ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23/07/2014 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23/07/2014 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Βλ. βοήθημα σελ. 82 και 105. Β1. Ο άνθρωπος αναπλήρωσε την έλλειψη επαρκούς βιολογικού εξοπλισμού χάρη στα δώρα του Προμηθέα, την «ἔντεχνον σοφίαν» και την «ἔμπυρον τέχνην». Αφού επισημάνετε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός, να αναφέρετε τις πολιτιστικές κατακτήσεις και τα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου, που προέκυψαν από την αξιοποίηση των συγκεκριμένων ιδιοτήτων. Ενδεικτική Απάντηση Ο Επιμηθέας προσπάθησε να κατανείμει με συμμετρική αναλογία τις βιολογικές ιδιότητες στα έμβια όντα, φροντίζοντας να εξισορροπεί σε κάθε περίπτωση τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους, ώστε να εξασφαλιστεί ισορροπία στο οικοσύστημα. Άφησε όμως το ανθρώπινο γένος χωρίς κανένα φυσικό εφόδιο για την επιβίωσή του. Τα κενό αυτής της απρονοησίας έρχεται να καλύψει ο Προμηθέας υφαρπάζοντας από το κοινό εργαστήρι της Αθηνάς και του Ηφαίστου την «ἔντεχνον σοφίαν» και την «ἔμπυρον τέχνην». «Ἔντεχνος σοφία» είναι η τεχνογνωσία, η οποία επιτρέπει στον άνθρωπο να προβεί σε επινοήσεις και εφαρμογές σωτήριες για τη ζωή του. Το επίθετο «ἔντεχνος» υποδηλώνει αυτόν που είναι μέσα στα όρια της τέχνης, τον έμπειρο, τον επιδέξιο. Στη φράση «ἔντεχνος σοφία», η λέξη «σοφία» υποδηλώνει τη σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, τη σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη, τις τεχνικές γνώσεις. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική, κ.τ.λ. Ο προσδιορισμός «ἔντεχνος» επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει, επομένως, πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί και όχι αυτή που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία, δηλαδή τις θεωρητικές γνώσεις. Ως προς τις καλές τέχνες, η έντεχνη σοφία δεν σχετίζεται με τη σύλληψη της ιδέας ενός καλλιτεχνικού έργου, αλλά με την Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 6

2 αναγκαιότητα χρήσης τεχνικών γνώσεων και εργαλείων για τη δημιουργία κάποιων από αυτά (πχ. αρχιτεκτονική, γλυπτική). Η κατασκευαστική ικανότητα και η νοημοσύνη του ανθρώπου τού έδωσαν τη δυνατότητα να ασκεί τις τέχνες και να εργάζεται, μεταβαίνοντας έτσι από την κατάσταση του απλού ζωικού οργανισμού σε ένα ον που επιβάλλεται στη φύση, προνοεί και ρυθμίζει πλέον τις επόμενες στιγμές της ζωής του. «Ἔμπυρος τέχνη» είναι η φωτιά, η πρώτη μεγάλη πηγή ενέργειας που έμαθε να μεταχειρίζεται ο άνθρωπος και εύλογα τοποθετείται στη βάση όλων των έως τότε τεχνολογικών κατακτήσεων. Επιπλέον συμβολίζει τη δημιουργικότητα, τη ζωτικότητα, τη σπίθα του νου και τη φαντασία. Ως πηγή ενέργειας υπήρξε αναγκαία συνθήκη για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στα υψηλά τεχνικά επιτεύγματα και να αντισταθμίσει με αυτά τη φυσική αδυναμία του. Η «ἔμπυρος τέχνη» εκφράζει την εφαρμοσμένη, την κατασκευαστική εκδήλωση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Είναι η πρακτική εφαρμογή των τεχνικών γνώσεων κυρίως με τη χρήση της φωτιάς, καθώς είναι γνωστό ότι πολλά υλικά, όπως τα μέταλλα, μπορούν να γίνουν αντικείμενο κατεργασίας με τη χρήση της