ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΥ ΛΟΓΩ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΙΓΕΝΩΝ ΚΟΙΛΟΤΗΤΩΝ

Transcript

1 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΥ ΛΟΓΩ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΙΓΕΝΩΝ ΚΟΙΛΟΤΗΤΩΝ Στις διαβρωσιγενείς κοιλότητες, κυρίως σε εβαποριτικούς και δευτερευόντως ανθρακικούς σχηματισμούς, λόγω της διαρκούς διεύρυνσής τους χάνεται η δυνατότητα αυτοϋποστήριξης. αυτοϋποστήριξης Επιπλέον, η αύξηση των γεωστατικών φορτίσεων μπορεί να επιταχύνει την κατάρρευσή τους. Αύξηση των γεωστατικών φορτίων μπορεί να προκληθεί: Από την υποβίβαση της στάθμης των υπόγειων υδροφόρων (αύξηση των ενεργών τάσεων) Από την η επιβολή β ή εξωτερικών ξ ρ φορτίσεων φ ρ ((προσθήκη ρ ή η πάσης ης φύσεως κατασκευών) Στον μηχανισμό εκδήλωσης των καταρρεύσεων μπορεί να συμβάλουν καθοριστικά οι τεκτονικές επιφάνειες (ρήγματα, ασυνέχειες) που είναι δυνατόν να ορίζουν τη γεωμετρία της μάζας που κατακρημνίζεται. ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΤΑΒΟΘΡΕΣ ΣΤΗ ΠΟΛΗ GUATEMALA, ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ Η πόλη η είναι θεμελιωμένη μ μ η σε ηφ ηφαιστειακή ή τέφρα φρ και χαλαρά πυροκλαστικά υλικά. Τα έγκοιλα διαμορφώνονται από τις διαρροές του δικτύου αποχέτευσης αλλά και από την κατείσδυση των κατακλυσμιαίων τροπικών καταιγίδων. Η καταβόθρα του 2010 είχε διάμετρο 20 m και βάθος 30 m. Προκάλεσε το θάνατο 15 πολιτών και κατάπιε μια τριώροφη κατασκευή. Η καταβόθρα του 2007 είχε βάθος 100m και προκάλεσε το θάνατο 5 πολιτών. 43

2 WINTER PARK SINKHOLE, FLORIDA Η Winter Park sinkhole σχηματίστηκε τον Μάιο του Πρόκειται για κατάρρευση καρστικοποιημένου ασβεστόλιθου καλυμμένου από αργιλικά ιζήματα. Η διάμετρος της καταβόθρας είναι περίπου 100m και προκάλεσε υλικές ζημιές μεγαλύτερες από 2 εκατμ. δολάρια. Για την αποκατάστασή της μετατράπηκε σε λίμνη. Στην ευρύτερη περιοχή αναφέρθηκαν 300 αντίστοιχα περιστατικά το

3 ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ (FLORIDA, ΗΠΑ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ΛΙΜΝΗ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ Καρστικό έγκοιλο του οποίου η οροφή κατέρρευσε πιθανότατα εξαιτίας σεισμικής φόρτισης. Οι τεκτονικές επιφάνειες (ρήγματα) έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σχήματός του. Διαστάσεις 150Χ250 m. 45

4 ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΥΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΚΟΙΛΟΤΗΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΥ ΛΟΓΩ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΩΝ ΚΟΙΛΟΤΗΤΩΝ Μετανάστευση στην επιφάνεια των κενών που προκαλούνται από τιςς καταρρεύσεις ρρ ς υπόγειων γ ανθρωπογενών ρ γ κοιλοτήτων ή ((π.χ. χ στοές, ς, θάλαμοι μεταλλείων, θύλακες υδρογονανθράκων κ.α.). Οι κοιλότητες μπορεί να είναι: Παλαιές ανυποστήρικτες υπόγειες εκμεταλλεύσεις. Παλαιές υπόγειες εκμεταλλεύσεις στις οποίες αστοχούν τα μέτρα υποστήριξης. Σύγχρονες Σύ εκμεταλλεύσεις λλ ύ που διανοίγονται δ ί με τεχνικές έ που επιτρέπουν την κατάρρευσή τους. 46

