کار و کسب و اقتصاد پژوهشنامه 2008-8396 شاپا: 48 تا 37 صفحه 1394( )تابستان یازدهم شماره ششم سال منا عضو منتخب کشورهای در کار نیروی بازدهی بر اینترنت اثر *4 فرد شکوهی سیامک 3 فرد شکوهی مهناز 2 فرهنگ صفر 1 زنوز سلمانپور علی دکتر 95/4/10 پذیرش: تاریخ 95/2/6 دریافت: تاریخ چکیده و اقتصادی رشد افزایش نظیر متعدد اشکال به فاوا نیست. پوشیده کسی بر ملی اقتصاد در )فاوا( 5 ارتباطات و اطالعات فناوری اهمیت است. داشته درپی اقتصاد در را مثبتی پیامدهای مبادالت هزینۀ و تورم کاهش و خدمات و کاالها تجارت سطح ارتقای اقتصاد کل بهرهوری دیتای پانل تکنیک از استفاده با و 2013-2000 دورۀ در 6 منا عضو منتخب کشورهای دادههای از استفاده با تا است آن بر حاضر پژوهش مطالعه را کار نیروی بازدهی بر اینترنت اثر باند) 1991 ( و آرالنو ازسوی پیشنهادشده GMM دومرحلهای و تکمرحلهای برآوردگرهای و 7 پویا برآوردگرهای از استفاده با نهایی مدل پدرونی همجمعی آزمون با آنها بین همجمعی وجود و دادهها مانایی آزمون از بعد منظور این به کند. بازدهی بر معناداری و مثبت اثر اینترنت که داد نشان باند و آرالنو دومرحلهای GMM برآوردگرهای با مدل برآورد نتایج شد. برآورد مختلف داخلی ناخالص تولید نفر 100 هر ازای به اینترنت کاربران تعداد در افزایش واحد یک عوامل سایر ثابتبودن با و بلندمدت در و دارد کار نیروی نیروی بازدهی بر بهداشتی و آموزشی مخارج اثرات بهعالوه میبرد. باال دالر 1.92 را کار«نیروی»بازدهی استخدامشده فرد هر ازای به و قبل دورۀ استخدامشدۀ فرد هر ازای به داخلی ناخالص تولید مقدار تجاری بازبودن نیست. معنادار آماری بهلحاظ اما است بوده مثبت کار دارند. کار نیروی بازدهی بر معنادار آماری بهلحاظ و انتظار مورد مثبت تأثیرات نیز سرمایه تشکیل همجمعی. تعمیمیافته گشتاورهای روش پویا دیتای پانل کار نیروی بازدهی اینترنت کلیدواژهها:.C23 C51 J24 L86 JEL :ء طبقهبندی ali_salmanpour@yahoo.com ایران مرند اسالمی آزاد دانشگاه مرند واحد اقتصاد گروه استادیار 1. s_farhang@pnu.ac.ir ایران تهران 19395-3697 پستی نور صندوق پیام دانشگاه اقتصاد گروه مربي 2. m.shokohifard@gmail.com ایران سرعین اسالمی آزاد دانشگاه واحدسرعین ریاضی گروه مدعو مدرس 3. siyamak.shokohifard@gmail.com مسئول: نویسنده الکترونیکی پست اردبیل ایران اسالمی آزاد اردبیل دانشگاه نخبگان واحد و جوان پژوهشگران باشگاه. * 4 5. Information and Communication Technology 6. Middle East and North Africa 7. Dynamic Panel Data 8. Cointegration
فرد شکوهی سیامک فرد شکوهی مهناز فرهنگ صفر زنوز سلمانپور علی دکتر 38 مقدمه 1. متعدد اقتصادی کارکردهای امروزی دنیای در اینترنت اقتصاد در قوی آموزشی و مالی بانکی بخش تصور دارد. اهمیت امر این بود. خواهد مشکل اینترنت وجود بدون پیش از بیش را کشورها و افراد اقتصادی حیات در اینترنت نآ به مربوط تکنولوژیهای و اینترنت میکند. نمایان و کاهش را اطالعات دریافت و ارسال هزینههای میتوانند دهند. افزایش را اقتصاد کل بازدهی و کل محصول سطح سطح در کارمندان و کار نیروی کارآیی بر اینترنت از استفاده وقت در بیشتر صرفهجویی باعث و دارد مثبت تأثیر نیز بنگاه ارزش و کار نیروی بازدهی و میشود بنگاهها برای هزینه و باعث خود نوبۀ به امر این میدهد. ارتقا را بنگاه کل افزودۀ تصور مثال برای یابد. افزایش اقتصاد کل در تولید تا میشود سایر و سفارشها ثبت پرداختها دریافتها بنگاه که کنید بهصورت حضوری مراجعۀ بهجای را بنگاه به مربوط کارهای بنگاه کارآیی میتواند امر این بالطبع دهد. انجام الکترونیکی دهد. ارتقا تاحدودی را آن کارکنان و فرایند در کلیدی عامل کار نیروی بهرهوری که آنجا از مقایسۀ در اصلی شاخصهای از یکی و اقتصادی توسعۀ تعیینکنندۀ عوامل مطالعۀ است کشورها اقتصادی وضعیت فناوری اهمیت دیگر سوی از دارد. خاصی اهمیت آن نیروی بهرهوری اقتصادی رشد در ارتباطات)فاوا( و اطالعات خدمات و کاالها در تجارت سطح ارتقای و تورم کاهش کار این بیشتر در. 1 است شده تأیید و بررسی متعدد مطالعات در ارتباطات و اطالعات فناوری در سرمایهگذاری مطالعات لحاظ تولید تابع در فاوا سرمایۀ موجودی از نمادی بهعنوان به دسترسی مانند فاوا مؤلفههای از نیز دیگر برخی در و شده اینترنت کاربران تلفن خطوط تعداد خانوارها ازسوی کامپیوتر راستای در نیز مطالعاتی بهعالوه است. شده استفاده موبایل و فاوا بر تأکید با کار نیروی بهرهوری تعیینکنندۀ عوامل بررسی در سرمایهگذاری از نیز مطالعات این در. 2 است گرفته انجام تلفن خطوط تعداد همانند فاوا مؤلفههای و فاوا و مخابرات فاوا سرمایۀ موجودی از نمادی بهعنوان موبایل مشترکان و است. شده استفاده اقتصاد در کار نیروی بهرهوری کلیدیبودن به باتوجه رشد در نیز ارتباطات و اطالعات فناوری اهمیت کشورها اغلب در کار نیروی و کل بهرهوری