φωτιάς. Ο Πρωταγόρας, λοιπόν, πρέπει να είχε στο μυαλό του αυτό που σήμερα ονομάζουμε τεχνολογία, μια τεχνολογία βέβαια προσαρμοσμένη στα μέσα και τις δυνατότητες της εποχής. Ο Προμηθέας με την κλοπή της φωτιάς εκφράζει και ενισχύει την ορθολογική πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί με τη γνώση και την πράξη να κυριαρχήσει πάνω στη φύση, να την αλλάξει και να καλυτερέψει τη ζωή του. Αυτό γίνεται φανερό και από τη συνέχεια του κειμένου, καθώς αναφέρονται οι πολιτιστικές κατακτήσεις και τα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου, που προέκυψαν από την αξιοποίηση των συγκεκριμένων ιδιοτήτων. Ειδικότερα, χάρη στην ικανότητά του να σκέφτεται και να δημιουργεί ο άνθρωπος εκδήλωσε την τάση να πιστεύει σε εξωκοσμικές οντότητες (θεούς), να ιδρύει βωμούς και αγάλματα θεών για την τέλεση θρησκευτικών εκδηλώσεων προς τιμήν τους («πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ἀγάλματα θεῶν». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Πρωταγόρας αναφέρει τη γέννηση της θρησκείας ως πρώτο επίτευγμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Η αναφορά αυτή δικαιολογείται, καθώς ο σοφιστής ιεραρχεί τα «δημιουργήματα» του ανθρώπου από τα πιο σημαντικά στα υποδεέστερα. Εν συνεχεία, το ανθρώπινο γένος σχημάτισε έναν σύνθετο κώδικα επικοινωνίας μεταξύ του (γλώσσα), που αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία του πνευματικού πολιτισμού («ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ»). Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο Πρωταγόρας θεωρεί τη γλώσσα ανθρώπινο δημιούργημα στο πέρασμα των αιώνων και όχι θεϊκό δώρο εξαρχής δοσμένο στους ανθρώπους όπως οι σύγχρονοί του. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 2 από 6

3 Η εικόνα των ανθρώπινων επινοήσεων συμπληρώνεται από τον σοφιστή με τα επιτεύγματα του υλικού πολιτισμού. Με την άσκηση των πρακτικών κατασκευαστικών τεχνών ο άνθρωπος κατασκεύασε σπίτια, ρούχα, υποδήματα, στρώματα, για να προστατεύεται από τις καιρικές συνθήκες, ενώ παράλληλα εξασφάλισε επαρκείς πόρους διατροφής είτε βρίσκοντας έτοιμες τροφές είτε αναπτύσσοντας τη γεωργία («οἰκήσεις και ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο.»). Τα δώρα του Προμηθέα λειτούργησαν αντισταθμιστικά στην απρονοησία του αδελφού του και έδωσαν τη δυνατότητα στον άνθρωπο όχι μόνο να επιβιώσει, όπως τα άλλα έμβια όντα, αλλά και να ξεχωρίσει από αυτά, δημιουργώντας σταδιακά έναν αξιόλογο τεχνικό και πνευματικό πολιτισμό και κατακτώντας μια ανώτερη ποιότητα ζωής. Β2. «Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί.» : Ποιο είναι το περιεχόμενο των εννοιών «αἰδώς» και «δίκη» και ποια η συμβολή τους στη συγκρότηση πολιτικών κοινωνιών; Ενδεικτική απάντηση Η κατοχή των δύο θεϊκών ιδιοτήτων («δημιουργική τέχνη») παρέχει στους ανθρώπους όλα τα απαραίτητα μέσα και για την επιβίωσή τους και για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής τους. Και ενώ το πρόβλημα της επιβίωσης είχε πλέον λυθεί, στην πορεία ανακύπτει η εξής δυσκολία : η απουσία οργανωμένης κοινωνικής ζωής έκανε τον άνθρωπο ευάλωτο απέναντι στα θηρία συγχρόνως όμως η έλλειψη της πολιτικής τέχνης καθιστούσε αδύνατη την συνύπαρξή του με τους άλλους ανθρώπους. Από τον κίνδυνο αφανισμού