5 ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΠΟΓΕΙΑΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Μέθοδοι με φυσική υποστήριξη Θάλαμοι και στύλοι Εκμετάλλευση με Διαδοχικοί όροφοι κενά μέτωπα Βαθμίδες Οπισθοχωρούμενοι κατακόρυφοι κρατήρες Μέθοδοι με τεχνητή υποστήριξη Ξύλινων πρισματικών πλαισίων Γομούμενων μετώπων Εκμετάλλευση με Συμπτυσσόμενων μετώπων λιθογόμωση γ μ η Μέθοδοι χωρίς υποστήριξη Κατακρήμνισης πατωμάτων Εκμετάλλευση με Κατακρήμνισης διαδοχικών ορόφων κατακρήμνιση Ευθύγραμμων επιμηκών μετώπων Μέθοδος Θάλαμοι στύλοι Στύλοι ανεξόφλητου μεταλλεύματος συγκρατούν το άνοιγμα. Αν το υλικό των στύλων διαβρωθεί ή εξορυχτεί ληστρικά υπάρχει κίνδυνος καταρρεύσεων. Μέθοδος συμπτυσσόμενων μετώπων Το εξορυγμένο μετάλλευμα υποστηρίζει το άνοιγμα έως την απομάκρυνσή του. Αν το παραμένον άνοιγμα δεν λιθογομωθεί μετά την εξάντληση του μεταλλεύματος υπάρχει κίνδυνος καταρρεύσεων. 47

6 Μέθοδος κατακρήμνισης πατωμάτων Η σταδιακή κατακρήμνιση των ορόφων συσσωρεύει το μετάλλευμα στο επίπεδο φόρτωσης. Άμεσος κίνδυνος κατάρρευσης της οροφής και εκδήλωσης εδαφικών υποχωρήσεων. Μέθοδος Ευθύγραμμων επιμηκών μετώπων Προσβολή ρ β ή μετώπων μ μεγάλου μ γ μήκους μή ς και μικρού ύψους. Ασπίδα προστατεύει τη μηχανή εξόρυξης ενώ το εξοφλημένο τμήμα αφήνεται να καταρρεύσει. Άμεσος κίνδυνος κατάρρευσης της οροφής και εκδήλωσης εδαφικών υποχωρήσεων. ΓΟΜΩΣΗ - ΛΙΘΟΓΟΜΩΣΗ Ως γόμωση ορίζεται η μόνιμη πλήρωση του κενού που προκύπτει μετά την εξόφληση του μεταλλεύματος για την αποτροπή καταρρεύσεων. Η πλήρωση πραγματοποιείται με την απόθεση άχρηστων υλικών (π.χ. τέφρα, αδρανή, λάσπες μεταλλευτικής βιομηχανίας). Όταν τα υλικά της γόμωσης είναι άγονα και στείρα υλικά από το περιβάλλον της εξόρυξης χαρακτηρίζεται ως λιθογόμωση. Πρόκειται για διαδικασία που αυξάνει κατά πολύ το κόστος της εκμετάλλευσης με αποτέλεσμα να εφαρμόζεται σε περιπτώσεις πλούσιων μεταλλευμάτων ή και σε περιπτώσεις όπου δεν επιτρέπεται η εκδήλωση εδαφικών υποχωρήσεων. Κατηγορίες γόμωσης: Ξηρή γόμωση: απόθεση στείρων υλικών ή τέφρας Υγρή γόμωση: τσιμεντοπολφός με στείρα υλικά, διαμέτρου <15cm. Η προσθήκη τσιμεντοπολφού αυξάνει την αντοχή του υλικού πλήρωσης. 48

