ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΝΟΜΗΚΩΝ, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΝΟΜΗΚΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΔ ΠΟΤΓΔ ΣΟΝ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΝΟΜΗΚΩΝ, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΣΜΖΜΑ ΝΟΜΗΚΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΔ ΠΟΤΓΔ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΑΣΗΚΟΤ, ΑΣΗΚΟΤ ΓΗΚΟΝΟΜΗΚΟΤ ΚΑΗ ΔΡΓΑΣΗΚΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΒΔΕΤΡΗΓΟΤ ΑΝΘΟΤΛΑ ΣΟΤ ΝΗΚΟΛΑΟΤ (ΑΔΜ: 417) ΘΔΜΑ: Η άμυνα ηου εγγυηηή ένανηι ηου δανειζηή και ειδικόηερα ένανηι ηων Τραπεζών Δπιβλέποσζα: Αναπλ. καθηγήηρια κ. Γ. Κλαβανίδοσ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ Γεκέμβριος 2009

2 2 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΩΝ ειίδα ΔΗΑΓΩΓΖ 4 Α. Η ζύκβαζε εγγύεζεο γεληθά 6 Β. Η άκπλα ηνπ εγγπεηή έλαληη ηνπ δαλεηζηή 14 Έλζηαζε ζπκςεθηζκνύ Έλζηαζε δίδεζεο Δλζηάζεηο ειεπζεξώζεσο ηνπ εγγπεηή θαηά ηα άξζξα 862 θαη 863 ΑΚ Γ. Η άκπλα ηνπ ηξαπεδηθνύ εγγπεηή έλαληη ηεο δαλείζηξηαο ηξάπεδαο 1. Δγγπεηήο ζε ηξαπεδηθέο ζπλαιιαγέο θαη πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηή Ννκνινγία ειιεληθώλ δηθαζηεξίσλ Η λέα λνκνζεηηθή ξύζκηζε Η παξερόκελε από ηνλ λ. 2251/1994 πξνζηαζία 2. Δγγπεηήο ζε ηξαπεδηθέο ζπλαιιαγέο θαη ινηπή πξνζηαζία πνπ απνιακβάλεη έλαληη ησλ ηξαπεδώλ Γ. Δγγπεηήο ζε ηξαπεδηθέο ζπκβάζεηο πνπ ηνλ ζπλδέεη θάπνηνο ηδηαίηεξνο δεζκόο κε ηνλ πξσηνθεηιέηε πγγεληθόο δεζκόο κεηαμύ εγγπεηή θαη πξσηνθεηιέηε Δγγπεηήο εηαίξνο / κέηνρνο ηεο δαλεηνιήπηξηαο εηαηξίαο 62 Δ. Πξνζηαζία ηνπ εγγπεηή ζηα δάλεηα ηξηκεξνύο ζρέζεο 65 ΔΠΗΛΟΓΟ 70

3 3 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ 73 ΠΗΝΑΚΑ ΝΟΜΟΛΟΓΗΑ 74 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 75

4 4 ΕΙΑΓΩΓΗ Με την ετεροβαρή σύμβαση εγγύησης που ρυθμίζεται στα άρθρα 847 επ. του ΑΚ, ο εγγυητής αναλαμβάνει έναντι του δανειστή την ευθύνη για την εκπλήρωση της παροχής του πρωτοφειλέτη. Ο εγγυητής παρέχει προσωπική ασφάλεια στο δανειστή και έτσι δημιουργείται υπέρ του τελευταίου μία νέα απαίτηση, η οποία υπάρχει παράλληλα με την ασφαλιζόμενη και εξασφαλίζει τη δυνατότητα εκπλήρωσης της παροχής του οφειλέτη. Η ανάγκη προστασίας του εγγυητή αναγνωρίζεται ως αναγκαία από τον έλληνα νομοθέτη στην αστική εγγύηση, όπως αυτή ρυθμίζεται στον ΑΚ. Προς το σκοπό αυτό υπάρχουν μάλιστα ειδικές διατάξεις, όπως αυτή του άρθρου 849 ΑΚ, στην οποία προβλέπεται η υποχρεωτική τήρηση του έγγραφου τύπου για την κατάρτιση της σύμβασης εγγύησης. Ψστόσο, σήμερα παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονη η ανάγκη προστασίας του εγγυητή και σε ειδικότερες μορφές συναλλαγών, όπως για παράδειγμα στις τραπεζικές συμβάσεις. τον ευαίσθητο κοινωνικοοικονομικά τομέα των τραπεζικών συναλλαγών ο θεσμός της εγγύησης αποκτά ξεχωριστό χαρακτήρα, λαμβανομένου υπόψη ότι ολόκληρο το φάσμα των κάθε μορφής τραπεζικών χρηματοδοτήσεων συνδέεται αναπόσπαστα με την παροχή εγγύησης. Ακόμα και όταν το δάνειο ή η πίστωση ασφαλίζεται