ارتقای و اقتصادی پژوهش رو این از است. شده تأیید تجربی پژوهشهای کار نیروی بهره-وری بر اینترنت تأثیر که است آن بر حاضر برای کند. تحلیل و تجزیه را منا عضو کشورهای حوزۀ در دورۀ در منا عضو کشورهای دادههای از استفاده با کار این نیروی بهرهوری بر مؤثر عوامل سایر کنار در 2000-2013 این به است. شده مطالعه آن در نیز اینترنت اهمیت کار متغیرهای دربارۀ همجمعی و واحد ریشۀ آزمون ابتدا منظور اب و پویا پانل دادههای بهصورت نهایی مدل و انجامشده مدل دومرحلهای و تکمرحلهای 3 GMM برآوردگرهای از استفاده است. شده زده تخمین )1991( 4 باند و آرالنو است. زیر موارد شامل مطالعات این 1. Hardy (1980), Leff (1984), Krueger (1993), Lehr and Lichtenberg (1999), Jorgenson and Stiroh (1999), Oliner and Sichel (2000,2003), Roller and Waverman (2001), Litan and Rilvin (2001), Colecchia and Schreyer (2001), Oulton (2002), Varian et al. (2002), Jalava and Pohjola (2002,2007,2008), Dewan and Riggins (2005), Freund and Weinhold (2004), Choi (2003,2010), Indjikian and Siegel (2005), Jorgenson and Vu (2007), O Mahony and Vecchi (2005), Madden and Savage (1998), Jacobsen (2003), Waverman et al. (2005), Meijers(2006), Thompson and Garbacz (2007), Clarke (2008), Noha et al. (2008), Seo et al. (2009), Koutroumpis (2009), Yi and Choi(2005,2009), Holt and Jamison(2009), Gruber and Koutroumpis (2010), Freunda and Weinhold(2004), Vu(2011), Greenstein and McDevitt (2011) and Kolko(2012). از عبارتاند نیز مطالعات این 2. Belorgey et al. (2006), Ceccobelli et al. (2012), Engelbrecht and Xayavong(2006), Badescua and Garce s-ayerbe(2009), Arvanitis and Loukis(2009). 3. Generalized Method of Moments 4. Arellano and Band One-Step and Tow-Step GMM Estimators Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015
39 اثر اینترنت بر بازدهی نیروی کار در کشورهای منتخب عضو منا 2. مبانی نظری پژوهش مبانی نظری قوی و منسجم در رابطه با اینترنت و بهرهوری نیروی کار وجود ندارد. از این رو در اغلب مطالعات تأثیر فناوری اطالعات و ارتباطات که اینترنت نیز جزئی از آن است مورد بحث قرار میگیرد. شریر )2000: 1 6-8( بیان میکند که فناوری اطالعات و ارتباطات از سه طریق بر رشد بهرهوری تأثیرگذار خواهد بود. اولین مورد به پیشرفت تکنولوژی در تولید کاالهای فاوا برمیگردد که مستقیما بهرهوری کل عوامل را در صنایع تولیدکنندۀ فاوا باال خواهد برد. در حالت دوم کاهش قیمت سرمایۀ فاوا در مقایسه با سایر انواع سرمایه و نیروی کار بنگاهها را تشویق به استفادۀ بیشتر از آن خواهد کرد. به این طریق افزایش سرمایهگذاری در سرمایۀ فاوا بهرهوری نیروی کار در صنایع استفادهکننده از فاوا را باال خواهد برد. یعنی ازطریق تعمیق سرمایه)سرمایۀ بیشتر به ازای هر واحد نیروی کار( بهرهروی نیروی کار افزایش خواهد یافت. در حالت سوم نیز امکان دارد که فاوا اثرات مثبت خارجی 2 را نیز بهدنبال داشته باشد. برای مثال بهبود تعامالت بین دو مؤسسه و شرکت ازطریق اینترنت. چنین اثرات خارجی یا اثرات سرریز میتواند رشد بهرهوری کل عوامل را در صنایع استفادهکننده از فاوا تسریع کند. برای بررسی اثر فاوا بر رشد بهرهوری نیروی کار مدل زیر را درنظر بگیرید)جاالوا 3 و پاجوال 2007(: 4 که در آن ارزش افزودۀ کل Y(t) از ارزش افزودۀ کاالها و خدمات مرتبط با فناوري ارتباطات و اطالعات Y ICT و ارزش افزودۀ سایر توليدات Yتشکیل 0 شده است. کل تولید با استفاده از نهادههاي سرمايهاي فناوري ارتباطات و اطالعات C(t) انواع ديگر سرمايۀ غير از فناوري اطالعات و ارتباطات K(t) و نيروي کار L(t) انجام ميگيرد. A(t) نیز نشانگر متغیر تکنولوژی است که در اینجا بهصورت هيکسي خنثي فرض شده است. فرض میشود که بازدهی ثابت نسبت به مقیاس در تابع تولید برقرار بوده و به نهادههای تولیدی به اندازۀ تولید نهایی آنها پرداخت میشود. از آنجا که یکی از شاخصهای اصلی بهرهوری نیروی کار مقدار تولید به ازای هر ساعت کار انجامشده است میتوان تعداد ساعات کاری را با H(t) و بازدهی نیروی کار را با نشان داد. برای بررسی اثر فاوا بر رشد بهرهوری نیروی کار میتوان براساس حسابداری رشد معادله زیر را ارائه کرد. v L بهترتیب سهم سرمایۀ فاوا v O و v ICT که در آن سرمایۀ غیرفاوا و نیروی کار از درآمد اسمی است که مجموع آنها برابر با یک است. براساس این معادله رشد بهرهوری نیروی کار) dlnh )dlny - تحت تأثیر چهار عامل خواهد بود. - تعمیق موجودی سرمایۀ فاوا: افزایش در موجودی سرمایۀ فاوا به ازای هر ساعت کار که در سهم درآمدی موجودی سرمایۀ فاوا ضرب شده است..v ICT (dlnk ICT - یعنی: dlnh) - تعمیق موجودی سرمایۀ غیرفاوا: افزایش در موجودی سرمایۀ غیرفاوا به ازای هر ساعت کار که در سهم درآمدی موجودی سرمایۀ غیرفاوا ضرب شده است..v O (dlnk O - dln H یعنی ) - بهبود در کارآیی نیروی کار که بهشکل حاصلضرب سهم درآمدی نیروی کار در تفاوت بین نرخ رشد نیروی کار و.v L ساعات کار ارائه میشود یعنی dlnh) (dlnl - - پیشرفت عمومی در بازدهی چندعاملی 5 که بازدهی نیروی کار را ارتقا خواهد داد یعنی:.dLnA پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار سال ششم شماره یازدهم تابستان 1394 1. Schreyer, P. 2. Positive Externalities 3. Jalava, J. 4. Pohjola, M. 5. Multifactor Productivity
