Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση Μαθησιακοί στόχοι 3.1 Περιγράφονται οι ιδιότητες και οι μεταβολές της συνάρτησης παραγωγής. 3.2 Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση εργασίας. 3.3 Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά εργασίας. 3.4 Εξετάζονται οι παράγοντες που προσδιορίζουν την ισορροπία στην αγορά εργασίας. 3.5 Εξετάζεται η μέτρηση του ποσοστού ανεργίας και αναλύονται οι μεταβολές στην απασχόληση. 3.6 Αναλύεται η σημασία του Νόμου του Okun. Στο Κεφάλαιο 2 περιγράψαμε πώς μετριούνται οι οικονομικές μεταβλητές που χρησιμοποιούμε για να εκτιμήσουμε πόσο εύρωστη είναι μια οικονομία. Η μέτρηση της οικονομικής επίδοσης είναι μια εισαγωγή στον αντικειμενικό στόχο της μακροοικονομικής θεωρίας: να καταλάβουμε πώς δουλεύει η οικονομία. Αυτή η κατανόηση απαιτεί τη μετάβαση από τις ποσοτικές μετρήσεις στην οικονομική ανάλυση. Στο Μέρος 2 του βιβλίου, που αρχίζει μ αυτό το κεφάλαιο, οι στόχοι μας είναι κυρίως δύο. O πρώτος είναι να αναλύσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν τη μακροχρόνια επίδοση της οικονομίας, όπως ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, η παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδο, τα μακροχρόνια επίπεδα απασχόλησης και ανεργίας, η αποταμίευση και ο σχηματισμός κεφαλαίου και ο ρυθμός πληθωρισμού. O δεύτερος στόχος είναι να αναπτύξουμε ένα θεωρητικό μακροοικονομικό υπόδειγμα που θα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για την ανάλυση τόσο των οικονομικών προβλημάτων που καλύπτονται στο βιβλίο, όσο και αυτών που θα συναντήσετε αργότερα. Όπως αναφέραμε στο Κεφάλαιο 1, το υπόδειγμά μας στηρίζεται στην υπόθεση ότι τα άτομα, οι επιχειρήσεις και το κράτος αλληλεπιδρούν στις τρεις κύριες αγορές: την αγορά εργασίας (που καλύπτεται σ αυτό το κεφάλαιο), την αγορά αγαθών (Κεφάλαιο 4) και την αγορά περιουσιακών στοιχείων (Κεφάλαιο 7). Όταν αναπτύσσουμε ή χρησιμοποιούμε το υπόδειγμά μας στο Μέρος 2, θεωρούμε γενικά ότι η οικονομία βρίσκεται σε πλήρη απασχόληση, οπότε οι προσφερόμενες ποσότητες ισούνται με τις ζητούμενες στις τρεις κύριες αγορές. Επειδή εστιάζουμε στη μακροχρόνια συμπεριφορά της οικονομίας, η παραπάνω υπόθεση είναι εύλογη. Στο Μέρος 3, όπου αναλύουμε τους οικονομικούς κύκλους, δεχόμαστε ότι οι προσφερόμενες ποσότητες μπορεί βραχυχρόνια να μην είναι ίσες με τις ζητούμενες. Σε αυτό το κεφάλαιο αρχίζουμε την ανάλυσή μας για τη λειτουργία της οικονομίας με αυτό που είναι ίσως ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής ευημερίας μιας κοινωνίας: την παραγωγική της δυναμικότητα. Με όλες τις άλλες μεταβλητές σταθερές, όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια οικονομία, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα των ατόμων να καταναλώσουν στο παρόν και να αποταμιεύσουν και να επενδύσουν για το μέλλον. Στην πρώτη ενότητα του κεφαλαίου, δείχνουμε ότι η ποσότητα του προϊόντος που παράγεται σε μια οικονομία εξαρτάται από δύο παράγοντες: (1) τις ποσότητες των εισροών (όπως η εργασία, το κεφάλαιο και οι πρώτες ύλες) που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία και (2) την παραγωγικότητα (productivity) αυτών των εισροών - δηλαδή, την αποτελεσματικότητα με την οποία χρησιμοποιούνται. Όπως αναφέραμε στο Κεφάλαιο 1, η παραγωγικότητα μιας οικονομίας παίζει αποφασιστικό ρόλο στον προσδιορισμό του βιοτικού επιπέδου. Σε αυτό το κεφάλαιο δείχνουμε πώς η παραγωγικότητα επηρεάζει τα εισοδήματα των ατόμων, προσδιορίζοντας την απασχόληση και τους μισθούς. Η εργασία είναι η πιο σημαντική από τις εισροές που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία (με βάση το μερίδιό της στο συνολικό κόστος). Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κεφαλαίου αφιερώνεται στην ανά-

2 76 / Μακροοικονομική λυση της αγοράς εργασίας, χρησιμοποιώντας τις έννοιες της προσφοράς και της ζήτησης. Πρώτα θα μας απασχολήσουν οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας από την πλευρά των εργοδοτών και την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας από την πλευρά των εργαζομένων και έπειτα θα ασχοληθούμε με τις δυνάμεις που οδηγούν την αγορά εργασίας σε ισορροπία. Η ισορροπία στην αγορά εργασίας προσδιορίζει τους μισθούς και την απασχόληση. Το επίπεδο απασχόλησης στη συνέχεια προσδιορίζει, μαζί με τις ποσότητες των άλλων εισροών (όπως το κεφάλαιο) και την παραγωγικότητα, την ποσότητα προϊόντος που παράγει μια οικονομία. Το βασικό μας υπόδειγμα για την αγορά εργασίας στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι προσφερόμενες ποσότητες εργασίας ισούνται με τις ζητούμενες, ώστε να έχουμε πλήρη χρησιμοποίηση του εργατικού δυναμικού. Αν και στην πραγματικότητα πάντα υπάρχει κάποια ανεργία, εμείς δεν θα την εισαγάγουμε παρά αργότερα σ αυτό το κεφάλαιο, όπου θα δούμε και τη σχέση του ποσοστού ανεργίας με την ποσότητα του προϊόντος που παράγεται στην οικονομία. 3.1 Πόσο παράγει η οικονομία; Η συνάρτηση παραγωγής Περιγράφονται οι ιδιότητες και οι μεταβολές της συνάρτησης παραγωγής. Κάθε μέρα αναφέρονται στις οικονομικές εφημερίδες πολλές οικονομικές μεταβλητές, που επηρεάζουν την επίδοση της οικονομίας - το ύψος της καταναλωτικής δαπάνης, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες του νομίσματος, οι διακυμάνσεις του χρηματιστηρίου, ο ρυθμός αύξησης της προσφοράς χρήματος, κ.ά. Όλες οι παραπάνω μεταβλητές είναι σημαντικές. Ωστόσο, κανένας παράγοντας προσδιορισμού της οικονομικής επίδοσης και του βιοτικού επιπέδου δεν είναι πιο θεμελιώδης από τη φυσική ικανότητα μιας οικονομίας να παράγει αγαθά και υπηρεσίες. Αν τα εργοστάσια, τα αγροκτήματα και οι άλλες επιχειρήσεις για κάποιο λόγο κλείσουν, η σημασία των υπόλοιπων οικονομικών παραγόντων θα είναι επουσιώδης. Τι προσδιορίζει την ποσότητα των αγαθών και των υπηρεσιών που μπορεί να παράγει μια οικονομία; Ένας πρωταρχικός παράγοντας είναι η ποσότητα των εισροών -όπως τα κεφαλαιουχικά αγαθά, η εργασία, οι πρώτες ύλες, η γη και η ενέργεια- που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί. Οι οικονομολόγοι ονομάζουν τις εισροές της παραγωγικής διαδικασίας συντελεστές παραγωγής (factors of production). Με όλες τις άλλες μεταβλητές σταθερές, όσο μεγαλύτερες ποσότητες συντελεστών παραγωγής χρησιμοποιούνται, τόσο περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες παράγονται. Από τους διάφορους συντελεστές παραγωγής, οι δύο σπουδαιότεροι είναι το κεφάλαιο (π.χ. τα βιομηχανοστάσια, ο μηχανολογικός εξοπλισμός, τα προγράμματα υπολογιστών και η διανοητική ιδιοκτησία) και η εργασία (οι εργαζόμενοι). Έτσι, όταν αναλύουμε τη δυναμικότητα μιας οικονομίας ως προς την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, εστιάζουμε σ αυτούς τους δύο συντελεστές. Στις σύγχρονες οικονομίες, ωστόσο, το προϊόν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μεταβολές της προσφοράς και άλλων συντελεστών, όπως η ενέργεια ή οι πρώτες ύλες. Θα δούμε αργότερα στο ίδιο κεφάλαιο, την Εφαρμογή «Προϊόν, απασχόληση και πραγματικός μισθός στη διάρκεια των πετρελαϊκών κρίσεων», όπου αναλύεται η επίδραση μιας διαταραχής της προσφοράς πετρελαίου στην οικονομία. Η ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος δεν προσδιορίζεται μόνο από τις ποσότητες του κεφαλαίου και της εργασίας (και των άλλων εισροών) που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Εξίσου σημαντική είναι η αποτελεσματικότητα με την οποία χρησιμοποιούνται αυτοί οι συντελεστές. Μια οικονομία με υψηλό επίπεδο τεχνολογίας και πρακτικών διοίκησης μπορεί, για παράδειγμα, με τα ίδια αποθέματα κεφαλαίου και εργασίας να παράγει μεγαλύτερη ποσότητα προϊόντος από μια οικονομία που δεν διαθέτει τα ίδια πλεονεκτήματα. Η αποτελεσματικότητα με την οποία χρησιμοποιούνται το κεφάλαιο και η εργασία μπορεί να συνοψιστεί σε μια σχέση που ονομάζεται συνάρτηση παραγωγής. Η συνάρτηση παραγωγής (production function) είναι μια μαθηματική έκφραση που συνδέει την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος με τις ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας που χρησιμοποιούνται. Μια απλή μορφή της συνάρτησης παραγωγής είναι η όπου Y = AF(K, N) (3.1)

3 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 77 Y = το πραγματικό προϊόν που παράγεται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, A = ένας αριθμός που μετρά τη συνολική παραγωγικότητα, K = το απόθεμα κεφαλαίου ή η ποσότητα κεφαλαίου που χρησιμοποιείται αυτή τη χρονική περίοδο, N = ο αριθμός των απασχολούμενων εργατών αυτή τη χρονική περίοδο, F = μια συνάρτηση που συνδέει το προϊόν, Y, με το κεφάλαιο, K, και την εργασία, N. Η συνάρτηση παραγωγής της εξίσωσης (3.1) ισχύει τόσο για το σύνολο της οικονομίας, όπου Y, K και N αναφέρονται, αντίστοιχα, στο προϊόν, το απόθεμα κεφαλαίου και τον αριθμό των εργατών στην οικονομία, όσο και για μια μεμονωμένη επιχείρηση, όπου Y, K και N αναφέρονται, αντίστοιχα, στο προϊόν, το απόθεμα κεφαλαίου και τον αριθμό των εργατών της επιχείρησης. Σύμφωνα με την εξίσωση (3.1), η ποσότητα του προϊόντος, Y, που η οικονομία (ή η επιχείρηση) μπορεί να παράγει σε μια χρονική περίοδο εξαρτάται από το μέγεθος του αποθέματος κεφαλαίου, K, και τον αριθμό των εργατών, N. Το σύμβολο A στην εξίσωση (3.1), που πολλαπλασιάζεται επί τη συνάρτηση F(K, N), μετρά τη συνολική αποτελεσματικότητα με την οποία χρησιμοποιούνται το κεφάλαιο και η εργασία. Η μεταβλητή A αποκαλείται συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών (total factor productivity) ή απλώς παραγωγικότητα. Σημειώστε ότι, για οποιεσδήποτε τιμές του κεφαλαίου και της εργασίας, αύξηση της παραγωγικότητας κατά 10% συνεπάγεται αύξηση της ποσότητας του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί κατά 10%. Συνεπώς, η άνοδος της παραγωγικότητας, A, αντιστοιχεί στην τεχνολογική εξέλιξη ή σε οποιαδήποτε άλλη μεταβολή στην οικονομία που επιτρέπει στο κεφάλαιο και την εργασία να χρησιμοποιούνται πιο αποδοτικά. Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Η Η συνάρτηση παραγωγής και η αύξηση της παραγωγικότητας στην οικονομία των ΗΠΑ Εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η σχέση μεταξύ προϊόντος και εισροών στην αμερικανική οικονομία περιγράφεται ικανοποιητικά από την ακόλουθη συνάρτηση παραγωγής: 1 Y = AK 0,3 N 0,7 (3.2) Η συνάρτηση παραγωγής στην εξίσωση (3.2) αποτελεί μια ειδική μορφή της γενικής συνάρτησης παραγωγής στην εξίσωση (3.1), όπου θεωρούμε ότι η συνάρτηση F(K,N) ισούται με K 0,3 N 0,7. (Σημειώστε ότι η συγκεκριμένη συνάρτηση παραγωγής είναι εκθετική. Αν θέλετε να κάνετε μια επανάληψη στις ιδιότητες των εκθετών, δείτε το Παράρτημα Α, Ενότητα Α.6.) Η εξίσωση (3.2) δείχνει πώς το προϊόν, Y, συνδέεται με τη χρήση των συντελεστών παραγωγής (κεφάλαιο, K, και εργασία, N) και την παραγωγικότητα, A, στις ΗΠΑ. Στον Πίνακα 3.1 παρατίθενται οι τιμές αυτών των μεταβλητών στις ΗΠΑ από το 1991 μέχρι το Στις στήλες (1), (2) 1. Αυτή η συνάρτηση παραγωγής είναι της μορφής Cobb-Douglas. Οι συναρτήσεις παραγωγής Cobb-Douglas έχουν τη μορφή Y = AK α N 1 α, όπου 0 < a < 1. Κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, η παράμετρος α της συνάρτησης παραγωγής Cobb-Douglas αντιστοιχεί στο μερίδιο του εισοδήματος που παίρνουν οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου, ενώ το μερίδιο της εργασίας είναι ίσο με 1 a. Επομένως, μπορούμε να εκτιμήσουμε την παράμετρο α, παρατηρώντας τα πραγματικά μερίδια του κεφαλαίου και της εργασίας. και (3) αναφέρονται, αντίστοιχα, το προϊόν (πραγματικό ΑΕΠ), το απόθεμα κεφαλαίου και η εργασία κάθε έτος. Το πραγματικό ΑΕΠ και το απόθεμα κεφαλαίου εκφράζονται σε δισ. δολάρια του 2009 και η εργασία σε εκατ. απασχολούμενων εργατών. Η στήλη (4) δείχνει την παραγωγικότητα της αμερικανικής οικονομίας κάθε έτος. Στον Πίνακα 3.1, το προϊόν, το κεφάλαιο και η εργασία υπολογίζονται άμεσα, αλλά ο άμεσος υπολογισμός της παραγωγικότητας δεν είναι δυνατός. Γι αυτό, ο δείκτης παραγωγικότητας, A, στη στήλη (4) προσδιορίζεται έμμεσα, δίνοντας στο A την τιμή που ικανοποιεί την εξίσωση (3.2). Συγκεκριμένα, το A προσδιορίζεται για κάθε έτος από τον τύπο A = Y/(K 0,3 N 0,7, που αποτελεί μια άλλη μορφή της εξίσωσης (3.2). Το 2013, για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Πίνακα 3.1 έχουμε Y = , K = και N = 143,9. Επομένως, η τιμή του A το 2013 είναι /[(19.292) 0,3 (143,9) 0,7 ] ή A = 25,11. Αυτός ο υπολογισμός της παραγωγικότητας διασφαλίζει ότι η συνάρτηση παραγωγής (3.2) ικανοποιείται ακριβώς σε κάθε έτος. Οι τιμές του δείκτη παραγωγικότητας, A, που αναφέρονται στον Πίνακα 3.1, εξαρτώνται από τις μονάδες μέτρησης του προϊόντος, του κεφαλαίου και της εργασίας - για παράδειγμα, οι τιμές του A θα μεταβάλλονταν αν μετρούσαμε τους εργάτες σε χιλιάδες αντί σε εκατομμύριακαι συνεπώς είναι δύσκολο να ερμηνευτούν. Αντίθετα, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας που παρατίθεται στη στήλη (5) δεν εξαρτάται από τις μονάδες

4 78 / Μακροοικονομική ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 Η συνάρτηση παραγωγής των ΗΠΑ, (1) (2) (3) (4) (5) Έτος Πραγματικό ΑΕΠ, Απόθεμα κεφαλαίου, Εργασία, Y (δισ. δολάρια σε K (δισ. δολάρια σε N (εκατ. Ρυθμός αύξησης Α σταθερές τιμές 2009) σταθερές τιμές 2009) εργάτες) A α (% μεταβολή Α) ,7 19, ,5 19,64 2, ,3 19,84 1, ,1 20,17 1, ,9 20,34 0, ,7 20,70 1, ,6 21,06 1, ,5 21,52 2, ,5 22,02 2, ,9 22,25 1, ,9 22,26 0, ,5 22,58 1, ,7 22,96 1, ,2 23,52 2, ,7 23,86 1, ,4 24,00 0, ,1 24,04 0, ,4 23,90 0, ,9 23,84 0, ,1 24,50 2, ,9 24,71 0, ,5 24,85 0, ,9 25,11 1,0 α Η συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών υπολογίζεται από τον τύπο A = Y/(K 0,3 N 0,7 ). Οι τιμές του Α που θα υπολογίσετε χρησιμοποιώντας τις τιμές των Υ, Ν και Κ που δίνονται στον πίνακα, μπορεί να διαφέρουν λίγο από τις τιμές του Α στον πίνακα, γιατί οι τελευταίες έχουν υπολογιστεί με πιο ακριβείς τιμές των Υ, N και K. Πηγές: Πραγματικό ΑΕΠ σε δισ. αλυσιδωτά δολάρια 2009 (Υ): Bureau of Economic Analysis, National Income and Product Accounts, από τη βάση δεδομένων FRED της Federal Reserve Bank of St. Louis, research.stlouisfed.org/fred2/series/gdpca. Πραγματικό καθαρό απόθεμα ιδιωτικού πάγιου κεφαλαίου χωρίς τις κατοικίες σε δισ. δολάρια 2009 (K ): Bureau of Economic Analysis, Fixed Asset Πίνακας 1.2 στο Απασχόληση σε εκατ. εργαζόμενους (N): Bureau of Labor Statistics, Current Population Survey, από τη βάση δεδομένων FRED, χρονοσειρά CE160V. μέτρησης και είναι πιο εύχρηστος. Μια προσεκτική ματιά στους ρυθμούς αύξησης της παραγωγικότητας που εμφανίζονται στον Πίνακα 3.1 υποδεικνύει δύο ζητήματα. Πρώτον, η αύξηση της παραγωγικότητας μπορεί να διαφέρει σημαντικά από χρόνο σε χρόνο. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η παραγωγικότητα στις ΗΠΑ μειώθηκε το 2008 και το 2009, χρονιές βαθιάς οικονομικής ύφεσης, ενώ αυξήθηκε σημαντικά το 2010, χρονιά οικονομικής ανάκαμψης. Συνήθως, η παραγωγικότητα μειώνεται στις υφέσεις και αυξάνεται στις επεκτάσεις, αλλά οι ερμηνείες της συμπεριφοράς της στη διάρκεια του οικονομικού κύκλου είναι αντικρουόμενες. Θα επιστρέψουμε σ αυτό το θέμα στο Μέρος 3 του βιβλίου. Δεύτερον, υπάρχουν περίοδοι που η παραγωγικότητα αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς για αρκετά χρόνια, αλλά και περίοδοι που η παραγωγικότητα αυξάνεται με αργούς ρυθμούς. Για παράδειγμα, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 90, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας ήταν 1,8%, ενώ στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000 ήταν μόνο 0,5%. Η άνοδος του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας είναι μια πολύ καλή είδηση, όταν βέβαια δεν είναι πρόσκαιρη, διότι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας συνδέεται στενά με το ρυθμό βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου. Η σχέση μεταξύ παραγωγικότητας και βιοτικού επιπέδου αναλύεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια στο Κεφάλαιο 6.

5 Το σχήμα της συνάρτησης παραγωγής Η συνάρτηση παραγωγής στην εξίσωση (3.1) μπορεί να παρουσιαστεί διαγραμματικά. O πιο απλός τρόπος για τη διαγραμματική της παρουσίαση είναι να θεωρήσουμε τον έναν από τους δύο συντελεστές παραγωγής - είτε το κεφάλαιο, είτε την εργασία- σταθερό και έπειτα να σχεδιάσουμε τη σχέση του προϊόντος με τον άλλο συντελεστή. 2 Υποθέστε ότι έχουμε τη συνάρτηση παραγωγής των ΗΠΑ για το έτος 2013 και θεωρούμε ότι η εργασία, N, παραμένει σταθερή στην τιμή των 143,9 εκατ. εργατών, που πραγματικά είχε εκείνο το έτος (Πίνακας 3.1). Χρησιμοποιούμε, επίσης, την πραγματική τιμή του A το ίδιο έτος, η οποία είναι 25,11. Εισάγοντας στη συνάρτηση παραγωγής (εξίσωση 3.2) τις παραπάνω τιμές έχουμε Y = AK 0,3 N 0,7 = (25,11)(K 0,3 )(143,9 0,7 ) = K 0,3. Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 79 (Σημειώστε ότι στους υπολογισμούς μας έχουμε χρησιμοποιήσει λίγο πιο ακριβείς τιμές για τα Α και Ν.) Η παραπάνω σχέση παρουσιάζεται διαγραμματικά στο Σχήμα 3.1, με το απόθεμα κεφαλαίου K στον οριζόντιο άξονα και το προϊόν Y στον κατακόρυφο. Στο διάγραμμα απεικονίζεται η ποσότητα προϊόντος που θα Προϊόν, Y (δισ. δολάρια σε σταθερές τιμές του 2009) 16,000 15,710 15,000 14,000 13,000 12,000 11,000 10, DY = 810 DY = 1030 B C D Συνάρτηση παραγωγής A Πραγματικά μεγέθη ,000 11,000 12,000 13,000 14,000 15,000 16,000 17,000 18,000 19,000 19,292 20,000 Απόθεμα κεφαλαίου, K (δισ. δολάρια σε σταθερές τιμές του 2009) ΣΧΗΜΑ 3.1 Η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο Αυτή η συνάρτηση παραγωγής δείχνει ποια ποσότητα προϊόντος θα μπορούσε να παράγει η οικονομία των ΗΠΑ για κάθε επίπεδο αποθέματος κεφαλαίου, θεωρώντας ότι η εργασία και η παραγωγικότητα παραμένουν σταθερές στο επίπεδο που είχαν το Το σημείο A αντιστοιχεί στο προϊόν και το απόθεμα κεφαλαίου που πραγματικά είχαν επιτευχθεί το Η συνάρτηση παραγωγής χαρακτηρίζεται από φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου: Αυξάνοντας το απόθεμα κεφαλαίου κατά $1.000 δισ., ώστε να μετακινηθούμε από το σημείο B στο σημείο C, έχουμε αύξηση του προϊόντος κατά $1.030 δισ., αλλά αυξάνοντας το κεφάλαιο κατά επιπλέον $1.000 δισ., ώστε να μετακινηθούμε από το σημείο C στο σημείο D, έχουμε αύξηση του προϊόντος κατά $810 δισ. μόνο. 2. Για να απεικονίσουμε τη σχέση του προϊόντος και με τους δύο συντελεστές παραγωγής θα χρειαζόμασταν ένα διάγραμμα τριών διαστάσεων.

6 80 / Μακροοικονομική μπορούσε να παραχθεί το 2013, για κάθε επίπεδο του αποθέματος κεφαλαίου, όταν η εργασία και η παραγωγικότητα παραμένουν σταθερές στο επίπεδο που είχαν εκείνο το έτος. Το σημείο A στο διάγραμμα δείχνει τα πραγματικά μεγέθη του Η αξία του αποθέματος κεφαλαίου ($ δισ.) φαίνεται στον οριζόντιο άξονα, ενώ η αξία του πραγματικού ΑΕΠ ($ δισ.) φαίνεται στον κατακόρυφο άξονα. Η συνάρτηση παραγωγής των ΗΠΑ που απεικονίζεται διαγραμματικά στο Σχήμα 3.1 έχει δύο ιδιότητες, που συναντώνται στις περισσότερες συναρτήσεις παραγωγής: 1. Η συνάρτηση παραγωγής έχει θετική κλίση από τα αριστερά προς τα δεξιά. Η κλίση της συνάρτησης παραγωγής δείχνει ότι καθώς το απόθεμα κεφαλαίου αυξάνεται μπορεί να παραχθεί περισσότερο προϊόν. 2. Η κλίση της συνάρτησης παραγωγής γίνεται πιο επίπεδη από τα αριστερά προς τα δεξιά. Αυτή η ιδιότητα συνεπάγεται ότι η αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου οδηγεί πάντα σε αύξηση του προϊόντος, αλλά με φθίνοντα ρυθμό. Πριν συζητήσουμε θεωρητικά τη δεύτερη ιδιότητα της συνάρτησης παραγωγής, μπορούμε να δώσουμε ένα αριθμητικό παράδειγμα, χρησιμοποιώντας το Σχήμα 3.1. Υποθέστε ότι αρχικά είμαστε στο σημείο B, όπου το απόθεμα κεφαλαίου είναι $2.000 δισ. Αυξάνοντας το απόθεμα κεφαλαίου κατά $1.000 δισ., μετακινούμαστε στο σημείο C, όπου το απόθεμα κεφαλαίου είναι $3.000 δισ. Ποια είναι η αύξηση του προϊόντος από την αύξηση της εισροής κεφαλαίου; Η διαφορά του προϊόντος μεταξύ των σημείων B και C είναι $1.030 δισ. ($8.989 δισ. προϊόν στο C μείον $7.959 δισ. προϊόν στο B). Αυτό το επιπλέον προϊόν προήλθε από την αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου από $2.000 δισ. σε $3.000 δισ., με την παραγωγικότητα και την εργασία σταθερές. Υποθέστε τώρα ότι αρχίζοντας από το σημείο C, προσθέτουμε άλλα $1.000 δισ. κεφάλαιο. Αυτή η νέα αύξηση κεφαλαίου μάς φέρνει στο σημείο D, όπου το απόθεμα κεφαλαίου είναι $4.000 δισ. Η διαφορά του προϊόντος μεταξύ των σημείων C και D είναι μόνο $810 δισ. ($9.799 δισ. προϊόν στο D μείον $8.989 δισ. προϊόν στο C), η οποία είναι μικρότερη από την αύξηση κατά $1.030 δισ. του προϊόντος από το B στο C. Επομένως, η αύξηση του συνολικού προϊόντος από τα $1.000 δισ. επιπρόσθετου κεφαλαίου τη δεύτερη φορά είναι μικρότερη από την αύξηση που προέκυψε από τα $1.000 δισ. επιπρόσθετου κεφαλαίου την πρώτη φορά. Από το παραπάνω αποτέλεσμα συμπεραίνουμε ότι μεταξύ των σημείων C και D, η συνάρτηση παραγωγής αυξάνεται λιγότερο απότομα απ όσο αυξάνεται μεταξύ των σημείων B και C. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου Οι δύο ιδιότητες της συνάρτησης παραγωγής είναι στενά συνδεδεμένες με την έννοια του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου. Για να κατανοήσετε την παραπάνω έννοια ας αρχίσουμε από ένα συγκεκριμένο απόθεμα κεφαλαίου, K, το οποίο θα αυξήσουμε κατά την ποσότητα ΔK (οι υπόλοιποι συντελεστές παραμένουν σταθεροί). Αυτή η αύξηση του κεφαλαίου θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του προϊόντος κατά μια ποσότητα ΔY. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου ή MPK (marginal product of capital) αποτελεί το επιπρόσθετο προϊόν που παράγεται από την αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου κατά μία μονάδα. Επειδή, οι ΔK επιπλέον μονάδες κεφαλαίου επιτρέπουν την παραγωγή ΔY επιπλέον μονάδων προϊόντος, η επιπρόσθετη ποσότητα προϊόντος που παράγεται ανά επιπρόσθετη μονάδα κεφαλαίου ισούται με ΔY/ΔK. Συνεπώς, το οριακό προϊόν του κεφαλαίου είναι ΔY/ΔK. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου, ΔY/ΔK, είναι το πηλίκον της μεταβολής της μεταβλητής στον κατακόρυφο άξονα του διαγράμματος της συνάρτησης παραγωγής, ΔY, διά τη μεταβολή της μεταβλητής στον οριζόντιο άξονα, ΔK, που είναι όπως ξέρετε η κλίση. 3 Για μικρές αυξήσεις του αποθέματος κεφαλαίου, το MPK μπορεί να μετρηθεί από την κλίση μιας ευθείας που εφάπτεται στη συνάρτηση παραγωγής. Στο Σχήμα 3.2 απεικονίζεται ο υπολογισμός του MPK. Όταν, για παράδειγμα, το απόθεμα κεφαλαίου είναι 2.000, το MPK ισούται με την κλίση της ευθείας που εφάπτεται στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο Β. 4 Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την έννοια του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου, για να αναδιατυπώσουμε τις δύο ιδιότητες της συνάρτησης παραγωγής που αναφέραμε προηγουμένως. 3. Ανάλυση των κλίσεων των ευθειών και καμπυλών και τους σχετικούς ορισμούς μπορείτε να βρείτε στο Παράρτημα Α, Ενότητα Α Συχνά ονομάζουμε, χάριν συντομίας, την κλίση της ευθείας που εφάπτεται στη συνάρτηση παραγωγής σε ένα δεδομένο σημείο, απλώς κλίση της συνάρτησης παραγωγής σε αυτό το σημείο.