7 ΕΓΚΑΡΣΙΑ ΤΟΜΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ Το πλάτος της έκτασης στην επιφάνεια που επηρεάζεται από την κατάρρευση είναι μεγαλύτερο από το πλάτος της υπόγειας εκσκαφής. Η γωνία επίδρασης που σχηματίζεται μεταξύ της κατακόρυφης από το όριο της υπόγειας εκσκαφής (A-B) και της ευθείας που συνδέει το όριο της υπόγειας εκσκαφής και το όριο της εδαφικής υποχώρησης (A-C) δεν υπερβαίνει τις 45. Η μέγιστη δυνατή εδαφική υποχώρηση (S) σπάνια υπερβαίνει το 65% του ύψους της υπόγειας εκσκαφής που κατακρημνίζεται (H). Γενικά, όσο αυξάνεται το πάχος των υπερκειμένων (D) τόσο μειώνεται η μέγιστη δυνατή εδαφική υποχώρηση (S) (Tandanand and Powell, 1982). ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΥΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΑΛΑΤΩΡΥΧΕΙΩΝ ΣΤΗ ΠΟΛΗ NORTHWICH ΣΤΟ CHESHIRE ΒΔ ΑΓΓΛΙΑ Η περιοχή ή ήταν ή γνωστή ή από ό τη ρωμαϊκή ϊ ή περίοδο ί δ για τα κοιτάσματα ορυκτού άλατος. Το 1670 επαναδραστηριοποιήθηκε εξορυκτική βιομηχανία στην περιοχή. Η μείωση της τιμής του αλατιού στο τέλος του 18ου αιώνα κατέστησε ασύμφορη την εξόρυξη του αλατιού. Για τη λήψη του αλατιού οι στοές πλευρίζονταν με νερό και το αλάτι συγκεντρώνονταν από την αντλούμενη άλμη. Η διαδικασία αυτή κατέστρεψε τις στοές οδηγώντας στην εκδήλωση εδαφικών υποχωρήσεων το

8 50

9 ΚΑΤΑΒΟΘΡΑ ΤΟΥ BAYOU CORNE ΣΤΟ TEXAS β ρ του Bayou y ρ ή η από Η καταβόθρα Corne προκλήθηκε την κατάρρευση του εγκοίλου που είχε διαμορφωθεί εντός δόμου άλατος κατά την εξόρυξή του από την Texas Brine Co. Το έγκοιλο είχε διαμορφωθεί καθώς για την εξόρυξη του άλατος διοχετεύονταν νερό εντός του δόμου και αντλούταν άλμη. Η καταβόθρα ανακαλύφθηκε τον Αύγουστο του 2012 και οδήγησε στην εκκένωση 350 κατοικιών. Έχει βάθος το ελάχιστο 230m και τον Μάιο του 2013 κάλυπτε έκταση m2 ενώ τον Αύγουστο του 2013 είχε φτάσει τα m2. 51

10 ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΑΝΘΡΑΚΩΡΥΧΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ SHERIDAN, WYOMING Οι εδαφικές υποχωρήσεις παρατηρούνται πάνω από τις στοές του εγκαταλελημένου ορυχείου, ορυχείου που λειτούργησε μεταξύ 1904 και 1921, και εντοπίζεται 10 έως 15 km βόρεια του Sheridan. Το πάχος των υπερκειμένων εκτιμάται ότι είναι 10 έως 15 m. Η αστοχία των υποστυλωμάτων από λιγνίτη εντός των στοών οδήγησε στην εκδήλωση του φαινομένου. Οι καταπτώσεις εμφανίζονται συνδεδεμένες με αυλάκια. Σε ορισμένες καταβόθρες ο πυθμένας είναι σφραγισμένος και συγκεντρώνει νερό. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΑ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΘΟΥΠΟΛΗΣ - ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Ιστορικά στοιχεία (πηγή: ``Χρονικό του Κάρβουνου`` του Νίκου Θεοδοσίου) Στις 5 Νοεμβρίου 1933 ανακοινώνεται η ίδρυση της εταιρίας «Λιγνιτωρυχεία Αττικής Α.Ε.», με σκοπό την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων κάρβουνου στην περιοχή. Οι εξορύξεις άρχισαν δύο χρόνια μετά. Απασχολούνται εργάτες που εργάζονται σε βάθος 80 και 100 μέτρων. Εξάγουν τόνους λιγνίτη την ημέρα. Την περίοδο της Κατοχής το λιγνιτωρυχείο πέρασε σε ιταλικά χέρια. Το απασχολούμενο προσωπικό ανεβαίνει στους 700 και αντίστοιχα η ημέρα παραγωγή στους 200 με 250 τόνους την ημέρα. Λίγο πριν την αποχώρηση των κατακτητών, τον Αύγουστο του 1944, Έλληνες αγοράζουν το ορυχείο από τους Ιταλούς. Έτσι η επιχείρηση εμφανίζεται ως ελληνική κι όχι ως εχθρική περιουσία. Tο λιγνιτωρυχείο υπολειτουργεί για μικρό διάστημα. Απασχολούνται 60 με 140 εργάτες κι η παραγωγή είναι πολύ μικρή. 52