فرد شکوهی سیامک فرد شکوهی مهناز فرهنگ صفر زنوز سلمانپور علی دکتر 40 انجامشده پژوهشهای 3. بر فاوا اثر زمینۀ در متعددی پژوهشهای تاکنون است. شده انجام کار نیروی بازدهی و عوامل کل بازدهی ایاالت کار نیروی بهرهوری در فاوا سهم )2001( 1 یورگنسون کرد. برآورد درصد 36 را 1990-1995 دورۀ در متحده )2007( همکاران و 2 اولینر و همکاران) 2008 ( و یورگنسون ترتیب: به 2000-2005 و 1995-2000 دورۀ در را سهم این در نیز مشابهی پژوهشهای کردند. برآورد درصد 43 و 73 2005( و همکاران) 2002 و 3 آرک وان ازسوی اروپا اتحادیۀ نیروی بهرهوری در فاوا سهم پژوهشها این در شد. انجام به 2000-2005 و 1995-2000 1990-1995 دورۀ در کار کمیسیون بهعالوه شد. برآورد درصد 45 و 42 17 ترتیب: نیروی بهرهوری در فاوا سهم دیگری پژوهش در اروپا) 2010 ( 4 است. کرده برآورد درصد 31 2003-2007 دورۀ در را کار نیروی بهرهوری رشد تعیینکنندۀ عوامل )2009( 5 چودری کرده 1980-2005 بررسی دورۀ طی در را کشور 45 در کار سرمایهگذاری آموزش که داد نشان پژوهش این نتایج است. مثبت تأثیر خارجی مستقیم سرمایهگذاری و مالی تعمیق فاوا در بهعالوه است. داشته کار نیروی بهرهوری رشد بر معناداری و کار نیروی مشارکت نرخ در افزایش مطالعه این براساس بر منفی تأثیر قیمت در نوسانات و کشاورزی بخش در اشتغال که میدهد نشان پژوهش این دارد. کار نیروی بهرهوری رشد برحسب مختلف کشورهای بین کار نیروی بهرهوری براساس واگرایی این دارد. وجود واگرایی درآمدی مختلف گروههای سرمایۀ فاوا در سرمایهگذاری در اختالف بهدلیل است ممکن از مختلف بخشهای در اشتغال توزیع و مالی تعمیق انسانی شود. داده توضیح کشور اقتصاد 2009 تا 2000 دورۀ طی در )2011( 7 حشمتی و 6 سو چین استان 31 در کار نیروی بازدهی تعیینکنندۀ عوامل نیروی بازدهی در را متعددی عوامل آنها کردهاند. مطالعه را صنعتی تولیدات سهم که گرفتند نتیجه و دانستند دخیل کار رد تجاری سرمایهگذاری ثابت داراییهای در سرمایهگذاری متوسط دستمزد مؤسسات و بنگاهها سود مخابرات و پست بر مثبت اثرات آموزشی مخارج و شهرنشینی نرخ کار نیروی دارد. کار نیروی بازدهی دادههای از استفاده با )2012( 9 مطیعی و 8 طبری یداهللزاده خود توزیعشدۀ وقفههای مدل از استفاده با و 1961-2007 بهرهوری بر تکنولوژی و آموزش اثر 10 برداری رگرسیون به و کردند مطالعه را ایران کشاورزی بخش در کار نیروی و مثبت تأثیر تکنولوژی و آموزش که رسیدند نتیجه این عاملی و دارد کشاورزی بخش در کار نیروی بازدهی بر معنادار افزایش درصد یک با که بهطوری است. آن در تعیینکننده این در کار نیروی بازدهی تکنولوژی تغییر و آموزش نرخ در همکاران) 2006 ( و 11 بلورگی مییابد. افزایش درصد 23 بخش روش بهکارگیری و کشور 25 دادههای از استفاده با نیروی بهرهوری تعیینکنندۀ عوامل تعمیمیافته گشتاورهای نتایج براساس دادهاند. قرار مطالعه مورد را فاوا بر تأکید با کار نرخ بر مثبت تأثیر دو هر فاوا مخارج و تولیدات پژوهش این نیروی بهرهوری بر اشتغال اثر دارد. کار نیروی بهرهوری رشد است. منفی نیز کار دادههای از استفاده با )2006( 13 ژایاونگ و 12 انگلبرخت رابطۀ 1988-2003 دورۀ در نیوزلند صنعت 29 به مربوط مطالعه را کار نیروی بهرهوری رشد و فاوا از استفاده بین معرفی را 14 فاوابری شدت شاخص بهنام شاخصی آنها کردند. اثر و تقسیم گروه دو به را مطالعه مورد صنایع آن براساس و مقایسه هم با را گروه دو هر در کار نیروی بهرهوری بر فاوا شدت با صنایع در بهرهوری رشد که گرفتند نتیجه آنان کردند. است. بوده بیشتر صنایع سایر با مقایسه در باال فاوابری 1. Jorgenson 2. Oliner 3. Van Ark et al. OECD, Information and Communication Technologies and Productivity Growth :A Survey of the Literature,2012, pp13 به کنید رجوع.4 5. Choudhry, M. T. 6. Su, B. 7. Heshmati, A. 8. Yadollahzadeh Tabari, N. A. 9. Motiee, R. 10. Auto Regressive Distributed Lag (ARDL) 11. Belorgey, N. 12. Engelbrecht, H. 13. Xayavong, V. 14. ICT intensity index Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015