από τα θηρία ή της αλληλοεξόντωσης σώζει το ανθρώπινο γένος ο Δίας, ο οποίος μέσω του εκτελεστικού του οργάνου, του Ερμή, δίνει στους ανθρώπους την «αἰδῶ» και τη «δίκην», τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής. Με τον όρο «αἰδῶ» εννοούμε την ντροπή, την ταπείνωση που νιώθει ένας άνθρωπος, όταν συμπεριφέρεται με τρόπο που αντιβαίνει στους αποδεκτούς κώδικες ηθικής συμπεριφοράς. Στον όρο αυτό εμπεριέχεται, επίσης, το αίσθημα της σεμνότητας, και του σεβασμού προς τους άλλους ανθρώπους αλλά και του αυτοσεβασμού. Πρόκειται για σύνθετη ιδιότητα, η οποία στα νέα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί με τους όρους εντιμότητα, σύνεση, ηθικότητα, ηθική συνείδηση, σεβασμός στην κοινή γνώμη, στους άγραφους ηθικούς νόμους. Όλος ο λαμπρός αρχαιοελληνικός πολιτισμός είναι «πολιτισμός ντροπής», δηλαδή χτισμένος πάνω σε αξίες και ιδανικά που καθιστούν την «αἰδῶ» ως το πλέον αποφευκτέο συναίσθημα που μπορεί να νιώσει κανείς. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 3 από 6

4 Με τη λέξη «δίκη» εννοείται η δικαιοσύνη, η τήρηση των νόμων, η επιβολή ποινών στους παραβάτες των νόμων, γενικά η απόδοση δικαιοσύνης. Επίσης, είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων ανθρώπων και το αίσθημα ανάγκης προστασίας αυτών των δικαιωμάτων. Η εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για δικαιοσύνη, η δίψα για το νόμιμο, το ηθικό, το έντιμο, η διαρκής επιθυμία του να βλέπει τους ηθικούς κανόνες να διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο όρο. Η «αἰδώς» και η «δίκη» είναι οι δύο δυνάμεις που βάζουν σε τάξη τις κοινωνίες των ανθρώπων. Χάρη σ αυτές τις ιδιότητες εξασφαλίζεται η αρμονία και συνοχή των πόλεων, καθίσταται εφικτή η συλλογική συμβίωση, γιατί οριοθετούν την ανθρώπινη συμπεριφορά, περιστέλλουν τους ανταγωνισμούς μεταξύ των ανθρώπων και ελέγχουν την αντικοινωνική συμπεριφορά τους. Τόσο το αίσθημα της ντροπής όσο και η αντίληψη του δικαίου προκαλούν την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίοι αναζητούν σχέσεις που θα χαρακτηρίζονται από ισότητα, δίκαιο και ηθική. Με άλλα λόγια ο Πρωταγόρας θεωρεί ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη πολιτικών κοινωνιών είναι ο σεβασμός και η αποδοχή κοινών ηθικών αξιών και κανόνων από όλους τους πολίτες. Τόσο η «αἰδώς» όσο και η «δίκη» αποτελούν τις ενδιάθετες προϋποθέσεις για την κατάκτηση της πολιτικής αρετής και όχι την καθεαυτό πολιτική αρετή. Το γεγονός ότι δόθηκαν στον άνθρωπο σ ένα μεταγενέστερο στάδιο και όχι από την αρχή της δημιουργίας του καταδεικνύει ότι η πολιτική αρετή δεν είναι έμφυτη αλλά επίκτητη ιδιότητα. Αυτές τις δύο αξίες τις διαθέτει ο άνθρωπος ως ηθικές καταβολές και προδιάθεση. Για να γίνουν όμως κτήμα του και να φτάσει στην πλήρη κατάκτηση της πολιτικής αρετής πρέπει να καταβάλει προσπάθεια και αγώνα. Ο άνθρωπος δεν γεννιέται, αλλά γίνεται κάτοχος της πολιτικής αρετής μέσα από μαθητεία σε αυτήν, δηλαδή με διδαχή και προσπάθεια. Β4. Βλ. σχολ. βιβλίο σελ. 35 «Όπως περιγράφει και ο ίδιος στην πρώτη αλήθεια των πραγμάτων.» Β5. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες σχετίζονται ετυμολογικά οι ακόλουθες : ευρυχωρία, εξιτήριο, αλήθεια, πόρισμα, συσχετισμός, γονίδιο, βασικός, οικιακός, όλεθρος, διασκέδαση. ευρυχωρία = ἐνεχώρει εξιτήριο = εἰσελθεῖν αλήθεια = λαθών πόρισμα = εὐπορία Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 4 από 6