εμπραγμάτως, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων και συμπληρωματικά αυτών ζητείται από την τράπεζα η παροχή προσωπικής εγγύησης. τοιχεία όμως που απαντώνται στις τραπεζικές συναλλαγές, όπως είναι ο εξειδικευμένος χαρακτήρας της χρηματοπιστωτικής συναλλαγής, η δυσκολία ίσως στην αντίληψη εκ μέρους του αντισυμβαλλομένου της τράπεζας του ακριβούς νοήματος των νομικών και οικονομικών όρων που εμπεριέχονται σε αυτού του είδους τις συναλλαγές, σε συνδυασμό πάντα με την εξ ορισμού οικονομική ισχύ της τράπεζας έναντι του αντισυμβαλλομένου της, εξαναγκάζουν τον εφαρμοστή του δικαίου σε μια διαφοροποιημένη προσέγγιση του θεσμού της εγγύησης. τις περιπτώσεις αυτές, παρίσταται έντονη η ανάγκη για επιπρόσθετη προστασία του εγγυητή, ιδίως δε όπως είναι αυτή του καταναλωτή, προστασία η οποία δικαιολογείται είτε από τον παρακολουθηματικό χαρακτήρα της εγγύησης (π.χ. στις περιπτώσεις παροχής εγγύησης για καταναλωτικά / στεγαστικά δάνεια, για πιστωτικές κάρτες κλπ), είτε από την ευαίσθητη θέση των προσώπων που καλούνται να συμβληθούν ως εγγυητές (π.χ. σύζυγος του πρωτοφειλέτη που η ίδια δεν έχει δικής της περιουσία ή εισοδήματα, τέκνα

5 5 του πρωτοφειλέτη που στερούνται όμως συναλλακτική εμπειρίας κλπ). Προς την κατεύθυνση αυτή ο έλληνας νομοθέτης στην πρόσφατη τροποποίηση του νόμου για την προστασία του καταναλωτή συμπεριέλαβε πλέον ρητά στην έννοια του καταναλωτή και τον εγγυητή, θέτοντας δύο μόνο προϋποθέσεις: αυτός να εγγυάται υπέρ καταναλωτή και μην συμβάλλεται στο πλαίσιο της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Επιλύθηκε έτσι από το νομοθέτη η επί σειρά ετών αμφισβήτηση και διχογνωμία που υφίστατο μέχρι το 2007σε θεωρία και νομολογία, σχετικά με τη δυνατότητα προστασίας του τραπεζικού εγγυητή σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο νόμο περί προστασίας καταναλωτών.

6 6 Α. Η σύμβαση εγγύησης γενικά το τριακοστό δεύτερο κεφάλαιο του ελληνικού Αστικού Κώδικα, και συγκεκριμένα στα άρθρα 847 έως και 870 ρυθμίζεται η σύμβαση εγγύησης. Η εγγύηση ως θεσμός είναι μια από τις πιο συνήθεις ασφαλιστικές συμβάσεις των πιστωτικών συναλλαγών. Πρόκειται για προσωπική ασφάλεια, με την οποία διασφαλίζεται η ικανοποίηση της απαίτησης του δανειστή. το πρώτο άρθρο του σχετικού κεφαλαίου, το 847 ΑΚ, αναφέρεται επί λέξει: Με τη σύμβαση της εγγύησης ο εγγυητής αναλαμβάνει απέναντι στο δανειστή την ευθύνη ότι θα καταβληθεί η οφειλή. Από τη ρύθμιση του άρθρου αυτού θα μπορούσε να συναχθεί ο ακόλουθος ορισμός για τη σύμβαση εγγύησης: Εγγύηση είναι η σύμβαση με την οποία τρίτος (ο εγγυητής) αναλαμβάνει έναντι του δανειστή την υποχρέωση εκπλήρωσης της παροχής του πρωτοφειλέτη σε περίπτωση μη καταβολής της από τον τελευταίο 1. υνάγεται επομένως ότι σκοπός της εγγύησης είναι σε γενικές γραμμές η εξασφάλιση της απαίτησης που διατηρεί ο δανειστής κατά του πρωτοφειλέτη του και η ενίσχυση του πρωτοφειλέτη απέναντι στο δανειστή για την παρεχόμενη σ αυτόν πίστωση. Η ευθύνη του εγγυητή συνίσταται στο ότι αυτός ενέχεται με την περιουσία του προς πληρωμή στο δανειστή του