41 اثر اینترنت بر بازدهی نیروی کار در کشورهای منتخب عضو منا بادسکوا 1 و آیرب )2009( 2 اثر سرمایهگذاری در فناوری اطالعات بر بازدهی بنگاهها در اسپانیا را بررسی کردند. در این مطالعه از اطالعات 341 بنگاه متوسط و بزرگ استفاده شده است. آنها با استفاده از روش تابع تولید به این نتیجه رسیدند که موجودی سرمایۀ تکنولوژیکی 3 اثر مثبت و معنادار بر بازدهی نیروی کار دارد زمانی که اثرات ویژۀ بنگاهها 4 در رگرسیون برآوردی مد نظر قرار گیرد. نتیجۀ کلی مؤلفان این است که اگرچه در نمونۀ موردنظر برخی بنگاهها بهبود در بهرهوری نیروی کار را تجربه کردهاند این بهبود در بهرهوری ناشی از سرمایه گذاری در IT نبوده است. در ایران نیز محمودزاده) 1388 ( تأثير فاوا بر رشد بهرهوري 23 صنعت توليدکننده و مصرفکنندۀ فناوري اطالعات در ايران را به روش دادههاي تلفيقي در دورۀ زماني 1381-1386 مطالعه کرده و نتیجه گرفته است که تأثير فاوا بر رشد بهرهوري در صنايع توليدکننده و مصرفکنندۀ فاوا از نظر آماري معنادار نيست. با این حال اثرات فاوا بر بهرهوري نيروي کار در صنايع بيش فاوابر بيشتر از ساير صنايع است. وی نتیجه میگیرد که با لحاظ اثرات ویژۀ صنايع و اثرات زمانی در رگرسیون برآوردی اثرگذاري فاوا به مقدار قابل توجهی افزايش یافته و در کل فاوا بر بهرهوري صنايع توليدي در ايران مؤثر بوده است. محمودزاده و اسدي) 1386 ( با استفاده از دادههاي سري زماني 1350-1382 و روش حداقل مربعات معمولي اثرات فناوري اطالعات و ارتباطات بر رشد بهرهوري نيروي كار در اقتصاد ايران را مطالعه کرده و نتیجه گرفتهاند که بهرهوري كل و سرمايۀ غيرفاوا بيشترين تأثير را بر بهرهوري نيروي كار در اقتصاد ايران دارد. همچنین اثر سرمايۀ انساني و سرمايۀ فاوا بر بهرهوري نيروي كار مثبت و معنيدار بوده ولي اثرگذاري آنها در مقايسه با متغيرها كمتر است. باتوجه به مطالعات انجامشده و نقش بالقوۀ اینترنت در بهرهوری نیروی کار مشاهده میشود که تاکنون مطالعۀ جامعی دربارۀ اثر اینترنت بر بهرهوری نیروی کار انجام نشده است. از این رو در این مقاله برآنیم تا با کاربرد روش پانل دیتای پویا و با استفاده از دادهها و اطالعات جدیدتری تأثیر اینترنت بر بهرهوری نیروی کار را بررسی کنیم. 4. فرضیات پژوهش فرضیات این پژوهش به شرح زیر است: - اینترنت در کشورهای مورد مطالعه اثر مثبت بر بهرهوری نیروی کار دارد. 5. روش انجام پژوهش در این مقاله از دادههای بینکشوری 14 کشور عضو منا در دورۀ 2013-2000 استفاده شده است. دلیل انتخاب این کشورها تناسب اقتصادی و اجتماعی آنها با کشور ایران است. به عبارت دیگر کشورهای منتخب تقریبا بهلحاظ اقتصادی همگن و مشابه هستند. در ادامه بعد از بررسی مانایی متغیرها و همجمعی بین متغیرهای مدل ازطریق آزمون همجمعی در دادههای پانل پدرونی مدل مورد نظر با استفاده از تکنیک پانل دیتای پویا و برآوردگرهای GMM تکمرحلهای و دومرحلهای آرالنو و باند) 1991 ( و نرمافزار Eviews.7 برآورد شده است. در این مقاله برای بررسی اثر اینترنت بر بهرهوری نیروی کار از مدل زیر استفاده میشود. پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار سال ششم شماره یازدهم تابستان 1394 U it است = μ i + v it i تعداد کشورها t بعد زمانی دادهها و v it است که مستقل (0, ϭ v2 μ i و ) (0, ϭ μ2 که در آن: ) LP it بهرهوری از هم هستند و بین خودشان نیز مستقلاند. نیروی کار)تولید ناخالص داخلی به ازای هر فرد استخدامشده( H it مخارج GCF it تشکیل سرمایۀ ناخالص)درصد از GDP ( ء بهداشتی)درصد از )GDP ءit INT تعداد کاربران اینترنت به )GDP مخارج آموزشی)درصد از EDU it ازای هر 100 نفر i,t-1 LP بهرهوری نیروی کار با یک وقفه تأخیر است. تمامی و 1. Badescua, C. 2. Ayerbe 3. Technological Capital 4. Specific Firm Effects
فرد شکوهی سیامک فرد شکوهی مهناز فرهنگ صفر زنوز سلمانپور علی دکتر 42 1. Anderson and Hsiao 2. Blundell and Bond اطالعاتی پایگاه از مدل در استفاده مورد اطالعات و دادهها است. شده استخراج جهانی) 2012 ( بانک آن تخمین و است پویا دیتای پانل بهشکل فوق معادلۀ دارد. را خود خاص مشکالت ایستا دیتای پانل بهصورت اثرات با نیز LP i,t-1 η ء i و LP i,t بین همبستگی وجود بهدلیل وابستۀ متغیر تا میشود باعث و است همبسته η i فردی ویژۀ معادله اخالل جملۀ با 3 معادلۀ راست سمت در LP i,t-1 وقفهدار برآوردگرهای که میشود موجب عامل این باشد. همبسته U it اساسی اقدام باشند. ناسازگار و تورشدار ثابت اثرات و OLS هر ویژۀ اثرات حذف مشکالت این منشأی ازبینبردن برای 1 هسیائو و آندرسون ازسوی بار اولین برای که است کشور زمان یک 3 معادلۀ منظور این به است. شده ارائه )1982( میشود. کسر آن از و شده برده عقب به معادلۀ که کردند پیشنهاد هسیائو) 1982 ( و آندرسون ابزاری متغیر تخمینزنهای با میتوان را حاصل تفاضلی برای