007. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται καλύτερα τα Ίδια Κεφάλαιά τους στην δημιουργία πωλήσεων. 23 ΙΟΒΕ 2007, 2008 και 2009 αντίστοιχα. 37

Πίνακας 3.2 Δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού 2007 9,43% 2006 10% 2005 10,2% 2004 8,6% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 2007 2006 2005 2004 Διάγραμμα 3.2 Δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού Από το διάγραμμα 3.2 βλέπουμε ότι η αποδοτικότητα του Ενεργητικού των φαρμακευτικών επιχειρήσεων αυξάνεται το 2005 σε σχέση με το 2004, από το 2006 όμως και μετά μειώνεται σταθερά. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις δεν εκμεταλλεύονται σωστά το Ενεργητικό τους στην δημιουργία πωλήσεων και ενδεχομένως να υπάρχει υπερεπένδυση κεφαλαίου. Πίνακας 3.3 Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους 2007 32,8% 2006 33,7% 2005 31,9% 2004 32,8% Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 38

34,00% 33,70% 33,50% 33,00% 32,80% 32,80% 32,50% 32,00% 31,90% 31,50% 31,00% 2007 2006 2005 2004 Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους Από το διάγραμμα 3.3 βλέπουμε ότι το Μικτό Κέρδος των φαρμακευτικών επιχειρήσεων είναι περίπου στο 32% την περίοδο 2004-2007. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις συγκρατούν το κόστος πωληθέντων σταθερό σε σχέση με τις Πωλήσεις. 3.4.3 Αριθμοδείκτες Ρευστότητας Απεικονίζουν την ικανότητα και δυνατότητα μιας επιχείρηση να καλύψει και να αποπληρώσει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της οποιασδήποτε μορφής π.χ. τόκοι, μερίσματα σε μετόχους, φόροι κτλ. Παράλληλα αποτελεί ένα δείκτη εκτίμησης της ικανότητας ανάληψης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών κάθε είδους και μικρής ή μεγάλης ικανότητας εξυπηρέτησης έναντι οποιαδήποτε ξαφνικού εξόδου. 1. Συνήθης ή Γενική Ρευστότητα Ορίζεται ως ο λόγος του κυκλοφορούντος ενεργητικού προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Αποτελεί ένα μέσο εκτίμησης της ασφάλειας που απολαμβάνουν οι πιστωτές μιας επιχείρησης έναντι των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεών της. 39

2. Άαεση ή Ειδική Ρευστότητα υποχρεώσεις. Είναι το άθροισμα των απαιτήσεων και του ταμείου προς τις βραχυπρόθεσμες 3. Ταμειακή Ρευστότητα Αποτελεί έναν δείκτη που μας πληροφορεί για το ποσοστό των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων που μπορούν να καλυφθούν από τα διαθέσιμα κεφάλαια που βρίσκονται στο ταμείο. Πίνακας 3.4 Οι αριθμοδείκτες ρευστότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ24 Γενική Ρευστότητα Ειδική Ρευστότητα Ταμειακή Ρευστότητα 2004 1,27 0,98 0,04 2005 1,36 0,97 0,09 2006 1,41 1,06 0,07 2007 1,43 1,10 0,07 Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 Από τον πίνακα 3.4 παρατηρούμε ότι η Ρευστότητα των φαρμακευτικών επιχειρήσεων αυξάνεται σταθερά σε όλη την περίοδο 2004-2007. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις μπορούν και εξοφλούν τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις τους χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. 24 ΙΟΒΕ 2007, 2008 και 2009 αντίστοιχα. 40