χρέους του πρωτοφειλέτη. Η εγγύηση έχει αυστηρά παρεπόμενο χαρακτήρα, με την έννοια ότι προϋποθέτει την ύπαρξη της κύριας οφειλής του πρωτοφειλέτη. Φωρίς την ύπαρξη της τελευταίας είναι νομικά αδύνατη η ύπαρξη εγγύησης. Η εγγύηση είναι ασφάλεια, και ως τέτοια δεν είναι νοητή χωρίς την ύπαρξη της κύριας οφειλής την οποία και διασφαλίζει 2. Ο παρεπόμενος δηλαδή χαρακτήρας της εγγύησης παρίσταται ως η αναγκαία λογική ακολουθία του σκοπού της σύμβασης εγγύησης, που είναι η εξασφάλιση της κύριας παροχής του πρωτοφειλέτη. Λόγω του παρεπόμενου χαρακτήρα της εγγύησης, η ενοχή που απορρέει από αυτήν καθίσταται αφεαυτής παρεπόμενη μιας άλλης ενοχής, δηλαδή αυτής του πρωτοφειλέτη. Ο παρεπόμενος χαρακτήρας της σύμβασης εγγύησης εκδηλώνεται τόσο κατά τη σύσταση, όσο και κατά τη λειτουργία της ( ΑΚ) και την απόσβεσή της ( ΑΚ), αλλά ακόμα και στη δωσιδικία εκδίκασης της σχετικής αγωγής (31 1 ΚΠολΔ). Σο γεγονός όμως ότι η σύμβαση εγγύησης έχει παρεπόμενο χαρακτήρα, δεν συνεπάγεται την αποστέρηση από αυτή κάθε είδους αυτοτέλειας. Για παράδειγμα ο τόπος εκπλήρωσής 1 Βαθρακοκοίλης Β., ΕΡΝΟΜΑΚ Ερμηνεία Νομολογία Αστικού Κώδικα, τόμος Γ, ημιτόμος Γ', Ειδικό Ενοχικό, σελ Ομοίως με ανωτέρω

7 7 της μπορεί να είναι διάφορος εκείνου του τόπου εκπλήρωσης της κύριας οφειλής 3. Από το γεγονός ότι η σύμβαση εγγύησης χαρακτηρίζεται όπως προαναφέρθηκε, ως σύμβαση με αυστηρά παρεπόμενο χαρακτήρα, απορρέει και το επιβοηθητικό του χαρακτήρα της. Βασική εκδήλωση αυτού του χαρακτηριστικού στοιχείου της σύμβασης εγγύησης αποτελεί η ένσταση διζήσεως, η ένσταση που μπορεί να προβάλει ο εγγυητής αμυνόμενος απέναντι στο δανειστή του πρωτοφειλέτη, και με την οποία αρνείται την καταβολή της οφειλής έως ότου ο δανειστής προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση κατά του πρωτοφειλέτη και αυτή αποβεί άκαρπη (855 ΑΚ). Όπως όλες οι συμβάσεις, και η σύμβαση εγγύησης διέπεται από την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, από την αρχή της αυτονομίας της ιδιωτικής βούλησης. Οι συμβαλλόμενοι και στη σύμβαση εγγύησης είναι ελεύθεροι να διαμορφώσουν το περιεχόμενο της σύμβασης σύμφωνα με τη βούλησή τους. Καθαρά όμως για την προστασία του εγγυητή υπάρχουν κάποιες διατάξεις αναγκαστικού δικαίου στο σχετικό κεφάλαιο του ΑΚ, όπως αυτή του άρθρου 849 ΑΚ που προβλέπει ως υποχρεωτικό (συστατικό) τον έγγραφο τύπο της σύμβασης εγγύησης, αλλά και η αδυναμία παραίτησης από τον παρεπόμενο χαρακτήρα της εγγύησης. Βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σύμβασης εγγύησης είναι ότι αυτή αποτελεί σύμβαση συναινετική, παρεπόμενη και ετεροβαρής 4 : α) υναινετική, καθώς όπως σε όλες τις συμβάσεις απαιτείται η σύμπτωση της βούλησης των δύο μερών του εγγυητή και του δανειστή για το ότι ο ένας παρέχει εγγύηση και ο άλλος ότι αποδέχεται αυτή. Η εγγύηση παρέχεται από τον εγγυητή συνήθως χωρίς αντάλλαγμα, χωρίς όμως να αποκλείεται η απαίτηση αμοιβής από το δανειστή για την εγγύηση, οπότε η σύμβαση μεταπίπτει σε τυχηρά αμφοτεροβαρή (π.