ابزاری متغیر بهعنوان را LP i,t-2 آنها کرد. برآورد خودهمبستگی vها it که مادامی کردند. معرفی LP i,t-1 - LP i,t-2 زیرا بود. خواهد معتبر ابزاری متغیر یک LP i,t-2 باشند نداشته خطای جملۀ با اما است همبسته LP i,t-1 - LP i,t-2 متغیر با نیست. همبسته v it - v i,t-1 حذف براي قبلی روش همانند نیز باند) 1991 ( و آرالنو آنها کردهاند. استفاده تفاضلي روش از کشور هر ويژل تأثيرات کشور هر ويژۀ تأثيرات تفاضلگيري با اگرچه که دادند نشان چراکه است شده ايجاد جديد تورش يک اما شده حذف وقفهدار وابسته متغير با v it - v i,t-1 يعني جديد خطاي جزء و آرالنو رو این از دارد. همبستگي LP i,t-1 - LP i,t-2 يعني معرفی را ابزاری متغیرهای از وسیعی دامنۀ باند) 1991 ( فرض با شود. (LP i,t-1 - LP i,t-2 ) جانشین میتواند که کردند و باشد نداشته وجود خطا اجزای در پیاپی همبستگی اینکه باشند ضعیف برونزای بهصورت مدل توضیحی متغیرهای کرد: بیان را زیر گشتاوری شرایط میتوان توضیحی متغیرهای از هریک نشانگر X آن: در که باند) 1991 ( و آرالنو شرايط اين از استفاده با است. مدل ميکنند. پيشنهاد را دومرحلهاي GMM تخمينزنندههاي زمان طی در خطا اجزاي که ميشود فرض اول مرحلۀ در در دارند. همسان واريانس و مستقلاند مقاطع تمام براي و براي اول مرحلۀ از بهدستآمده پسماندهاي نیز دوم مرحلۀ کواريانس واريانس ماتريس از سازگار تخمين بهدستآوردن واريانس همساني و مستقلبودن فروض درنظرگرفتن بدون بهطور دومرحلهاي تخمينزنندۀ بنابراين ميشود. استفاده است. کارآ بسيار تکمرحلهاي تخمينزنندۀ به نسبت مجانبي فرض اعتبار به بستگي GMM تخمينزنندههاي سازگاري ابزارهاي معتبربودن و خطا اجزای پياپي همبستگي عدم آزمونهاي از مسئله اين بررسي براي دارد. بهکاررفته و بلوندل باند) 1991 (و و آرالنو سوی از پيشنهادشده بررسی برای مطالعه این در ميشود. استفاده 2 باند) 1998 ( در بهکاررفته ابزارهای و گشتاوری محدودیتهای معتبربودن میشود. استفاده 3 سارگان آزمون از شده زده تخمین معادلۀ گشتاوری محدودیتهای آزمون این صفر فرضیۀ تحت آمارۀ فرض این تحت هستند. معتبر بهکاررفته ابزارهای و تعداد P آن: در که دارد K - P آزادی درجۀ با χ 2 توزیع سارگان است. ابزاری رتبۀ K و شده زده تخمین پارامترهای مدل برآورد 6. بررسی برای واحد ریشۀ آزمون ابتدا مدل برآورد از قبل معادلۀ تا میشود انجام مدل متغیرهای نامانایی یا مانایی کار این برای نباشد. 4 کاذب)ساختگی( رگرسیون برآوردی در است. شده تعبیه Eviews نرمافزار در متعددی آزمونهای 3. Sargan 4. Spurious Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015
43 اثر اینترنت بر بازدهی نیروی کار در کشورهای منتخب عضو منا این بخش از آزمون ایم پسران و شیم 1 فیشر استفاده شده و نتایج آزمون ریشۀ واحد برای تمامی متغیرهای لحاظشده در مدل در جدول 2 گزارش شده است. جدول 1. نتایج آزمون ریشۀ واحد با استفاده از آزمون ایم پسران و شیم *: رد فرضیۀ صفر مبنی بر وجود ریشۀ واحد در سطح معناداری 5 درصد پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار سال ششم شماره یازدهم تابستان 1394 1. Im & Pesaran and Shim 2. Pedroni Panel Cointegration Test 3. Engel and Granger میتوان مشاهده کرد که تمامی متغیرهای مدل در سطح متغیرها نامانا هستند و با یک بار تفاضلگیری مانا میشوند. از این رو در ادامه باید از همجمعبودن متغیرهای مدل اطمینان حاصل کرد زیرا درصورت همجمعنبودن متغیرهای مدل رابطۀ بهدستآمده بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل مدل جعلی و ساختگی خواهد بود. در این پژوهش برای اطمینان از همجمعبودن متغیرها از آزمون همجمعی پانل دیتای پدرونی )1999 2 و 1997( استفاده میشود. پدرونی آمارههای متعددی را براساس پسماندهای رگرسیون هم جمعی انگل و گرنجر )1987( 3 ارائه کرده است. آزمونهای پیشنهادشده ازسوی وی طوری هستند که ناهمگنیهای موجود بین مقاطع را درنظر میگیرند. با فرض وجود N مقطع که هرکدام از آنها M رگرسور و T مشاهده دارند میتوان مدل بلندمدت را بهصورت زیر نوشت: معادلۀ باالیی نشان میدهد که کلیۀ ضرایب و بهتبع آن بردارهای همجمعی در بین مقاطع تغییر میکند و از این رو مدل ناهمگنی 4 بین مقاطع را درنظر میگیرد. فرضیۀ صفر در این آزمون بیان میکند که در هر مقطع متغیرهای آن همجمع نیستند. فرضیۀ مقابل فرضیۀ صفر نیز اشاره به این دارد که برای هر مقطع یک بردار همجمعی وجود دارد. یکی از ویژگیهای خوب این آزمون این است که لزومی ندارد این بردارها برای تمام مقاطع یکسان باشند زیرا بردارهای همجمعی اکیدا همگن نیستند. پدرونی هفت آمارۀ همجمعی پانل 5 را ارائه کرده است که چهار نوع از این آمارهها آمارههای همجمعی پانل و سه نوع دیگر آن نیز آمارههای همجمعی پانل میانگین گروهی 6 هستند. تمامی این هفت آماره در نرمافزار Eviews گزارش میشود. آمارههای آزمون پدرونی بهطور مجانبی توزیع نرمال استاندارد دارند. در بین این Z( v آزمون یکطرفه و آزمونها تنها آزمون نسبت واریانس) دامنۀ راست بوده و سایر آزمونها نیز یکطرفه دامنۀ چپ هستند. برای مدل مورد پژوهش آزمون همجمعی پدرونی 4. Heterogeneity 5. Panel Cointegration Statistics 6. Mean Group Panel Cointegration Statistics