7 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 81 Προϊόν, Υ (δισ. δολάρια σε σταθερές τιμές του 2009) 10, Κλίση = MPK στο σημείο B B Κλίση = MPK στο σημείο D D Συνάρτηση παραγωγής ΣΧΗΜΑ 3.2 Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου Απόθεμα κεφαλαίου, Κ (δισ. δολάρια σε σταθερές τιμές του 2009) Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου (MPK) σε κάθε σημείο μπορεί να μετρηθεί από την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής σ αυτό το σημείο. Επειδή η κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο B είναι μεγαλύτερη από την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο D, ξέρουμε ότι το MPK είναι μεγαλύτερο στο σημείο B σε σχέση με το σημείο D. Σε υψηλότερα επίπεδα αποθέματος κεφαλαίου, το MPK είναι μικρότερο, αντανακλώντας τη φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου. 1. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου είναι θετικό. Όταν το απόθεμα κεφαλαίου αυξάνεται μπορεί να παραχθεί περισσότερο προϊόν. Επειδή το οριακό προϊόν του κεφαλαίου είναι θετικό, η συνάρτηση παραγωγής έχει θετική κλίση, από τα αριστερά προς τα δεξιά. 2. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου μειώνεται καθώς αυξάνεται το απόθεμα κεφαλαίου. Επειδή το οριακό προϊόν του κεφαλαίου αποτελεί την κλίση της συνάρτησης παραγωγής, η τελευταία μειώνεται καθώς το απόθεμα κεφαλαίου αυξάνεται. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.2, η κλίση της συνάρτησης παραγωγής στο σημείο D, όπου το απόθεμα κεφαλαίου είναι 4.000, είναι μικρότερη από την κλίση στο σημείο B, όπου το απόθεμα κεφαλαίου είναι Επομένως, η συνάρτηση παραγωγής γίνεται πιο επίπεδη καθώς κινούμαστε από τα αριστερά προς τα δεξιά. Η τάση του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου να μειώνεται, καθώς αυξάνεται η ποσότητα του κεφαλαίου που χρησιμοποιείται, ονομάζεται φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα (diminishing marginal productivity) του κεφαλαίου. Η οικονομική ερμηνεία της φθίνουσας οριακής παραγωγικότητας του κεφαλαίου είναι η ακόλουθη: Όταν το απόθεμα κεφαλαίου είναι μικρό, αντιστοιχούν πολλοί εργάτες σε κάθε μηχάνημα και συνεπώς το όφελος από την περαιτέρω αύξηση του κεφαλαίου είναι μεγάλο. Όταν, όμως, το απόθεμα κεφαλαίου είναι μεγάλο, οι εργάτες έχουν ήδη αρκετό κεφάλαιο για να δουλέψουν, οπότε η περαιτέρω αύξηση του κεφαλαίου

8 82 / Μακροοικονομική δεν αποφέρει σημαντικό όφελος. Για παράδειγμα, στο τηλεφωνικό κέντρο μιας εταιρείας όπου οι τηλεφωνητές είναι πολύ περισσότεροι από τους σταθμούς εργασίας (τηλέφωνα και τερματικά υπολογιστών), με συνέπεια όλοι οι σταθμοί εργασίας να χρησιμοποιούνται συνεχώς και οι τηλεφωνητές να χάνουν χρόνο περιμένοντας κάποιον να ελευθερωθεί, το όφελος (η αύξηση του προϊόντος) από την εγκατάσταση περισσότερων σταθμών εργασίας είναι σημαντικό. Ωστόσο, αν κάθε τηλεφωνητής έχει το δικό του σταθμό εργασίας και συχνά υπάρχουν σταθμοί εργασίας που δεν χρησιμοποιούνται, το επιπρόσθετο προϊόν από την εγκατάσταση ενός επιπλέον σταθμού εργασίας θα είναι ελάχιστο. Το οριακό προϊόν της εργασίας Στα Σχήματα 3.1 και 3.2 απεικονίσαμε διαγραμματικά τη σχέση μεταξύ του προϊόντος και του κεφαλαίου, σύμφωνα με τη συνάρτηση παραγωγής των ΗΠΑ το 2013, θεωρώντας το μέγεθος της εργασίας σταθερό. Με τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να αναλύσουμε τη σχέση μεταξύ του προϊόντος και της εργασίας, θεωρώντας την ποσότητα του κεφαλαίου σταθερή. Υποθέτουμε ότι το κεφάλαιο, K, παραμένει σταθερό στην τιμή των $ δισ. που πραγματικά είχε το Χρησιμοποιούμε, επίσης, την πραγματική τιμή της παραγωγικότητας, A, το 2013, η οποία ήταν 25,11 (Πίνακας 3.1). Εισάγοντας στη συνάρτηση παραγωγής (εξίσωση 3.2) τις παραπάνω τιμές, έχουμε Y = AK 0,3 N 0,7 = (25,11)( ,3 )(N 0,7 ) = N 0,7. Η παραπάνω σχέση απεικονίζεται διαγραμματικά στο Σχήμα 3.3. Το σημείο A, όπου N = 143,9 εκατ. εργάτες και Y = $ δισ., αντιστοιχεί στα πραγματικά μεγέθη του Η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία έχει τα ίδια γενικά χαρακτηριστικά με τη συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο. 5 Όπως συμβαίνει και με το κεφάλαιο, η απασχόληση περισσότερων εργατών αυξάνει το προϊόν, αλλά με φθίνοντα ρυθμό. Επομένως, η αρχή της φθίνουσας οριακής παραγωγικότητας ισχύει και στην περίπτωση της εργασίας για τον ίδιο λόγο: Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των εργατών που χρησιμοποιούν ήδη μια δεδομένη ποσότητα κεφαλαίου και άλλων εισροών, τόσο μικρότερο θα είναι το όφελος (αύξηση του προϊόντος) από τη χρησιμοποίηση επιπρόσθετων εργατών. Το οριακό προϊόν της εργασίας, ή MPN (marginal product of labor) αποτελεί το επιπρόσθετο προϊόν που παράγεται από κάθε επιπρόσθετη μονάδα εργασίας, ΔY/ΔN. Όπως και στην περίπτωση του οριακού προϊόντος του κεφαλαίου, για μικρές αυξήσεις της απασχόλησης, το MPN μπορεί να υπολογιστεί από την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία. Στο Σχήμα 3.3, όταν απασχολούνται 30 εκατ. εργάτες, το MPN ισούται με την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο B, ενώ όταν απασχολούνται 90 εκατ. εργάτες, το MPN ισούται με την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο C. Λόγω της φθίνουσας οριακής παραγωγικότητας της εργασίας, η κλίση της συνάρτησης παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο είναι μεγαλύτερη στο σημείο B σε σύγκριση με το σημείο C και η συνάρτηση παραγωγής γίνεται πιο επίπεδη καθώς κινούμαστε από τα αριστερά προς τα δεξιά. Διαταραχές της προσφοράς Η συνάρτηση παραγωγής μιας οικονομίας δεν παραμένει συνήθως σταθερή διαχρονικά. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο διαταραχή της προσφοράς (supply shock) -ή ορισμένες φορές τον όρο διαταραχή της παραγωγικότητας- όταν αναφέρονται σε μια μεταβολή της συνάρτησης παραγωγής μιας οικονομίας. 6 Μια θετική, ή ευεργετική, διαταραχή της προσφοράς αυξάνει την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παρα- 5. Επειδή το N υψώνεται στη δύναμη 0,7, ενώ το K υψώνεται στη δύναμη 0,3, η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία δεν κάμπτεται τόσο όσο η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο. Όσο πλησιάζει η δύναμη στη μονάδα, τόσο η συνάρτηση παραγωγής θα τείνει να είναι ευθεία. 6. O όρος διαταραχή είναι κάπως εσφαλμένος, διότι δεν είναι όλες οι μεταβολές της συνάρτησης παραγωγής απότομες ή αιφνίδιες (αν και πολλές είναι).

9 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 83 ά 3 ΣΧΗΜΑ 3.3 Η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία Αυτή η συνάρτηση παραγωγής δείχνει ποια ποσότητα προϊόντος θα μπορούσε να παράγει η οικονομία των ΗΠΑ για κάθε επίπεδο απασχόλησης (εισροής εργασίας), θεωρώντας ότι το κεφάλαιο και η παραγωγικότητα παραμένουν στο επίπεδο που είχαν το Το σημείο A αντιστοιχεί στο προϊόν και την απασχόληση που είχαν πραγματικά επιτευχθεί το Το οριακό προϊόν της εργασίας (MPN) σε κάθε σημείο της καμπύλης δίνεται από την κλίση της εφαπτομένης στη συνάρτηση παραγωγής σ αυτό το σημείο. Το MPN είναι μικρότερο σε υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης, αντανακλώντας τη φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα της εργασίας. χθεί με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας. Μια αρνητική, ή δυσμενής, διαταραχή της προσφοράς μειώνει την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί με κάθε συνδυασμό κεφαλαίου-εργασίας. Παραδείγματα διαταραχών της προσφοράς αποτελούν οι καιρικές μεταβολές, όπως η ανομβρία ή ο ασυνήθιστα ψυχρός χειμώνας, οι ευρεσιτεχνίες ή οι καινοτομίες που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων, όπως ο αυτοματοποιημένος έλεγχος των αποθεμάτων ή η στατιστική ανάλυση στον έλεγχο ποιότητας, καθώς και οι μεταβολές της νομοθεσίας, όπως η θέσπιση νόμων για την προστασία του περιβάλλοντος, που επηρεάζουν την τεχνολογία ή τις μεθόδους παραγωγής που χρησιμοποιούνται. Διαταραχές της προσφοράς, επίσης, αποτελούν οι μεταβολές της προσφοράς των συντελεστών παραγωγής, πλην του κεφαλαίου και της εργασίας, που επηρεάζουν την παραγόμενη ποσότητα. Στο Σχήμα 3.4 απεικονίζονται οι επιδράσεις μιας αρνητικής διαταραχής της προσφοράς στη συνάρτηση

10 84 / Μακροοικονομική Προϊόν, Y Συνάρτηση παραγωγής πριν τη διαταραχή Αρνητική διαταραχή της παραγωγικότητας Συνάρτηση παραγωγής μετά τη διαταραχή ΣΧΗΜΑ 3.4 Μια αρνητική διαταραχή της προσφοράς που μειώνει το MPN Εργασία, N Μια αρνητική διαταραχή της προσφοράς προκαλεί τη μετατόπιση της συνάρτησης παραγωγής προς τα κάτω. Σε κάθε επίπεδο απασχόλησης, η ποσότητα προϊόντος που μπορεί τώρα να παραχθεί είναι μικρότερη από πριν. Η αρνητική διαταραχή, που απεικονίζεται εδώ, μειώνει την κλίση της συνάρτησης παραγωγής σε κάθε επίπεδο απασχόλησης. παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία. Η αρνητική διαταραχή της προσφοράς μετατοπίζει τη συνάρτηση παραγωγής προς τα κάτω, οπότε με κάθε συνδυασμό εργασίας και κεφαλαίου μπορεί να παραχθεί μικρότερη ποσότητα προϊόντος. Επιπρόσθετα, η απεικονιζόμενη διαταραχή της προσφοράς μειώνει την κλίση της συνάρτησης παραγωγής, με συνέπεια η αύξηση του προϊόντος από κάθε επιπρόσθετο εργάτη (το οριακό προϊόν της εργασίας) να είναι μικρότερη σε κάθε επίπεδο απασχόλησης. 7 Αντίθετα, μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς επιτρέπει την παραγωγή περισσότερου προϊόντος με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας, μετατοπίζοντας έτσι τη συνάρτηση παραγωγής προς τα πάνω Η ζήτηση εργασίας Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση εργασίας. Έχουμε δείξει ότι η ποσότητα προϊόντος που παράγει μια χώρα, ή μια επιχείρηση, εξαρτάται τόσο από την παραγωγικότητα, όσο και από τις ποσότητες των εισροών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία. Στην Ενότητα 3.1 εστιάσαμε στην παραγωγικότητα - τη μέτρησή της και τους παράγοντες, όπως οι διαταραχές της προσφοράς, που τη μεταβάλλουν. Σε αυτή την ενότητα εξετάζουμε τι προσδιορίζει τις ποσότητες των εισροών που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί. Θυμηθείτε ότι οι δύο πιο σημαντικές εισροές είναι το κεφάλαιο και η εργασία. Το απόθεμα κεφαλαίου σε μια οικονομία μεταβάλλεται διαχρονικά, ως αποτέλεσμα των επενδύσεων των επιχειρήσεων και της απόσυρσης του φθαρμένου ή του απαξιωμένου κεφαλαίου. Ωστόσο, επειδή το απόθεμα κεφαλαίου έχει μακρά διάρ- 7. Θεωρητικά, μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς δεν οδηγεί πάντοτε σε μείωση των οριακών προϊόντων της εργασίας και του κεφαλαίου. Για παράδειγμα, η συνάρτηση παραγωγής θα μπορούσε να μετατοπιστεί παράλληλα προς τα κάτω. Ωστόσο, είναι εύλογο να θεωρήσουμε ότι συνήθως μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς μειώνει τα οριακά προϊόντα. Μια μετατόπιση της συνάρτησης παραγωγής, όπως αυτή που απεικονίζεται στο Σχήμα 3.4, θα μπορούσε να οφείλεται, για παράδειγμα, στη μείωση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών, A. 8. Οι επιδράσεις των διαταραχών της προσφοράς στη συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο θα ήταν παρόμοια.

11 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 85 κεια ζωής και έχει συσσωρευτεί στη διάρκεια πολλών χρόνων, οι νέες επενδύσεις και η απόσυρση του απαξιωμένου κεφαλαίου δεν έχουν ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στη συνολική ποσότητα του διαθέσιμου κεφαλαίου. Συνεπώς, στις αναλύσεις που αναφέρονται σε λίγα τρίμηνα ή έτη, οι οικονομολόγοι συχνά θεωρούν το απόθεμα κεφαλαίου της οικονομίας σταθερό. Αυτή την πρακτική θα ακολουθήσουμε και εμείς προς το παρόν και θα υποθέσουμε ότι το απόθεμα κεφαλαίου παραμένει σταθερό. Στο Κεφάλαιο 6, όπου αναλύουμε τη μακροχρόνια μεγέθυνση, εγκαταλείπουμε αυτή την υπόθεση και εξετάζουμε πώς εξελίσσεται το κεφάλαιο στο πέρασμα του χρόνου. Σε αντίθεση με την ποσότητα του κεφαλαίου, η ποσότητα της εργασίας που χρησιμοποιείται στην οικονομία μπορεί να μεταβληθεί σχετικά γρήγορα. Για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις μπορεί να απολύσουν εργάτες ή να ζητήσουν την υπερωριακή απασχόλησή τους, χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις. Οι εργάτες μπορούν να παραιτηθούν ή να αποφασίσουν να μπουν στο παραγωγικό δυναμικό σχετικά γρήγορα. Επομένως, οι από χρόνο σε χρόνο μεταβολές της παραγωγής μπορούν συνήθως να αποδοθούν στη μεταβολή της απασχόλησης. Για να ερμηνεύσουμε τις μεταβολές της απασχόλησης, στο υπόλοιπο του κεφαλαίου εστιάζουμε στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς εργασίας, χρησιμοποιώντας τις έννοιες της προσφοράς και της ζήτησης. Σε αυτή την ενότητα εξετάζουμε τη ζήτηση για εργασία, ενώ στην Ενότητα 3.3 αναλύουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά εργασίας. Η ανάλυση της απόφασης μιας μεμονωμένης επιχείρησης για τον αριθμό των εργατών που θα απασχολήσει, αποτελεί το πρώτο βήμα για την κατανόηση της συνολικής ζήτησης για εργασία στην οικονομία. Προκειμένου να διατηρήσουμε επί του παρόντος απλή την ανάλυσή μας, κάνουμε τις ακόλουθες υποθέσεις: 1. Όλοι οι εργάτες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Αγνοούμε διαφορές στην κλίση, τις ικανότητες, τις φιλοδοξίες κτλ. 2. Οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι οι μισθοί των εργατών που προσλαμβάνουν προσδιορίζονται σε μια ανταγωνιστική αγορά εργασίας και δεν καθορίζονται από τις ίδιες. Για παράδειγμα, μια ανταγωνιστική επιχείρηση στο Κλίβελαντ, που θέλει να προσλάβει μηχανουργούς, γνωρίζει ότι πρέπει να προσφέρει το μισθό που παίρνουν οι μηχανουργοί στην τοπική αγορά, ώστε να προσελκύσει έμπειρους εργάτες. Με αυτό το στοιχείο, η επιχείρηση αποφασίζει πόσους εργάτες θα προσλάβει. 3. Όταν μια επιχείρηση αποφασίζει πόσους εργάτες θα απασχολήσει, έχει ως στόχο την επίτευξη του υψηλότερου δυνατού κέρδους (η διαφορά της αξίας του προϊόντος μείον το κόστος παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων των φόρων). Η επιχείρηση θα ζητήσει την ποσότητα εργασίας που μεγιστοποιεί τα κέρδη της. Προκειμένου η επιχείρηση να προσδιορίσει την ποσότητα εργασίας που μεγιστοποιεί τα κέρδη της, πρέπει να συγκρίνει το όφελος από την πρόσληψη κάθε επιπρόσθετου εργάτη με το αντίστοιχο κόστος. Το κόστος κάθε επιπρόσθετου εργάτη είναι ο μισθός του, ενώ το όφελος είναι η αξία των επιπρόσθετων αγαθών ή υπηρεσιών που αυτός παράγει. Εφόσον το όφελος της επιπρόσθετης εργασίας είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο κόστος, η απασχόληση περισσότερων εργατών θα αυξάνει τα κέρδη της επιχείρησης, με αποτέλεσμα αυτή να συνεχίσει να προσλαμβάνει εργάτες, ώσπου το όφελος από έναν επιπρόσθετο εργάτη (η αξία του επιπλέον προϊόντος που αυτός παράγει) εξισωθεί με το κόστος (το μισθό). Το οριακό προϊόν της εργασίας και η ζήτηση για εργασία: Ένα παράδειγμα Το παράδειγμα της Μπούκλα ΕΠΕ, μιας μικρής επιχείρησης περιποίησης σκύλων, θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα την έννοια της ζήτησης εργασίας. Η Μπούκλα ΕΠΕ χρησιμοποιεί, για την παροχή των υπηρεσιών της, κεφάλαιο (όπως ψαλίδια, μπανιέρες, χτένες) και εργασία. Η συνάρτηση παραγωγής της Μπούκλα ΕΠΕ παρουσιάζεται στον Πίνακα 3.2, όπου βλέπουμε πώς, για δεδομένα επίπεδα παραγωγικότητας και αποθέματος κεφαλαίου, ο αριθμός των σκύλων που περιποιείται καθημερινά, στήλη (2), εξαρτάται από τον αριθμό των απασχολούμενων υπαλλήλων, στήλη (1). Όσο περισσότερους υπαλλήλους έχει η Μπούκλα ΕΠΕ, τόσο μεγαλύτερη είναι η καθημερινή παραγωγή της. Το MPN (οριακό προϊόν της εργασίας) κάθε υπαλλήλου της Μπούκλα ΕΠΕ παρατίθεται στη στήλη (3). Η πρόσληψη του πρώτου υπαλλήλου αυξάνει την παραγωγή της Μπούκλα ΕΠΕ από 0 σε 11, άρα το MPN του πρώτου υπαλλήλου είναι 11. Η πρόσληψη του δεύτερου υπαλλήλου αυξάνει την παραγωγή της Μπούκλα ΕΠΕ

12 86 / Μακροοικονομική ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 Η συνάρτηση παραγωγής της Μπούκλα ΕΠΕ (1) (2) (3) (4) Οριακό έσοδο του Αριθμός προϊόντος της εργασίας, Αριθμός περιποιούμενων Οριακό προϊόν MRPN = MPN P (όταν υπαλλήλων, N σκύλων, Y της εργασίας, ΜΡΝ P = 30 ανά περιποίηση) από 11 σε 20, μια αύξηση κατά 9, άρα το MPN του δεύτερου υπαλλήλου είναι 9 και ούτω καθεξής. Στη στήλη (3) παρατηρούμε, επίσης, ότι καθώς αυξάνεται ο αριθμός των υπαλλήλων που απασχολεί η Μπούκλα ΕΠΕ, το MPN μειώνεται, γεγονός που σημαίνει ότι η εργασία χαρακτηρίζεται από φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα. Όσο περισσότεροι είναι οι υπάλληλοι που εργάζονται, τόσο περισσότεροι πρέπει να μοιραστούν τη δεδομένη ποσότητα κεφαλαίου (ψαλίδια, μπανιέρες, χτένες) και τόσο λιγότερο είναι το όφελος από τη χρησιμοποίηση ενός επιπλέον υπαλλήλου. Το οριακό προϊόν της εργασίας μετρά το όφελος από την απασχόληση ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου ως προς το επιπλέον προϊόν που παράγεται. Μια παρεμφερής έννοια, το οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας ή MRPN (marginal revenue product of labor), μετρά το όφελος της απασχόλησης ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου ως προς το επιπλέον έσοδο που δημιουργείται. Για να υπολογίσουμε το MRPN, χρειάζεται να γνωρίζουμε την τιμή του προϊόντος της επιχείρησης. Αν η Μπούκλα ΕΠΕ εισπράττει 30 για κάθε σκύλο που περιποιείται, το MRPN του πρώτου υπαλλήλου είναι 330 την ημέρα (11 επιπλέον περιποιούμενοι σκύλοι την ημέρα προς 30 η περιποίηση). Γενικά, το οριακό έσοδο του προϊόντος κάθε επιπρόσθετου υπαλλήλου ισούται με το γινόμενο της τιμής του προϊόντος της επιχείρησης, P, επί το επιπλέον προϊόν που προκύπτει από την απασχόληση του επιπρόσθετου υπαλλήλου, MPN: MRPN = P MPN (3.3) Η τιμή του προϊόντος της Μπούκλα ΕΠΕ, P, είναι 30 ανά περιποίηση, οπότε το οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας, MRPN, κάθε υπαλλήλου, στήλη (4), ισούται με το γινόμενο του οριακού προϊόντος της εργασίας του, MPN, στήλη (3), επί 30. Υποθέστε, τώρα, ότι ο μισθός, W, που πρέπει να καταβάλει η Μπούκλα ΕΠΕ για να προσελκύσει ειδικευμένους υπαλλήλους είναι 240 την ημέρα. (Ονομάζουμε το μισθό, W, που εκφράζεται σε σημερινά ευρώ, ονομαστικό μισθό.) Πόσους υπαλλήλους πρέπει να απασχολήσει η Μπούκλα ΕΠΕ για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της; Για να απαντήσει η Μπούκλα ΕΠΕ στο παραπάνω ερώτημα συγκρίνει το όφελος και το κόστος από την απασχόληση κάθε επιπρόσθετου υπαλλήλου. Το όφελος από την απασχόληση ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου, σε ευρώ την ημέρα, είναι το οριακό έσοδο του προϊόντος που παράγει, MRPN. Το κόστος ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου, σε ευρώ την ημέρα, είναι το ονομαστικό του ημερομίσθιο, W. Σύμφωνα με τον Πίνακα 3.2, το MRPN του πρώτου υπαλλήλου είναι 330 την ημέρα και είναι μεγαλύτερο από το ημερομίσθιο των 240, οπότε η απασχόλησή του είναι επικερδής για την Μπούκλα ΕΠΕ. Τα κέρδη της Μπούκλα ΕΠΕ αυξάνονται και από την απασχόληση του δεύτερου υπαλλήλου, διότι το οριακό έσοδο του προϊόντος του ( 270 την ημέρα), είναι, επίσης, μεγαλύτερο από το ημερομίσθιό του. Ωστόσο, η απασχόληση του τρίτου υπαλλήλου μειώνει τα κέρδη της Μπούκλα ΕΠΕ, διότι το οριακό έσοδο του προϊόντος του ( 210 την ημέρα) είναι μικρότερο από το ημερομίσθιό του ( 240). Συνεπώς, το επίπεδο απασχόλησης που μεγιστο-