χ. όπως γίνεται από τράπεζες). Λόγω του συναινετικού χαρακτήρα της πρέπει να διέπεται από τους κανόνες της καλής πίστης (βλ. 200, 288, 197 ΑΚ). Ο δανειστής υποχρεούται κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων για τη σύναψη της σύμβασης εγγύησης, να μην αποκρύψει από τον εγγυητή κάθε γεγονός που ενδεχομένως να μετέβαλε την απόφασή του για παροχή εγγύησης. Κατ άλλη πάντως άποψη, ο δανειστής αποσιωπώντας από τον εγγυητή την αληθινή (οικονομική) κατάσταση του οφειλέτη δεν επιδεικνύει αντισυμβατική συμπεριφορά που παραβιάζει τις αρχές της καλής πίστης κατά την διάταξη του 197 ΑΚ. β) Παρεπόμενη, καθώς η εγγύηση όπως 3 Ομοίως με ανωτέρω, σελ Ομοίως με ανωτέρω, σελ. 538

8 8 προαναφέρθηκε προϋποθέτει έγκυρη κύρια οφειλή (850ΑΚ). Φωρίς αυτή η εγγύηση είναι ανύπαρκτη. ύμφωνα με την διάταξη του 851 ΑΚ, κάθε τροποποίηση στην κύρια οφειλή, όπως για παράδειγμα η μείωση του ποσού της επηρεάζουν και την εγγύηση. Η απόσβεση της κύριας οφειλής αποσβήνει και την εγγύηση. Αν υπάρχει αίρεση ή προθεσμία στην κύρια οφειλή, ή αν εκχωρηθεί αυτή, το ίδιο συμβαίνει και με την εγγύηση. Όμως η επαύξηση του χρέους μετά τη σύναψη της εγγύησης, μεταξύ πρωτοφειλέτη και δανειστή, δεν επεκτείνει ανάλογα και την ευθύνη του εγγυητή, εκτός αν υπάρξει για το θέμα αυτό αντίθετη συμφωνία. Αν ο εγγυητής αναλάβει υποχρέωση για μεγαλύτερο ποσό από το χρέος του πρωτοφειλέτη, η σύμβαση που δεν έχει ισχύ εγγύησης, θα μπορεί να ισχύσει ως άλλη σύμβαση (π.χ. δωρεά) αν τέτοια ήταν η βούληση των μερών. Υυσικά είναι δυνατή η ανάληψη από τον εγγυητή εγγύησης μέρους μόνο από το χρέος του πρωτοφειλέτη ή υπό όρους ευνοϊκότερους εκείνου κλπ. γ) Ετεροβαρής, γιατί με αυτή μόνο ο εγγυητής δεσμεύεται, ενώ ο δανειστής δεν αναλαμβάνει καμία υποχρέωση. Με άλλα λόγια, είναι εμφανώς ετεροβαρής σύμβαση, επειδή από αυτή γεννώνται πρωτογενείς υποχρεώσεις μόνο σε βάρος του εγγυητή 5. Ο οφειλέτης παραμένει νομικά αμέτοχος στην εγγύηση, αφού αυτή μπορεί να συναφθεί χωρίς τη θέλησή του, ή ακόμη ενάντια σ αυτή, ή εν αγνοία του. Αν όμως υπεισέρχεται το στοιχείο της αμοιβής για τον εγγυητή, τότε η σύμβαση εγγύησης μεταπίπτει σε αμφοτεροβαρή. Για την κατάρτιση της σύμβασης εγγύησης δεν απαιτείται η συναίνεση ή κάποια άλλης μορφής σύμπραξη του πρωτοφειλέτη. Αυτός μάλιστα μπορεί να αγνοεί ότι κάποιος παρέχει εγγύηση για την οφειλή του. Ενδέχεται όμως μεταξύ εγγυητή και πρωτοφειλέτη να υπάρχει κάποια έννομη σχέση (π.χ. εντολή, διοίκηση αλλοτρίων κλπ). Αυτή η σχέση καταρχήν τουλάχιστον δεν επηρεάζει τη λειτουργία της εγγύησης. Επίσης δεν απαιτείται στη δήλωση του εγγυητή να αναφέρεται συγκεκριμένο ποσό για το οποίο παρέχεται η εγγύηση, γιατί σε περίπτωση μη αναφοράς του θα ευθύνεται για ό,τι και ο πρωτοφειλέτης. Η σύμβαση εγγύησης μπορεί να καταρτιστεί και με αντιπρόσωπο, στον οποίο ο εγγυητής ή ο δανειστής έδωσαν την εντολή να τους εκπροσωπήσει και να συμβληθεί στο όνομα και για λογαριασμό τους. Υυσικά απαιτείται δικαιοπρακτική ικανότητα τόσο του εγγυητή όσο και του δανειστή, προκειμένου να είναι έγκυρη η κατάρτιση της σύμβασης εγγύησης. Επόμενο είναι ότι οι διατάξεις για τα ελαττώματα της δήλωσης βούλησης (πλάνη, απάτη, 5 Απόστολος Φελιδόνης, Επέκταση του πιστωτικού ορίου και όρια της ευθύνης του εγγυητού Μια ειδικότερη αναφορά στις εμπειρίες τις γερμανικής κυρίως θεωρίας, ΕλλΔικ 39(1998), σελ. 1025