فرد شکوهی سیامک فرد شکوهی مهناز فرهنگ صفر زنوز سلمانپور علی دکتر 44 از آماره 5 براساس میتوان که است این نشانگر پدورونی همجمعی آزمون نتایج است. شده ارائه 3 جدول در آن نتایج و شده انجام پذیرفت. را مدل متغیرهای بین همجمعی بردارهای وجود و کرد رد را آزمون این صفر فرضیۀ پدرونی آزمون آمارۀ 7 پدرونی پانل همجمعی آزمون نتایج 2. جدول میشود. رد درصد 5 معناداری سطح در همجمعی وجود عدم بر مبنی صفر فرضیۀ *: پژوهش یافتههای منبع: زیرا میشود برآورد روش دو به 3 معادلۀ ادامه در اکنون با پژوهش مورد مدل از سازگار و تورش بدون تخمینهای دومرحلهای و تکمرحلهای GMM برآوردگرهای از استفاده است. باال آن نتایج اطمینان قابلیت و حاصلشده باند و آرالنو اثر اینترنت تکمرحلهای GMM برآوردگر نتایج براساس در بهطوریکه دارد. کار نیروی بازدهی بر معنادار و مثبت یک افزایش عوامل سایر ثابتبودن فرض با و بلندمدت ناخالص تولید نفر 100 هر ازای به اینترنت کاربران در واحدی خواهد افزایش دالر 2.7 را استخدامشده فرد هر ازای به داخلی ارسال هزینههای اینترنت شد بیان قبال که همانطور زیرا داد. افزایش را اقتصاد کل بازدهی و کاهش را اطالعات دریافت و کارآیی بر نیز بنگاه سطح در آن از استفاده همچنین میدهد. وقت در بیشتر صرفهجویی باعث و دارد مثبت تأثیر کارمندان ارزش و کار نیروی بازدهی و میشود بنگاهها برای هزینه و میدهد. افزایش را بنگاه برای ایجادشده افزودۀ و مثبت اثر نیز )GDP از ناخالص)درصد سرمایۀ تشکیل با آن واحدی یک افزایش و دارد کار نیروی بازدهی بر معنادار اندازۀ به را کار نیروی بازدهی عوامل سایر ثابتبودن فرض در اصلی نهاده بهعنوان سرمایه زیرا میبرد. باال دالر 15.5 بر و تولید در کلیدی نقش همواره و بوده مطرح تولید فرایند تأثیر به باتوجه است. داشته کار نیروی بازدهی سطح ارتقای منابع وجود کار نیروی بهرهوری بر سرمایه موجودی مثبت احساس بیشتر مطالعه مورد کشورهای برای کافی سرمایه منابع بهلحاظ پژوهش منتخب کشورهای زیرا میشود. ندارند. قرار مطلوبی حد در سرمایهای مثبت تأثیر نیز آموزشی مخارج ارائهشدۀ نتایج براساس امر این دارد. کار نیروی بهرهوری بر معنادار آماری بهلحاظ و در آموزش نقش و انسانی سرمایۀ به مربوط نظریات براساس تأثیر است. توجیه قابل کار نیروی بهرهوری و مهارتها رشد توجه لزوم کار نیروی بهرهوری بر آموزشی مخارج مثبت میکند. تأکید را آموزش مقولۀ به سیاستگذاران پیش از بیش بهرهوری بر بهداشتی مخارج تأثیر آموزشی مخارج برخالف و ارجحیت امر این نیست. معنادار آماری بهلحاظ کار نیروی بازدهی میشود. یادآور را آموزش بحث به بیشتر نسبی توجه بر معنادار آماری بهلحاظ و مثبت اثر نیز قبل دورۀ کار نیروی اندازۀ دارد. استخدامشده فرد هر ازای به داخلی ناخالص تولید فرضیۀ نمیتوان آن براساس و است 7.4 نیز سارگان آمارۀ و گشتاوری محدودیتهای دیگر عبارت به کرد. رد را صفر هستند. معتبر مدل در نظر مد ابزاری متغیرهای و آرالنو دومرحلهای GMM برآوردگرهای نتایج بهعالوه بازدهی بر قبلی حالت همانند اینترنت که میدهد نشان باند کشورهای در بهطوریکه دارد. معنادار و مثبت اثرات کار نیروی یک افزایش بلندمدت در و عوامل سایر ثابتبودن با منا عضو ناخالص تولید نفر( 100 ازای اینترنت)به کاربران در واحدی افزایش دالر 1.92 را شده استخدام فرد هر ازای به داخلی تأثیرگذاری برای اینترنت در موجود پتانسیل امر این میدهد. Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015
45 منا عضو منتخب کشورهای در کار نیروی بازدهی بر اینترنت اثر نیز سرمایه موجودی میدهد. نشان را کار نیروی بهرهوری بر آن اهمیت و دارد کار نیروی بازدهی بر انتظار قابل و مثبت اثر براساس میکند. بیان را کار نیروی بهرهوری و تولید بحث در نیروی بازدهی بر مثبت اثرات آموزشی مخارج برآورد نتایج و بهبود را فرد تواناییهای است قادر آموزش زیرا دارند کار جدید تکنولوژیهای از افراد استفادۀ قدرت و دهد گسترش خواهد باال را افراد بهرهوری بالطبع امر این بخشد. ارتقا را سطح در کار نیروی بهرهوری بر بهداشتی مخارج اثر اما برد. نیست. معنادار درصد 5 معناداری بر کار نیروی بازدهی باوقفۀ مقدار به مربوط ضریب آماری بهلحاظ و مثبت جاری دورۀ در کار نیروی بازدهی هر ازای به داخلی ناخالص تولید بودن باال زیرا است معنادار سرمایهگذاری بهلحاظ را مناسبی موقعیت استخدامشده فرد امر این میکند. ایجاد فیزیکی سرمایۀ و بهداشت آموزش در ناخالص تولید