13 ποιεί τα κέρδη της Μπούκλα ΕΠΕ, όταν το ημερομίσθιο είναι 240 -δηλαδή, η ποσότητα εργασίας που ζητά η Μπούκλα ΕΠΕ- είναι δύο υπάλληλοι. Προκειμένου να προσδιορίσουμε την ποσότητα εργασίας που ζητά η Μπούκλα ΕΠΕ, μετρήσαμε το όφελος και το κόστος ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου σε ονομαστικούς όρους (σε ευρώ). Αν εκφράσουμε το όφελος και το κόστος ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου σε πραγματικούς όρους, τα συμπεράσματά μας δεν θα αλλάξουν. Σε πραγματικούς όρους, το όφελος της Μπούκλα ΕΠΕ από την απασχόληση ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου είναι ο αριθμός των επιπλέον περιποιήσεων που αυτός προσφέρει (το οριακό προϊόν της εργασίας, MPN). Το πραγματικό κόστος από την απασχόληση ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου είναι ο πραγματικός μισθός (real wage), δηλαδή ο μισθός μετρούμενος σε μονάδες προϊόντος. Αλγεβρικά, ο πραγματικός μισθός, w, ισούται με το πηλίκον του ονομαστικού μισθού, W, διά την τιμή του προϊόντος, P. Στο παράδειγμά μας, ο ονομαστικός μισθός, W, είναι 240 την ημέρα και η τιμή του προϊόντος 30 η κάθε περιποίηση, με αποτέλεσμα ο πραγματικός μισθός, w, να ισούται με 8 περιποιήσεις την ημέρα, ( 240 την ημέρα)/( 30 η περιποίηση). Για να βρει η Μπούκλα ΕΠΕ το επίπεδο της απασχόλησης που μεγιστοποιεί τα κέρδη της, συγκρίνει αυτό το πραγματικό κόστος ενός επιπρόσθετου υπαλλήλου με το πραγματικό όφελος από την απασχόλησή του, το MPN. Το MPN του πρώτου υπαλλήλου είναι 11 περιποιήσεις την ημέρα και είναι μεγαλύτερο από το πραγματικό κόστος των 8 περιποιήσεων την ημέρα, συνεπώς η απασχόλησή του να είναι επικερδής. O δεύτερος υπάλληλος θα πρέπει, επίσης, να προσληφθεί, αφού το MPN (9 περιποιήσεις την ημέρα) είναι μεγαλύτερο από τον πραγματικό μισθό (8 περιποιήσεις την ημέρα). Ωστόσο, ο τρίτος υπάλληλος δεν θα πρέπει να προσληφθεί, διότι το MPN (7 περιποιήσεις την ημέρα) είναι μικρότερο από τον πραγματικό μισθό. Η ζητούμενη ποσότητα εργασίας από την Μπούκλα ΕΠΕ είναι συνεπώς δύο υπάλληλοι, αποτέλεσμα στο οποίο καταλήξαμε και όταν συγκρίναμε το κόστος και το όφελος εκφρασμένα σε ονομαστικούς όρους. Όπως είδαμε στο παραπάνω παράδειγμα, όταν το όφελος από την απασχόληση ενός επιπρόσθετου εργαζόμενου είναι μεγαλύτερο από το κόστος, η επιχείρηση θα πρέπει να αυξήσει την απασχόληση για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της. Ομοίως, αν το όφελος από τον τελευταίο εργαζόμενο, στο τρέχον επίπεδο απασχόλησης μιας επιχείρησης, είναι μικρότερο από το κόστος αυτού του εργαζόμενου, η επιχείρηση θα πρέπει να μειώσει την απασχόληση. Για παράδειγμα, αν η Μπούκλα ΕΠΕ απασχολεί τρεις υπαλλήλους, το MRPN του τρίτου υπαλλήλου είναι 210, που είναι μικρότερο από το ονομαστικό του ημερομίσθιο 240 και η επιχείρηση θα πρέπει να απολύσει έναν υπάλληλο. Στη Σύνοψη 2 γίνεται η σύγκριση οφέλους και κόστους της επιπρόσθετης εργασίας, σε ονομαστικούς και πραγματικούς όρους. Για να επιλέξουμε το επίπεδο απασχόλησης που μεγιστοποιεί τα κέρδη, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε από τις δύο εκδοχές. Μια μεταβολή του μισθού Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 87 Η απόφαση της Μπούκλα ΕΠΕ να απασχολήσει δύο υπαλλήλους βασίστηκε στον ονομαστικό μισθό των 240 την ημέρα. Υποθέστε, τώρα, ότι για κάποιο λόγο ο ονομαστικός μισθός που απαιτείται για την προσέλκυση ΣΥΝΟΨΗ 2 Συγκρίνοντας το όφελος και το κόστος της μεταβολής της ποσότητας εργασίας Για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της, Να αυξήσει την απασχόληση αν Να μειώσει την απασχόληση αν η επιχείρηση θα πρέπει: για έναν επιπλέον υπάλληλο για τον τελευταίο υπάλληλο Πραγματικοί όροι MPN > w MPN < w (MPN > W/P) (MPN < W/P) Ονομαστικοί όροι P MPN > W P MPN < W (MRPN > W) (MRPN < W) MPN = οριακό προϊόν της εργασίας P = τιμή του προϊόντος MRPN = οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας = P MPN W = ονομαστικός μισθός w = πραγματικός μισθός = W/P

14 88 / Μακροοικονομική Οριακό προϊόν της εργασίας, MPN Πραγματικός μισθός, w (αγαθά ανά μονάδα εργασίας) w* Καμπύλη MPN και καμπύλη ζήτησης εργασίας, ND A Πραγματικός μισθός N* Εργασία, N ΣΧΗΜΑ 3.5 Προσδιορισμός της ζήτησης εργασίας Η ζητούμενη ποσότητα εργασίας προσδιορίζεται από το σημείο της καμπύλης MPN, όπου το MPN ισούται με τον πραγματικό μισθό. Η ποσότητα εργασίας που αντιστοιχεί στο παραπάνω σημείο είναι η ζητούμενη ποσότητα εργασίας. Για παράδειγμα, όταν ο πραγματικός μισθός είναι w*, το MPN ισούται με τον πραγματικό μισθό στο σημείο A και η ζητούμενη ποσότητα εργασίας είναι N*. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας, ND, δείχνει την ποσότητα εργασίας που ζητείται σε κάθε πραγματικό μισθό. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας ταυτίζεται με την καμπύλη MPN. των κατάλληλων υπαλλήλων είναι 180 την ημέρα. Πώς θα επηρεάσει η μείωση του ονομαστικού μισθού τον αριθμό των υπαλλήλων που επιθυμεί να απασχολήσει η Μπούκλα ΕΠΕ; Για να βρούμε την απάντηση, μπορούμε να συγκρίνουμε το κόστος με το όφελος, είτε σε ονομαστικούς, είτε σε πραγματικούς όρους. Ας συγκρίνουμε τα δύο μεγέθη σε πραγματικούς όρους. Αν το ονομαστικό ημερομίσθιο πέσει στα 180 και η τιμή της περιποίησης παραμείνει στα 30, ο πραγματικός μισθός μειώνεται στις 6 περιποιήσεις την ημέρα, ( 180 την ημέρα) / ( 30 η περιποίηση). Στη στήλη (3) του Πίνακα 3.2 βλέπουμε ότι το MPN του τρίτου υπαλλήλου είναι 7 περιποιήσεις την ημέρα, που τώρα είναι υψηλότερο από τον πραγματικό μισθό. Συνεπώς, σ αυτόν το χαμηλότερο μισθό, η αύξηση της ζητούμενης ποσότητας εργασίας από δύο σε τρεις υπαλλήλους είναι επικερδής για την Μπούκλα ΕΠΕ. Ωστόσο, η επιχείρηση δεν θα προσλάβει και τέταρτο υπάλληλο, διότι το MPN του τέταρτου υπαλλήλου (5 περιποιήσεις την ημέρα) είναι μικρότερο από το νέο πραγματικό μισθό (6 περιποιήσεις την ημέρα). Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει γενικά την επίδραση του πραγματικού μισθού στη ζήτηση εργασίας. Με όλες τις άλλες παραμέτρους σταθερές, μια μείωση του πραγματικού μισθού αυξάνει τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας. Ομοίως, μια αύξηση του πραγματικού μισθού μειώνει τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας. Το οριακό προϊόν της εργασίας και η καμπύλη ζήτησης εργασίας Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Μπούκλα ΕΠΕ, αναλύσαμε την αρνητική σχέση της ποσότητας εργασίας που ζητά μια επιχείρηση και του πραγματικού μισθού. Στο Σχήμα 3.5 απεικονίζεται μια γενικότερη μορφή της παραπάνω σχέσης. Η ποσότητα της εργασίας, N, μετριέται στον οριζόντιο άξονα. Το MPN και ο πραγματικός μισθός (που εκφράζονται σε αγαθά ανά μονάδα εργασίας) μετριούνται στον κατακόρυφο άξονα. Η καμπύλη με την αρνητική κλίση είναι η καμπύλη MPN, η οποία συνδέει το οριακό προϊόν της εργασίας, MPN, με την ποσότητα της εργασίας που απασχολείται, N. Η καμπύλη MPN έχει αρνητική κλίση λόγω της φθίνουσας οριακής

15 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 89 παραγωγικότητας της εργασίας. Η οριζόντια ευθεία αναπαριστά τον πραγματικό μισθό που αντιμετωπίζει η επιχείρηση στην αγορά εργασίας, τον οποίο θεωρεί δεδομένο. Εδώ, ο πραγματικός μισθός είναι w*. Για κάθε πραγματικό μισθό, w*, η ποσότητα της εργασίας που αποφέρει το υψηλότερο κέρδος (δηλαδή, η ποσότητα εργασίας που ζητείται) προσδιορίζεται στο σημείο A, το σημείο τομής της ευθείας του πραγματικού μισθού με την καμπύλη MPN. Στο σημείο A, η ζητούμενη ποσότητα εργασίας είναι N*. Γιατί το N* είναι το επίπεδο εισροής εργασίας που μεγιστοποιεί τα κέρδη της επιχείρησης; Για επίπεδα απασχόλησης χαμηλότερα από N*, το οριακό προϊόν της εργασίας είναι μεγαλύτερο από τον πραγματικό μισθό (η καμπύλη MPN βρίσκεται πάνω από την ευθεία του πραγματικού μισθού). Επομένως, αν το επίπεδο απασχόλησης της επιχείρησης είναι αρχικά μικρότερο από N*, αυτή μπορεί να αυξήσει τα κέρδη της αυξάνοντας την ποσότητα εργασίας που χρησιμοποιεί. Ομοίως, αν το επίπεδο απασχόλησης της επιχείρησης είναι αρχικά μεγαλύτερο από N*, το οριακό προϊόν της εργασίας είναι μικρότερο από τον πραγματικό μισθό (MPN < w*) και η επιχείρηση μπορεί να αυξήσει τα κέρδη της, μειώνοντας την απασχόληση. Μόνο όταν το επίπεδο της απασχόλησης είναι N*, η επιχείρηση θα είναι ικανοποιημένη με τον αριθμό των εργατών που χρησιμοποιεί. Γενικότερα, για κάθε πραγματικό μισθό, το επίπεδο εισροής εργασίας που μεγιστοποιεί τα κέρδη -δηλαδή η ζητούμενη ποσότητα εργασίας- αντιστοιχεί στο σημείο που η καμπύλη MPN τέμνεται με την ευθεία του πραγματικού μισθού. Η γραφική παράσταση που αναπαριστά τη σχέση της ζητούμενης ποσότητας εργασίας μιας επιχείρησης με τον πραγματικό μισθό που αυτή αντιμετωπίζει, ονομάζεται καμπύλη ζήτησης εργασίας. Επειδή η καμπύλη ζήτησης εργασίας δείχνει, επίσης, τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε πραγματικό μισθό, η καμπύλη ζήτησης εργασίας ταυτίζεται με την καμπύλη MPN, με τη διαφορά ότι στον κατακόρυφο άξονα μετριέται ο πραγματικός μισθός και όχι το οριακό προϊόν της εργασίας. 9 Όπως και η καμπύλη MPN, η καμπύλη ζήτησης εργασίας έχει αρνητική κλίση, που σημαίνει ότι η ζητούμενη ποσότητα εργασίας μειώνεται καθώς ο πραγματικός μισθός αυξάνεται. Αυτή η καμπύλη ζήτησης εργασίας είναι γενικότερη απ αυτή του παραδείγματος της Μπούκλα ΕΠΕ για δύο λόγους που αξίζει να αναφέρουμε. Πρώτον, αναφερόμαστε στη ζήτηση εργασίας και όχι συγκεκριμένα στη ζήτηση υπαλλήλων, όπως στο παράδειγμα της Μπούκλα ΕΠΕ. Γενικά, η εργασία, N, μπορεί να μετρηθεί με διάφορους τρόπους -για παράδειγμα, με το σύνολο των ωρών εργασίας, το σύνολο των εβδομάδων εργασίας ή του αριθμού των εργαζομένων- ανάλογα με τους στόχους της ανάλυσής μας. Δεύτερον, αν και στο παρά- ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3 Η συνάρτηση παραγωγής της Μπούκλα ΕΠΕ μετά από μια ευεργετική διαταραχή της παραγωγικότητας (1) (2) (3) (4) Οριακό έσοδο του Αριθμός προϊόντος της εργασίας, Αριθμός περιποιούμενων Οριακό προϊόν MRPN = MPN P (όταν υπαλλήλων, N σκύλων, Y της εργασίας, ΜΡΝ P = 30 η περιποίηση) Θυμηθείτε ότι ο πραγματικός μισθός και το MPN εκφράζονται στις ίδιες μονάδες, ήτοι αγαθά ανά μονάδα εργασίας.

16 90 / Μακροοικονομική δειγμα υποθέσαμε ότι η Μπούκλα ΕΠΕ έπρεπε να προσλάβει έναν ακέραιο αριθμό υπαλλήλων, η καμπύλη ζήτησης που απεικονίζεται στο Σχήμα 3.5 επιτρέπει στην εργασία, N, να πάρει οποιαδήποτε θετική τιμή, ακέραιη ή κλασματική. Είναι λογικό να επιτρέπουμε στο N να παίρνει οποιαδήποτε τιμή, διότι οι ώρες απασχόλησης μπορεί να μην είναι ακέραιος αριθμός. Παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη ζήτησης εργασίας Επειδή η καμπύλη ζήτησης εργασίας δείχνει τη σχέση μεταξύ του πραγματικού μισθού και της ποσότητας εργασίας που οι επιχειρήσεις επιθυμούν να απασχολήσουν, οι μεταβολές του πραγματικού μισθού αναπαρίστανται από κινήσεις κατά μήκος της καμπύλης ζήτησης εργασίας. Οι μεταβολές του πραγματικού μισθού δεν προκαλούν μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης εργασίας. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας μετατοπίζεται όταν μεταβάλλονται παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα εργασίας που επιθυμούν να απασχολήσουν οι επιχειρήσεις, σε κάθε δεδομένο επίπεδο πραγματικού μισθού. Για παράδειγμα, είδαμε προηγουμένως σ αυτό το κεφάλαιο ότι ευεργετικές, ή θετικές, διαταραχές της προσφοράς είναι πιθανό να αυξήσουν το MPN σε κάθε επίπεδο εισροής εργασίας, ενώ δυσμενείς, ή αρνητικές, διαταραχές της προσφοράς είναι πιθανό να μειώσουν το MPN σε κάθε επίπεδο εισροής εργασίας. Συνεπώς, μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς μετατοπίζει την καμπύλη MPN προς τα πάνω και δεξιά αυξάνοντας έτσι τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε δεδομένο πραγματικό μισθό, ενώ μια δυσμενής διαταραχή έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Μπορούμε να δούμε την επίδραση μιας ευεργετικής διαταραχής της προσφοράς στην καμπύλη ζήτησης εργασίας της Μπούκλα ΕΠΕ, υποθέτοντας ότι ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης ανακαλύπτει ότι η ηλεκτρονική μουσική ηρεμεί τους σκύλους. Τους κάνει πιο συνεργάσιμους και διπλασιάζει τον αριθμό των περιποιήσεων που μπορεί να κάνει τη μέρα ο ίδιος αριθμός υπαλλήλων. Η παραπάνω τεχνολογική βελτίωση επιτρέπει στην Μπούκλα ΕΠΕ μια νέα συνάρτηση παραγωγής, όπως περιγράφεται στον Πίνακα 3.3. Παρατηρήστε ότι ο διπλασιασμός του προϊόντος διπλασιάζει το MPN σε κάθε επίπεδο απασχόλησης. Οριακό προϊόν της εργασίας, MPN Πραγματικός μισθός, w (αγαθά ανά μονάδα εργασίας) ND 1 Μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς αυξάνει το MPN σε κάθε επίπεδο εισροής εργασίας ND 2 Εργασία, N ΣΧΗΜΑ 3.6 Η επίδραση μιας ευεργετικής διαταραχής της προσφοράς στη ζήτηση εργασίας Μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς που αυξάνει το MPN σε κάθε επίπεδο απασχόλησης, μετατοπίζει την καμπύλη MPN προς τα πάνω και δεξιά. Επειδή η καμπύλη ζήτησης εργασίας είναι ταυτόσημη με την καμπύλη MPN, η καμπύλη ζήτησης εργασίας μετατοπίζεται επίσης προς τα πάνω και δεξιά, από ND 1 σε ND 2. Σε κάθε πραγματικό μισθό, οι επιχειρήσεις επιθυμούν να απασχολήσουν περισσότερους εργαζομένους μετά από μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς.

17 Η Μπούκλα ΕΠΕ ζητά δύο υπαλλήλους όταν αντιμετωπίζει την αρχική συνάρτηση παραγωγής (Πίνακας 3.2) και ο πραγματικός μισθός είναι 8 περιποιήσεις την ημέρα. Στον Πίνακα 3.3 φαίνεται ότι η βελτίωση της παραγωγικότητας αυξάνει στους τέσσερις υπαλλήλους τη ζήτηση εργασίας της Μπούκλα ΕΠΕ, στο συγκεκριμένο επίπεδο πραγματικού μισθού, διότι το MPN του τέταρτου υπαλλήλου (10 περιποιήσεις την ημέρα) είναι τώρα μεγαλύτερο από τον πραγματικό μισθό. Αλλά η Μπούκλα ΕΠΕ δεν θα προσλάβει και πέμπτο υπάλληλο, διότι το MPN του πέμπτου υπαλλήλου (6 περιποιήσεις την ημέρα) είναι μικρότερο από τον πραγματικό μισθό. Η επίδραση μιας ευεργετικής διαταραχής της προσφοράς στην καμπύλη ζήτησης εργασίας απεικονίζεται στο Σχήμα 3.6. Η διαταραχή έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του MPN σε κάθε επίπεδο εισροής εργασίας, μετατοπίζοντας την καμπύλη MPN προς τα πάνω και δεξιά. Επειδή οι καμπύλες MPN και ζήτησης εργασίας είναι όμοιες, η καμπύλη ζήτησης εργασίας μετατοπίζεται επίσης προς τα πάνω και δεξιά, από ND 1 σε ND 2 στο Σχήμα 3.6. Όταν η καμπύλη ζήτησης εργασίας είναι η ND 2, η επιχείρηση προσλαμβάνει περισσότερους υπαλλήλους σε κάθε πραγματικό μισθό, από όσους προσλαμβάνει όταν η καμπύλη ζήτησης εργασίας είναι η ND 1. Συνεπώς, η παραγωγικότητα της εργασίας και η ζητούμενη ποσότητα εργασίας συνδέονται στενά μεταξύ τους. Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τη ζήτηση εργασίας είναι το μέγεθος του αποθέματος κεφαλαίου. Γενικά, μια αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου, K, αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας και το MPN σε κάθε επίπεδο απασχόλησης, γιατί επιτρέπει σε κάθε εργάτη να χρησιμοποιήσει περισσότερες μηχανές ή εξοπλισμό. Επομένως, αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου θα μετατοπίσει την καμπύλη ζήτησης εργασίας προς τα πάνω και δεξιά, αυξάνοντας την ποσότητα εργασίας που ζητά μια επιχείρηση σε κάθε συγκεκριμένο πραγματικό μισθό. 10 Συνολική ζήτηση εργασίας Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 91 Μέχρι τώρα έχουμε εστιάσει την προσοχή μας στη ζήτηση εργασίας μιας μεμονωμένης επιχείρησης, όπως η Μπούκλα ΕΠΕ. Στη μακροοικονομική ανάλυση, ωστόσο, συνήθως χρησιμοποιούμε την έννοια της συνολικής ζήτησης εργασίας (aggregate demand for labor) που είναι το άθροισμα της ζήτησης εργασίας όλων των επιχειρήσεων σε μια οικονομία. Επειδή η συνολική ζήτηση εργασίας αποτελεί το άθροισμα των καμπυλών ζήτησης εργασίας των επιμέρους επιχειρήσεων, οι παράγοντες που προσδιορίζουν τη συνολική ζήτηση εργασίας είναι οι ίδιοι που προσδιορίζουν τη ζήτηση εργασίας μιας μεμονωμένης επιχείρησης. Επομένως, η καμπύλη συνολικής ζήτησης εργασίας έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με την καμπύλη ζήτησης εργασίας μιας μεμονωμένης επιχείρησης (Σχήμα 3.5). Έτσι, η καμπύλη συνολικής ζήτησης εργασίας έχει αρνητική κλίση, δείχνοντας ότι μια αύξηση του πραγματικού μισθού στην οικονομία μειώνει τη συνολική ποσότητα εργασίας που επιθυμούν να απασχολήσουν οι επιχειρήσεις. Ομοίως, μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς, ή μια αύξηση του συνολικού αποθέματος ΣΥΝΟΨΗ 3 Παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη συνολικής ζήτησης εργασίας Μετατοπίζει την καμπύλη Μια αύξηση ζήτησης εργασίας Αιτία Της παραγωγικότητας Δεξιά Η ευεργετική διαταραχή της προσφοράς αυξάνει το MPN και μετατοπίζει την καμπύλη MPN προς τα πάνω και δεξιά. Του αποθέματος Δεξιά Το υψηλότερο απόθεμα κεφαλαίου κεφαλαίου αυξάνει το MPN και μετατοπίζει την καμπύλη MPN προς τα πάνω και δεξιά. 10. Μια αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου μπορεί να μειώσει τη ζήτηση εργασίας, στην περίπτωση που το νέο κεφάλαιο υποκαθιστά την εργασία. Για παράδειγμα, η εγκατάσταση αυτόματων ανελκυστήρων μείωσε το οριακό προϊόν των χειριστών ανελκυστήρων και, κατά συνέπεια, τη ζήτηση αυτής της ειδικότητας.

18 92 / Μακροοικονομική κεφαλαίου, μετατοπίζει την καμπύλη συνολικής ζήτησης εργασίας προς τα πάνω και δεξιά, ενώ μια δυσμενής διαταραχή, ή μια μείωση του συνολικού αποθέματος κεφαλαίου, τη μετατοπίζει προς τα κάτω και αριστερά. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση εργασίας παρατίθενται για ευκολία στη Σύνοψη Η προσφορά εργασίας Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά εργασίας. Η ζήτηση εργασίας προσδιορίζεται από τις επιχειρήσεις, αλλά η προσφορά εργασίας προσδιορίζεται από τα άτομα ή τα μέλη μιας οικογένειας που λαμβάνουν μια συλλογική απόφαση. Κάθε άτομο που είναι σε εργάσιμη ηλικία πρέπει ν αποφασίσει πόσο θα εργαστεί ή αν, αντίθετα, θα ασχοληθεί με τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών, θα συνεχίσει τις σπουδές του ή, τέλος, θα συνταξιοδοτηθεί. Η συνολική προσφορά εργασίας (aggregate supply of labor) είναι το άθροισμα της εργασίας που προσφέρεται από τα άτομα στην οικονομία. Θυμηθείτε ότι για να προσδιορίσουν οι επιχειρήσεις πόση ποσότητα εργασίας θα ζητήσουν, συγκρίνουν το κόστος με το όφελος από την πρόσληψη επιπρόσθετων εργατών. Ομοίως, προκειμένου ένα άτομο να αποφασίσει πόσο θα εργαστεί, πρέπει να σταθμίσει το όφελος και το κόστος της απασχόλησης. Πέρα από την ικανοποίηση που του προσφέρει η δουλειά του, το κύριο όφελος συνίσταται στο εισόδημα που αποκτά, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αγορά αναγκαίων ή πολυτελών αγαθών. Το κύριο κόστος της εργασίας συνίσταται στο χρόνο και την προσπάθεια που δεν μπορούν πλέον να αφιερωθούν σε άλλες δραστηριότητες. Οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο ελεύθερος χρόνος (leisure) για όλες τις δραστηριότητες εκτός της εργασίας, όπως το φαγητό, ο ύπνος, οι διάφορες εργασίες στο σπίτι, ο χρόνος που αφιερώνεται στην οικογένεια και τους φίλους κτλ. 11 Για να επιτύχουν το υψηλότερο δυνατό επίπεδο ευημερίας, τα άτομα θα πρέπει να επιλέξουν να εργαστούν ως το σημείο όπου το εισόδημα που κερδίζουν από μια επιπλέον ώρα εργασίας αντισταθμίζει ακριβώς την επιπλέον ώρα ελεύθερου χρόνου που θυσιάζουν. Το δίλημμα εισοδήματος-ελεύθερου χρόνου Ας δούμε ένα παράδειγμα για το πώς επιδρά το δίλημμα εισόδημα ή ελεύθερος χρόνος στις αποφάσεις των ατόμων για την προσφορά εργασίας τους. Σκεφτείτε ένα δάσκαλο του τένις, τον Άσο. Μετά την πληρωμή των εξόδων και των φόρων του, ο Άσος κερδίζει 60 την ώρα, που είναι ο μετά τους φόρους ονομαστικός μισθός του. O Άσος θεωρείται έξοχος δάσκαλος και μπορεί να εργάζεται όσες ώρες το χρόνο επιθυμεί. Δεν θέλει, ωστόσο, να εργάζεται πολλές ώρες, διότι έτσι θα έχει λιγότερο διαθέσιμο χρόνο για το πραγματικό του πάθος που είναι ο αλεξιπτωτισμός. O Άσος πρέπει ν αποφασίσει πόσες ώρες θα εργαστεί αυτή τη χρονιά - ή, με άλλα λόγια, πόση εργασία θα προσφέρει. Προκειμένου ν απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα, διερωτάται: Από οικονομική άποψη τι με ικανοποιεί περισσότερο; Αφού σκεφτεί λίγο, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ικανοποίηση, ή η χρησιμότητα, που αντλεί εξαρτάται από την ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνει, καθώς και από τον ελεύθερο χρόνο που έχει στη διάθεσή του για να ασχοληθεί με τον αλεξιπτωτισμό. Επομένως, το ερώτημα που αντιμετωπίζει μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Πόσο θα πρέπει να εργαστώ αυτόν το χρόνο, ώστε να αντλήσω την υψηλότερη δυνατή χρησιμότητα; Για να βρει ο Άσος το επίπεδο της προσφοράς εργασίας που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του, πρέπει να συγκρίνει το κόστος και το όφελος μιας επιπλέον ώρας εργασίας. Το κόστος μιας επιπλέον ώρας εργασίας είναι η απώλεια μιας ώρας ελεύθερου χρόνου. Αυτό το κόστος μπορεί να μετρηθεί ως η απώλεια χρησιμότητας που αυτός υφίσταται, όταν πρέπει να αφιερώσει μια ώρα στην εργασία του και όχι στον αλεξιπτωτισμό. Το όφελος της μιας επιπλέον ώρας εργασίας είναι η αύξηση του εισοδήματός του κατά 60, η οποία τού επιτρέπει μεγαλύτερη κατανάλωση. Αν το όφελος μιας επιπλέον ώρας εργασίας (της χρησιμότητας που αντλεί από το επιπλέον εισόδημα) είναι μεγαλύτερο από το κόστος (τη χρησιμότητα που χάνεται από τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου), ο Άσος 11. O όρος ελεύθερος χρόνος δεν σημαίνει ότι όσοι ασχολούνται με δραστηριότητες που δεν έχουν σχέση με την άσκηση κάποιου επαγγέλματος (τα οικιακά ή το σχολείο, για παράδειγμα) κάθονται.