9 9 απειλή) εφαρμόζονται και στην εγγύηση. Είναι δηλαδή δυνατόν να ακυρωθεί μια σύμβαση εγγύησης λόγω ουσιώδους πλάνης. Ουσιώδης πλάνη θεωρείται όταν η δήλωση γίνεται για ορισμένη οφειλή, αλλά μετά διαπιστώνεται ότι η νομική της φύση ήταν διαφορετική, όταν ο εγγυητής νομίζει ότι προβαίνει σε ανανέωση της εγγύησής του ενώ εγγυάται για πρώτη φορά, όταν ο εγγυητής νομίζει ότι άλλος έχει εγγυηθεί για το ίδιο χρέος, όταν ο εγγυητής πλανάται ως προς το πρόσωπο του πρωτοφειλέτη ή όταν πλανάται ως προς την έκταση του χρέους για το οποίο παρέχει εγγύηση ή υπογράφει έγγραφο με την εσφαλμένη εντύπωση ότι το έγγραφο έχει ορισμένο περιεχόμενο. Αντίθετα δεν είναι ουσιώδης η πλάνη ως προς το πρόσωπο του δανειστή, ή ακόμη ως προς τη φερεγγυότητα του πρωτοφειλέτη, γιατί πρόκειται για πλάνη που ανάγεται στα παραγωγικά αίτια της βούλησης του εγγυητή. Επίσης μπορεί να ζητηθεί η ακύρωση της εγγύησης από αυτόν που με απάτη ωθήθηκε στην παροχή εγγύησης, υπό τον όρο όμως της γνώσης ή υπαίτιας άγνοιας από το δανειστή της απάτης. Αντικείμενο της εγγύησης, όπως προαναφέρθηκε, είναι η από τον εγγυητή ανάληψη της υποχρέωσης (ευθύνης) για εκπλήρωση της παροχής του πρωτοφειλέτη σε περίπτωση μη καταβολής της. Είναι το περιεχόμενο της κύριας οφειλής του πρωτοφειλέτη και μάλιστα κατά την έκταση της τελευταίας, ιδίως με τις συνέπειες του πταίσματος και της υπερημερίας του πρωτοφειλέτη (851 ΑΚ), ενώ για τις παρεπόμενες παροχές εφαρμόζεται η διάταξη του 852 ΑΚ. Η εγγύηση λόγω του παρεπόμενου χαρακτήρα της προϋποθέτει έγκυρη κύρια οφειλή. Αν η κύρια οφειλή είναι άκυρη ή ακυρώσιμη, άκυρη ή ακυρώσιμη καθίσταται αντίστοιχα και η εγγύηση. Η κύρια οφειλή δεν είναι ανάγκη να είναι χρηματική, αλλά μπορεί να συνίσταται και σε άλλη υποχρέωση (π.χ. παροχή πράγματος ή έργου), οπότε ο εγγυητής αν αδυνατεί να εκπληρώσει αυτή όπως συμφωνήθηκε, ευθύνεται σε χρηματική αποζημίωση λόγω μη εκπλήρωσης της κύριας οφειλής. Η κύρια οφειλή μπορεί να είναι και μη αγώγιμη, δηλαδή φυσική ενοχή. Έτσι η ατελής ενοχή από παραγεγραμμένη οφειλή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εγγύησης. Αν η κύρια οφειλή δεν εκπληρώνεται από πταίσμα του πρωτοφειλέτη, ο εγγυητής υπέχει ευθύνη κατά τους ορισμούς του 851 ΑΚ. Αν η μη εκπλήρωση της κύριας οφειλής οφείλεται σε τυχαία περιστατικά που απαλλάσσουν τον πρωτοφειλέτη, τότε η απαλλαγή καταλαμβάνει φυσικά και τον εγγυητή, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία σχετικά. Αν η κύρια οφειλή παραμένει ανεκπλήρωτη από πταίσμα του εγγυητή, τότε αυτός ευθύνεται είτε κατά τις γενικές διατάξεις (335 επ 382 επ ΑΚ) είτε κατά τις διατάξεις περί αδικοπραξιών (914 επ