بعدی دورۀ در تا شد خواهد باعث خود نوبۀ به باال کار( نیروی استخدامشده)بازدهی فرد هر ازای به داخلی است 8.23 سارگان آمارۀ مقدار نیز برآوردگر این دربارۀ باشد. متغیرهای معتبربودن و صفر فرضیۀ نمیتوان آن براساس و کرد. رد را گشتاوری محدودیتهای و ابزاری استخدامشده( فرد هر ازای به داخلی ناخالص تولید وابسته: مدل)متغیر برآورد نتایج 3. جدول است. درصد 10 و 5 معناداری سطح در به ترتیب ضرایب معناداری و صفر فرضیۀ رد نشاندهندۀ و * ** است. درصد 10 معناداری سطح در ابزاری متغیرهای و گشتاوری محدودیتهای معتبربودن فرضیه رد عدم نشاندهندۀ پژوهش یافتههای منبع: 1394 تابستان یازدهم شماره ششم سال کار و کسب و اقتصاد پژوهشنامه نتیجهگیری 7. اقتصادی کارکردهای آن به مربوط تکنولوژیهای و فاوا اقتصادی رشد نظیر اقتصادی متغیرهای بر و دارد متعددی تأثیرگذار خدمات و کاالها تجارت و تورم کار نیروی بهرهوری تجربی پژوهشهای در تا است شده انگیزهای امر این است. در شود. بررسی و مطالعه کشورها اقتصاد بر فاوا اثرات متنوع از استفاده با تا برآنیم حاضر مقالۀ در پژوهشها این راستای استفاده با و 2000-2013 دورۀ در منا عضو کشور 14 دادههای و تکمرحلهای برآوردگرهای و پویا دیتای پانل تکنیک از باند) 1991 ( و آرالنو ازسوی پیشنهادشده GMM دومرحلهای این به کنیم. تحلیل را کار نیروی بازدهی بر اینترنت اثر بین همجمعی وجود و دادهها مانایی آزمون از بعد منظور از استفاده با نهایی مدل پدرونی همجمعی آزمون با آنها شد. برآورد مختلف برآوردگرهای آرالنو دومرحلهای GMM برآوردگرهای نتایج براساس دارد کار نیروی بازدهی بر معنادار و مثبت اثر اینترنت باند و
فرد شکوهی سیامک فرد شکوهی مهناز فرهنگ صفر زنوز سلمانپور علی دکتر 46 هزینۀ و وقت در بیشتر صرفهجویی باعث اینترنت وجود زیرا ایجادشده افزودۀ ارزش و کار نیروی بازدهی و میشود افراد ثابتبودن با و بلندمدت در میدهد. افزایش را آنها ازسوی اینترنت کاربران در افزایش واحد یک مدل متغیرهای سایر باال دالر 1.92 را کار نیروی بازدهی نفر 100 هر ازای به و انتظار مورد مثبت تأثیرات نیز سرمایه موجودی میبرد. سرمایه زیرا دارند کار نیروی بازدهی بر معنادار آماری بهلحاظ و میشود تلقی تولید فرایند در مهم تولیدی عامل بهعنوان نخواهد ذهن از دور کار نیروی بهرهوری بر آن مثبت تأثیر و مثبت تأثیر کار نیروی بازدهی بر آموزشی مخارج بود. تواناییهای است قادر آموزش زیرا دارد. معنادار آماری بهلحاظ تکنولوژیهای از افراد استفادۀ قدرت و دهد گسترش را فرد درصد 5 معناداری سطح در بهعالوه بخشد. ارتقا را جدید ندارد. کار نیروی بهرهوری بر معناداری تأثیر بهداشتی مخارج استخدامشدۀ فرد هر ازای به داخلی ناخالص تولید مقدار اثر جاری دورۀ در کار نیروی بازدهی بر نیز قبل دورۀ ازای به داخلی ناخالص تولید بودن باال زیرا دارد مثبت برای را مساعدی شرایط قبل دورۀ در استخدامشده فرد هر ایجاد فیزیکی سرمایۀ و بهداشت آموزش در سرمایهگذاری داخلی ناخالص تولید بعدی دورۀ در تا میشود باعث و میکند باشد. باال کار( نیروی استخدامشده)بازدهی فرد هر ازای به زیر سیاستی توصیههای میتوان پژوهش نتایج به باتوجه کرد: ارائه را کار نیروی بهرهوری بر مثبت تأثیر اینترنت که آنجا از - بهرهوری سطح ارتقای برای آن پتانسیل درنظرگرفتن با دارد اینترنت به دسترسی زیرساختهای تا است الزم کار نیروی قیمت و آن( وصل و قطع عدم و باال اینترنت)سرعت کیفیت در آن از بتوان تا گیرد قرار تجدیدنظر و بحث مورد اینترنت جست. بهره بیشتر اقتصادی اهداف راستای بهرهوری بر آموزشی مخارج مثبت اثرات به باتوجه - به مربوط مخارج باید دارد امکان که جایی تا کار نیروی زیرا داد افزایش را مهارتی و حرفهای و فنی آموزشهای اقتصاد بر شگرفی تأثیرات میتواند مهارتها بهبود با آموزش باشد. داشته مرجعها بهرهوري بر اطالعات فناوري»اثر 1388. محمود. محمودزاده اقتصاد 1381-1386«ايران: كارخانهاي صنايع در كار نيروي 22 1. 18 17 نوين تجارت و فناوري»اثرات 1386. فرخنده. اسدي و محمود محمودزاده اقتصاد در كار نيروي بهرهوري رشد بر ارتباطات و اطالعات 184 153. 43 بازرگاني پژوهشنامۀ ايران«Anderson, T. W. & Hsiao, Cheng.1982. Formulation and estimation of dynamic models using panel data, Journal of Econometrics, 18(1), 47-82. Arellano, M. and S. Bond. (1991). Some tests of specification for panel data: Monte Carlo evidence and an application to employment equations. The Review of Economic Studies, 58. 