19 θα πρέπει να εργαστεί μια επιπλέον ώρα. Στην πραγματικότητα, θα συνεχίσει να αυξάνει το χρόνο εργασίας του, μέχρι να εξισωθεί η χρησιμότητα που αντλεί από το επιπλέον εισόδημα των 60 με την απώλεια χρησιμότητας, που υφίσταται από τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου του κατά μια ώρα. Η εργασία που προσφέρει ο Άσος στο παραπάνω σημείο μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του.12 Στηριζόμενοι στην ιδέα ότι η απόφαση για το πόση εργασία προσφέρει κανείς προκύπτει από τη σύγκριση μεταξύ ελεύθερου χρόνου και εισοδήματος, μπορούμε να αναλύσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά εργασίας του Άσου. Πραγματικοί μισθοί και προσφορά εργασίας Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 93 O πραγματικός μισθός είναι το πραγματικό εισόδημα που αποκτά ένας εργαζόμενος ως αντάλλαγμα για την απώλεια μιας μονάδας ελεύθερου χρόνου (μιας ώρας, μιας μέρας ή μιας εβδομάδας, για παράδειγμα). Είναι καθοριστικός παράγοντας της ποσότητας εργασίας που προσφέρεται. Γενικά, μια αύξηση του πραγματικού μισθού επηρεάζει την απόφαση για προσφορά εργασίας με δύο τρόπους. Πρώτον, μια αύξηση του πραγματικού μισθού αυξάνει το όφελος μιας επιπλέον ώρας εργασίας (διότι δημιουργείται πρόσθετο πραγματικό εισόδημα) και έτσι κάνει τους εργαζομένους να θέλουν να προσφέρουν περισσότερη εργασία. Η τάση των εργαζομένων να προσφέρουν περισσότερη εργασία λόγω υψηλότερης αμοιβής τους ονομάζεται αποτέλεσμα υποκατάστασης ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού (substitution effect of a higher real wage) στην προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Δεύτερον, μια αύξηση του πραγματικού μισθού κάνει τους εργαζομένους πλουσιότερους, διότι για την ίδια ποσότητα εργασίας αποκτούν υψηλότερο πραγματικό εισόδημα, με αποτέλεσμα να έχουν τώρα την οικονομική δυνατότητα να απολαύσουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο προσφέροντας λιγότερη εργασία. Η τάση των εργαζομένων να προσφέρουν λιγότερη εργασία, λόγω της καλύτερης οικονομικής τους θέσης, ονομάζεται αποτέλεσμα εισοδήματος ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού (income effect of a higher real wage) στην προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Παρατηρήστε ότι τα αποτελέσματα υποκατάστασης και εισοδήματος ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού λειτουργούν αντίθετα, με το αποτέλεσμα υποκατάστασης να τείνει να αυξήσει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας και το αποτέλεσμα εισοδήματος να τείνει να τη μειώσει. Ένα καθαρό αποτέλεσμα υποκατάστασης: Αύξηση του πραγματικού μισθού για μια μέρα. Για να κατανοήσετε καλύτερα το αποτέλεσμα υποκατάστασης, υποθέστε ότι, μετά από κάποια σκέψη, ο Άσος αποφασίζει να δουλεύει 48 ώρες την εβδομάδα (οκτώ ώρες την ημέρα επί έξι ημέρες κάθε εβδομάδα). Αφήνει κάθε Τετάρτη ελεύθερη, για να έχει τη δυνατότητα να ασχοληθεί με τον αλεξιπτωτισμό. Παρότι ο Άσος μπορεί να εργαστεί κάθε Τετάρτη κερδίζοντας 60 την ώρα, αντλεί περισσότερη χρησιμότητα αφήνοντάς την ελεύθερη. Υποθέστε, τώρα, ότι μια Τρίτη, ένας εκκεντρικός τενίστας τηλεφωνεί στον Άσο και του ζητάει να κάνουν ένα μάθημα την Τετάρτη, προκειμένου να προετοιμαστεί για ένα ερασιτεχνικό τουρνουά που θα γίνει το επόμενο Σαββατοκύριακο. Προσφέρει στον Άσο την κανονική αμοιβή των 60 την ώρα, αλλά εκείνος αρνείται εξηγώντας του ότι έχει προγραμματίσει την Τετάρτη να ασχοληθεί με τον αλεξιπτωτισμό. Επειδή το θέλει πάρα πολύ, ο τενίστας προσφέρει στον Άσο 600 την ώρα, για ένα μάθημα που θα διαρκέσει ολόκληρη τη μέρα. Μόλις ο Άσος ακούει την παραπάνω προσφορά, που είναι δεκαπλάσια από την αμοιβή που συνήθως χρεώνει, σκέφτεται: Δεν μου κάνουν τέτοιες προσφορές κάθε μέρα. Θα κάνω αλεξιπτωτισμό άλλη μέρα και αυτή την Τετάρτη θα δουλέψω. Η απόφαση του Άσου να εργαστεί αντί ν ασχοληθεί με τον αλεξιπτωτισμό (δηλαδή, η απόφαση να υποκαταστήσει τον ελεύθερο χρόνο του με εργασία) τη συγκεκριμένη Τετάρτη, αποτελεί μια αντίδραση στην ιδιαίτερα υψηλή αμοιβή (πρόσθετο εισόδημα), που αποκτά τη συγκεκριμένη μέρα για κάθε πρόσθετη ώρα εργασίας. Η απόφασή του να εργαστεί την επιπλέον μέρα, οφείλεται στο αποτέλεσμα υποκατάστασης. Επειδή μια πολύ υψηλή αμοιβή για μια μόνο μέρα δεν κάνει τον Άσο ουσιαστικά πλουσιότερο, το αποτέλεσμα εισοδήματος είναι αμελητέο. Επομένως, η επίδραση μιας αύξησης της πραγματικής αμοιβής μιας μέρας στην προσφερόμενη ποσότητα εργασίας είναι σχεδόν ένα καθαρό παράδειγμα αποτελέσματος υποκατάστασης. 12. Δεν έχουν όλοι την ευελιξία του Άσου σε σχέση με την προσφορά εργασίας τους. Για παράδειγμα, ορισμένοι εργαζόμενοι δεν μπορούν να επιλέξουν αν θα δουλέψουν 40 ώρες την εβδομάδα ή καθόλου. Ωστόσο, τα νοικοκυριά έχουν κάποια ελευθερία επιλογών αναφορικά με την ποσότητα εργασίας που προσφέρουν, αφού αποφασίζουν αν θα εργαστούν υπερωριακά, αν θα βρουν και δεύτερη δουλειά, αν θα έχουν μερική απασχόληση ή αν θα μεταβάλουν τον αριθμό των εργαζόμενων μελών τους.

20 94 / Μακροοικονομική Ένα καθαρό αποτέλεσμα εισοδήματος: Κερδίζοντας το Λόττο. Πέρα από τον αλεξιπτωτισμό, στον Άσο αρέσει να παίζει Λόττο. Η τύχη το ήθελε μια βδομάδα μετά το μάθημα της Τετάρτης με τον εκκεντρικό τενίστα, ο Άσος να κερδίσει στο Λόττο Η αντίδραση του Άσου είναι να μειώσει τις μέρες εργασίας του από έξι σε πέντε, διότι ο πρόσθετος πλούτος των του επιτρέπει να δουλεύει λιγότερες ώρες. Επειδή τα χρήματα που κέρδισε στο Λόττο τον έκαναν πλουσιότερο, μειώνει την ποσότητα της εργασίας που προσφέρει. Καθώς αυτά τα χρήματα δεν επηρεάζουν την ανταμοιβή του για τη θυσία μιας ώρας ελεύθερου χρόνου -ο πραγματικός μισθός του εξακολουθεί να είναι 60 η ώρα- δεν υπάρχει αποτέλεσμα υποκατάστασης. Συνεπώς, το να κερδίσει κανείς το Λόττο είναι ένα παράδειγμα καθαρού αποτελέσματος εισοδήματος. Ένα άλλο παράδειγμα καθαρού αποτελέσματος εισοδήματος είναι η αύξηση του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού. Υποθέστε ότι ένας μεγάλος σε ηλικία επαγγελματίας δάσκαλος του τένις στον τοπικό όμιλο ανακοινώνει ότι θα συνταξιοδοτηθεί τον επόμενο χρόνο και ο όμιλος αποφασίζει να προσλάβει μετά την αποχώρησή του τον Άσο. O Άσος θα πληρώνεται 100 την ώρα (μετά τους φόρους) για όσες ώρες επιθυμεί να εργαστεί. 13 O Άσος καταλαβαίνει ότι αυτή η αύξηση της μελλοντικής του αμοιβής τον καθιστά ουσιαστικά πλουσιότερο, αυξάνοντας το εισόδημα που θα έχει στο μέλλον για την ποσότητα εργασίας που θα προσφέρει. Υπολογίζοντας το εισόδημα που θα έχει στη διάρκεια της ζωής του, βλέπει ότι έχει τη δυνατότητα να απολαύσει περισσότερο ελεύθερο χρόνο σήμερα. Συνεπώς, η αύξηση του μελλοντικού πραγματικού μισθού έχει ένα αποτέλεσμα εισοδήματος που κάνει τον Άσο να μειώσει την τρέχουσα προσφορά του εργασίας. Επειδή αυτή η αύξηση του μελλοντικού μισθού δεν αλλάζει το σημερινό μισθό του Άσου και, συνεπώς δεν επηρεάζει τη σημερινή ανταμοιβή για τη θυσία μιας ώρας ελεύθερου χρόνου, δεν υπάρχει αποτέλεσμα υποκατάστασης στην τρέχουσα προσφορά εργασίας του. Επομένως, η αύξηση του μελλοντικού πραγματικού μισθού έχει ένα καθαρό αποτέλεσμα εισοδήματος στην προσφορά εργασίας του Άσου. Το αποτέλεσμα υποκατάστασης και το αποτέλεσμα εισοδήματος συγχρόνως: Μια μακροχρόνια αύξηση του πραγματικού μισθού. O μεγάλος σε ηλικία δάσκαλος του τοπικού ομίλου τένις παραιτείται ξαφνικά και ο όμιλος ζητάει από τον Άσο ν αρχίσει αμέσως δουλειά. O Άσος αποδέχεται την προσφορά και πληρώνεται 100 την ώρα (μετά τους φόρους) για όσες ώρες επιθυμεί να δίνει μαθήματα τένις. Στα νέα του καθήκοντα, ο Άσος θα εργάζεται περισσότερες ή λιγότερες ώρες από πριν; Σε αυτή την περίπτωση, τα δύο αποτελέσματα λειτουργούν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Από τη μια, ο Άσος αντιμετωπίζει τον πειρασμό να εργάζεται περισσότερες ώρες από πριν, διότι η ανταμοιβή της θυσίας του ελεύθερου χρόνου του είναι υψηλότερη. Η τάση για αύξηση της προσφοράς εργασίας, λόγω του υψηλότερου πραγματικού μισθού, είναι το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Από την άλλη, ο Άσος λόγω της νέας αμοιβής του μπορεί να καλύψει τα έξοδα διαβίωσης, ενοικίου και αλεξιπτωτισμού εργαζόμενος μόνο τρεις ή τέσσερις μέρες την εβδομάδα, με αποτέλεσμα να βρίσκεται στον πειρασμό να εργαστεί λιγότερο και να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στον αλεξιπτωτισμό. Η τάση για μείωση της προσφοράς εργασίας, επειδή είναι πλουσιότερος, είναι το αποτέλεσμα εισοδήματος. Ποιο αποτέλεσμα επικρατεί; Ένας παράγοντας που θα επηρεάσει την απόφαση του Άσου είναι ο χρόνος που αναμένει ότι θα διαρκέσει η νέα, υψηλότερη αμοιβή του. Όσο περισσότερο νομίζει ότι θα διαρκέσει η υψηλότερη αμοιβή, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επίδραση στα έσοδα που θα έχει στη διάρκεια της ζωής του και άρα τόσο ισχυρότερο το αποτέλεσμα εισοδήματος. Επομένως, αν ο Άσος αναμένει ότι θα μείνει σ αυτή τη θέση μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το αποτέλεσμα εισοδήματος θα είναι ισχυρό (είναι πολύ πλουσιότερος) και το πιθανότερο είναι να περιορίσει το χρόνο εργασίας του. Αντίθετα, αν ο Άσος πιστεύει ότι δεν θα μείνει για πολύ καιρό στη συγκεκριμένη θέση, το αποτέλεσμα εισοδήματος θα είναι αδύναμο (η αύξηση των εσόδων στη διάρκεια της ζωής του είναι μικρή) και ίσως επιλέξει να εργάζεται περισσότερο, ώστε να εκμεταλλευτεί όσο μπορεί την υψηλότερη αμοιβή που του προσφέρεται. Γενικά, όσο περισσότερο αναμένεται να διαρκέσει μια αύξηση του πραγματικού μισθού, τόσο ισχυρότερο θα είναι το αποτέλεσμα εισοδήματος και τόσο πιθανότερη η μείωση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας. 13. Υποθέτουμε ότι τον επόμενο χρόνο αναμένεται μηδενικός πληθωρισμός, με αποτέλεσμα η αμοιβή των 100 την ώρα ν αποτελεί αύξηση τόσο του ονομαστικού, όσο και του πραγματικού μισθού του Άσου.

21 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 95 Σημερινός πραγματικός μισθός, w Καμπύλη προσφοράς εργασίας, NS ΣΧΗΜΑ 3.7 Η καμπύλη προσφοράς εργασίας ενός εργαζομένου Εργασία, N Ο οριζόντιος άξονας δείχνει την ποσότητα εργασίας που προσφέρει ένας εργαζόμενος σε κάθε δεδομένο σημερινό πραγματικό μισθό, που μετριέται στον κατακόρυφο άξονα. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας έχει θετική κλίση, που συνεπάγεται ότι -με σταθερούς τους υπόλοιπους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού- μια αύξηση του σημερινού πραγματικού μισθού αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Εμπειρικά δεδομένα για τους πραγματικούς μισθούς και την προσφορά εργασίας. Επειδή τα αποτελέσματα εισοδήματος και υποκατάστασης δρουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, η επίδραση μιας μεταβολής του πραγματικού μισθού στην προσφορά εργασίας είναι αμφίβολη. Τι δείχνουν τα εμπειρικά δεδομένα; Η εμπειρική έρευνα σε σχέση με την προσφορά εργασίας δείχνει γενικά ότι η συνολικά προσφερόμενη ποσότητα εργασίας αυξάνεται σε περίπτωση μιας προσωρινής αύξησης του πραγματικού μισθού, αλλά μειώνεται σε περίπτωση μιας μόνιμης αύξησης του πραγματικού μισθού. 14 Το συμπέρασμα ότι μια προσωρινή αύξηση του πραγματικού μισθού αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας, επιβεβαιώνει το αποτέλεσμα υποκατάστασης: Αν η αμοιβή της εργασίας αυξηθεί για μια μικρή χρονική περίοδο, τα άτομα θα εκμεταλλευτούν την ευκαιρία και θα εργαστούν περισσότερο. Το συμπέρασμα ότι μια μόνιμη αύξηση του πραγματικού μισθού μειώνει τη συνολικά προσφερόμενη ποσότητα εργασίας, υποδηλώνει ότι για αυξήσεις του πραγματικού μισθού με διάρκεια, το αποτέλεσμα εισοδήματος είναι ισχυρότερο από το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Οι εργαζόμενοι θα επιλέξουν να εργαστούν λιγότερο, αν οι μονίμως υψηλότεροι μισθοί βελτιώνουν σημαντικά την οικονομική τους θέση. Το μέγεθος των δύο αποτελεσμάτων εξαρτάται από την οικογενειακή κατάσταση του ατόμου (παντρεμένος ή άγαμος, παιδιά στην οικογένεια) και το φορολογικό συντελεστή (που προσδιορίζει το εισόδημα που θα απομείνει μετά την πληρωμή των φόρων). Η καμπύλη προσφοράς εργασίας Έχουμε αναλύσει πώς η ποσότητα εργασίας που προσφέρει ένα άτομο εξαρτάται από το επίπεδο του σημερινού και του προσδοκώμενου στο μέλλον πραγματικού μισθού του. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας ενός ατόμου συνδέει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας με το επίπεδο του σημερινού πραγματικού μισθού, θεωρώντας 14. Για μια αναλυτική παρουσίαση της έρευνας σε σχέση με την προσφορά εργασίας, βλέπε Richard Blundell και Thomas MaCurdy, «Labor Supply: A Review of Alternative Approaches», στο O. Ashenfelter και D. Card (επιμ.), Handbook of Labor Economics, τόμος 3 (Άμστερνταμ: North- Holland, 1999), σσ

22 96 / Μακροοικονομική Σημερινός πραγματικός μισθός, w NS 2 NS 1 Αυξήσεις του πλούτου ή Αυξήσεις του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού ΣΧΗΜΑ 3.8 Η επίδραση μιας αύξησης του πλούτου στην προσφορά εργασίας Εργασία, N Μια αύξηση του πλούτου μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε πραγματικό μισθό. Επομένως, μια αύξηση του πλούτου προκαλεί τη μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς εργασίας προς τα αριστερά. Ομοίως, μια αύξηση του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού, που θα κάνει τους εργαζομένους πλουσιότερους, μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε δεδομένο σημερινό πραγματικό μισθό και μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα αριστερά. σταθερούς τους υπόλοιπους παράγοντες (συμπεριλαμβανομένου του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού), που επηρεάζουν την προσφορά εργασίας. Στο Σχήμα 3.7 απεικονίζεται μια τυπική καμπύλη προσφοράς. O σημερινός πραγματικός μισθός μετριέται στον κατακόρυφο άξονα και η προσφερόμενη ποσότητα εργασίας στον οριζόντιο. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας έχει θετική κλίση, διότι μια αύξηση του σημερινού πραγματικού μισθού (με σταθερό τον προσδοκώμενο) οδηγεί σε αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας. Παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη προσφοράς εργασίας. Οποιοσδήποτε παράγοντας μεταβάλλει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο επίπεδο του σημερινού πραγματικού μισθού, μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας. Συγκεκριμένα, οποιοσδήποτε παράγοντας αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο επίπεδο του πραγματικού μισθού, μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα δεξιά, ενώ οποιοσδήποτε παράγοντας μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο επίπεδο του πραγματικού μισθού, μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα αριστερά. Έχουμε ήδη αναλύσει πώς μια αύξηση του πλούτου (ας πούμε, κερδίζοντας το Λόττο), έχει ένα καθαρό αποτέλεσμα εισοδήματος που μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο πραγματικό μισθό. Συνεπώς, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.8, μια αύξηση του πλούτου μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα αριστερά. Έχουμε, επίσης, αναλύσει πώς μια αύξηση του προσδοκώμενου μισθού έχει ένα καθαρό αποτέλεσμα εισοδήματος, που μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο πραγματικό μισθό. Στο Σχήμα 3.8 απεικονίζεται, επίσης, η αντίδραση της καμπύλης προσφοράς εργασίας σε μια αύξηση του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού. Συνολική προσφορά εργασίας Όπως αναφέραμε νωρίτερα, η συνολική προσφορά εργασίας αποτελεί το άθροισμα της εργασίας που προσφέρεται απ όλα τα άτομα στην οικονομία. Όπως ακριβώς αυξάνεται η ποσότητα της εργασίας που προσφέ-

23 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 97 ΣΥΝΟΨΗ 4 Παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη συνολικής προσφοράς εργασίας Μετατοπίζει την καμπύλη Μια αύξηση του προσφοράς εργασίας Αιτία Πλούτου Αριστερά Η αύξηση του πλούτου αυξάνει τον ελεύθερο χρόνο που μπορούν ν απολαύσουν οι εργαζόμενοι. Προσδοκώμενου Αριστερά Η αύξηση του προσδοκώμενου πραγπραγματικού μισθού ματικού μισθού αυξάνει τον ελεύθερο χρόνο που μπορούν ν απολαύσουν οι εργαζόμενοι. Πληθυσμού σε Δεξιά Η αύξηση του αριθμού των δυνητικών εργάσιμη ηλικία εργαζομένων αυξάνει την προσφορά εργασίας. Ποσοστού συμμετοχής Δεξιά Η αύξηση του αριθμού των ατόμων που επιθυμούν να εργαστούν αυξάνει την προσφορά εργασίας. ρει ένα άτομο όταν αυξάνεται ο σημερινός πραγματικός μισθός του, έτσι αυξάνεται και η συνολικά προσφερόμενη ποσότητα εργασίας όταν αυξάνονται οι μισθοί που επικρατούν στην οικονομία. Μια αύξηση των σημερινών πραγματικών μισθών αυξάνει τη συνολικά προσφερόμενη ποσότητα εργασίας για δύο λόγους. Πρώτον, όταν ο πραγματικός μισθός αυξάνεται, τα άτομα που ήδη εργάζονται μπορεί να προσφέρουν περισσότερες ώρες εργασίας - εργαζόμενοι υπερωριακά, μεταβάλλοντας την απασχόλησή τους από μερική σε πλήρη, ή βρίσκοντας μια δεύτερη δουλειά. Δεύτερον, ο υψηλότερος πραγματικός μισθός θα δελεάσει κάποια άτομα που δεν βρίσκονται ήδη στο εργατικό δυναμικό να αναζητήσουν εργασία. Επειδή οι υψηλότεροι σήμερα πραγματικοί μισθοί παρακινούν τα άτομα να δουλέψουν περισσότερο, η καμπύλη της συνολικής προσφοράς εργασίας -που απεικονίζει τη σχέση μεταξύ της συνολικά προσφερόμενης ποσότητας εργασίας και του πραγματικού μισθού- έχει θετική κλίση. Οποιοσδήποτε παράγοντας, εκτός του σημερινού πραγματικού μισθού, μεταβάλλει την ποσότητα εργασίας που επιθυμούν να προσφέρουν τα άτομα, προκαλεί τη μετατόπιση της καμπύλης συνολικής προσφοράς εργασίας. Στη Σύνοψη 4 παρατίθενται οι παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη συνολικής προσφοράς εργασίας. Έχουμε ήδη αναλύσει τους δύο πρώτους παράγοντες που αναφέρονται στον πίνακα: τον πλούτο και τον προσδοκώμενο πραγματικό μισθό. Η συνολική προσφορά εργασίας θα αυξηθεί, επίσης, αν αυξηθεί ο πληθυσμός της χώρας που μπορεί να εργαστεί (λόγω αύξησης των γεννήσεων ή μεταναστευτικών εισροών, για παράδειγμα) ή αν μεταβολές στο κοινωνικό ή στο νομικό περιβάλλον προκαλέσουν την είσοδο στο εργατικό δυναμικό ενός μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού (αύξηση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό). Για παράδειγμα, η αλλαγή των αντιλήψεων για το ρόλο των γυναικών στην κοινωνία συνέβαλε στη μεγάλη αύξηση του αριθμού των γυναικών στην αγορά εργασίας των ΗΠΑ από τα τέλη της δεκαετίας του 60 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 90, ενώ η κατάργηση της υποχρεωτικής συνταξιοδότησης σε πολλούς κλάδους οδήγησε στην αύξηση του ποσοστού συμμετοχής ηλικιακά μεγαλύτερων εργαζομένων. 3.4 Ισορροπία στην αγορά εργασίας Εξετάζονται οι παράγοντες που προσδιορίζουν την ισορροπία στην αγορά εργασίας. Για να βρίσκεται η αγορά εργασίας σε ισορροπία θα πρέπει η συνολικά ζητούμενη ποσότητα εργασίας να ισούται με τη συνολικά προσφερόμενη ποσότητα. Το βασικό υπόδειγμα προσφοράς-ζήτησης της αγοράς εργασίας που εισάγουμε εδώ (ονομάζεται κλασικό υπόδειγμα της αγοράς εργασίας) βασίζεται στην υπόθεση ότι ο πραγματι-

24 98 / Μακροοικονομική Σημερινός πραγματικός μισθός, w w E Καμπύλη προσφοράς εργασίας, NS Καμπύλη ζήτησης εργασίας, ND N Εργασία, N ΣΧΗΜΑ 3.9 Ισορροπία στην αγορά εργασίας Η ζητούμενη ποσότητα εργασίας ισούται με την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας στο σημείο E. O πραγματικός μισθός ισορροπίας είναι w και το αντίστοιχο επίπεδο απασχόλησης ισορροπίας είναι Ν, το επίπεδο πλήρους απασχόλησης. κός μισθός προσαρμόζεται αρκετά γρήγορα, ώστε να εξισώνει την προσφορά με τη ζήτηση εργασίας. Συνεπώς, αν η προσφορά εργασίας είναι μικρότερη από τη ζήτηση, οι επιχειρήσεις που ανταγωνίζονται για την προσέλκυση των περιορισμένων εργατών θα προσφέρουν υψηλότερους πραγματικούς μισθούς. Αντίθετα, αν πολλοί εργάτες ανταγωνίζονται για σχετικά λίγες θέσεις εργασίας, ο πραγματικός μισθός θα τείνει να μειωθεί. Η ισορροπία στην αγορά εργασίας αναπαριστάται διαγραμματικά από την τομή της καμπύλης συνολικής ζήτησης εργασίας με την καμπύλη συνολικής προσφοράς εργασίας στο σημείο Ε, στο Σχήμα 3.9. Το σημείο όπου ισορροπεί η απασχόληση, έπειτα από την πλήρη προσαρμογή των μισθών και των τιμών, είναι γνωστό ως επίπεδο πλήρους απασχόλησης, Ν (full-employment level of employment). O αντίστοιχος πραγματικός μισθός ισορροπίας συμβολίζεται με w. Οι παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη συνολικής ζήτησης εργασίας ή την καμπύλη συνολικής προσφοράς εργασίας, επηρεάζουν τόσο τον πραγματικό μισθό ισορροπίας όσο και το επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι μια προσωρινή δυσμενής διαταραχή της προσφοράς, λόγω μιας περιόδου σφοδρής κακοκαιρίας για παράδειγμα, που μειώνει το οριακό προϊόν της εργασίας σε κάθε επίπεδο απασχόλησης. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.10, αυτή η μείωση προκαλεί τη μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης εργασίας προς τα αριστερά, από ND 1 σε ND 2. Επειδή, όμως, η διαταραχή της προσφοράς είναι προσωρινή, δεν αναμένεται να επηρεάσει τα μελλοντικά οριακά προϊόντα ή το μελλοντικό πραγματικό μισθό, οπότε η καμπύλη προσφοράς εργασίας δεν μετατοπίζεται. Η ισορροπία στην αγορά εργασίας μετακινείται από το A στο B. Επομένως, το υπόδειγμα προβλέπει ότι μια προσωρινή διαταραχή της προσφοράς θα μειώσει τόσο το σημερινό πραγματικό μισθό (από w 1 σε w 2), όσο και το επίπεδο πλήρους απασχόλησης (από Ν 1 σε Ν 2). Το κλασικό υπόδειγμα προσφοράς-ζήτησης της αγοράς εργασίας έχει το προτέρημα της απλότητας και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να μελετήσουμε πώς οι οικονομικές διαταραχές ή οι μεταβολές της οικονομικής πολιτικής επηρεάζουν την απασχόληση και τον πραγματικό μισθό. Ωστόσο, μια σημαντική αδυναμία του υποδείγματος είναι ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη της ανεργίας. Επειδή βασίζεται στην υπόθεση ότι κάθε εργάτης που επιθυμεί να εργαστεί στον πραγματικό μισθό ισορροπίας μπορεί να βρει δουλειά, το υπόδειγμα προϋποθέτει ότι η ανεργία είναι μηδενική, κάτι που ποτέ δεν συμβαίνει. Θα αναλύσουμε την ανεργία σε επόμενη ενότητα αυτού του κεφαλαίου, αλλά ως τότε θα συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε το κλασικό υπόδειγμα προσφοράς-ζήτησης της αγοράς εργασίας.