3.4.4 Αριθμοδείκτες Δραστηριότητας Ι.Μέση διάρκεια παραμονής αποθευ,άτων Είναι ένας δείκτης που μετράει χρόνο. Συγκεκριμένα υπολογίζει τον χρόνο που απαιτείται ώστε μια επιχείρηση να πουλήσει και να αντικαταστήσει τα αποθέματα της σε προϊόντα. Ο δείκτης έχει ως παράγοντα την κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων. Οι 365 ημέρες του ημερολογιακού έτους διαιρούνται με τον δείκτη κυκλοφοριακής ταχύτητας αποθεμάτων σύμφωνα με τον τύπο : Δείκτης διάρκειας παραμονής αποθεμάτων = 365 Κυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων 2. Μέση διάρκεια παραμονής απαιτήσεων Και αυτός ο δείκτης μετρά τον μέσο χρόνο για την είσπραξη μιας απαίτησης. Ο τύπος υπολογισμού του είναι: Μέση διάρκεια παραμονής απαιτήσεων = 365 Κυκλοφοριακή ταχύτητα απαιτήσεων 3. Μέση διάρκεια παραμονήα υποχρεώσεων Αποτελεί έναν εξειδικευμένο δείκτη που υποδεικνύει πόσες φορές μέσα σε μια ημερολογιακή χρήση ανανεώθηκαν οι πιστώσεις ή πόσες φορές το κόστος πωληθέντων καλύπτει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της επιχείρησης. Η σχέση δίνεται από τον τύπο Μέσο ύιι/ος βραγυπρόθεσιιων υποχρεώσεων χ 365 = X ημέρες Κόστος πωληθέντων 41

4. Ταγύτητα κυκλοφορίας Ενεργητικού Εκφράζει τον βαθμό χρήσεως του Ενεργητικού μιας επιχείρησης σε σχέση με τις πωλήσεις. Ένας υψηλός δείκτης υποδεικνύει μια εντατική χρήση των στοιχείων της επιχείρησης με σκοπό την επίτευξη πωλήσεων. Ουσιαστικά αποτελεί ένα δείκτη ελέγχου της πιθανότητας υπερεπένδυσης για την επίτευξη δεδομένου ύψους πωλήσεων. Ο τύπος δίνεται παρακάτω: Καθαρές Πωλήσεις (Asset turnover Ratio)------- -------- Σύνολο Ενεργητικού Καθαρές Πωλήσεις = Πωλήσεις - Επιστροφές - Εκπτώσεις 5. Ταγύτητα κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων Ουσιαστικά δείχνει τον βαθμό και την ένταση χρήσης των Ιδίων Κεφαλαίων για την επίτευξη δεδομένου ύψους πωλήσεων. Μια υψηλή τιμή αποδεικνύει εντατική χρήση των Ιδίων Κεφαλαίων και άρα χαμηλή εξάρτηση από δανειακά κεφάλαια. Ο τύπος φαίνεται παρακάτω:,... Καθαρές Πωλήσεις (Owner s Equity Turnover Ratio)---------- ----------- - 5 = X φορές Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων Πίνακας 3.5 Οι αριθμοδείκτες δραστηριότητας στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ25 Μέση διάρκεια παραμονής Ταχύτητα Κυκλοφορίας Έτος Αποθέματα Απαιτήσεις Υποχρεώσεις Ενεργητικό I. Κεφάλαια 2004 98,28 212,04 333,17 1,12 4,71 2005 93,07 147,28 240,15 1,42 5,15 2006 89,88 173,32 256,13 1,31 5,16 2007 97,34 204 294,07 1,14 4,73 Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 25 ΙΟΒΕ 2007, 2008 και 2009 αντίστοιχα. 42

Σύμφωνα με τον πίνακα 3.5, οι τιμές των δεικτών αποδοτικότητας βελτιώνονται για τις φαρμακευτικές εταιρίες το διάστημα 2004-2006. Η ταχύτητα των αποθεμάτων αυξάνεται, οι απαιτήσεις εισπράττονται ταχύτερα, οι υποχρεώσεις εξοφλούνται πιο τακτικά, ενώ το Ενεργητικό και τα Ίδια Κεφάλαια συμμετέχουν πιο πολύ στην δημιουργία εσόδων από πωλήσεις. Το 2007 όμως, οι αριθμοδείκτες υποχώρησαν σημαντικά, φτάνοντας στα επίπεδα προ τριετίας, δηλαδή του 2004. 3.4.5 Αριθμοδείκτες Διάρθρωσης Κεφαλαίων 1. Δείκτης κονιοποίησης Ενεργητικού Εκφράζει τη σχέση των παγίων στοιχείων ως προς το σύνολο του ενεργητικού. Ανάλογα με την τιμή που παίρνει ο δείκτης μπορούμε να διακρίνουμε επιχειρήσεις με ένταση πάγιων περιουσιακών στοιχείων και επιχειρήσεις με ένταση κυκλοφορούντος ενεργητικού. Η σχέση φαίνεται παρακάτω: Δείκτης Παγιοποίησης Περιουσίας = Πάγια Περιουσιακά Στοιχεία Σύνολο Ενεργητικού 2. Δανειακή Επιβάρυνση Ο δείκτης αυτός μετρά το σύνολο των υποχρεώσεων μιας επιχείρησης προς οποιονδήποτε, π.χ. μετόχους ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, σε σχέση με τα ίδια κεφάλαια μιας επιχείρησης. Δίνεται από τον τύπο: Δανειακή Επιβάρυνση = Σύνολο Υποχρεώσεων Ίδια Κεφάλαια 3. Δείκτης Δανειακής Πίεσης Προκύπτει ως λόγος του συνόλου των υποχρεώσεων προς το σύνολο του ενεργητικού και φαίνεται από τον τύπο: 43