5 συσχετισμός = μετέσχε γονίδιο = συγγένειαν βασικός = βωμούς οικιακός = οἰκήσεις όλεθρος = ἀπώλλυντο διασκέδαση = σκεδαννύμενοι ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Μετάφραση Κειμένου Όλοι ξέρουμε βέβαια ότι στη Σπάρτη ιδιαίτερα υπακούουν στους άρχοντες και στους νόμους. Εγώ όμως νομίζω ότι ο Λυκούργος δεν επιχείρησε να διαμορφώσει αυτή την πειθαρχία, πριν εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των ισχυρότερων πολιτών. Συμπεραίνω βέβαια αυτά, επειδή στις άλλες πόλεις οι δυνατότεροι ούτε θέλουν να φαίνονται ότι φοβούνται τους άρχοντες (την εξουσία), αλλά θεωρούν αυτό ανελευθερία [ ] Είναι φυσικό ότι αυτοί οι ίδιοι συνετέλεσαν στην οργάνωση της Εφορίας (του σώματος των Εφόρων), γιατί έκριναν ότι η πειθαρχία είναι το μεγαλύτερο αγαθό και σε μια πόλη και σε ένα στράτευμα και σε ένα σπίτι όσο μεγαλύτερη δύναμη έχει η εξουσία, τόσο περισσότερο φόβο νόμισαν ότι θα προκαλέσει στους πολίτες για να (την) υπακούουν. Γ2. Να γράψετε τον ζητούμενο τύπο για καθεμιά από τις λέξεις που σας δίνονται : ταῖς ἀρχαῖς : την ίδια πτώση στον άλλο αριθμό : τῇ ἀρχῇ πόλει : τη γενική του ενικού : τῆς πόλεως ταύτην : τον ίδιο τύπο στο αρσενικό γένος στον πληθυντικό αριθμό : τούτους μάλιστα : τους άλλους βαθμούς του επιρρήματος : μάλα - μᾶλλον ἴσμεν : το β πληθυντικό του ίδιου χρόνου : ἴστε οἶμαι : το γ ενικό της οριστικής του παρατατικού : ᾤετο εἶναι : το α πληθυντικό της υποτακτικής του ενεστώτα : ὦμεν συγκατασκευάσαι : το β ενικό της οριστικής του αορίστου στην ίδια φωνή : συγκατεσκεύασας ἔγνωσαν : το β ενικό της προστακτικής του ίδιου χρόνου : γνῶθι ὑπακούειν : το απαρέμφατο του μέλλοντα της ίδιας φωνής : ὑπακούσεσθαι Γ3α. «Ἀλλὰ γὰρ ὅτι τοῦτο ἀνελεύθερον εἶναι» : Να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του αποσπάσματος και να δηλώσετε τον συντακτικό ρόλο της καθεμιάς. Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 5 από 6

6 ὅτι μὲν ἐν Σπάρτῃ μάλιστα πείθονται ταῖς ἀρχαῖς τε καὶ τοῖς νόμοις. Δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, λειτουργεί συντακτικά ως αντικείμενο του ρήματος ἴσμεν. πρὶν ὁμογνώμονας ἐποιήσατο τοὺς κρατίστους τῶν ἐν τῇ πόλει. Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, λειτουργεί συντακτικά ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο απρμφ. καθιστάναι. ὅτι ἐν μὲν ταῖς ἄλλαις πόλεσιν οἱ δυνατώτεροι οὐδὲ βούλονται δοκεῖν τὰς ἀρχὰς φοβεῖσθαι, ἀλλὰ (ὅτι ενν.) νομίζουσι τοῦτο ἀνελεύθερον εἶναι Δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προτάσεις που συνδέονται παρατακτικά με τον αντιθετικό σύνδεσμο ἀλλά. Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας στο ρήμα τεκμαίρομαι. Γ3β. «οἱ δυνατώτεροι οὐδὲ βούλονται δοκεῖν τὰς ἀρχὰς φοβεῖσθαι» : Να συνταχθούν όλοι οι όροι της πρότασης. βούλονται : ρήμα οἱ δυνατώτεροι : υποκείμενο του ρήματος και των απρμφ. δοκεῖν και (ταυτοπροσωπία) δοκεῖν : αντικείμενο του ρ. βούλονται, τελικό απαρέμφατο φοβεῖσθαι : αντικείμενο του απρμφ. δοκεῖν, ειδικό απαρέμφατο τὰς ἀρχὰς : αντικείμενο του απρμφ. φοβεῖσθαι φοβεῖσθαι Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 6 από 6