25 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 99 Σημερινός πραγματικός μισθός, w w 1 w 2 B A NS 1. Μια παροδική δυσμενής διαταραχή της προσφοράς ND 1 3. Ο πραγματικός μισθός μειώνεται ND 2 2. Η απασχόληση μειώνεται N 2 N 1 Εργασία, N ΣΧΗΜΑ 3.10 Επιδράσεις μιας προσωρινής δυσμενούς διαταραχής της προσφοράς στην αγορά εργασίας Μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς που μειώνει το οριακό προϊόν της εργασίας (Σχήμα 3.4) μειώνει τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε πραγματικό μισθό. Επομένως, η καμπύλη ζήτησης εργασίας μετατοπίζεται προς τα αριστερά, από ND 1 σε ND 2, και το σημείο ισορροπίας της αγοράς εργασίας μετακινείται από το A στο B. Η δυσμενής διαταραχή της προσφοράς προκαλεί τη μείωση του πραγματικού μισθού, από w 1 σε w 2, και μειώνει το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, από Ν 1 σε Ν 2. Προϊόν πλήρους απασχόλησης Συνδυάζοντας την ισορροπία στην αγορά εργασίας με τη συνάρτηση παραγωγής, μπορούμε να προσδιορίσουμε την ποσότητα του προϊόντος που επιθυμούν να προσφέρουν οι επιχειρήσεις. Το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y, (full-employment output) που ορισμένες φορές ονομάζεται δυνητικό προϊόν, είναι το επίπεδο του προϊόντος που οι επιχειρήσεις προσφέρουν, όταν οι μισθοί και οι τιμές έχουν προσαρμοστεί πλήρως. Ισοδύναμα, το προϊόν πλήρους απασχόλησης είναι το επίπεδο του προϊόντος που προσφέρεται όταν η συνολική απασχόληση ισούται με το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, Ν. Αλγεβρικά, ορίζουμε το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y, χρησιμοποιώντας τη συνάρτηση παραγωγής (εξίσωση 3.1): Y = AF(K, Ν ) (3.4) Σύμφωνα με την εξίσωση (3.4), με σταθερό το απόθεμα κεφαλαίου, K, το προϊόν πλήρους απασχόλησης προσδιορίζεται από δύο παράγοντες: το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, Ν, και τη συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την απασχόληση. Οτιδήποτε μεταβάλλει είτε το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, Ν, είτε τη συνάρτηση παραγωγής, θα μεταβάλει το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y. Για παράδειγμα, μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς που μειώνει το MPN (Σχήμα 3.10), μειώνει με δύο διαφορετικούς τρόπους το προϊόν πλήρους απασχόλησης: 1. Η δυσμενής διαταραχή της προσφοράς μειώνει το προϊόν άμεσα, μειώνοντας την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί με κάθε σταθερές ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας. Αυτό το άμεσο αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί ως μια μείωση της παραγωγικότητας, A, στην εξίσωση (3.4). 2. Η δυσμενής διαταραχή της προσφοράς μειώνει τη ζήτηση για εργασία, μειώνοντας έτσι το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, Ν, όπως φαίνεται στο Σχήμα Μια μείωση του Ν μειώνει επίσης το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y, όπως δείχνει η εξίσωση (3.4).

26 100 / Μακροοικονομική Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Η Προϊόν, απασχόληση και πραγματικός μισθός στη διάρκεια των πετρελαϊκών κρίσεων Από τις πιο σοβαρές διαταραχές της προσφοράς που έπληξαν μεταπολεμικά τις ΗΠΑ και όλες τις οικονομίες του κόσμου ήταν οι απότομες αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου και των υπολοίπων ενεργειακών προϊόντων. Στο Σχήμα 3.11 απεικονίζεται η διακύμανση της τιμής της ενέργειας που πλήρωναν οι επιχειρήσεις την περίοδο , σε σχέση με τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ (το γενικό επίπεδο τιμών όλων των προϊόντων). Τρεις δυσμενείς διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου ξεχωρίζουν. Η πρώτη την περίοδο , όταν ο Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών (OΠΕΚ) επέβαλε αρχικά ένα εμπάργκο στο πετρέλαιο και έπειτα αύξησε σημαντικά τις τιμές του αργού πετρελαίου. Η δεύτερη την περίοδο , όταν η επανάσταση στο Ιράν διέκοψε την προσφορά πετρελαίου. Και η τρίτη την περίοδο , όταν η αύξηση της ζήτησης πετρελαίου από μεγάλες και γρήγορα αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία, σε συνδυασμό με τη χαμηλή προσφορά (λόγω της ανεπαρκούς παραγωγικής δυναμικότητας, των τυφώνων που έπληξαν τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στον κόλπο του Μεξικού και των γεωπολιτικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, τη Ρωσία, τη Βενεζουέλα και τη Νιγηρία) συνέβαλαν στην εκτόξευση Σχετική τιμή ενέργειας Ιρανική επανάσταση ( ) Εμπάργκο ΟΠΕΚ ( ) ΣΧΕΤΙΚΗ ΤΙΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ (1990) Αύξηση ζήτησης & περιορισμοί στην προσφορά ( ) Έτος ΣΧΗΜΑ 3.11 Σχετική τιμή ενέργειας, Απεικονίζεται ο δείκτης τιμών παραγωγού για καύσιμα, συναφή προϊόντα και ενέργεια (ένας δείκτης των τιμών της ενέργειας που πληρώνουν οι παραγωγοί) σε σχέση με τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ. Παρατηρήστε τις επιπτώσεις των πετρελαϊκών κρίσεων των περιόδων , και , καθώς και τη μείωση των τιμών της ενέργειας το πρώτο μισό της δεκαετίας του 80. Πηγές: Bureau of Economic Analysis, από τη βάση δεδομένων FRED, research.stlouisfed.org/fred2. Δείκτης τιμών παραγωγού για καύσιμα, συναφή προϊόντα και ενέργεια: Χρονοσειρά PPIENG. Αποπληθωριστής του ΑΕΠ: Χρονοσειρά GDPDEF. Τα στοιχεία υπολογίστηκαν με έτος βάσης το 2000 (2000 = 100). της τιμής του πετρελαίου. Η πετρελαϊκή κρίση της περιόδου αποδείχθηκε παροδική, καθώς οι τιμές της ενέργειας στη συνέχεια έπεσαν. Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου που σημειώθηκε μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ τον Αύγουστο του 1990 είχε μικρότερη επίπτωση στις τιμές της ενέργειας από τις τρεις προαναφερόμενες πετρελαϊκές κρίσεις και έτσι εμφανίζεται ως μια ελάχιστη κορυφή στο Σχήμα Όταν η προσφορά πετρελαίου είναι μειωμένη και οι τιμές της ενέργειας ανεβαίνουν, οι επιχειρήσεις περικόπτουν τη χρήση ενέργειας, με συνέπεια να παράγεται λιγότερο προϊόν με κάθε δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας. Μια αύξηση στις τιμές της ενέργειας αποτελεί λοιπόν μια δυσμενή διαταραχή της προσφοράς. Πόσο σημαντική είναι η επίπτωση στο ΑΕΠ μιας δυσμενούς διαταραχής στην τιμή του πετρελαίου; Είναι δύσκολο να απομονώσουμε όλα τα άλλα που συμβαίνουν στην οικονομία παράλληλα με μια πετρελαϊκή κρίση και το αποτέλεσμα εξαρτάται από την αντίδραση της κυβερνητικής πολιτικής. Ωστόσο, η εμπειρική έρευνα δείχνει ότι μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 10% μειώνει το ΑΕΠ σχεδόν κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες. 15 Επομένως, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου κατά 96% από το 2002 μέχρι το 2008 είχε ως συνέπεια τη μείωση του ΑΕΠ κατά 3,8% περίπου σε σχέση με το μέγεθος που θα είχε αν δεν υπήρχε αυτή η άνοδος των τιμών. Σύμφωνα με την ανάλυσή μας, μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς θα μειώσει τη ζήτηση εργασίας, μειώνοντας την απασχόληση και τον πραγματικό μισθό, καθώς και την προσφορά προϊόντος. Πράγματι, τις πετρελαϊκές κρίσεις των περιόδων , και του 1990, ακολούθησε μια οικονομική ύφεση, με αρνητική μεταβολή του ΑΕΠ κάθε φορά, ενώ η απασχόληση και ο πραγματικός μισθός μειώθηκαν. Τα παραπάνω αποτελέσματα θα πρέπει να αξιολογηθούν με προσοχή, διότι η μακροοικονομική πολιτική και άλλοι παράγοντες μεταβλήθηκαν ταυτόχρονα. Ωστόσο, το υπόδειγμά μας φαίνεται ότι προβλέπει σωστά την αντίδραση της οικονομίας στις παραπάνω σημαντικές αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου. 15. Charles T. Carlstrom και Timothy S. Fuerst, «Oil Prices, Monetary Policy, and the Macroeconomy», Federal Reserve Bank of Cleveland, Economic Commentary, Ιούλιος 2005, καθώς και John Fernald και Bharat Trehan, «Why Hasn t the Jump in Oil Prices Led to a Recession?», Federal Reserve Bank of San Francisco, Economic Letter, Nο , 18 Νοεμβρίου 2005.

27 3.5 Ανεργία Εξετάζεται η μέτρηση του ποσοστού ανεργίας και αναλύονται οι μεταβολές στην απασχόληση. Το κλασικό μας υπόδειγμα της αγοράς εργασίας, που βασίζεται στην ανάλυση προσφοράς-ζήτησης, είναι χρήσιμο για τη μελέτη του μισθού και της απασχόλησης στην οικονομία, καθώς και της σχέσης των παραπάνω μεταβλητών με το προϊόν και την παραγωγικότητα. Ωστόσο, βασίζεται στην περιοριστική υπόθεση ότι, όταν η αγορά εργασίας βρίσκεται σε ισορροπία, όλοι οι εργάτες που επιθυμούν να εργαστούν στο μισθό που επικρατεί, έχουν τη δυνατότητα να βρουν δουλειά. Στην πραγματικότητα, φυσικά, δεν έχουν δουλειά όλοι όσοι επιθυμούν να εργαστούν. Πάντα υπάρχει κάποια ανεργία. Η ύπαρξη ανεργίας συνεπάγεται ότι δεν χρησιμοποιείται κάθε στιγμή το σύνολο του εργατικού δυναμικού στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Σε αυτό το βιβλίο συζητάμε το πρόβλημα της ανεργίας σε πολλά σημεία, κυρίως στο Κεφάλαιο 12. Εδώ θα παρουσιάσουμε το θέμα αναφέροντας ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της ανεργίας και κατόπιν θα προχωρήσουμε σε μια εισαγωγική ανάλυσή της. Μέτρηση της ανεργίας Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 101 Για να εκτιμήσει η Υπηρεσία Εργασιακών Στατιστικών το επίπεδο της ανεργίας στις ΗΠΑ, εξετάζει περίπου νοικοκυριά. Κάθε άτομο άνω των 16 στα εξεταζόμενα νοικοκυριά κατατάσσεται σε μια από τις τρεις παρακάτω κατηγορίες: 1. απασχολούμενος, αν το άτομο είχε εργασία πλήρους ή μερικής απασχόλησης την τελευταία εβδομάδα (ή είχε κανονική ή αναρρωτική άδεια), 2. άνεργος, αν το άτομο δεν εργαζόταν την τελευταία εβδομάδα και έψαχνε για δουλειά τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες, ή 3. μη οικονομικά ενεργός, αν το άτομο δεν εργαζόταν την τελευταία εβδομάδα και δεν έψαχνε για δουλειά τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες (π.χ. σπουδαστές, νοικοκυρές και συνταξιούχοι), δηλαδή δεν ανήκε στο εργατικό δυναμικό. Στον Πίνακα 3.4 απεικονίζεται ο αριθμός των ατόμων σε κάθε κατηγορία, το Μάιο του (Χρήσιμες πηγές γι αυτά και για άλλα στοιχεία σχετικά με την αγορά εργασίας παρατίθενται παρακάτω, στο πλαίσιο «Εμπειρικά δεδομένα και έρευνα: Στατιστικά στοιχεία για την αγορά εργασίας».) Εκείνο το μήνα υπήρχαν 148,8 εκατ. απασχολούμενοι και 8,7 εκατ. άνεργοι. Το εργατικό δυναμικό (labor force) περιλαμβάνει όλους τους απασχολουμένους και τους άνεργους, οπότε το Μάιο του 2015 αριθμούσε συνολικά 157,5 εκατ. εργαζομένους (το άθροι- ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4 Κατάσταση απασχόλησης του ενήλικου πληθυσμού των ΗΠΑ, Μάιος 2015 Αριθμός Ποσοστό του Ποσοστό του Κατηγορία (εκατομμύρια) εργατικού δυναμικού (%) ενήλικου πληθυσμού (%) Απασχολούμενοι 148,8 94,5 59,4 (ποσοστό απασχόλησης) Άνεργοι 8,7 5,5 3,5 (ποσοστό ανεργίας) Εργατικό δυναμικό 157,5 100,0 62,9 (απασχολούμενοι + άνεργοι) (ποσοστό συμμετοχής) Μη οικονομικά ενεργοί 93,0 37,1 Ενήλικος πληθυσμός 250,5 100,0 (εργατικό δυναμικό + μη οικονομικά ενεργοί)

28 102 / Μακροοικονομική σμα των 148,8 εκατ. απασχολουμένων συν τους 8,7 εκατ. άνεργους). O ενήλικος (άνω των 16) πληθυσμός το Μάιο του 2015 ήταν 250,5 εκατ., που σημαίνει ότι 93,0 εκατ. ενήλικες δεν ανήκαν στο εργατικό δυναμικό (η διαφορά του συνολικού πληθυσμού των 250,5 εκατ. μείον το εργατικό δυναμικό των 157,5 εκατ.). Ορισμένα χρήσιμα μέτρα της αγοράς εργασίας είναι το ποσοστό ανεργίας, το ποσοστό συμμετοχής και το ποσοστό απασχόλησης. Το ποσοστό ανεργίας (unemployment rate) είναι το μέρος του εργατικού δυναμικού που είναι άνεργο. Το Μάιο του 2015, το ποσοστό ανεργίας ήταν 5,5% (ο λόγος των 8,7 εκατ. ανέργων προς το εργατικό δυναμικό των 157,5 εκατ.). Στο Σχήμα 1.3 απεικονίζεται το ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ από το 1890 μέχρι το Η αναλογία του ενήλικου πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό είναι το ποσοστό συμμετοχής (participation rate). Από τα 250,5 εκατ. ενηλίκους στις ΗΠΑ το Μάιο του 2015, στο εργατικό δυναμικό συμμετείχαν 157,5 εκατ., συνεπώς το ποσοστό συμμετοχής ήταν 62,9% (διότι 157,5/250,5 = 0,629 = 62,9%). Το ποσοστό απασχόλησης (employment ratio) είναι το μέρος του ενήλικου πληθυσμού που έχει εργασία. Το Μάιο του 2015 το ποσοστό απασχόλησης ήταν 59,4% (ο λόγος των 148,8 εκατ. απασχολουμένων προς τον ενήλικο πληθυσμό των 250,5 εκατ.). Αφού το ποσοστό απασχόλησης ήταν 59,4%, συνάγουμε ότι το 40,6% του ενήλικου πληθυσμού δεν απασχολείτο το Μάιο του Από αυτό το 40,6%, το 3,5% αντιπροσώπευε την ανεργία και το υπόλοιπο 37,1% τα άτομα που δεν ανήκαν στο εργατικό δυναμικό. Συνεπώς, το μεγαλύτερο μέρος των ενηλίκων που μια ορισμένη στιγμή δεν απασχολείται δεν είναι άνεργο, απλώς δεν ανήκει στο εργατικό δυναμικό. ΕΜΠΕΙΡΙΚ Α ΔΕΔΟΜΕΝΑ Κ ΑΙ ΕΡΕΥΝΑ Στατιστικά στοιχεία για την αγορά εργασίας Οι δημόσιες υπηρεσίες συλλέγουν και δημοσιοποιούν πολλά διαφορετικά στατιστικά στοιχεία σε σχέση με την αγορά εργασίας. Μια χρήσιμη σύνοψη των δεδομένων για την αγορά εργασίας μπορεί να βρεθεί στο The Employment Situation, μια μηνιαία αναφορά που εκδίδεται από την Υπηρεσία Εργασιακών Στατιστικών, η οποία είναι διαθέσιμη στο Αυτή η αναφορά, που δημοσιεύεται συνήθως την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα, περιλαμβάνει στοιχεία του προηγούμενου μήνα σχετικά με την απασχόληση, την ανεργία, τις μέσες εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης και τις μέσες εβδομαδιαίες και ωριαίες αποδοχές. Τα στοιχεία αφορούν το σύνολο της οικονομίας των ΗΠΑ και σε διάφορες κατηγορίες εργαζομένων ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τη φυλή, το επάγγελμα και τον κλάδο. Πολλά απ αυτά τα στοιχεία αναδημοσιεύονται αργότερα σε διάφορα έντυπα, όπως τα Employment and Earnings και The Economic Report of the President, και σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, όπως η βάση δεδομένων FRED στο research.stlouisfed.org/fred2. Τα στοιχεία του The Employment Situation προέρχονται από δύο διαφορετικές έρευνες, μια μεταξύ των νοικοκυριών και μια μεταξύ των επιχειρήσεων. Η έρευνα μεταξύ των νοικοκυριών αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείο του κεφαλαίου και χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό των ποσοστών απασχόλησης και ανεργίας. Η έρευνα μεταξύ των επιχειρήσεων (η οποία είναι γνωστή και ως έρευνα των καταστάσεων μισθοδοσίας) βασίζεται στις απαντήσεις σχεδόν επιχειρήσεων αναφορικά με την απασχόληση, τις ώρες εργασίας και τις αποδοχές των εργαζομένων. Τόσο η έρευνα μεταξύ νοικοκυριών, όσο και η έρευνα μεταξύ επιχειρήσεων παρέχουν πληροφορίες για την απασχόληση, αλλά ορισμένες φορές δίνουν αντιφατικά σήματα για το τι συνέβη με την απασχόληση τον προηγούμενο μήνα. Μια σημαντική διαφορά των δύο ερευνών είναι το γεγονός ότι η έρευνα μεταξύ επιχειρήσεων αναφέρεται στις θέσεις εργασίας, ενώ η έρευνα μεταξύ νοικοκυριών αναφέρεται στα άτομα. Έτσι, ένας εργαζόμενος που έχει δύο δουλειές θα ληφθεί υπόψη δύο φορές στην έρευνα των επιχειρήσεων, αλλά μόνο μια φορά στην έρευνα των νοικοκυριών. Τα στοιχεία της έρευνας μεταξύ των επιχειρήσεων σε σχέση με την απασχόληση είναι πιο κατανοητά και συνδέονται πιο άμεσα με το προϊόν, σε σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία της έρευνας μεταξύ των νοικοκυριών.* Ωστόσο, η έρευνα μεταξύ των νοικοκυριών παρέχει πληροφορίες για την ανεργία, τις οποίες δεν παρέχει η έρευνα μεταξύ των επιχειρήσεων. * Βλέπε Robert Ingenito και Bharat Trehan, «Using Monthly Data to Predict Quarterly Output,» Federal Reserve Bank of San Fransisco, Economic Review, 1996, νο. 3, σσ

29 Μεταβολές στην κατάσταση απασχόλησης Η αγορά εργασίας βρίσκεται συνεχώς σε ρευστή κατάσταση. Ακόμη και όταν το ποσοστό ανεργίας παραμένει αμετάβλητο από τον ένα μήνα στον άλλο, κατά τη διάρκεια του μήνα εκατοντάδες χιλιάδες αμερικανοί εργαζόμενοι μένουν άνεργοι και εκατοντάδες χιλιάδες βρίσκουν δουλειά. Το Σχήμα 3.12 απεικονίζει πώς μεταβάλλεται η κατάσταση απασχόλησης των εργαζομένων (δηλαδή, αν απασχολούνται, είναι άνεργοι ή είναι μη οικονομικά ενεργοί) σε έναν τυπικό μήνα (οι αριθμοί αφορούν στο Μάιο του 2015). Τα βέλη μεταξύ κάθε ζεύγους κουτιών αναπαριστούν μεταβολές από τη μια κατάσταση απασχόλησης στην άλλη, ενώ ο αριθμός πάνω από κάθε βέλος δείχνει το ποσοστό των ατόμων που περνούν από τη μια κατάσταση απασχόλησης στην άλλη σ έναν τυπικό μήνα. 16 Για παράδειγμα, το βέλος από το κουτί των απασχολουμένων προς το κουτί των ανέργων έχει την ένδειξη 1%, που σημαίνει ότι 1% των απασχολουμένων σ έναν τυπικό μήνα είναι άνεργοι τον επόμενο. Ποιες είναι οι προοπτικές απασχόλησης ενός ανέργου; Στο Σχήμα 3.12 βλέπουμε ότι 23% των ανέργων σ έναν τυπικό μήνα θα βρουν εργασία τον επόμενο, ενώ 23% των ανέργων θα φύγουν από το εργατικό δυναμικό. Το υπόλοιπο 54% των ανέργων θα παραμείνει στην ίδια κατάσταση. Από το 23% των ανέργων που φεύγει από το εργατικό δυναμικό κάθε μήνα, ορισμένοι είναι αποθαρρυμένοι εργάτες (discouraged workers), δηλαδή άτομα που έχουν απογοητευτεί τόσο πολύ από την αδυναμία τους να βρουν δουλειά, που σταματούν να ψάχνουν. Άλλοι άνεργοι φεύγουν από το εργατικό δυναμικό για ν ασχοληθούν με κάποια δραστηριότητα εκτός της αγοράς εργασίας, όπως με τα οικιακά ή την εκπαίδευσή τους. Πόσο καιρό μένει κανείς άνεργος; Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 103 Από το 54% των ανέργων σ έναν τυπικό μήνα που παραμένουν άνεργοι τον επόμενο, ένα μέρος ίσως παραμείνει στην ανεργία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το διάστημα που ένα άτομο παραμένει αδιαλείπτως άνεργο ονομάζεται περίοδος ανεργίας (unemployment spell). Η έκταση της περιόδου ανεργίας αποτελεί τη διάρκεια ανεργίας (duration). Η διάρκεια της περιόδου ανεργίας προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις δυσκολίες ΜΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΙ 93,0 εκατ. 2% 23% ΑΝΕΡΓΟΙ 8,7 εκατ. 3% 1% 5% 23% ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ 148,8 εκατ. ΣΧΗΜΑ 3.12 Μεταβολές στην κατάσταση απασχόλησης σ έναν τυπικό μήνα (Μάιος 2015) Τα βέλη μεταξύ κάθε ζεύγους κουτιών αναπαριστούν μεταβολές από τη μια κατάσταση απασχόλησης στην άλλη, ενώ ο αριθμός πάνω από κάθε βέλος δείχνει το ποσοστό των ατόμων που περνούν από τη μια κατάσταση στην άλλη σ έναν τυπικό μήνα. Για παράδειγμα, το βέλος από το κουτί των ανέργων προς το κουτί των απασχολουμένων δείχνει ότι 23% των ανέργων απασχολούνται τον επόμενο μήνα. Το βέλος από το κουτί των απασχολουμένων προς το κουτί των ανέργων δείχνει ότι 1% των απασχολουμένων είναι άνεργοι τον επόμενο μήνα. 16. Στο Σχήμα 3.12 χρησιμοποιούνται στοιχεία για τα ποσοστά μετάβασης ανάμεσα στους απασχολουμένους, τους άνεργους και τους μη οικονομικά ενεργούς. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από το Current Population Survey, Bureau of Labor Statistics στο