11 Το Δεκέμβρη 1945, το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας αναλαμβάνει το ίδιο την εκμετάλλευση του λιγνιτωρυχείου. Το 1951 γίνεται δημοπράτηση και η επιχείρηση των λιγνιτωρυχείων μισθώνεται. Στο λιγνιτωρυχείο απασχολούνται 200 τώρα εργάτες και εξάγονται τόνοι το χρόνο. Το 1952 η επιχείρηση ανοίγει νέο φρέαρ σε απόσταση μόλις μέτρων από τα σπίτια της περιοχής της Ανθούπολης. Ανθούπολης Από το Σεπτέμβριο του 1953 σπίτια στην Ανθούπολη αρχίζουν να παρουσιάζουν ρωγμές εξ αιτίας της διάνοιξης νέων στοών σε πολύ μικρό βάθος. Στις 30 Οκτωβρίου καταρρέει η στοά Νο 5 με αποτέλεσμα έναν νεκρό και τρείς τραυματίες. Η επιχείρηση των λιγνιτωρυχείων συνεχίζει ανενόχλητη τις εργασίες διάνοιξης νέων στοών κάτω από την οικιστική περιοχή της Ανθούπολης. Στις 21 Νοεμβρίου 1955 εκδηλώνεται η πρώτη μαζική αντίδραση των κατοίκων της Ανθούπολης με μια μεγάλη διαδήλωση που διαλύεται από τη χωροφυλακή. Αιτία αυτής της κινητοποίησης ήταν η εμφάνιση γεωτρύπανων της εταιρίας Πρεζάνη στο κέντρο της πλατείας της Ανθούπολης προκειμένου να ανοίξει νέα πρόσβαση στις στοές που συνεχίζουν να εξαπλώνονται. Μήνα με το μήνα η κατάσταση χειροτερεύει. Τέσσερα σπίτια υφίστανται καθίζηση κι οι ένοικοί τους αναγκάζονται να μένουν στην ύπαιθρο. Πολλά άλλα σπίτια σε ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα παρουσιάζουν ρωγμές και απειλούνται με κατάρρευση. κατάρρευση Οι στοές ανοίγονται σε βάθος μόλις 15 ακόμη και 12 μέτρων αντί των 50 τουλάχιστον, που ορίζουν οι κανονισμοί, για να μην υπάρχει κίνδυνος για τα σπίτια. Στις 14 Μαΐου 1956 δυο ακόμα σπίτια υφίστανται καθίζηση. Οι κάτοικοι της Ανθούπολης αρχίζουν να συγκεντρώνονται σε μικρές ομάδες. Στις 10 το βράδυ οι καμπάνες της Αγίας Μαρίνας χτυπούν και καλούν τον κόσμο σε γενική κινητοποίηση. Συγκεντρώνονται περίπου 5 χιλιάδες. Οι αγανακτισμένοι κάτοικοι της Ανθούπολης κατευθύνονται στις εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων όπου βρίσκεται ο πύργος με τους ανελκυστήρες. Με πανιά ποτισμένα με πετρέλαιο πυρπολούν τις ξύλινες εγκαταστάσεις ενώ ανατινάζουν με δυναμίτη τα τσιμεντένια χτίσματα. Το λιγνιτωρυχείο δεν ξαναλειτούργησε!! 53