Δείκτης Δανειακής Πίεσης = Σύνολο Υπογρεώσεων Σύνολο Ενεργητικού 4. Βαθαός Κάλυψης Παγίων Δυστυχώς το κείμενο του ΙΟΒΕ δεν αναφέρει αν πρόκειται για δείκτη βαθμού κάλυψης παγίων με ίδια κεφάλαια ή με μακροπρόθεσμα κεφάλαια. Ενδεικτικά θα παρουσιάσουμε και τους δύο τύπους: Βαθμός κάλυψης παγίων με ίδια κεφάλαια = Ίδια Κεφάλαια Καθαρά Πάγια Ως καθαρά πάγια αναφέρονται αυτά στα οποία έχουν αφαιρεθεί οι αποσβέσεις. Βαθμός κάλυψης παγίων με μακροπρόθεσμα κεφάλαια = Ίδια Κεφάλαια + Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις Καθαρά Πάγια 5. Αείκτηζ αποθεμάτων προς κυκλοφορούν ενεονητικό Αποτελεί μια σχέση ανάμεσα στα αποθέματα και το κυκλοφορούν ενεργητικό της εταιρίας. Δίνεται από τον λόγο: Αποθέματα Κυκλοφορούν Ενεργητικό 44

Πίνακας 3.6 Οι αριθμοδείκτες διάρθρωσης κεφαλαίων στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις βάσει ΙΟΒΕ16 Έτος Παγιοποίηση Ενεργητικού Δανειακή Πίεση Δανειακή Επιβάρυνση Αποθέματα/ Κυκλοφορούν Βαθμός Κάλυψης Παγίων Ενεργητικό 2004 11,52 0,76 3,21 0,23 2,06 2005 12,13 0,72 2,63 0,29 2,27 2006 11,39 0,75 2,95 0,25 2,22 2007 11,27 0,76 3,14 0,23 2,15 Πηγή: ΙΟΒΕ, 2009 Στον πίνακα 3.6 παρουσιάζεται η πορεία των αριθμοδεικτών διάρθρωσης κεφαλαίων για την τετραετία 2004-2007. Οι τιμές των δεικτών Παγιοποίηση ενεργητικού, Αποθεμάτων προς κυκλοφορούν ενεργητικό και Βαθμού κάλυψης παγίων αυξάνονται το 2005, όμως υποχωρούν το 2006 και 2007, φτάνοντας μάλιστα στα ίδια ή και χαμηλότερα επίπεδα από αυτά που είχαν το 2004. Αντιθέτως, οι τιμές των δεικτών Δανειακής πίεσης και Δανειακής επιβάρυνσης μειώνονται το 2005, όμως αυξάνονται το 2006 και 2007, φτάνοντας μάλιστα στα ίδια ή και λίγο χαμηλότερα επίπεδα από αυτά που είχαν το 2004. 26 ΙΟΒΕ 2007, 2008 και 2009 αντίστοιχα. 45