30 104 / Μακροοικονομική ενός ανέργου. Αν μείνει άνεργος για μια εβδομάδα, θα χάσει τον εβδομαδιαίο μισθό του, αλλά το πιθανότερο είναι πως δεν θα επηρεαστεί η ποιότητα ζωής του. Αν, όμως, μείνει άνεργος για αρκετούς μήνες, ίσως αναγκαστεί να εξαντλήσει όλες του τις οικονομίες ή να πουλήσει το αυτοκίνητο ή το σπίτι του. Η διάρκεια των περιόδων ανεργίας στις ΗΠΑ χαρακτηρίζεται από δύο φαινομενικά αντιφατικές προτάσεις: 1. Η διάρκεια των περιόδων ανεργίας είναι συνήθως μικρή, περίπου δύο μήνες ή και λιγότερο. 2. Η διάρκεια των περιόδων ανεργίας των περισσότερων ανθρώπων που σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία είναι άνεργοι, είναι μεγάλη. Για να κατανοήσετε πώς μπορεί και οι δύο παραπάνω προτάσεις να ισχύουν ταυτόχρονα, σκεφτείτε μια οικονομία που διαθέτει εργατικό δυναμικό 100 ατόμων. Υποθέστε ότι στην αρχή κάθε μήνα δύο εργαζόμενοι είναι άνεργοι και παραμένουν στην ίδια κατάσταση για ένα μήνα πριν να βρουν νέα δουλειά. Επιπρόσθετα, στην αρχή κάθε έτους τέσσερις εργαζόμενοι γίνονται άνεργοι και παραμένουν στην ίδια κατάσταση όλο το χρόνο. Σε αυτό το παράδειγμα, υπάρχουν 28 περίοδοι ανεργίας στη διάρκεια του έτους. Είκοσι τέσσερις περίοδοι ανεργίας με διάρκεια ενός μήνα και τέσσερις περίοδοι ανεργίας με διάρκεια ενός έτους. Συνεπώς, 24 από τις 28 περιόδους ανεργίας (το 86%) διαρκούν μόνο ένα μήνα, γεγονός που είναι συνεπές με την πρώτη πρόταση: η διάρκεια των περιόδων ανεργίας είναι συνήθως μικρή. Πόσοι είναι άνεργοι μια συγκεκριμένη ημερομηνία, π.χ. στις 15 Μαΐου; Υπάρχουν έξι άνεργοι στις 15 Μαΐου: Δύο, που ήταν άνεργοι την 1η Μαΐου και τέσσερις, που ήταν άνεργοι την 1η Ιανουαρίου. Συνεπώς, οι 4 από τους 6 άνεργους (το 67%) αντιμετωπίζουν περιόδους ανεργίας ενός έτους, γεγονός που είναι συνεπές με τη δεύτερη πρόταση: η διάρκεια των περιόδων ανεργίας των περισσότερων ανθρώπων που σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία είναι άνεργοι, είναι μεγάλη. Μέχρι τώρα έχουμε εστιάσει σε ολοκληρωμένες περιόδους ανεργίας, δηλαδή σε περιόδους ανεργίας που αρχίζουν όταν κάποιος μένει άνεργος και τελειώνουν όταν αυτός δεν είναι πλέον άνεργος, είτε γιατί βρίσκει δουλειά, είτε γιατί αποχωρεί από το εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, ένα συνηθισμένο μέτρο της διάρκειας ανεργίας εστιάζει σε ανολοκλήρωτες περιόδους ανεργίας, δηλαδή σε περιόδους που δεν έχουν ακόμη τελειώσει και συνεχίζονται. Σε κάθε δεδομένη ημερομηνία, όλοι οι άνεργοι βιώνουν ανολοκλήρωτες περιόδους ανεργίας, διότι ούτε έχουν βρει ακόμη δουλειά, ούτε έχουν φύγει από το εργατικό δυναμικό. Η μετρούμενη διάρκεια μιας ανολοκλήρωτης περιόδου ανεργίας είναι το χρονικό διάστημα που το άτομο παραμένει αδιαλείπτως άνεργο, από την πρώτη ημέρα ανεργίας μέχρι την ημέρα της μέτρησης. Το μέσο χρονικό διάστημα των ανολοκλήρωτων περιόδων ανεργίας είναι η μέση διάρκεια ανεργίας. Στο παράδειγμα που είδαμε παραπάνω, στις 15 Μαΐου είναι άνεργα έξι άτομα. Δύο είναι άνεργα για 0,5 μήνες (από τις 1 Μαΐου) και 4 είναι άνεργα για 4,5 μήνες (από τις 1 Ιανουαρίου). Συνεπώς, η μέση διάρκεια ανεργίας στις 15 Μαΐου είναι (2 0, ,5)/6 = 3,17 μήνες. Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Η Διάρκεια ανεργίας στην ύφεση της περιόδου Η μέση διάρκεια ανεργίας μεταβάλλεται στη διάρκεια του οικονομικού κύκλου, καθώς γενικά αυξάνεται στις υφέσεις και λίγο μετά το τέλος τους, ενώ μειώνεται μετά την εδραίωση των επεκτάσεων. Μια από τις σημαντικότερες διαφορές της ύφεσης της περιόδου σε σύγκριση με προηγούμενες υφέσεις ήταν, όπως μπορείτε να δείτε στο Σχήμα 3.13, η μεγάλη αύξηση της μέσης διάρκειας ανεργίας. Γιατί η διάρκεια ανεργίας αυξήθηκε τόσο πολύ στην ύφεση της περιόδου και παρέμεινε τόσο ψηλά ακόμη και μετά το τέλος της; Σε μια πρόσφατη μελέτη, 17 οι οικονομολόγοι 17. «Why Is Unemployment Duration So Long?» FRBSF Economic Letter, , 30 Ιανουαρίου Rob Valetta και Kathrine Kuang της Federal Reserve Bank του Σαν Φρανσίσκο εξέτασαν τέσσερις πιθανές αιτίες: την τροποποίηση της έρευνας των νοικοκυριών, την επέκταση των επιδομάτων ανεργίας, την πολύ μεγάλη απώλεια θέσεων εργασίας και την αδύναμη οικονομική ανάκαμψη. Ένα μέρος της αυξημένης διάρκειας ανεργίας οφείλεται στην τροποποίηση της έρευνας των νοικοκυριών, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ανεργίας. Το 2011, η μέγιστη διάρκεια ανεργίας που μπορούν να δηλώσουν οι ερωτώμενοι αυξήθηκε στα 5 χρόνια, από 117 εβδομάδες που ίσχυε προηγούμενα. Αυτή η τροποποίηση εκτιμάται ότι αύξησε τη μέση διάρκεια ανεργίας κατά 3 εβδομάδες. Ένας δεύτερος λόγος για την αύξηση της διάρκειας ανερ-

31 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 105 Μέση διάρκεια ανεργίας (εβδομάδες) Έτος ΣΧΗΜΑ 3.13 Μέση διάρκεια ανεργίας, Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και την οικονομική ύφεση της περιόδου , η μέση διάρκεια ανεργίας αυξήθηκε κατά 2 περίπου φορές σε σύγκριση με τη συνήθη διάρκειά της. Πιθανές αιτίες αυτής της αύξησης είναι η τροποποίηση της έρευνας των νοικοκυριών που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ανεργίας, η επέκταση των επιδομάτων ανεργίας, η πολύ μεγάλη απώλεια θέσεων εργασίας και η αδύναμη οικονομική ανάκαμψη. Πηγές: Bureau of Labor Statistics, από τη βάση δεδομένων FRED, research.stlouisfed.org/fred2/series/uempmean. γίας ήταν η επέκταση των επιδομάτων ανεργίας. Στη διάρκεια της κρίσης της περιόδου και μετά απ αυτή, οι άνεργοι δικαιούνταν το επίδομα ανεργίας για 99 εβδομάδες, ενώ συνήθως τα επιδόματα ανεργίας καταβάλλονται για 26 εβδομάδες. Αυτή η επέκταση των επιδομάτων ανεργίας ίσως να έχει επιτρέψει σε ορισμένα άτομα να περιμένουν περισσότερο μέχρι να βρουν κάποια καλύτερη δουλειά. Σύμφωνα με μια εκτίμηση των Daniel Aaronson, Bhashkar Mazumder και Shani Schechter της Federal Reserve Bank του Σικάγου, η επέκταση των επιδομάτων ανεργίας έχει αυξήσει τη μέση διάρκεια ανεργίας από 3 μέχρι 6 εβδομάδες «What Is Behind the Rise in Long-Term Unemployment?» Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspectives, Δεύτερο Τρίμηνο 2010, σσ Αν η τροποποίηση της έρευνας των νοικοκυριών και η επέκταση των επιδομάτων ανεργίας ευθύνονται για την αύξηση της διάρκειας ανεργίας από 6 μέχρι 9 εβδομάδες, το υπόλοιπο τμήμα της αύξησης πρέπει να οφείλεται σε μακροοικονομικούς (κυκλικούς) παράγοντες. Η μεγάλη μείωση του πλούτου των αμερικανών καταναλωτών στην ύφεση της περιόδου , εξαιτίας της πτώσης των αξιών των ακινήτων και των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, μείωσε τη ζήτηση για καταναλωτικά αγαθά, κατοικίες και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Όπως φαίνεται, η διατήρηση αυτής της ισχνής ζήτησης και η συνακόλουθη αδύναμη ανάκαμψη της οικονομίας, ακόμη και μετά το τέλος της ύφεσης τον Ιούνιο του 2009, έχουν αυξήσει τη μέση διάρκεια ανεργίας. Θα συζητήσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια την αναιμική οικονομική ανάκαμψη που παρατηρείται μετά το 2009 στην ενότητα «Ανακάμψεις χωρίς δημιουργία θέσεων εργασίας» στο Κεφάλαιο 10. Γιατί υπάρχει πάντα ανεργία Ακόμη και όταν η οικονομία μεγεθύνεται με γρήγορους ρυθμούς και δημιουργούνται πολλές νέες θέσεις εργασίας, ορισμένοι παραμένουν άνεργοι. Γιατί η ανεργία αποτελεί ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της οικονομίας; Εδώ θα αναλύσουμε την ανεργία τριβής και τη διαρθρωτική ανεργία, δύο μορφές ανεργίας που υπάρχουν πάντα στην αγορά εργασίας και έτσι δεν επιτρέπουν στο ποσοστό ανεργίας να φτάσει στο μηδέν. Ανεργία τριβής. Η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από μεγάλη κινητικότητα τόσο από την πλευρά των εργαζομένων, όσο και από την πλευρά των επιχειρήσεων. Οι άνεργοι ψάχνουν για την κατάλληλη θέση εργασίας

32 106 / Μακροοικονομική και οι επιχειρήσεις με κενές θέσεις εργασίας ψάχνουν για τα κατάλληλα άτομα. Αν δεν υπήρχαν διαφορές ούτε μεταξύ των εργαζομένων ούτε μεταξύ των θέσεων εργασίας, η αναζήτηση των δύο πλευρών θα ήταν εύκολη και σύντομη. Οι άνεργοι θα έπρεπε απλώς να βρουν τις επιχειρήσεις με τις κενές θέσεις εργασίας και θα προσλαμβάνονταν αμέσως. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι υπάρχουν διαφορές τόσο μεταξύ των θέσεων εργασίας, όσο και μεταξύ των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι διαφέρουν ως προς το ταλέντο, τις δεξιότητες, την εμπειρία, τους στόχους, τον τόπο διαμονής (και την προθυμία να μετακομίσουν) και το χρόνο και την ενέργεια που είναι πρόθυμοι να αφιερώσουν στην εργασία τους. Ομοίως, οι θέσεις εργασίας διαφέρουν ως προς τις δεξιότητες και την εμπειρία που απαιτούν, τις συνθήκες εργασίας, τον τόπο εγκατάστασης, το ωράριο και την αμοιβή. Εξαιτίας αυτών των διαφορών, ένας άνεργος μπορεί να αναζητά για πολλές εβδομάδες την κατάλληλη εργασία. Ομοίως, μια επιχείρηση μπορεί να αναζητά για αρκετό χρόνο το κατάλληλο άτομο. Η ανεργία που οφείλεται στην αναζήτηση εργαζομένων για τις κατάλληλες θέσεις εργασίας και των επιχειρήσεων για τους κατάλληλους εργαζομένους ονομάζεται ανεργία τριβής (frictional unemployment). Επειδή η οικονομία έχει μια δυναμική όπου συνεχώς δημιουργούνται και χάνονται θέσεις εργασίας, ενώ οι εργαζόμενοι εισέρχονται και εξέρχονται από το εργατικό δυναμικό, υπάρχει πάντα κάποια ανεργία τριβής μέχρι να ταιριάξουν οι εργαζόμενοι με τις θέσεις εργασίας. Διαρθρωτική ανεργία. Εκτός απ αυτούς που παραμένουν για σημαντικό διάστημα άνεργοι, υπάρχουν και οι μακροχρόνια άνεργοι. Παρά το γεγονός ότι μπορεί περιστασιακά να εργάζονται για λίγο, ή να βρίσκονται εκτός του εργατικού δυναμικού, οι μακροχρόνια άνεργοι (chronically unemployed) παραμένουν στην ανεργία για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η πολύμηνη ανεργία και η μακροχρόνια ανεργία δεν μπορούν να αποδοθούν στην αναζήτηση των κατάλληλων θέσεων εργασίας. Τα άτομα σε αυτή την περίπτωση δεν φαίνεται να αναζητούν συστηματικά απασχόληση και γενικά δεν βρίσκουν σταθερή δουλειά. Η μακροχρόνια ανεργία, που υπάρχει ακόμη και όταν η οικονομία δεν βρίσκεται σε ύφεση, ονομάζεται διαρθρωτική ανεργία (structural unemployment). Η διαρθρωτική ανεργία οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, οι ανειδίκευτοι και άπειροι εργάτες συχνά δεν βρίσκουν τις επιθυμητές θέσεις εργασίας με μακροχρόνια προοπτική. Οι θέσεις εργασίας που τους προσφέρονται έχουν συνήθως σχετικά μικρές αμοιβές και μικρές πιθανότητες επαγγελματικής κατάρτισης και εξέλιξης. Άμεση σχέση με τη διαρθρωτική ανεργία έχει το γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας των ατόμων με χαμηλή ειδίκευση δεν διαρκούν πολύ. Έπειτα από λίγους μήνες η δουλειά μπορεί να τελειώσει, ή οι εργαζόμενοι να παραιτηθούν ή να απολυθούν, με συνέπεια να μείνουν πάλι άνεργοι. Ορισμένα άτομα με χαμηλή ειδίκευση αποκτούν τελικά την κατάρτιση ή την εμπειρία που τους επιτρέπει να βρουν δουλειές με μεγαλύτερη ασφάλεια και προοπτική. Εξαιτίας, όμως, παραγόντων όπως η ελλιπής εκπαίδευση, οι διακρίσεις και η δυσκολία στη γλώσσα, ορισμένοι ανειδίκευτοι εργάτες δεν βρίσκουν ποτέ σταθερή απασχόληση και παραμένουν μακροχρόνια άνεργοι. Η δεύτερη αιτία της διαρθρωτικής ανεργίας είναι η ανακατανομή της εργασίας από κλάδους ή περιοχές που βρίσκονται σε ύφεση, σε κλάδους ή περιοχές που αναπτύσσονται. Οι εργαζόμενοι σε κλάδους που δεν έχουν πλέον ζήτηση για τα προϊόντα τους (π.χ. η οικοδομή την περίοδο , που η κτηματαγορά βρισκόταν σε κρίση) ή δεν είναι πια ανταγωνιστικοί (π.χ. η κατασκευή έγχρωμων τηλεοράσεων, όπου οι αμερικανοί κατασκευαστές έχουν χάσει μεγάλο μερίδιο της αγοράς από τους ασιάτες) μένουν άνεργοι. Παράλληλα, ορισμένοι κλάδοι μεγεθύνονται (για παράδειγμα, οι υπηρεσίες υγείας και η ανάπτυξη λογισμικού). Για να περιοριστεί η ανεργία θα πρέπει οι εργαζόμενοι που μένουν χωρίς δουλειά στους φθίνοντες κλάδους να απασχοληθούν στους αναπτυσσόμενους. Η ανακατανομή προϋποθέτει ίσως ένα μακρύ διάστημα παραμονής στην ανεργία, ιδιαίτερα όταν οι εργαζόμενοι θα πρέπει ν αλλάξουν τόπο διαμονής ή να εκπαιδευτούν σε μια νέα εργασία. Το φυσικό ποσοστό ανεργίας. Εξαιτίας της ανεργίας τριβής και της διαρθρωτικής ανεργίας, το ποσοστό ανεργίας σε μια οικονομία δεν είναι ποτέ μηδενικό, ακόμη και όταν αυτή βρίσκεται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Το ποσοστό ανεργίας που επικρατεί όταν το προϊόν και η απασχόληση βρίσκονται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης ονομάζεται φυσικό ποσοστό ανεργίας, u (natural rate of unemployment). Το φυσικό ποσοστό ανεργίας δείχνει την ανεργία που οφείλεται σε αίτια τριβής και διάρθρωσης. Αν και δεν υπάρχει ένα επίσημο μέτρο του φυσικού ποσοστού ανεργίας, πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ήταν 4%-5% τη δεκα-

33 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 107 ετία του 50 και σταδιακά αυξήθηκε στο 6% περίπου τη δεκαετία του 80. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Fed, το φυσικό ποσοστό ανεργίας ήταν 5% περίπου το Στο Κεφάλαιο 12 θα αναλύσουμε τα αίτια των διακυμάνσεων του φυσικού ποσοστού ανεργίας. Καθώς το προϊόν κυμαίνεται γύρω από το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται γύρω από το φυσικό του ποσοστό. Η διαφορά μεταξύ του παρατηρούμενου ποσοστού ανεργίας και του φυσικού ποσοστού ανεργίας ονομάζεται κυκλική ανεργία (cyclical unemployment). Συγκεκριμένα, κυκλική ανεργία = u u, όπου u το παρατηρούμενο ποσοστό ανεργίας και u, το φυσικό ποσοστό ανεργίας. Η κυκλική ανεργία είναι θετική όταν το προϊόν και η απασχόληση σε μια οικονομία βρίσκονται κάτω από το επίπεδο πλήρους απασχόλησης και αρνητική όταν το προϊόν και η εργασία βρίσκονται πάνω από το επίπεδο πλήρους απασχόλησης. ΕΜΠΕΙΡΙΚ Α ΔΕΔΟΜΕΝΑ Κ ΑΙ ΕΡΕΥΝΑ Εναλλακτικές μετρήσεις του ποσοστού ανεργίας Το επίσημο ποσοστό ανεργίας δείχνει τι μέρος του εργατικού δυναμικού είναι άνεργο. Υπάρχουν όμως λογικοί εναλλακτικοί ορισμοί για το ποιοι θα πρέπει να περιλαμβάνονται στους άνεργους ή στο εργατικό δυναμικό. Έτσι, η στατιστική υπηρεσία των ΗΠΑ υπολογίζει και άλλα ποσοστά ανεργίας, που λαμβάνουν υπόψη ορισμένους απ αυτούς τους παράγοντες. Αυτά τα ποσοστά ανεργίας είναι: Ανεργία (ποσοστό, %) U-1: Στους άνεργους υπολογίζονται μόνο τα άτομα που είναι άνεργα για 15 εβδομάδες ή περισσότερο. U-2: Στους άνεργους υπολογίζονται μόνο τα άτομα που είναι άνεργα γιατί έχουν χάσει τη δουλειά τους ή είχαν κάποια προσωρινή δουλειά που τελείωσε. Δηλαδή, ΜΕΣΟ U-6 ΠΕΡΙΟΔΟΥ δεν υπολογίζονται στους άνεργους τα άτομα που έχουν παραιτηθεί από τη δουλειά τους. U-3: Το επίσημο ποσοστό ανεργίας. Δηλαδή, στους άνεργους υπολογίζονται τα άτομα που δεν έχουν δουλειά και ψάχνουν για δουλειά. U-4: Τόσο στους άνεργους όσο και στο εργατικό δυναμικό προστίθενται οι αποθαρρυμένοι εργάτες. Αποθαρρυμένοι εργάτες είναι τα άτομα που δηλώνουν ότι δεν ψάχνουν για δουλειά, γιατί πιστεύουν ότι δεν πρόκειται να βρουν. U-5: Πέρα από τους αποθαρρυμένους εργάτες, τόσο στους άνεργους όσο και στο εργατικό δυναμικό προστίθενται και οι οριακά ενεργοί εργάτες. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν τα άτομα που δηλώνουν ότι δεν ψάχνουν για δουλειά, αλλά θέλουν και είναι διαθέσιμα να αρχίσουν εργασία και U-6 έχουν ψάξει για δουλειά κάποια στιγμή τους τελευταίους 12 μήνες. U-3 4 ΜΕΣΟ U-3 ΠΕΡΙΟΔΟΥ Έτος ΣΧΗΜΑ 3.14 Εναλλακτικές μετρήσεις του ποσοστού ανεργίας, Μετά την οικονομική ύφεση της περιόδου , τα εναλλακτικά ποσοστά ανεργίας υποχώρησαν. Ωστόσο, ενώ μέχρι το Μάιο του 2015 το U-3 είχε προσεγγίσει τη μέση τιμή του από το 1994 μέχρι το 2007, το U-6 παρέμενε αρκετά πάνω από την αντίστοιχη τιμή του. Πηγές: Bureau of Labor Statistics, από τη βάση δεδομένων FRED, research.stlouisfed.org/fred2. U-3: Χρονοσειρά UNRATE. U-6: Χρονοσειρά U6RATE.

34 108 / Μακροοικονομική U-6: Όπως το U-5, αλλά τα άτομα με μερική απασχόληση για οικονομικούς λόγους προστίθενται στους άνεργους. Μερική απασχόληση για οικονομικούς λόγους έχουν τα άτομα που δηλώνουν ότι θέλουν και είναι διαθέσιμα να αρχίσουν εργασία πλήρους απασχόλησης, αλλά αναγκάστηκαν να δεχτούν μια θέση μερικής απασχόλησης. Το U-1 δείχνει το μικρότερο ποσοστό ανεργίας, ενώ κάθε επόμενο μέτρο δείχνει ένα υψηλότερο ποσοστό ανεργίας σε κάθε χρονικό σημείο. Παρότι τα παραπάνω ποσοστά ανεργίας μεταβάλλονται γενικά προς την ίδια κατεύθυνση, ορισμένες φορές οι διαφορές τους αναδεικνύουν κάποια διάσταση της αγοράς εργασίας που μπορεί να είναι σημαντική για τους οικονομολόγους και τους υπεύθυνους για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής. Στο Σχήμα 3.14, για παράδειγμα, απεικονίζονται οι μηνιαίες τιμές των U-3 και U-6 την περίοδο , καθώς και οι μέσες τιμές των U-3 και U-6 από τον Ιανουάριο του 1994 μέχρι το Δεκέμβριο του 2007, που άρχισε η πρόσφατη οικονομική ύφεση. Όπως βλέπετε, τα U-3 και U-6 αυξήθηκαν σημαντικά στην αρχή της ύφεσης, αλλά στη συνέχεια άρχισαν να υποχωρούν, συγκλίνοντας προς τις μέσες τιμές που είχαν πριν την ύφεση. Ωστόσο, ενώ μέχρι το Μάιο του 2015 το U-3 είχε προσεγγίσει τη μέση τιμή που είχε πριν την ύφεση, το U-6 παρέμενε 1,9 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από την αντίστοιχη τιμή του. Επομένως, το U-6 δείχνει ότι η ανάκαμψη της αγοράς εργασίας δεν είναι τόσο ισχυρή όσο δείχνει το επίσημο ποσοστό ανεργίας (U-3), επειδή ο αριθμός των αποθαρρυμένων εργατών, των οριακά ενεργών εργατών και των απασχολούμενων σε θέσεις μερικής απασχόλησης για οικονομικούς λόγους είναι μεγαλύτερος απ ό,τι συνήθως. 3.6 Σύνδεση του προϊόντος με την ανεργία: O νόμος του Okun Αναλύεται η σημασία του Νόμου του Okun. Σε προηγούμενο σημείο του κεφαλαίου αναφέραμε ότι πολλές βραχυχρόνιες διακυμάνσεις του προϊόντος οφείλονται στις μεταβολές της απασχόλησης. Όταν η απασχόληση πέφτει και η ανεργία αυξάνεται, ο περιορισμός των απασχολουμένων οδηγεί στη μείωση της ποσότητας των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την έννοια της κυκλικής ανεργίας για να διατυπώσουμε μια ακριβέστερη σχέση μεταξύ της κατάστασης στην αγορά εργασίας και του συνολικού προϊόντος. Η ποσοτική επίδραση της μεταβολής του ποσοστού ανεργίας στο συνολικό προϊόν περιγράφεται από το νόμο του Okun, έναν εμπειρικό κανόνα μάλλον (παρά ένα «νόμο») που διατυπώθηκε τη δεκαετία του 60 από τον Arthur Okun, επικεφαλής της Επιτροπής οικονομικών συμβούλων του προέδρου στη διάρκεια της προεδρίας του Τζόνσον. Σύμφωνα με το νόμο του Okun (Okun s law), η διαφορά μεταξύ του προϊόντος πλήρους απασχόλησης και του παρατηρούμενου προϊόντος μιας οικονομίας αυξάνεται κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες για κάθε ποσοστιαία μονάδα αύξησης της ανεργίας. 19,20 Η αλγεβρική έκφραση του νόμου του Okun είναι: Y Y = 2(u u ) (3.5) Y Το αριστερό μέλος της εξίσωσης (3.5) ισούται με το ποσό κατά το οποίο το προϊόν, Y, υπολείπεται του προϊόντος, Y, εκφρασμένου ως ποσοστό του Y. Συνεπώς, η εξίσωση (3.5) λέει ότι η ποσοστιαία διαφορά μεταξύ του δυνητικού και του παρατηρούμενου προϊόντος είναι 2 φορές το ποσοστό της κυκλικής ανεργίας. Ας εφαρμόσουμε το νόμο του Okun υποθέτοντας ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας είναι 6% και το προϊόν πλήρους απασχόλησης είναι $ δισ. Αν το παρατηρούμενο ποσοστό ανεργίας είναι 7%, ή μια ποσοστιαία μονάδα πάνω από το φυσικό ποσοστό, η κυκλική ανεργία, u u, ισούται με 1%. Αν η κυκλική ανεργία είναι 1%, ο νόμος του Okun προβλέπει ότι το παρατηρούμενο προϊόν, Y, θα είναι 2% (2 επί 1%) χαμηλότερο από το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y. Επειδή το προϊόν πλήρους απασχόλησης είναι $ δισ., σύμφωνα με 19. Όταν το ποσοστό ανεργίας αυξάνεται, για παράδειγμα, από 6% σε 9%, λέμε ότι αυξάνεται κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες (9%-6%) ή ότι αυξάνεται κατά 50% (3% είναι το 50% του 6%). 20. Στο πρωτότυπο έργο του Okun («Potential GNP: Its Measurement and Significance», που ανατυπώθηκε στο Arthur Okun, The Political Economy of Prosperity, Ουάσινγκτον, Π.Κ.: Brookings Institution, 1970, σσ ), ο «συντελεστής του νόμου του Okun» ήταν περίπου 3 και όχι 2, που σημαίνει ότι κάθε ποσοστιαία μονάδα κυκλικής ανεργίας συνδεόταν με μια διαφορά 3 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ του παρατηρούμενου προϊόντος και του προϊόντος πλήρους απασχόλησης. Πρόσφατες εκτιμήσεις τοποθετούν το συντελεστή του νόμου του Okun πιο κοντά στο 2.