12 54

13 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή αποτελεί τμήμα της νεογενούς λεκάνης Περιστερίου Καλογρέζας. Οι σχηματισμοί του υποβάθρου στην ευρύτερη περιοχή είναι τα Μεσοζωικής ηλικίας πετρώματα του Αιγάλεω (Αθηναϊκοί σχιστόλιθοι και ασβεστόλιθοι της Πελαγονικής). Τα πετρώματα αυτά καλύπτονται από νεογενή ιζήματα και τεταρτογενείς αποθέσεις. Στα νεογενή ιζήματα φιλοξενούνται στρώματα του λιγνίτη, που δεν αποτελούν ενιαία στιβάδα, αλλά επάλληλα στρώματα ποικίλου πάχους, που παρεμβάλλονται μέσα στις τεφρές μάργες. Η τεκτονική αυτή έχει επηρεάσει τα νεογενή ιζήματα, που παρουσιάζονται διερρηγμένα με σχετικά πυκνό δίκτυο διακλάσεων (ΒΑ ΝΔ και ΒΔ ΝΑ), περιπλέκοντας τις στρωματογραφικές συνθήκες της λιγνιτοφόρου Αθηναϊκής ης λεκάνης. Η λιγνιτοφορία που υπέστη εκμετάλλευση περιορίστηκε σε βάθη μεταξύ 30 (?) και 100 m και γίνονταν σε τρία τουλάχιστον επίπεδα. Οι υπόγειες εκμεταλλεύσεις δεν είναι καταγεγραμμένες, ενώ η λιθογόμωση που έγινε στην περιοχή περιλαμβάνει κατά βάση το χώρο της κύριας εξορυκτικής δραστηριότητας. ΤΕΧΝΙΚΟΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΑΝΘΟΥΠΟΛΗΣ 1.Επιχωματώσεις, 2.Αλλουβιακές αποθέσεις, 3.Ρυπιδιακές αποθέσεις, 4.Νεογενή ιζήματα, 5.Αθηναϊκοί σχιστόλιθοι με ανθρακικά σώματα, σώματα 6.Ασβεστόλιθοι Αιγάλεω. 55

14 Σχέδιο ενεργών υπόγειων εργασιών εξόρυξης στο λιγνιτωρυχείο Περιστερίου το ν Ιανουάριο του 1949 (Τρικκαληνός, Μούσουλος 1949) Σχέδιο υπόγειων εργασιών εξόρυξης στο λιγνιτωρυχείο Περιστερίου το 1940 (Γ. Βορεάδης 1940) 56

15 Στην περιοχή καταγράφονται αστοχίες σε κατασκευές, που είτε έχουν εκδηλωθεί κατά το παρελθόν, είτε εκδηλώνονται ακόμη και σήμερα, σαν αποτέλεσμα των εδαφικών υποχωρήσεων από την κατάρρευση των υπόγειων εκμεταλλεύσεων σε διαφορετικούς χρόνους. 57

16 ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ - ΡΗΓΜΑΤΑ Κάθε ρηξιγενή δομή εκατέρωθεν της οποίας παρατηρούνται μετακινήσεις των επί μέρους τμημάτων του γεωλογικού σχηματισμού που παραμορφώνεται ύ ώ χαρακτηρίζεται ως Ρήγμα. Οι όποιες μετατοπίσεις μπορεί να είναι της τάξης μεγέθους από 1 cm μέχρι και πάνω από 1000 m ενώ η επιφανειακή εξάπλωση ενός ρήγματος είναι δυνατόν να φθάνει σε μήκος πολλών χιλιομέτρων. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στα συνιζηματογενή ρήγματα, όπου ο σχηματισμός ό των ρηγμάτων ά μπορείί να γίνει κατά τη διάρκεια της ιζηματογένεσης. Τα ρήγματα αυτά έχουν μεγάλη σημασία καθώς επιτρέπουν τη σχετική χρονολόγηση τεκτονικών συμβάντων. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΡΗΓΜΑΤΩΝ α) Ανάστροφα ρήγματα (εφιππεύσεις, επωθήσεις, λεπιώσεις και τεκτονικά καλύμματα). β) Κανονικά ρήγματα. (τεκτονικές τάφροι) γ) Ρήγματα οριζόντιας μετατόπισης. 58