10 10 ΑΚ). Ψς ιδιαίτερα είδη - παραλλαγές εγγύησης, τα οποία διαμορφώνονται για την εξυπηρέτηση των διάφορων αναγκών της συναλλακτικής ζωής, όπως αυτές εμφανίζονται στην πράξη, θα πρέπει να αναφέρουμε τις ακόλουθες μορφές: α) Η εγγύηση στην οποία ο εγγυητής παρέχει εγγύηση ως αυτοφειλέτης, δηλαδή υπόσχεται την παροχή του παραιτούμενος παράλληλα από την ένσταση διήζησης (857 εδ. α ΑΚ). την περίπτωση αυτή ο εγγυητής υπέχει ευθύνη παρεπομένως σε σχέση με τον πρωτοφειλέτη. β) Εγγύηση με αμοιβή, όταν υπάρχει συμφωνία για αμοιβή του εγγυητή, η οποία θα καταβληθεί από το δανειστή. γ) Εγγύηση για το ελλείπον, στην οποία ο εγγυητής ευθύνεται για ενδεχόμενη ζημία του δανειστή από την εκπλήρωση της κύριας οφειλής του τελευταίου. δ) Εγγύηση εν λευκώ, στην οποία η δήλωση του εγγυητή γίνεται εν λευκώ. Αυτή είναι ισχυρή εφόσον το αντικείμενό της συμπληρώνεται κατά τη βούληση του εγγυητή, αλλιώς υπόκειται σε ακύρωση κατά τις γενικές διατάξεις (140 επ, 146, 147 επ ΑΚ). ε) Η μετεγγύηση, δηλαδή η σύμβαση εγγύησης που συνάπτεται μεταξύ δανειστή και μεσεγγυητή, με την οποία ο τελευταίος εγγυάται ότι ο εγγυητής θα εκπληρώσει τις από τη σύμβαση εγγύησης απορρέουσες υποχρεώσεις του προς το δανειστή. Η μεσεγγύηση είναι παρεπόμενη της πρώτης εγγύησης, γι αυτό το κύρος της επηρεάζεται από το κύρος της πρώτης εγγύησης. Ο μεσεγγυητής έχει ως προς τον εγγυητή όλα τα δικαιώματα του εγγυητή κατά του πρωτοφειλέτη. Οι αξιώσεις από την εγγύηση υπόκεινται στη γενική παραγραφή της 249 ΑΚ (20ετής), ακόμη και αν η κύρια οφειλή υπόκειται σε βραχυπρόθεσμη παραγραφή. Η παροχή εγγύησης αποκλείεται σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. προς απόκρουση του δικαιώματος επίσχεσης (325ΑΚ), στην απόδοση ενεχύρου (1229 ΑΚ) κλπ., ενώ υπόκειται και σε ορισμένους περιορισμούς όπως π.χ. σε περίπτωση ανανέωσης ή διατήρησης των εγγυητών της παλαιάς ενοχής και υπέρ της νέας ενοχής απαιτεί συναίνεση του εγγυητή (439ΑΚ). ύμφωνα με το άρθρο 848 ΑΚ εγγύηση μπορεί να δοθεί και για οφειλή μελλοντική ή υπό αίρεση. την περίπτωση αυτή μελλοντική ή υπό αίρεση θα είναι και η εγγύηση, η οποία και εδώ πρέπει να δηλώνεται εγγράφως. Παράδειγμα μελλοντικής εγγύησης συνιστά η χορήγηση εγγύησης για την ασφάλεια μελλοντικού δανείου που θα χορηγηθεί με άνοιγμα πίστωσης. Η εγγύηση αυτή καθίσταται ενεργή μόλις γεννηθεί η οφειλή αυτή. Η μελλοντική κύρια οφειλή μπορεί να είναι αόριστη ως προς το ποσό ή και ως προς το

11 11 πρόσωπο του πρωτοφειλέτη για την εκπλήρωση της παροχής του οποίου δίνεται η εγγύηση. Η αίρεση υπό την οποία μπορεί να τελεί η κύρια οφειλή και συνεπώς και η εγγύηση, μπορεί να είναι είτε αναβλητική, είτε διαλυτική. Με το άρθρο 849 ΑΚ καθιερώνεται ως υποχρεωτικός ο έγγραφος τύπος για την εγγύηση. Ο σκοπός της ρύθμισης αυτής έγκειται στο ότι η δήλωση της εγγύησης συνεπάγεται κινδύνους για τον εγγυητή, ο οποίος με την σύμβαση αυτή αναλαμβάνει την ευθύνη για την εκπλήρωση μιας ξένης οφειλής. Ο έγγραφος τύπος διασφαλίζει σαφώς και την απόδειξη της σύμβασης εγγύησης. Από τη διατύπωση της διάταξης συνάγεται ότι στον έγγραφο τύπο υπόκειται μόνο η δήλωση της εγγύησης με την οποία ο εγγυητής αναλαμβάνει υποχρεώσεις από τη σύμβασης εγγύησης, ενώ η αποδοχή της έγγραφης δήλωσης του εγγυητή μπορεί να