35 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 109 το νόμο του Okun το παρατηρούμενο προϊόν θα είναι $360 δισ. χαμηλότερο από το προϊόν πλήρους απασχόλησης (2% επί $ δισ.). Ίσως αναρωτηθείτε γιατί μια αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά μια ποσοστιαία μονάδα, η οποία μειώνει την απασχόληση κατά 1% περίπου, οδηγεί, σύμφωνα με το νόμο του Okun, σε σχεδόν διπλάσια ποσοστιαία μείωση του προϊόντος. O λόγος είναι ότι όταν αυξάνεται η κυκλική ανεργία, οι υπόλοιποι παράγοντες που προσδιορίζουν το προϊόν το μέγεθος του εργατικού δυναμικού, οι ώρες απασχόλησης ενός ατόμου την εβδομάδα, η μέση παραγωγικότητα της εργασίας μειώνονται επίσης, γεγονός που πολλαπλασιάζει τις επιπτώσεις από την αύξηση της ανεργίας. Το αριθμητικό πρόβλημα 10, στο τέλος του κεφαλαίου, φωτίζει αυτό το σημείο. Μερικές φορές εκφράζουμε το νόμο του Okun με λίγο διαφορετική μορφή: ΔY Y = 2(u u ) (3.6) όπου ΔY/Y η ποσοστιαία αύξηση του προϊόντος και Δu η μεταβολή στο παρατηρούμενο ποσοστό ανεργίας από το ένα έτος στο άλλο. Σύμφωνα με την εξίσωση (3.6), όταν η ανεργία αυξάνεται (Δu < 0), το παρατηρούμενο προϊόν, Y, αυξάνεται με βραδύτερο ρυθμό από 3% το χρόνο, που είναι ο μέσος ρυθμός αύξησης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης, Y, στις ΗΠΑ. Η εξίσωση (3.6), που προϋποθέτει ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας είναι σταθερό, είναι ο νόμος του Okun εκφρασμένος ως ρυθμός μεγέθυνσης. Δείτε στο Παράρτημα 3.A στο τέλος του κεφαλαίου, πώς παράγεται η εξίσωση (3.6). Στο Σχήμα 3.15 απεικονίζεται ο νόμος του Okun ως ρυθμός μεγέθυνσης. Το σχήμα δείχνει τη σχέση μεταξύ της ετήσιας μεταβολής του ποσοστού ανεργίας (στον οριζόντιο άξονα) και του ετήσιου ποσοστού μεγέθυνσης του προϊόντος στις ΗΠΑ (στον κατακόρυφο άξονα), την περίοδο Η ευθεία OL αναπαριστά το νόμο του Okun. Η κλίση της είναι ίση με 2, που συνεπάγεται ότι μια αύξηση του ποσοστού ανεργίας κατά 1 Ρυθμός μεγέθυνσης πραγματικού ΑΕΠ, ΔY/Y (ετήσιο ποσοστό, %) 9 OL 1951 ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ OKUN: 8 ΔY/Y = 3 2 Δu Μέσος ρυθμός μεγέθυνσης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης Μεταβολή ποσοστού ανεργίας, Δu (ποσοστιαίες μονάδες) ΣΧΗΜΑ 3.15 O νόμος του Okun στις ΗΠΑ, Απεικονίζεται η σχέση μεταξύ του ρυθμού μεγέθυνσης του πραγματικού ΑΕΠ (κατακόρυφος άξονας) και της μεταβολής του ποσοστού ανεργίας (οριζόντιος άξονας). Η ευθεία OL αναπαριστά το νόμο του Okun, εξίσωση (3.6). Η κλίση της ευθείας είναι 2, που συνεπάγεται ότι μια μεταβολή του ποσοστού ανεργίας κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μεταβάλλει προς την αντίθετη κατεύθυνση το ρυθμό μεγέθυνσης του προϊόντος κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες. Η οριζόντια ευθεία στο 3% δείχνει τον κατά προσέγγιση μέσο ρυθμό μεγέθυνσης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης, που ισούται με το ρυθμό που θα μεγεθυνόταν το πραγματικό προϊόν αν το ποσοστό ανεργίας παρέμενε σταθερό (Δu = 0). Πηγές: Ρυθμός μεγέθυνσης πραγματικού ΑΕΠ: Bureau of Economic Analysis, από τη βάση δεδομένων FRED της Federal Reserve Bank of St. Louis, research.stlouisfed.org/fred2/series/gdpca. Ποσοστό ανεργίας: Bureau of Labor Statistics, από τη βάση δεδομένων FRED, χρονοσειρά UNRATE.

36 110 / Μακροοικονομική ποσοστιαία μονάδα συνδέεται με μείωση του προϊόντος κατά 2%. Η κατακόρυφη ευθεία, που αρχίζει από το 0 στον οριζόντιο άξονα, τέμνει την OL στο 3%. Αυτό το σημείο τομής δείχνει ότι όταν το ποσοστό ανεργίας δεν μεταβάλλεται, ο ρυθμός μεγέθυνσης του παρατηρούμενου προϊόντος είναι 3%, ή, κατά προσέγγιση, ο μέσος ρυθμός μεγέθυνσης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης στις ΗΠΑ. Στο Σχήμα 3.15, τα σημεία που αναπαριστούν τα έτη 2011, 2012, 2013 και 2014 βρίσκονται όλα κάτω από την ευθεία που αναπαριστά το Νόμο του Okun. Σε όλα αυτά τα έτη, το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε και το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε, αλλά ο ρυθμός μεγέθυνσης του προϊόντος ήταν μικρότερος απ αυτόν που θα περιμέναμε με βάση το νόμο του Okun και το παρατηρούμενο ποσοστό ανεργίας. Με άλλα λόγια, η ανάκαμψη της οικονομίας μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, φαίνεται ισχυρότερη όταν υπολογίζεται με βάση την υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας απ ότι όταν υπολογίζεται με βάση τη μεγέθυνση του ΑΕΠ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1. Η συνάρτηση παραγωγής δείχνει την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί με κάθε δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας. Μπορεί να παρουσιαστεί διαγραμματικά ως η σχέση μεταξύ προϊόντος και κεφαλαίου, θεωρώντας την εργασία σταθερή, ή ως η σχέση μεταξύ προϊόντος και εργασίας, θεωρώντας το κεφάλαιο σταθερό. Και στις δύο περιπτώσεις, η συνάρτηση παραγωγής έχει θετική κλίση, που σημαίνει ότι αύξηση του κεφαλαίου ή της εργασίας οδηγεί στην παραγωγή περισσότερου προϊόντος. Η μετατόπιση της συνάρτησης παραγωγής, η οποία δείχνει ότι μεταβάλλεται η ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας, ονομάζεται διαταραχή της προσφοράς. 2. Το επιπλέον προϊόν που μπορεί να παραχθεί αν αυξηθεί το απόθεμα κεφαλαίου κατά μια μονάδα, θεωρώντας την εργασία σταθερή, ονομάζεται οριακό προϊόν του κεφαλαίου (MPK). Σε ένα διάγραμμα που απεικονίζει τη συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο, το MPK μπορεί να υπολογιστεί ως η κλίση της συνάρτησης παραγωγής. Το MPK μειώνεται καθώς αυξάνεται το απόθεμα κεφαλαίου, αντανακλώντας τη φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου. Ομοίως, το οριακό προϊόν της εργασίας (MPN) είναι το επιπλέον προϊόν που μπορεί να παραχθεί όταν η εργασία αυξάνεται κατά μια μονάδα και το κεφάλαιο παραμένει σταθερό. Το MPN -το οποίο μπορεί να υπολογιστεί ως η κλίση της συνάρτησης παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία- μειώνεται όταν αυξάνεται η απασχόληση, γεγονός που σημαίνει ότι και η εργασία χαρακτηρίζεται από φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα. 3. Για τη μεγιστοποίηση των κερδών τους, οι επιχειρήσεις ζητούν εργασία μέχρι το σημείο όπου το οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας (MRPN) ισούται με τον ονομαστικό μισθό, W, ή, ισοδύναμα, μέχρι το σημείο όπου το MPN ισούται με τον πραγματικό μισθό, w. 4. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας ταυτίζεται με την καμπύλη MPN. Επειδή μια αύξηση του πραγματικού μισθού κάνει τις επιχειρήσεις να ζητούν λιγότερη εργασία, η καμπύλη ζήτησης εργασίας έχει αρνητική κλίση. Οι παράγοντες που αυξάνουν τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας σε κάθε πραγματικό μισθό, όπως μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς ή μια αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου, μετατοπίζουν την καμπύλη ζήτησης εργασίας προς τα δεξιά. Η συνολική ζήτηση εργασίας είναι το άθροισμα της ζήτησης εργασίας των επιχειρήσεων μιας οικονομίας. 5. Η απόφαση ενός ατόμου για την ποσότητα εργασίας που θα προσφέρει αντικατοπτρίζει τη σύγκριση οφέλους και κόστους για εργασία μιας πρόσθετης ώρας. Το όφελος μιας πρόσθετης ώρας εργασίας είναι το πρόσθετο πραγματικό εισόδημα που αποκτάται, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αύξηση της κατανάλωσης. Το κόστος μιας πρόσθετης ώρας εργασίας είναι η απώλεια μιας ώρας ελεύθερου χρόνου. Η ικανοποίηση ενός ατόμου, ή αλλιώς η χρησιμότητα, μεγιστοποιείται με την προσφορά εργασίας μέχρι το σημείο όπου το κόστος μιας πρόσθετης ώρας εργασίας (η χρησιμότητα που χάνεται από τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου) ισούται με το όφελος (τη χρησιμότητα που κερδίζεται από την αύξηση του εισοδήματος). 6. Η αύξηση του πραγματικού μισθού έχει τα αποτελέσματα υποκατάστασης και εισοδήματος στην προσφερόμενη ποσότητα εργασίας, τα οποία είναι αντίθετα. Το αποτέλεσμα υποκατάστασης ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού οδηγεί σε αύξηση της προ-

37 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 111 σφερόμενης ποσότητας εργασίας, καθώς οι εργαζόμενοι ανταποκρίνονται στη μεγαλύτερη αμοιβή της εργασίας. Το αποτέλεσμα εισοδήματος οδηγεί σε μείωση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας, καθώς ο υψηλότερος πραγματικός μισθός κάνει τους εργαζόμενους πλουσιότερους και τους δίνει την οικονομική δυνατότητα να απολαμβάνουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Όσο περισσότερο αναμένεται να διαρκέσει η αύξηση του πραγματικού μισθού, τόσο ισχυρότερο είναι το αποτέλεσμα εισοδήματος. Συνεπώς, μια προσωρινή αύξηση του πραγματικού μισθού θα αυξήσει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Μια μόνιμη αύξηση του πραγματικού μισθού, ωστόσο, θα οδηγήσει σε μικρότερη αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας σε σχέση με μια ισόποση προσωρινή αύξηση του πραγματικού μισθού και μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε μείωση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας. 7. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας συνδέει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας με το σημερινό πραγματικό μισθό. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας έχει θετική κλίση, που συνεπάγεται ότι μια αύξηση του σημερινού πραγματικού μισθού -με τους υπόλοιπους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού, σταθερούς- αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Οι παράγοντες που μειώνουν την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας στο σημερινό πραγματικό μισθό, και άρα μετατοπίζουν την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα αριστερά, περιλαμβάνουν την αύξηση του πλούτου και του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού. Η συνολική προσφορά εργασίας, η οποία είναι το άθροισμα της εργασίας που προσφέρουν τα άτομα σε μια οικονομία, επηρεάζεται, επίσης, από μεταβολές του ενήλικου πληθυσμού καθώς και κοινωνικών και νομικών παραγόντων που επηρεάζουν τον αριθμό των ατόμων που συμμετέχουν στην αγορά εργασίας. 8. Το κλασικό υπόδειγμα προσφοράς-ζήτησης της αγοράς εργασίας βασίζεται στην υπόθεση ότι ο πραγματικός μισθός προσαρμόζεται σχετικά γρήγορα, ώστε να εξισώνει τις προσφερόμενες και τις ζητούμενες ποσότητες εργασίας. Το σημείο ισορροπίας της απασχόλησης, που επιτυγχάνεται όταν οι μισθοί και οι τιμές στην οικονομία έχουν πλήρως προσαρμοστεί, ονομάζεται επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Οι διακυμάνσεις της απασχόλησης και του πραγματικού μισθού προκαλούνται από παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη προσφοράς εργασίας και/ή την καμπύλη ζήτησης εργασίας. 9. Το προϊόν πλήρους απασχόλησης, ή το δυνητικό προϊόν, είναι η ποσότητα του προϊόντος που παράγεται όταν η οικονομία βρίσκεται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Αυξήσεις του επιπέδου πλήρους απασχόλησης, ή ευεργετικές διαταραχές της προσφοράς, αυξάνουν και το προϊόν πλήρους απασχόλησης. 10. Οι ενήλικες που δεν εργάζονται κατατάσσονται ως άνεργοι αν έψαχναν για δουλειά τις τέσσερις τελευταίες εβδομάδες ή ως μη οικονομικά ενεργοί αν δεν έψαχναν για δουλειά. Το εργατικό δυναμικό αποτελείται από το σύνολο των απασχολουμένων και των ανέργων. Το ποσοστό ανεργίας είναι το κομμάτι του εργατικού δυναμικού που δεν έχει απασχόληση. 11. Η ανεργία τριβής αντανακλά το χρόνο που απαιτείται για να βρουν οι δυνητικοί εργαζόμενοι τις κατάλληλες θέσεις εργασίας και οι επιχειρήσεις με κενές θέσεις εργασίας να βρουν τους κατάλληλους εργαζομένους. Η διαρθρωτική ανεργία -η μακροχρόνια ανεργία που υπάρχει ακόμη και όταν η οικονομία δεν βρίσκεται σε ύφεση- οφείλεται στο ότι ορισμένοι εργαζόμενοι δεν έχουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για την εύρεση μακρόχρονης απασχόλησης ή στο ότι χρειάζεται χρόνος για τη μετεγκατάσταση των εργαζομένων από περιοχές που φθίνουν οικονομικά σε περιοχές που αναπτύσσονται. Η ανεργία τριβής και η διαρθρωτική ανεργία μαζί συνθέτουν το φυσικό ποσοστό ανεργίας, δηλαδή το ποσοστό ανεργίας που υπάρχει ακόμη και όταν η απασχόληση βρίσκεται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Η κυκλική ανεργία είναι η διαφορά του παρατηρούμενου ποσοστού ανεργίας από το φυσικό ποσοστό ανεργίας. 12. Σύμφωνα με το νόμο του Okun, η αύξηση της κυκλικής ανεργίας κατά μια ποσοστιαία μονάδα οδηγεί σε μείωση του προϊόντος κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες.

38 112 / Μακροοικονομική ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΛΕΙΔΙ 1 Η συνάρτηση παραγωγής Η συνάρτηση παραγωγής δείχνει την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παράγει η οικονομία, ή μια επιχείρηση, με κάθε δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας. Προϊόν, Y Κλίση = MPK Συνάρτηση παραγωγής Y = AF(K, N) B K 1 Κεφάλαιο, K Στοιχεία του διαγράμματος Η συνάρτηση παραγωγής που απεικονίζεται εδώ, έχει στον κατακόρυφο άξονα την ποσότητα του προϊόντος που παράγεται, Y, και στον οριζόντιο την ποσότητα του κεφαλαίου που χρησιμοποιείται, K, ενώ η εργασία, N, θεωρείται σταθερή. Μπορεί, επίσης, να απεικονιστεί ως η σχέση μεταξύ του προϊόντος και της εργασίας, με το κεφάλαιο να παραμένει σταθερό. Η συνάρτηση παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία έχει την ίδια μορφή με τη γραφική παράσταση που απεικονίζεται εδώ. Η εξίσωση της συνάρτησης παραγωγής είναι Y = AF(K, N), όπου A (η συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών, ή απλώς παραγωγικότητα) μετράει πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιούνται στην οικονομία το κεφάλαιο και η εργασία. Ανάλυση Η συνάρτηση παραγωγής έχει θετική κλίση, αντανακλώντας το γεγονός ότι μια αύξηση της ποσότητας του κεφαλαίου θα επιτρέψει την παραγωγή περισσότερου προϊόντος. Η συνάρτηση παραγωγής γίνεται πιο επίπεδη από αριστερά προς τα δεξιά, που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερο είναι το υπάρχον απόθεμα κεφαλαίου, τόσο λιγότερο πρόσθετο προϊόν κερδίζεται από την προσθήκη μιας ακόμη μονάδας κεφαλαίου. Το γεγονός ότι το πρόσθετο κεφάλαιο γίνεται λιγότερο παραγωγικό καθώς το απόθεμα κεφαλαίου αυξάνεται ονομάζεται φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου. Με την εργασία σταθερή, αν μια αύξηση του κεφαλαίου κατά ΔK οδηγήσει στην αύξηση του προϊόντος κατά ΔY, τότε ο λόγος ΔY/ΔK ονομάζεται οριακό προϊόν του κεφαλαίου, ή MPK. Το MPK υπολογίζεται διαγραμματικά από την κλίση της ευθείας που εφάπτεται στη συνάρτηση παραγωγής. Στο διάγραμμα, για παράδειγμα, όταν το απόθεμα κεφαλαίου είναι K 1, το MPK ισούται με την κλίση της ευθείας που εφάπτεται στη συνάρτηση παραγωγής στο σημείο B. Παράγοντες που μετατοπίζουν την καμπύλη Κάθε μεταβολή που επιτρέπει να παραχθεί περισσότερο προϊόν με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας -μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράςμετατοπίζει τη συνάρτηση παραγωγής προς τα πάνω. Παραδείγματα ευεργετικών διαταραχών της προσφοράς αποτελούν οι καινοτομίες και η βελτίωση των πρακτικών διοίκησης. Κάθε μεταβολή που μειώνει την ποσότητα του προϊόντος που μπορεί να παραχθεί με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου και εργασίας -μια δυσμενής διαταραχή της προσφοράς- μετατοπίζει τη συνάρτηση παραγωγής προς τα κάτω. Παραδείγματα δυσμενών διαταραχών της προσφοράς αποτελούν η κακοκαιρία και η εξάντληση των φυσικών πόρων.

39 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 113 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΛΕΙΔΙ 2 Η αγορά εργασίας Η απασχόληση και ο πραγματικός μισθός σε μια οικονομία προσδιορίζονται στην αγορά εργασίας. Πραγματικός μισθός, w Προσφορά εργασίας, NS w 1 E Ζήτηση εργασίας, ND N 1 Εργασία, N Στοιχεία του διαγράμματος Στον κατακόρυφο άξονα μετριέται ο σημερινός πραγματικός μισθός, w, και στον οριζόντιο μετριέται το επίπεδο απασχόλησης, N. Η μεταβλητή N μπορεί επίσης να αντιπροσωπεύει εναλλακτικά μέτρα της εργασίας, όπως συνολικές ώρες απασχόλησης. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας, ND, δείχνει την ποσότητα εργασίας που επιθυμούν να απασχολήσουν οι επιχειρήσεις σε κάθε σημερινό πραγματικό μισθό. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας έχει αρνητική κλίση, διότι οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι η πρόσληψη επιπλέον ατόμων είναι συμφέρουσα όταν ο πραγματικός μισθός μειώνεται. Η καμπύλη ζήτησης εργασίας για μια μεμονωμένη επιχείρηση ταυτίζεται με την καμπύλη MPN, η οποία δείχνει το οριακό προϊόν της εργασίας σε κάθε επίπεδο απασχόλησης. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας, NS, δείχνει την ποσότητα εργασίας που προσφέρουν οι εργαζόμενοι σε κάθε σημερινό πραγματικό μισθό. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας έχει θετική κλίση, διότι μια αύξηση του σημερινού πραγματικού μισθού, με σταθερούς τους υπόλοιπους παράγοντες, αυξάνει την ποσότητα εργασίας που προσφέρεται. Ανάλυση Η ισορροπία στην αγορά εργασίας επιτυγχάνεται όταν η ζητούμενη ποσότητα εργασίας ισούται με την προσφερόμενη. Στο διάγραμμα, η απασχόληση ισορροπίας είναι Ν 1 και ο πραγματικός μισθός ισορροπίας είναι w 1. Το επίπεδο ισορροπίας της απασχόλησης, που προκύπτει μετά την πλήρη προσαρμογή των μισθών και των τιμών, ονομάζεται επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Παράγοντες που μετατοπίζουν τις καμπύλες Οποιοσδήποτε παράγοντας αυξάνει τη ζητούμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο σημερινό πραγματικό μισθό μετατοπίζει την καμπύλη ζήτησης εργασίας προς τα δεξιά. Τέτοιοι παράγοντες είναι η αύξηση της παραγωγικότητας που αυξάνει το οριακό προϊόν της εργασίας και η αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου (Σύνοψη 3). Οποιοσδήποτε παράγοντας αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας σε δεδομένο σημερινό πραγματικό μισθό μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς εργασίας προς τα δεξιά. Τέτοιοι παράγοντες είναι η μείωση του πλούτου, η μείωση του προσδοκώμενου πραγματικού μισθού, η αύξηση του ενήλικου πληθυσμού και η αύξηση του ποσοστού συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό (Σύνοψη 4).

40 114 / Μακροοικονομική ΟΡΟΙ ΚΛΕΙΔΙΑ ανεργία τριβής αποθαρρυμένοι εργάτες αποτέλεσμα εισοδήματος ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού αποτέλεσμα υποκατάστασης ενός υψηλότερου πραγματικού μισθού διαρθρωτική ανεργία διάρκεια ανεργίας διαταραχή της προσφοράς ελεύθερος χρόνος επίπεδο πλήρους απασχόλησης εργατικό δυναμικό κυκλική ανεργία μακροχρόνια άνεργοι νόμος του Okun οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας οριακό προϊόν της εργασίας οριακό προϊόν του κεφαλαίου παραγωγικότητα περίοδος ανεργίας ποσοστό ανεργίας ποσοστό απασχόλησης ποσοστό συμμετοχής πραγματικός μισθός προϊόν πλήρους απασχόλησης συνάρτηση παραγωγής συνολική ζήτηση εργασίας συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών συνολική προσφορά εργασίας συντελεστές παραγωγής φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα φυσικό ποσοστό ανεργίας ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Y = AF(K, N) (3.1) Η συνάρτηση παραγωγής δείχνει πόσο προϊόν, Y, μπορεί να παραχθεί με δεδομένες ποσότητες κεφαλαίου, K, και εργασίας, N, και με δεδομένο επίπεδο συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών, A. Y = AF(K, Ν ) (3.4) Το προϊόν πλήρους απασχόλησης, Y, είναι η ποσότητα του προϊόντος που προσφέρεται από τις επιχειρήσεις όταν οι μισθοί και οι τιμές έχουν προσαρμοστεί πλήρως και η απασχόληση ισούται με την τιμή ισορροπίας της, Ν. Y Y = 2(u u ) (3.5) Y Σύμφωνα με το νόμο του Okun, η αύξηση του ποσοστού ανεργίας, u, κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μειώνει το προϊόν, Y, κατά 2% του προϊόντος πλήρους απασχόλησης, Y. Όταν το ποσοστό ανεργίας ισούται με το φυσικό ποσοστό ανεργίας, u, το προϊόν ισούται με το προϊόν πλήρους απασχόλησης. ΔY =3 2Δu (3.6) Y O νόμος του Okun, εκφρασμένος ως ρυθμός μεγέθυνσης, συνδέει το ρυθμό αύξησης του προϊόντος, ΔY/Y, με το μέσο ρυθμό αύξησης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης στις ΗΠΑ, 3%, και τη μεταβολή του ποσοστού ανεργίας, Δu. Σύμφωνα με την εξίσωση (3.6), το προϊόν αυξάνεται με βραδύτερο ρυθμό από το προϊόν πλήρους απασχόλησης όταν η ανεργία αυξάνεται και με γρηγορότερο ρυθμό όταν η ανεργία μειώνεται. Η συγκεκριμένη μορφή του νόμου του Okun βασίζεται στην υπόθεση ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας είναι σταθερό. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Τι είναι η συνάρτηση παραγωγής; Ποιοι είναι μερικοί από τους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν διαχρονικά τη μετατόπιση της συνάρτησης παραγωγής; Τι πρέπει να γνωρίζετε, πέρα από τη συνάρτηση παραγωγής μιας οικονομίας, ώστε να είστε σε θέση να προσδιορίσετε πόσο προϊόν μπορεί αυτή να παράγει; 2. Η συνάρτηση παραγωγής έχει θετική κλίση, η οποία όμως μειώνεται καθώς μετακινούμαστε από τα αριστερά προς τα δεξιά. Δώστε την οικονομική ερμηνεία των προαναφερόμενων ιδιοτήτων της συνάρτησης παραγωγής. 3. Ορίστε το οριακό προϊόν του κεφαλαίου, MPK. Πώς μπορεί το MPK να παρασταθεί διαγραμματικά; 4. Εξηγήστε γιατί το επίπεδο απασχόλησης που μεγιστοποιεί τα κέρδη μιας επιχείρησης επιτυγχάνεται όταν το οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας ισούται με τον ονομαστικό μισθό. Πώς μπορεί η πα-

41 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 115 ραπάνω συνθήκη μεγιστοποίησης των κερδών να εκφραστεί σε πραγματικούς όρους; 5. Τι είναι η καμπύλη MPN; Πώς συνδέεται με τη συνάρτηση παραγωγής; Πώς συνδέεται με τη ζήτηση εργασίας; 6. Χρησιμοποιήστε τις έννοιες των αποτελεσμάτων εισοδήματος και υποκατάστασης για να εξηγήσετε γιατί μια προσωρινή αύξηση του πραγματικού μισθού αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας, ενώ μια μόνιμη αύξηση του πραγματικού μισθού μπορεί και να τη μειώσει. 7. Ποιες δύο μεταβλητές συνδέονται με την καμπύλη συνολικής προσφοράς εργασίας; Ποιοι παράγοντες προκαλούν τη μετατόπιση της καμπύλης συνολικής προσφοράς εργασίας; 8. Ορίστε το προϊόν πλήρους απασχόλησης. Πώς επηρεάζεται το προϊόν πλήρους απασχόλησης από μια αύξηση της προσφοράς εργασίας; Από μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς; 9. Γιατί το κλασικό υπόδειγμα της αγοράς εργασίας που αναλύσαμε σ αυτό το κεφάλαιο δεν είναι πολύ χρήσιμο για τη μελέτη της ανεργίας; 10. Ορίστε τους παρακάτω όρους: εργατικό δυναμικό, ποσοστό ανεργίας, ποσοστό συμμετοχής και ποσοστό απασχόλησης. 11. Ορίστε την περίοδο ανεργίας και τη διάρκεια ανεργίας. Ποια είναι τα δύο φαινομενικά αντιφατικά χαρακτηριστικά των περιόδων ανεργίας; Γιατί τα δύο χαρακτηριστικά δεν είναι στην πραγματικότητα αντιφατικά; 12. Τι είναι η ανεργία τριβής; Γιατί ένα συγκεκριμένο ποσοστό ανεργίας τριβής είναι ίσως απαραίτητο σε μια εύρυθμη οικονομία; 13. Τι είναι η διαρθρωτική ανεργία; Ποια είναι τα δύο κύρια αίτια της διαρθρωτικής ανεργίας; 14. Ορίστε το φυσικό ποσοστό ανεργίας και την κυκλική ανεργία. Τι σημαίνει αρνητική κυκλική ανεργία; 15. Τι λέει ο νόμος του Okun; Αν το ποσοστό ανεργίας αυξηθεί κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ της τρέχουσας και της επόμενης χρονιάς, ποια θα είναι η μεταβολή του προϊόντος την ίδια χρονική περίοδο; Υποθέστε ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας και το προϊόν πλήρους απασχόλησης παραμένουν σταθερά. ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 1. Τα ακόλουθα δεδομένα αφορούν το πραγματικό ΑΕΠ, Y, το κεφάλαιο, K, και την εργασία, N, της οικονομίας των ΗΠΑ σε διάφορα χρόνια. Έτος Y K N Οι μονάδες και οι πηγές είναι οι ίδιες με του Πίνακα 3.1. Υποθέστε ότι η συνάρτηση παραγωγής είναι Y = AK 0,3 N 0,7. α. Ποια είναι η ποσοστιαία αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών στις ΗΠΑ, τις περιόδους , , , και ; β. Τι συνέβη στο οριακό προϊόν της εργασίας την περίοδο ; Υπολογίστε αριθμητικά το οριακό προϊόν ως το επιπλέον προϊόν που επιτυγχάνεται από την προσθήκη 1 εκατ. εργατών σε καθένα από τα δύο χρόνια. (Τα στοιχεία για την απασχόληση, N, εκφράζονται σε εκατομμύρια εργάτες, οπότε μια αύξηση κατά 1 εκατ. εργάτες είναι μια αύξηση κατά 1 μονάδα.) 2. Μια οικονομία έχει τη συνάρτηση παραγωγής Y = 0,2(K + N) Την τρέχουσα περίοδο, K = 100 και N = 100. α. Παρουσιάστε διαγραμματικά τη σχέση μεταξύ προϊόντος και κεφαλαίου, θεωρώντας ότι η εργασία παραμένει σταθερή στην τρέχουσα τιμή της. Ποιο είναι το MPK; Μειώνεται η οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου; β. Παρουσιάστε διαγραμματικά τη σχέση μεταξύ προϊόντος και εργασίας, θεωρώντας ότι το κεφάλαιο παραμένει σταθερό στην τρέχουσα τιμή του. Βρείτε το MPN μιας αύξησης της εργασίας από 100 σε 110. Συγκρίνετε αυτό το αποτέλεσμα με το MPN μιας αύξησης της εργασίας από 110 σε 120. Μειώνεται η οριακή παραγωγικότητα της εργασίας; 3. Η Acme ΑΕ έχει την ακόλουθη συνάρτηση παραγωγής:

42 116 / Μακροοικονομική Αριθμός παραγόμενων Αριθμός εργατών παιχνιδιών α. Βρείτε το MPN για κάθε επίπεδο απασχόλησης. β. Η Acme ΑΕ μπορεί να χρεώσει 5 για κάθε παιχνίδι που παράγει. Πόσους εργάτες θα απασχολήσει αν ο ονομαστικός μισθός είναι 38; Αν είναι 27; Αν είναι 22; γ. Παρουσιάστε διαγραμματικά τη σχέση της ζήτησης εργασίας της Acme ΑΕ με τον ονομαστικό μισθό. Τι διαφορές έχει το συγκεκριμένο διάγραμμα από μια καμπύλη ζήτησης εργασίας; Σχεδιάστε την καμπύλη ζήτησης εργασίας της Acme ΑΕ. δ. Με τον ονομαστικό μισθό σταθερό στα 38, η τιμή κάθε παιχνιδιού διπλασιάζεται από 5 σε 10. Τι συμβαίνει στη ζήτηση εργασίας και την παραγωγή της Acme ΑΕ; ε. Με τον ονομαστικό μισθό σταθερό στα 38 και την τιμή των παιχνιδιών σταθερή στα 5, η αγορά ενός νέου μηχανήματος αυτόματης παραγωγής παιχνιδιών διπλασιάζει τον αριθμό των παιχνιδιών που μπορεί να παράγει ο ίδιος αριθμός εργατών. Τι συμβαίνει στη ζήτηση εργασίας και την παραγωγή; στ. Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ των απαντήσεών σας στα μέρη (δ) και (ε); Εξηγήστε. 4. Το οριακό προϊόν της εργασίας (εκφραζόμενο σε μονάδες προϊόντος) μιας συγκεκριμένης επιχείρησης είναι MPN = A(100 N) όπου A είναι η παραγωγικότητα και N ο αριθμός των ωρών εργασίας που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή. Η τιμή του προϊόντος είναι 2 ανά μονάδα. α. Αν A = 1, ποια θα είναι η ζήτηση εργασίας αν ο ονομαστικός μισθός είναι 10; Αν είναι 20; Σχεδιάστε την καμπύλη ζήτησης εργασίας. Ποιος είναι ο πραγματικός μισθός ισορροπίας αν η προσφορά εργασίας παραμένει σταθερή στο 95; β. Επαναλάβετε το μέρος (α) για A = Έστω μια οικονομία στην οποία το οριακό προϊόν της εργασίας, MPN, είναι MPN = N, όπου N η ποσότητα εργασίας που χρησιμοποιείται. Η ποσότητα εργασίας που προσφέρεται, NS, δίνεται από την εξίσωση NS = w + 2T, όπου w ο πραγματικός μισθός και T ένας αυτόνομος φόρος, ανεξάρτητος από το εισόδημα, που επιβάλλεται στους πολίτες. α. Χρησιμοποιήστε τις έννοιες των αποτελεσμάτων εισοδήματος και υποκατάστασης για να εξηγήσετε γιατί μια αύξηση του αυτόνομου φόρου θα αυξήσει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. β. Υποθέστε ότι T = 35. Ποιες είναι οι τιμές ισορροπίας της απασχόλησης και του πραγματικού μισθού; γ. Με T = 35, ψηφίζεται ένας νόμος κατώτατου μισθού που υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να καταβάλλουν πραγματικό μισθό μεγαλύτερο ή ίσο με 7. Ποιες είναι οι νέες τιμές της απασχόλησης και του πραγματικού μισθού; 6. Υποθέστε ότι η συνάρτηση παραγωγής είναι Y = 9K 0,5 N 0,5. Με αυτή τη συνάρτηση παραγωγής, το οριακό προϊόν της εργασίας είναι MPN = 4,5K 0,5 N 0,5. Το απόθεμα κεφαλαίου είναι K = 25. Η καμπύλη προσφοράς εργασίας είναι NS = 100[(1 t)w] 2, όπου w ο πραγματικός μισθός, t ο φορολογικός συντελεστής του εισοδήματος από εργασία και, επομένως, (1 t)w ο πραγματικός μισθός μετά τους φόρους. α. Υποθέστε ότι ο συντελεστής φορολογίας του εισοδήματος από εργασία, t, είναι ίσος με μηδέν. Βρείτε την εξίσωση της καμπύλης ζήτησης εργασίας. Υπολογίστε τις τιμές ισορροπίας του πραγματικού μισθού και της απασχόλησης, το προϊόν πλήρους απασχόλησης και το συνολικό εισόδημα από εργασία μετά τους φόρους. β. Επαναλάβετε το μέρος (α) υποθέτοντας ότι ο φορολογικός συντελεστής του εισοδήματος από εργασία, t, είναι ίσος με 0,6. γ. Υποθέστε ότι επιβάλλεται κατώτατος μισθός w = 2. Αν ο φορολογικός συντελεστής του εισοδήματος από εργασία, t, ισούται με μηδέν, ποιες είναι οι νέες τιμές της απασχόλησης και του πραγματικού μισθού; Αυξάνει το συνολικό εισόδημα των εργατών ως ομάδα η εισαγωγή του κατώτατου μισθού; 7. Έστω μια οικονομία που διαθέτει εργατικό δυναμικό 500 ατόμων. Στην αρχή κάθε μήνα, 5 άτομα χάνουν τη δουλειά τους και παραμένουν άνεργα ακριβώς για ένα μήνα (ένα μήνα αργότερα βρίσκουν πάλι δουλειά). Επιπρόσθετα, την 1η Ιανουαρίου κάθε χρόνου, 20 άτομα χάνουν τη δουλειά τους και παραμένουν άνεργα για έξι μήνες πριν βρουν πάλι δουλειά. Τέλος, την 1η Ιουλίου κάθε χρόνου, 20 άτομα χάνουν τη δουλειά τους και παραμένουν άνεργα για έξι μήνες πριν βρουν πάλι δουλειά. α. Ποιο είναι το ποσοστό ανεργίας σ αυτή την οικονομία, σε έναν τυπικό μήνα; β. Τι ποσοστό των περιόδων ανεργίας διαρκεί για ένα μήνα; Τι ποσοστό διαρκεί για έξι μήνες; γ. Ποια είναι η μέση διάρκεια των ολοκληρωμένων περιόδων ανεργίας;

43 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 117 δ. Σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία, ποιο είναι το ποσοστό των ανέργων που παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα (έξι μήνες) άνεργοι; 8. Χρησιμοποιήστε τα στοιχεία στο Σχήμα 3.12 για να υπολογίσετε πόσοι μένουν άνεργοι στη διάρκεια ενός τυπικού μήνα. Πόσοι βρίσκουν δουλειά; Πόσοι φεύγουν από το εργατικό δυναμικό; 9. Σας δίνονται τα ακόλουθα στοιχεία για το ποσοστό ανεργίας και το προϊόν. Έτος Ποσοστό ανεργίας 8% 6% 7% 5% Προϊόν , ,5 α. Υποθέστε ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας είναι 6% και ότι (Y Y)/Y = 2 (u u ). Βρείτε το προϊόν πλήρους απασχόλησης σε κάθε έτος. β. Υπολογίστε το ρυθμό αύξησης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης τα έτη 2, 3 και 4 με δύο διαφορετικούς τρόπους. Πρώτα υπολογίστε το ρυθμό αύξησης χρησιμοποιώντας τις τιμές του προϊόντος πλήρους απασχόλησης που βρήκατε στο μέρος (α). Έπειτα, υπολογίστε το ρυθμό αύξησης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης χρησιμοποιώντας μόνο τη μεταβολή του ποσοστού ανεργίας, το ρυθμό αύξησης του προϊόντος και το νόμο του Okun ως ρυθμό μεγέθυνσης, ΔY/Y = ΔY /Y 2Δu. Η παραπάνω συνάρτηση είναι παρόμοια με την εξίσωση (3.6), με τη διαφορά ότι ο λόγος ΔY /Y = 3 στην εξίσωση (3.6), η οποία αναφέρεται στην οικονομία των ΗΠΑ, είναι ίσος με 3, ενώ στη συγκεκριμένη οικονομία μπορεί να είναι διαφορετικός. Συγκρίνετε τα αποτελέσματα που βρήκατε με τους δύο τρόπους. 10. Έστω μια οικονομία με αρχικό εργατικό δυναμικό εργατών. Απ αυτούς τους εργάτες, απασχολούνται και καθένας εργάζεται 40 ώρες την εβδομάδα. Από κάθε ώρα εργασίας παράγονται δέκα μονάδες προϊόντος. α. Ποιες είναι οι συνολικές ώρες απασχόλησης ανά εβδομάδα στην οικονομία; Ποιο είναι το συνολικό προϊόν ανά εβδομάδα στην οικονομία; Ποιο είναι το ποσοστό ανεργίας; β. Η οικονομία εισέρχεται σε ύφεση. Η απασχόληση μειώνεται κατά 4% και ο αριθμός των ωρών απασχόλησης κάθε εργαζομένου ανά εβδομάδα μειώνεται κατά 2,5%. Επιπρόσθετα, 0,2% του εργατικού δυναμικού θεωρεί ότι δεν υπάρχουν προοπτικές να βρει δουλειά και φεύγει αποθαρρυμένο από το εργατικό δυναμικό. Τέλος, υποθέστε ότι όταν οι συνολικές ώρες μειώνονται κατά 1%, το συνολικό προϊόν μειώνεται κατά 1,4%. Όταν αρχίζει η ύφεση, ποιο είναι το μέγεθος του εργατικού δυναμικού; Πόσοι εργαζόμενοι είναι άνεργοι και ποιο είναι το ποσοστό ανεργίας; Ποιο είναι το συνολικό προϊόν ανά εβδομάδα στην οικονομία; Ποια είναι η ποσοστιαία μείωση του συνολικού προϊόντος σε σύγκριση με την αρχική κατάσταση; Ποια είναι η τιμή του συντελεστή του νόμου του Okun που συνδέει τη μείωση του προϊόντος με την αύξηση του ποσοστού ανεργίας; ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 1. α. Μια τεχνολογική καινοτομία αυξάνει τη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών, A, κατά 10%. Δείξτε πώς αυτή η μεταβολή επηρεάζει τη γραφική παράσταση τόσο της συνάρτησης παραγωγής που συνδέει το προϊόν με το κεφάλαιο, όσο και της συνάρτησης παραγωγής που συνδέει το προϊόν με την εργασία. β. Δείξτε ότι η αύξηση του A κατά 10% αυξάνει, επίσης, το ΜΡΚ και το ΜΡΝ κατά 10% σε κάθε επίπεδο του κεφαλαίου και της εργασίας. (Υπόδειξη: Τι συμβαίνει στο ΔY όταν αυξάνεται το κεφάλαιο, ΔK, ή όταν αυξάνεται η εργασία, ΔN;) γ. Μπορεί μια ευεργετική διαταραχή της προσφοράς ν αφήσει το ΜΡΚ και το ΜΡΝ ανεπηρέαστα; Παρουσιάστε διαγραμματικά την απάντησή σας. 2. Πώς επηρεάζουν οι ακόλουθες μεταβολές το επίπεδο του προϊόντος πλήρους απασχόλησης; Εξηγήστε. α. Ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών εισέρχεται στη χώρα. β. Οι ενεργειακές πηγές εξαντλούνται. γ. Νέες μέθοδοι διδασκαλίας βελτιώνουν την επίδοση των τελειόφοιτων των λυκείων. δ. Ένας νόμος καθιστά υποχρεωτικό το κλείσιμο ορισμένων εργοστασίων που δεν τηρούν τους κανόνες ασφαλείας. 3. Τις δεκαετίες του 80 και του 90, το μέσο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώπη ήταν υψηλό. Ορισμένοι οικονομολόγοι ισχυρίστηκαν ότι οφειλόταν ως ένα βαθμό στην «ακαμψία του πραγματικού μισθού», μια κατάσταση όπου τα συνδικάτα κρατούν τους πραγματικούς μισθούς πάνω από τα επίπεδα ισορροπίας τους. α. Θεωρώντας πως όντως οι πραγματικοί μισθοί ήταν πολύ υψηλοί στην Ευρώπη τις δεκαετίες του 80 και του 90, δείξτε πώς αυτό το γεγονός μπορεί

44 118 / Μακροοικονομική να οδηγήσει σε ανεργία (μια κατάσταση όπου τα άτομα που επιθυμούν να εργαστούν στον ισχύοντα μισθό, δεν μπορούν να βρουν δουλειά). β. Ποια είναι η επίδραση της ακαμψίας του πραγματικού μισθού στο προϊόν που προσφέρεται από τις επιχειρήσεις, συγκριτικά με το προϊόν που θα προσφερόταν αν δεν υπήρχε η ακαμψία του πραγματικού μισθού; 4. Πώς επηρεάζουν οι ακόλουθες μεταβολές την προσφορά εργασίας της Ελένης; α. Η αξία του σπιτιού της Ελένης τριπλασιάζεται, καθώς οι τιμές των ακινήτων εκτοξεύονται σε απροσδόκητα ύψη. β. Αν και αρχικά ανειδίκευτη, η Ελένη αποκτά δεξιότητες που της επιτρέπουν να βρει μια θέση με υψηλότερο μισθό. Υποθέστε ότι οι προτιμήσεις της σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο δεν επηρεάζονται από την παραπάνω μεταβολή. γ. Μια προσωρινή πρόσθετη φορολογική επιβάρυνση αυξάνει το ποσοστό του εισοδήματός της που πρέπει να καταβάλει για φόρους, μόνο για το τρέχον έτος. (Οι φόροι είναι αναλογικοί ως προς το εισόδημα στη χώρα της Ελένης.) 5. Υποθέστε ότι σύμφωνα μ ένα νέο νόμο όλες οι επιχειρήσεις πρέπει να καταβάλλουν φόρο ίσο με 6% του κύκλου εργασιών τους. Υποθέστε ότι δεν υπάρχει μετακύλιση του φόρου στους καταναλωτές. Αντίθετα, οι καταναλωτές πληρώνουν μετά την επιβολή του φόρου τις τιμές που πλήρωναν και πριν. Ποια είναι η επίδραση του συγκεκριμένου φόρου στη ζήτηση εργασίας; Αν δεν μεταβληθεί η καμπύλη προσφοράς εργασίας, ποια θα είναι η επίδραση του φόρου στην απασχόληση και τον πραγματικό μισθό; 6. Μπορεί το ποσοστό ανεργίας και το ποσοστό απασχόλησης να αυξηθούν τον ίδιο μήνα; Μπορεί το ποσοστό συμμετοχής να μειώνεται καθώς το ποσοστό απασχόλησης αυξάνεται; Εξηγήστε. 7. Οι αυτοαπασχολούμενοι στις ΗΠΑ έπρεπε το 2015 να καταβάλουν εισφορές για την ασφάλισή τους ίσες με 12,4% του εισοδήματός τους, για κάθε εισόδημα μέχρι $ Το εισόδημα των $ είναι γνωστό ως «ανώτατο όριο». Το εισόδημα πέραν των $ δεν υπόκειται σε εισφορές, άρα οι αυτοαπασχολούμενοι με εισοδήματα μεγαλύτερα από $ καταβάλλουν $ ,124 = $ Σκεφτείτε, τώρα, δυο λύσεις που προτάθηκαν για την αύξηση των εσόδων του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης. Σύμφωνα με την πρόταση Α, πρέπει να αυξηθεί το ανώτατο όριο στα $ , ώστε οι εισφορές να ανέρχονται στο 12,4% των εισοδημάτων μέχρι τα $ Σύμφωνα με την πρόταση B, πρέπει να αυξηθεί το ποσοστό των εισφορών στο 15% και το ανώτατο όριο να παραμείνει στα $ Για τα άτομα με εισόδημα που πάντα υπερβαίνει το ανώτατο όριο, οι εισφορές που καταβάλλουν είναι οι ίδιες είτε με την πρόταση A ($ ,124 = $17.775) είτε με την πρόταση B ($ ,15 = $17.775). Για όσους εργάζονται ήδη, δεν αναμένονται μεταβολές των ασφαλιστικών παροχών που θα λάβουν στο μέλλον. α. Η Σοφία είναι αυτοαπασχολούμενη και έχει ετήσιο εισόδημα $ Ποιες είναι οι επιδράσεις των προτάσεων Α και Β στην ποσότητα της εργασίας που προσφέρει; Σε ποια περίπτωση θα ήθελε να προσφέρει περισσότερη εργασία; Δώστε αναλυτικές απαντήσεις χρησιμοποιώντας τις έννοιες των αποτελεσμάτων εισοδήματος και υποκατάστασης. β. O Φίλιππος είναι αυτοαπασχολούμενος και έχει ετήσιο εισόδημα $ Ποιο είναι το αποτέλεσμα των προτάσεων Α και Β στην ποσότητα της εργασίας που προσφέρει; Σε ποια περίπτωση θα ήθελε να προσφέρει περισσότερη εργασία; Δώστε αναλυτικές απαντήσεις χρησιμοποιώντας τις έννοιες των αποτελεσμάτων εισοδήματος και υποκατάστασης.

45 Κεφ. 3: Παραγωγικότητα, προϊόν και απασχόληση / 119 ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Τα στατιστικά στοιχεία που θα χρειαστείτε για τις παρακάτω ασκήσεις είναι διαθέσιμα στη διαδικτυακή βάση δεδομένων FRED της Federal Reserve Bank του Σεντ Λούις στο research.stlouisfed.org/fred2. 1. Υπολογίστε και παρουσιάστε διαγραμματικά το ρυθμό αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών από το 1960, χρησιμοποιώντας τη χρονοσειρά RTFPNAUSA632NRUG. (Σημειώστε ότι αυτή η χρονοσειρά δεν είναι η ίδια με αυτή που έχουμε χρησιμοποιήσει στον Πίνακα 3.1, αλλά παρόμοια.) Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συμπεριφορά της παραγωγικότητας από το 1960 μέχρι σήμερα; Πώς επηρεάζεται η παραγωγικότητα από τις οικονομικές υφέσεις; Πώς επηρεάστηκε η παραγωγικότητα από τις πετρελαϊκές κρίσεις των περιόδων , , 1990 και ; 2. Χρησιμοποιώντας μηνιαία στοιχεία από το 1960, υπολογίστε και παρουσιάστε διαγραμματικά το συνολικό πληθυσμό σε εργάσιμη ηλικία [στη FRED ονομάζεται ως «πολιτικός πληθυσμός εκτός ιδρυμάτων» (civilian non institutional population)] τον αριθμό των απασχολουμένων, τον αριθμό των ανέργων και το μέγεθος του εργατικού δυναμικού. Στον ιστότοπο της Υπηρεσίας Εργασιακών Στατιστικών, θα βρείτε στοιχεία για το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό του συνολικού πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία. Παρουσιάστε διαγραμματικά, χρησιμοποιώντας στοιχεία από το 1960, τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό του συνολικού πληθυσμού άνω των 20 ετών, των ανδρών άνω των 20 ετών και των γυναικών άνω των 20 ετών. Έχει μεταβληθεί η συμπεριφορά αυτών των μεταβλητών από το 1960 μέχρι σήμερα; 3. Παρουσιάστε διαγραμματικά τα τριμηνιαία στοιχεία για το πραγματικό ΑΕΠ και το ΑΕΠ πλήρους απασχόλησης από το [Στη FRED, το ΑΕΠ πλήρους απασχόλησης ονομάζεται ως «Πραγματικό Δυνητικό ΑΕΠ» (Real Potential GDP) και η χρονοσειρά του ως GDPPOT.] Ποια μεταβλητή έχει «ομαλότερη» εξέλιξη; Ποιες διαφορές παρατηρείτε στη μεταβλητότητα του πραγματικού ΑΕΠ πριν και μετά το 1980; Πώς θα χαρακτηρίζατε τη συνολική εξέλιξη του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ πλήρους απασχόλησης την περίοδο ;

46 Παράρτημα 3.Α O νόμος του Okun ως ρυθμός μεγέθυνσης Για να εκφράσουμε το νόμο του Okun ως ρυθμό μεγέθυνσης, εξίσωση (3.6), αρχίζουμε με τη βασική του μορφή, εξίσωση (3.5): Y Y Y Αφού πολλαπλασιάσουμε επί 1, ξαναγράφουμε την εξίσωση (3.5) ως =2(u u ) (3.5) Y 1 + = 2u + 2u Y Έπειτα υπολογίζουμε τη μεταβολή από τον προηγούμενο χρόνο στον τρέχοντα, για κάθε μέλος της εξίσωσης. Ορίζοντας τη μεταβολή του αριστερού μέλους ίση με τη μεταβολή του δεξιού μέλους και υποθέτοντας ότι το u παραμένει σταθερό (έτσι ώστε Δu = 0), έχουμε Δ(Y/Y ) = 2Δu Το αριστερό μέλος της παραπάνω εξίσωσης, που είναι η μεταβολή του Y/Y, δεν διαφέρει σημαντικά από το ρυθμό μεγέθυνσης του Y/Y, ο οποίος είναι Δ(Y/Y )/(Y/Y ). (Για να πάμε από τη μεταβολή στο ρυθμό μεγέθυνσης διαιρούμε διά το Y/Y, που είναι ένας αριθμός κοντά στη μονάδα.) Αντικαθιστώντας τη μεταβολή του Y/Y με το σχεδόν ίδιο ρυθμό μεγέθυνσης και χρησιμοποιώντας τον τύπο που λέει ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης ενός λόγου είναι ίσος με το ρυθμό μεγέθυνσης του αριθμητή μείον το ρυθμό μεγέθυνσης του παρονομαστή (Παράρτημα Α, Ενότητα Α.7), ξαναγράφουμε την εξίσωση ως ΔY Y ΔY = 2Δu Y Στις ΗΠΑ, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης του προϊόντος πλήρους απασχόλησης είναι 3%. Εισάγοντας στην παραπάνω εξίσωση το 3% και αναδιατάσσοντας τους όρους παίρνουμε το νόμο του Okun εκφρασμένο ως ρυθμό μεγέθυνσης, εξίσωση (3.6).

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Κατανάλωση, αποταμίευση και επένδυση Μαθησιακοί στόχοι 4.1 Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις για κατανάλωση και αποταμίευση. 4.2 Περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική συμπεριφορά των επιχειρήσεων. 4.3 Αναλύονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την ισορροπία της αγοράς αγαθών. Στο Κεφάλαιο 3 εστιάσαμε σε ορισμένους από τους παράγοντες που καθορίζουν την ποσότητα του προϊόντος που παράγεται, ή προσφέρεται, στην οικονομία. Σε αυτό το κεφάλαιο ασχολούμαστε με τους παράγοντες που ρυθμίζουν τη συνολική ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Με άλλα λόγια, αφού πρώτα εξετάσαμε πόση ποσότητα προϊόντος παράγεται, τώρα θα εξετάσουμε πώς χρησιμοποιείται αυτό το προϊόν. Θυμηθείτε από το Κεφάλαιο 2 ότι η συνολική ζήτηση (δαπάνη) στην οικονομία έχει τέσσερις συνιστώσες: τη ζήτηση των νοικοκυριών για καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες (κατανάλωση), τη ζήτηση των επιχειρήσεων για νέα κεφαλαιουχικά αγαθά και των νοικοκυριών για νέες κατοικίες (επένδυση), τις δημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες και την καθαρή ζήτηση εγχώριων αγαθών στο εξωτερικό (καθαρές εξαγωγές). Επειδή το επίπεδο των δημοσίων δαπανών προσδιορίζεται κυρίως με πολιτικές διαδικασίες, η μακροοικονομική ανάλυση θεωρεί συνήθως τη συγκεκριμένη συνιστώσα της δαπάνης δεδομένη. Σε αυτό το κεφάλαιο υποθέτουμε, επίσης, ότι η οικονομία είναι κλειστή, με αποτέλεσμα οι καθαρές εξαγωγές να είναι ίσες με μηδέν (αίρουμε την υπόθεση της κλειστής οικονομίας στο Κεφάλαιο 5). Έτσι, μένουν δύο κύριες συνιστώσες της δαπάνης -η κατανάλωση και η επένδυσητις οποίες θα αναλύσουμε σ αυτό το κεφάλαιο. Στην Ενότητα 4.1 παρουσιάζουμε τους παράγοντες που προσδιορίζουν την κατανάλωση των νοικοκυριών και στην Ενότητα 4.2 εξετάζουμε την απόφαση των επιχειρήσεων για την επένδυση που θα πραγματοποιήσουν. Έχουμε αναφέρει ότι αυτό το κεφάλαιο αφορά τη συνολική ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Ωστόσο, θα μπορούσαμε με την ίδια ευκολία να πούμε ότι αφορά σε ένα φαινομενικά πολύ διαφορετικό (αλλά εξίσου σημαντικό) θέμα: τον προσδιορισμό της αποταμίευσης και του σχηματισμού κεφαλαίου. Η μελέτη της συνολικής ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες είναι ίδια με τη μελέτη των παραγόντων που προσδιορίζουν την αποταμίευση και το σχηματισμό κεφαλαίου, για τους ακόλουθους λόγους: Πρώτον, η αποταμίευση είναι απλώς αυτό που απομένει μετά την απόφαση μιας οικονομικής μονάδας (π.χ. ενός νοικοκυριού) για το μέρος του εισοδήματός της που θα καταναλώσει. Επομένως, η απόφαση για το μέγεθος της κατανάλωσης είναι ίδια με την απόφαση για το μέγεθος της αποταμίευσης. Δεύτερον, η δαπάνη για επενδύσεις αποτελεί μέρος της συνολικής ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά αντιπροσωπεύει επίσης την απόκτηση νέων κεφαλαιουχικών αγαθών από τις επιχειρήσεις. Συνεπώς, όταν μελετάμε τη δαπάνη για επενδύσεις, εξετάζουμε ταυτόχρονα τους παράγοντες που οδηγούν την οικονομία στην απόκτηση νέων βιομηχανοστασίων, μηχανημάτων και κατοικιών. Ουσιαστικά, σ αυτό το κεφάλαιο κάνουμε ταυτόχρονα δύο πράγματα: Διερευνούμε τους παράγοντες που προσδιορίζουν τη συνολική ζήτηση αγαθών, οι οποίοι σάς προετοιμάζουν για την ανάλυση θεμάτων, όπως ο ρόλος των διακυμάνσεων της δαπάνης στους οικονομικούς κύκλους. Καθώς αναλύουμε τη συνολική ζήτηση, εξετάζουμε και τους παράγοντες που επηρεάζουν την αποταμίευση και το σχηματισμό κεφαλαίου, οι οποίοι σάς προετοιμάζουν για τη μελέτη της οικονομικής μεγέθυνσης και άλλων θεμάτων που θα συναντήσουμε αργότερα.