17 Οι κυριότεροι τύποι των ρηγμάτων. Α. κανονικό ρήγμα, Β. πλάγιο κανονικό ρήγμα αριστερόστροφο, C. πλάγιο κανονικό ρήγμα δεξιόστροφο, D. ανάστροφο ρήγμα. Ε. πλάγιο ανάστροφο ρήγμα αριστερόστροφο. F. πλάγιο ανάστροφο ρήγμα δεξιόστροφο, G. ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης με κατακόρυφη ρηξιγενή επιφάνεια αριστερόστροφο, Η. ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης με κεκλιμένη ρηξιγενή επιφάνεια αριστερόστροφο, Ι. ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης με κατακόρυφη ρηξιγενή επιφάνεια δεξιόστροφο. (κατά C.T.H. 16, 1978). Κατοπτρική επιφάνεια του ρήγματος της Αρκίτσας Οι γραμμώσεις αναδεικνύουν την αριστερόστροφη σ σ ώσα κίνησης συνιστώσα ί ησης του ο πλαγιοκανονικού ρήγματος 59

18 ΕΝΕΡΓΑ ΡΗΓΜΑΤΑ Το ρήγμα Neodani που προκάλεσε το μεγάλο σεισμό του Nobi το Στην τάφρο διακρίνεται η κατακόρυφη μετατόπιση των 6m. ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΟΥ ΡΗΓΜΑΤΟΣ Ένα ρήγμα είναι ενεργό (Capable or Active Fault) όταν: Παρουσιάζει κίνηση (σεισμική ή ασεισμική ολίσθηση) στα τελευταία χρόνια (κυρίως Ολόκαινο) και περισσότερο από μια φορά στα τελευταία χρόνια ή είναι συνδεδεμένο με ένα άλλο γνωστό ενεργό ρήγμα ή συνδέεται με δύο και περισσότερα σεισμικά συμβάντα καταγραμμένα με σεισμογράφους έντασης ΙΙΙ ΜΜ και μεγαλύτερης. (U.S. Nuclear Regulatory Commission). Ένα ρήγμα μπορεί να θεωρηθεί ενεργό αν παρουσιάζει τεκμήρια κίνησης στο ύστερο Τεταρτογενές, παρουσιάζει τοπογραφικές αποδείξεις για πρόσφατη επιφανειακή διάρρηξη, αν συνδέεται άμεσα με σεισμούς καταγραμμένους με σεισμολογικά όργανα, αν παρουσιάζει ασεισμική ολίσθηση ή έχει μια αποδεδειγμένα δομική σχέση μ ένα γνωστό ενεργό ρήγμα, έτσι ώστε η κίνηση του ενός, μπορεί να προκαλέσει την κίνηση του άλλου. (International Atomic gy Commission)) Energy Ως ενεργά ρήγματα χαρακτηρίζονται τα ρήγματα που παρουσιάζουν ολίσθηση κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς (τελευταία 1 έως 2 εκατομμύρια χρόνια), (Research Group of Active Faults in Japan). Ενεργά ρήγματα είναι αυτά που παρουσιάζουν αποδείξεις τεκτονικών κινήσεων στο Ολόκαινο κυρίως, αλλά και ενδείξεις για το χρονικό διάστημα του Τεταρτογενούς με έμφαση τα χρόνια (Ρωσία - Trifonov 1993). 60

19 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΡΗΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ ΩΣ ΕΝΕΡΓΩΝ Τα κριτήρια για τον εντοπισμό των ρηξιγενών νεοτεκτονικών δομών και το χαρακτηρισμό τους ως ενεργών χωρίζονται σε 4 κατηγορίες (Παυλίδης 2008, Παπαζάχος 2004, Παυλίδης 2003, Ambraseys 1998): Γεωλογικά Ένα μπορείί να χαρακτηριστείί γεωλογικά Γ λ ά κριτήρια: ή Έ ρήγμα ή λ ά ενεργό ό όταν αποδεδειγμένα δραστηριοποιήθηκε ή επαναδραστηριοποιήθηκε κατά το πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν (Άνω Πλειστόκαινο). Η διαπίστωση πραγματοποιείται με κριτήρια γεωμορφολογικά μορφοτεκτονικά, στρωματογραφικά, παλαιοσεισμολογικά, υδρογεωλογικά και γεωχημικά. Επίσης λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα μετακινήσεων ένα ρήγμα θεωρείται σεισμικά ενεργό όταν παρουσιάζει μέσο ρυθμό ολίσθησης τουλάχιστον 1mm/y. Ιστορικά κριτήρια: Πληροφορίες από ιστορικές πηγές για μεγάλους επιφανειακούς σεισμούς και σχετιζόμενων μετακινήσεων εδαφών, κατολισθήσεων αλλαγών της ροής χειμάρρων ή παροχών πηγών κ.α. κατολισθήσεων, κα Γεωφυσικά κριτήρια: Πληροφορίες από γεωφυσικές διασκοπίσεις, όπως βαρυτομετρικές ανωμαλίες, συμβάλλουν ουσιαστικά στην κατανόηση της ενεργού τεκτονικής. Σεισμολογικά κριτήρια: Μεγάλοι ή ακόμη και μικροί σεισμοί και σεισμικές ακολουθίες, μπορούν να ορίσουν τη θέση ενεργών ρηγμάτων. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΡΦΟΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ 61