γίνει και άτυπα, ακόμα και προφορικά από το δανειστή. Σέλος η δήλωση της εγγύησης πρέπει να περιέλθει στο δανειστή στον οποίο και απευθύνεται, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 167 ΑΚ. Η δήλωση της εγγύησης μπορεί να δοθεί τόσο με ιδιωτικό, όσο και με συμβολαιογραφικό έγγραφο, καθώς στη ρύθμιση του ΑΚ δε γίνεται κάποια σχετική διάκριση. την έγγραφη δήλωση της εγγύησης πρέπει να μνημονεύονται όλα τα ουσιώδη στοιχεία της σύμβασης εγγύησης, δηλαδή το πρόσωπο του εγγυητή, η κύρια οφειλή, το ποσό της εγγύησης, καθώς και τυχόν αιρέσεις ή προθεσμίες εάν αυτές υπάρχουν. Ο έγγραφος τύπος πρέπει σημειωτέον να τηρηθεί και για όλες εκείνες τις παρεπόμενες συμφωνίες / ρήτρες, είτε αυτές είναι σύγχρονες, είτε είναι μεταγενέστερες της δήλωσης εγγύησης, και οι οποίες αυξάνουν την ευθύνη του εγγυητή. Αντίθετα δεν χρειάζεται να τηρηθεί ο έγγραφος τύπος για τις συμφωνίες που καταλύουν ή περιορίζουν την ευθύνη του εγγυητή. υνέπεια της μη τήρησης του εγγράφου τύπου για τη δήλωση της εγγύησης, είναι η ακυρότητα της σύμβασης, η οποία μάλιστα λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το δικαστήριο. Η διάταξη του άρθρου 849 ΑΚ προβλέπει όμως και δυνατότητα θεραπείας της ως άνω προκληθείσας ακυρότητας. ύμφωνα λοιπόν με την ρύθμιση, η ακυρότητα της σύμβασης εγγύησης θεραπεύεται αναδρομικά στην περίπτωση που ο εγγυητής εκπληρώσει την οφειλή. Σο περιεχόμενο της ευθύνης του εγγυητή προσδιορίζεται από το συνδυασμό δύο άρθρων του 851 και του 852 ΑΚ. το άρθρο 851 ΑΚ ορίζεται, ότι ο εγγυητής ευθύνεται για την έκταση που έχει κάθε φορά και η κύρια οφειλή, και ιδίως για τις συνέπειες του πταίσματος ή της υπερημερίας του οφειλέτη. Πρόκειται για μία διάταξη που αποδίδει κατά ένα μέρος το περιεχόμενο της

12 12 ευθύνης του εγγυητή και ρυθμίζει τις σχέσεις εγγυητή και δανειστή, σύμφωνα όμως πάντα με τον παρεπόμενο, κατά τα προαναφερθέντα, χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη ρύθμιση αυτή του νόμου, ο εγγυητής ευθύνεται για την εκάστοτε έκταση της κύριας οφειλής, στο βαθμό όμως που αυτή δεν επαυξάνεται με μεταγενέστερη της σύμβασης εγγύησης συμφωνία δανειστή και πρωτοφειλέτη. Εάν υπάρξει μεταγενέστερη συμφωνία δανειστή και πρωτοφειλέτη, η οποία μειώνει την έκταση της κύριας οφειλής, μειώνεται ανάλογα και η ευθύνη του εγγυητή, λόγω του παρεπόμενου χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης. Αν βέβαια η μεταγενέστερη συμφωνία έχει ως αποτέλεσμα την επαύξηση της κύριας οφειλής, τότε ο εγγυητής δεν ευθύνεται για το επιπλέον του συμφωνηθέντος ποσού, εκτός φυσικά εάν υπάρχει ειδική συμφωνία των μερών για την περίπτωση αυτή. το άρθρο όπως προαναφέρθηκε, ορίζεται ότι ο εγγυητής ευθύνεται για τις συνέπειες του πταίσματος ή της υπερημερίας του πρωτοφειλέτη. Έτσι για παράδειγμα ευθύνεται για την από υπαίτια αδυναμία εκπλήρωσης της κύριας οφειλής εντονότερη ευθύνη του πρωτοφειλέτη, όπως επίσης και για την υπερημερία ή την πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει η πρωτοφειλέτης. Ευθύνη υπέχει ακόμα και για την τυχαία αδυναμία παροχής και για τα τυχηρά. Γίνεται ακόμα δεκτό ότι όσον αφορά τα έξοδα δικαστικής επιδίωξης ή εκτέλεσης της απόφασης, ακριβώς επειδή αυτά συνιστούν συνέπεια του πταίσματος ή της υπερημερίας του πρωτοφειλέτη, υπέχει γι αυτά ευθύνη ο εγγυητής 6. υνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η ευθύνη του εγγυητή εκτείνεται στην εκάστοτε ύπαρξη και έκταση του περιεχομένου της υποχρέωσης του πρωτοφειλέτη, με όλες τις κατά νόμο τροποποιήσεις της (π.