277 297. Arvanitis, S. & Loukis, E. 2009. Information and Communication Technologies, Human Capital, Workplace Organization and Labour Productivity: A Comparative Study based on Firm-Level Data for Greece and Switzerland, Information Economics and Policy 21, 43-61. Badescua, C. & Ayerbe, D. 2009. The impact of Information Technologies on Firm Productivity: Empirical Evidence from Spain, Technovation 29, 122-129. Belorgey, N.; Lecat, R.; Maury, T. P. 2006. Determinants of Productivity per Employee: An Empirical Estimation Using Panel Data, Economics Letters 91, 153-157. Blundell,R.& Bond, S. 1998. Initial conditions and moment restrictions in dynamic panel data models, Journal of Econometrics,87, 115-143. Bond, S. 2002. Dynamic Panel Data Models: A Guide to Micro Data Methods and practice, The Institute for Fiscal Studies, Department of Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015
47 اثر اینترنت بر بازدهی نیروی کار در کشورهای منتخب عضو منا Communication Technologies and Productivity Growth: A Survey of the Literature, OECD Digital Economy Papers, No. 195. Maddala, G. S. & Wu, S. 1999. Comparative Study of Unit Root Tests with Panel Data and a New Simple Test, Oxford Bulletin of Economics and Statistics 61, 631-652. Oliner, D.& Sichel, E and Stiroh J.2007. Explaining a Productive Decade, Finance and Economics Discussion Series, Divisions of Research & Statistics and Monetary Affairs,Federal Reserve Board, Washington, D.C. Pedroni, P. 1997. Panel Cointegration, Asymptotic and Finite Sample Properties of Pooled Time Series Tests, with an Application to the PPP Hypothesis: New Results, Indiana University, Working Paper in Economics. Pedroni, P. 1999. Fully Modified OLS for Heterogeneous Cointegrated Panels, Advances in Econometrica 57, 1361-1401 Schreyer, P. 2000. The Contribution of Information Economics, Cemmap Working Paper, CWP09/02. Ceccobelli, S. & Mancuso, P. 2012. ICT Capital and Labour Productivity Growth: An On- Parametric Analysis of 14 OECD Countries, Telecommunications Policy 36, 282-292. Choi, C. & Yi, M. H. 2009. The Effect of the Internet on Economic Growth: Evidence from Cross- Country Panel Data, Economics Letters 105, 39-41. Choudhry, M. T. 2009. Determinants of Labor Productivity: An Empirical Investigation of Productivity Divergence. University of Groningen. Engelbrecht, H. & Xayavong, V. 2006. ICT Intensity and New Zealand's Productivity Malaise: Is the Glass Half Empty or Half Full?, Information Economics and Policy 18, 24-42. Gust, D. & Markoiwz, J. H. 2002. Instrumental Variables Regression with Weak Instruments, Econometrica, 65, 557-586. Jalava, J. & Pohjola, M. 2007. ICT as a Source of پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار سال ششم شماره یازدهم تابستان 1394 and Communication Technology to Output Growth: A Study of the G7 Countries, OECD STI Working Paper 2000/2. Su, B. & Heshmati, A. 2011. Development and Sources of Labor Productivity in Chinese Provinces, IZA DP No. 6263. Van Ark,B.& Inklaar, R.& McGuckin,R.2005. ICT and Productivity in Europe and the United States Where do the differences come from?, The Conference Board and Growth and Development Center of the University of Groningen. Van Ark,B.& Inklaar, R.& McGuckin,R.2002. Changing Gear Productivity, ICT and Service Output and Productivity Growth in Finland, Telecommunications Policy 31, 463-472. Jorgenson, D. W. 2001. Information Technology and the U.S. Economy, American Economic Review, 91(1), 1 32. Jorgenson, D. W.& Ho, M. S. and Stiroh, K. J. 2008. Lessons from the U.S. Growth Resurgence, Journal of Policy Modelling, 25(5), 453 70. Koutroumpis, A. 2009. The Economic Impact of Broadband on Growth: A Simultaneous Approach, Telecommunications Policy 33, 471-485. Kretschmer, T. 2012. Information and
دکتر علی سلمانپور زنوز صفر فرهنگ مهناز شکوهی فرد سیامک شکوهی فرد 48 Industries: Europe and the United States,The Conference Board and Growth and Development Center of the University of Groningen. World Bank. 2012. World Development Indicator(WDI). Yadollahzadeh Tabari, N. A. & Motiee, R. 2012. Technology and Education Effects on Labor Productivity in the Agricultural Sector in Iran, European Journal of Experimental Biology 2 (4), 1265-1272. Journal of Economic Business Research, Vol. 6, No. 11, Summer 2015