20 Ορεινοί όγκοι κοντά στο Mammoth Lake, Καλιφόρνια ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Στο αριστερό σκαρίφημα το μικρό κανονικό ρήγμα αφήνει ανεπηρέαστη την υπερκείμενη μάργα άρα συνέβη πριν από την απόθεσή της. Και επειδή άργιλος και μάργα βρίσκονται σε συμφωνία, συμπεραίνεται ότι πρόκειται για συνιζηματογενές ρήγμα που δημιουργήθηκε στη διάρκεια απόθεσης της αργίλου. Στη δεξιά εικόνα φαίνεται μια ομάδα δύο συστημάτων συναποθετικών συζυγών μικρορηγμάτων που επηρεάζει το σύνολο σχεδόν των ιζηματογενών στρωμάτων, εκτός από τις επιφανειακές αλλουβιακές αποθέσεις (Hanckok & Barka 1981). 62

21 Ρήγμα Καλαμαριάς, Θεσσαλονίκη ιεύθυνση Β -ΑΝΑ, παράταξη Β και μετάπτωση προς Βορρά. Μήκος περίπου 1km και άλμα 1,5m. Ραδιοχρονολόγηση το 2005 αποκάλυψε ηλικίες και 2.500ΥΒΡ. Άρα το ρήγμα φαίνεται να έχει δραστηριοποιηθεί τελευταία πριν από περίπου δύο χιλιάδες χρόνια (Ζερβοπούλου Α. 2010). Ενεργό ρήγμα στη θέση Μάγειρα, ήμου Γέρας, Νήσου Λέσβου. 63

22 Ανενεργό ρήγμα εντός του ορυχείου Αμυνταίου. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΡΗΓΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΝΕΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΔΡΑΣΗ Τα ρήγματα έχουν ταξινομηθεί από τον Ambraseys (1978) σε τέσσερις κατηγορίες: Ενεργά ρήγματα: όταν συνδέονται άμεσα με ισχυρούς σεισμούς (πρόσφατους ή ιστορικούς) ή σεισμικές ακολουθίες αλλά και με μικροσεισμούς, όταν παρουσιάζουν μικρή ή αλλά λλά συνεχή ή μετακίνηση, ί ό όταν «κόβουν» όβ πρόσφατα ό ιζήματα ζή ή ηφαιστειακά ά πετρώματα τεταρτογενούς ηλικίας (κυρίως Ολόκαινου) και όταν είναι συνδεδεμένα με ορισμένους ειδικούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς ή θερμές πηγές. Πιθανά ενεργά ρήγματα: όταν συνδέονται με μικρό βαθμό συσχέτισης με μεγάλους σεισμούς ή συνηθέστερα μόνο με μικροσεισμούς. Επίσης εκείνα τα ρήγματα για τα οποία δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες για σεισμούς και εδαφικές μετακινήσεις, επηρεάζουν νέα ιζήματα, αλλά δε φαίνεται να έχουν επαναδραστηριοποιηθεί στο πολύ πρόσφατο παρελθόν. Τέλος και εκείνα τα ρήγματα, όπου τα νέα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά με τα οποία συνδέονται έχουν διαβρωθεί ή δε διακρίνονται ευκρινώς. ευκρινώς γ) Ρήγματα αβέβαια ενεργά: χαρακτηρίζονται γενικά τα ρήγματα για τα οποία όλα τα παραπάνω κριτήρια δε δίνουν ικανοποιητικό βαθμό αξιοπιστίας. δ) Αδρανή ή ανενεργά ρήγματα: χαρακτηρίζονται εκείνα για τα οποία δεν υπάρχουν σεισμολογικές, ιστορικές και γεωλογικές ενδείξεις για επαναδραστηριοποίησή τους στο πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν. Οι παραπάνω χαρακτηρισμοί δεν είναι απόλυτοι. 64