Κεφάλαιο 4 Η Βιανέξ 4.1 Ιστορία της Βιανέξ Η αφετηρία της ΒΙΑΝΕΞ ανάγεται στα 192427. Τότε ο Δημήτριος Γιαννακόπουλος, αντιλαμβανόμενος τις αλλαγές στην αγορά φαρμάκου παγκοσμίως και την περιθωριοποίηση της διαδικασίας παραγωγής φαρμάκων απευθείας από τους φαρμακοποιούς, δημιούργησε στην Αθήνα μια προσωπική εταιρία διάθεσης φαρμακευτικών προϊόντων. Ήταν ακριβώς η εποχή που τα πρώτα πατενταρισμένα και τυποποιημένα σκευάσματα φαρμάκων, υπό την μορφή των ιδιοσκευασμάτων (spécialités) έκαναν από εισαγωγή την εμφάνισή τους στην ελληνική αγορά. Πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι η εποχή ήταν δύσκολη λόγω των πρόσφατων βαλκανικών πολέμων και της ακόμη εγγύτερης μικρασιατικής καταστροφής. Από τα πρώτα βήματά της η εταιρία στέφτηκε με επιτυχία. Ακολούθησε λοιπόν η ταχύρρυθμη εισαγωγή φαρμάκων από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ο επόμενος μεγάλος σταθμός της εταιρίας είναι η ίδρυση της ομόρρυθμης εταιρείας ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ κατά το έτος 1951. Το εγχείρημα υπήρξε εξαιρετικά επιτυχές με αποτέλεσμα να επεκταθεί η δραστηριότητα της εταιρίας σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η ΦΑΡΜΑΓΙΑΝ απετέλεσε για χρόνια τον μονοπωλιακό αντιπρόσωπο πολυεθνικών φαρμακευτικών εταιριών με εδραιωμένες θέσεις παγκοσμίως όπως Jannsen, Roussel και Alcon. Ακολουθεί το έτος 1971 η προσαρμογή στις διεθνείς εταιρικές μορφές με μετατροπή της εταιρίας από προσωπική σε ανώνυμη εταιρία οπότε και λαμβάνει την σημερινή τελεσίδικη επωνυμία της. Έκτοτε η ΒΙΑΝΕΞ ακολούθησε αλματώδεις ρυθμούς αύξησης του κύκλου των εργασιών της ενώ παράλληλα εδραίωσε την εγχώρια της θέση αλλά και την διεθνή υστεροφημία της αναπτύσσοντας επιτυχείς και επικερδείς συνεργασίες με διεθνείς φαρμακευτικούς κολοσσούς όπως οι Merck & Co 27 http://www.vianex.gr/default.aspx?id=10 46

(ΗΠΑ), Takeda Chemical Industries (Ιαπωνία), Boots (Μ. Βρετανία), Sigma Tau Industries (Ιταλία) και άλλες. isa? 189Λ mas i9fw isa/ owe sg&a?oon?noi?on??on:s?004?nor>?ixie 700??nos?ooe?oio Ανακτήθηκε από http://www, vianex. sr/default, aspx? IP =11 Διάγραμμα 4.1 Πωλήσεις σε εκατομμύρια ευρώ Οι συνεχείς τόσο εμπορικές όσο και αντίστοιχες ποιοτικές επιτυχίες και αναβαθμίσεις που πραγματοποίησε η ΒΙΑΝΕΞ οδήγησαν στην επιλογή των συνεργαζόμενων μαζί της εταιριών να της αναθέσουν και την παραγωγή (Under License) προϊόντων τους στα εργοστάσιά της. Σαν αποτέλεσμα ήταν το 1974 να γίνει και η πρώτη επένδυση σε επίπεδο παραγωγής με την δημιουργία του Α Εργοστασίου, κατασκευασμένου στην Εθνική Οδό Αθηνών-Λαμίας. Το 1983 αγοράστηκε το εργοστάσιο της εταιρείας Winthrop-Sterling (Β Εργοστάσιο) στην Παλλήνη, ενώ το 1985 αγοράστηκε το εργοστάσιο της Upjohn (Τ Εργοστάσιο) στην ίδια περιοχή. Και τα δύο εργοστάσια εκσυγχρονίστηκαν και οι γραμμές παραγωγής τους επεκτάθηκαν, καλύπτοντας τις πιο σύγχρονες απαιτήσεις. Από τότε, παράλληλα με τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης, εφαρμόστηκε και ένα πρόγραμμα τεχνολογικής εξειδίκευσης που απογείωσαν την ανοδική πορεία της ΒΙΑΝΕΞ. Το 1997, η ΒΙΑΝΕΞ αγόρασε τις εγκαταστάσεις της εταιρείας Hoechst 47