23 ΕΝΕΡΓΟΤΗΤΑ ΡΗΓΜΑΤΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ Izmit earthquake on Aug. 17, 1999 (Mag. 7.6) ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ PSI ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Παρέχονται πληροφορίες για τη μέση τιμή του ρυθμού παραμόρφωσης κατά μήκος της γραμμής θέασης. Εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, και θέσεις πιθανής τεκτονικής δραστηριότητας. 65

24 Νεοτεκτονικά ρήγματα της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης (Ζερβοπούλου Α. 2010) Νέοτεκτονικός χάρτης Θεσσαλονίκης Map edited by EPPO and ECPFE Σεισμοί με M> 2.0 Seismicity from Papazachos et al., al 2000;

25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ghilardi M., Fouche E., Queyrel F., Syrides G., Vouvalidis K., Kunesch S., Styllas M. and Stiros S., Human occupation and geomorphological evolution of the Thessaloniki Plain (Greece) since mid Holocene. Journal of Archaeological Science 35, Kaitantzian A., Loupasakis C., Rozos D. (2014) Assessment Of Geo-hazards Triggered By Both Natural Events And Human Activities In Rapidly Urbanized Areas. (eds.) G. Lollino et al., Proceedings of 12th International IAEG Congress IAEG Engineering Geology for Society and Territory, Volume 5, pp Κούκης Γ., Ν., Εκδ. σελ.575. Κ ύ Γ Σαμπατακάκης Σ ά Ν (2007) Γεωλογία Γ λ ί Τεχνικών Τ ώ Έργων, Έ Ε δ Παπασωτηρίου, Π ί λ 575 Λουπασάκης Κ., (2014) Μέθοδοι Βελτίωσης της Γεωτεχνικής Συμπεριφοράς των Γεωλογικών Σχηματισμών, Διδακτικές σημειώσεις ΕΜΠ, Αθήνα. Λουπασάκης Κ., (2015) Τεχνική Γεωλογία Ι, Διδακτικές σημειώσεις ΕΜΠ, Αθήνα. Loupasakis C., Agelitsa B., Rozos D., Spanou N. (2014) Mining geohazards land subsidence caused by the dewatering of opencast coal mines: The case study of the Amyntaio coal mine, Florina, Greece. Natural Hazards, Springer, 70: , DOI /s Raspini F., Loupasakis C., Rozos D. and Moretti S. (2013) Advanced interpretation of land subsidence by validating multi-interferometric SAR data: the case study of Anthemountas basin (Northern Greece). Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 13, , DOI: /nhess Raspini F., Loupasakis C., Rozos D., Adam N. and Moretti S. (2014) Ground subsidence phenomena in the Delta Municipality region (Northern Greece): geotechnical modelling and validation with Persistent Scatterer Interferometry. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, Elsevier 28: Raspini F., Loupasakis C., Rozos D., and Moretti S. (2013) Basin and local scale detection of ground subsidence through Persistent Scatterer Interferometry: the Anthemountas basin (Northern Greece) case study. Proceedings of the 13th International Congress of the Geological Society of Greece, Bulletin of the Geological Society of Greece, vol. XLVII, Νο 3, pp Raspini F., Bianchini S., Del Ventisette C., Moretti S., Loupasakis C., Rozos D., Duro J., Garcia M., (2015) Subsidence mapping, characterization and modeling: the ESA-GMES Terrafirma services. Proc. of RSCy Third International Conference on Remote Sensing and Geoinformation of Environment. (in press) Ρόζος Δ., (2007) Τεχνική Γεωλογία Ι, Διδακτικές σημειώσεις ΕΜΠ, Αθήνα. Tandanand S., Powell R. L., (1982) Assessment of Subsidence Data from the Northern Appalachian Basin for Subsidence Prediction: U. S. Bureau of Mines Report of Investigations (Illustration by Ray Strawser) 67