χ. τόκοι υπερημερίας, δικαστικά έξοδα της δίκης κατά του πρωτοφειλέτη). Ο εγγυητής εξακολουθεί να ευθύνεται και όταν η κύρια οφειλή αυξάνεται (όπως άλλωστε συμβαίνει στις παραπάνω περιπτώσεις), μόνο όμως όταν η αύξηση αυτή του ύψους της κύριας οφειλής είναι απόρροια λόγων που δεν σχετίζονται επ ουδενί με τη δικαιοπρακτική ρύθμιση του ύψους της, δηλαδή με μεταγενέστερη τη σύμβασης εγγύησης συμφωνία δανειστή και πρωτοφειλέτη. Επομένως, η ευθύνη του εγγυητή στην έκταση που έχει κάθε φορά η κύρια οφειλή, αναφέρεται για τις περιπτώσεις αύξησής της, στις περιπτώσεις που αυτή επέρχεται εξαιτίας διάταξης νόμου, η οποία με τη δημιουργία νέας υποχρέωσης του οφειλέτη επιβάλλει την κάλυψη του δανειστή και γι αυτήν. 6 Β. Βαθρακοκοίλης, ο.π. σελ. 566

13 13 Υυσικά επισημαίνεται ότι δεδομένου ότι η κύρια παροχή μπορεί να είναι χρηματική ή και οποιουδήποτε άλλου είδους, εάν ο πρωτοφειλέτης λόγω υπερημερίας του δεν οφείλει πια απέναντι στο δανειστή την πρωτογενή παροχή αλλά τη δευτερογενή παροχή της χρηματικής αποζημίωσης, πλέον των νόμιμων τόκων, το ίδιο ακριβώς οφείλει απέναντι στο δανειστή και ο εγγυητής. Πρέπει να αναφερθεί τέλος, ότι η εν λόγω διάταξη είναι διάταξη ενδοτικού δικαίου, ώστε υπάρχει δυνατότητα με σχετική τους συμφωνία τα μέρη να μειώσουν ή και να περιορίσουν την ευθύνη του εγγυητή μόνο για την κύρια οφειλή, δηλαδή να αποκλείσουν την ευθύνη του για τις συνέπειες από το πταίσμα ή την υπερημερία του πρωτοφειλέτη, ή για παράδειγμα να συμφωνήσουν ότι ο εγγυητής θα οφείλει την κύρια παροχή για περιορισμένο χρονικό διάστημα από την κατάρτιση της κύριας σύμβασης και έπειτα. Υυσικά είναι δυνατή η ανάληψη εγγύησης για μέρος μόνο του χρέους του πρωτοφειλέτη. Αν πάλι συμφωνηθεί από μέρη, η ευθύνη του εγγυητή να είναι μεγαλύτερη από αυτή που καθορίζεται στο άρθρο 851 ΑΚ, για παράδειγμα ότι θα ευθύνεται για ποσό μεγαλύτερο από αυτό του χρέους του πρωτοφειλέτη, ή ότι θα ευθύνεται μεν για το ίδιο ποσό με δυσμενέστερους όμως όρους, τότε γίνεται δεκτό ότι η σύμβαση δεν ισχύει ως σύμβαση εγγύησης, αλλά δεν αποκλείεται αυτή να ισχύει, σύμφωνα πάντα με τη βούληση των μερών, ως δωρεά ή ως αφηρημένη υπόσχεση χρέους. Μάλιστα έχει γίνει δεκτό ότι στην περίπτωση που εγγυητής βάσει όρου της σύμβασης κατέβαλε στο δανειστή το σύνολο του ποσού για το οποίο είχε εγγυηθεί, πριν όμως εκκαθαριστεί η ζημία, η οποία εν τέλει αποδείχθηκε μικρότερη, τότε ο δανειστής υποχρεούται να επιστρέψει στον εγγυητή το επιπλέον ποσό κατά τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Σο άρθρο 852 ΑΚ προσδιορίζει κατά τα λοιπά το περιεχόμενο της ευθύνης του εγγυητή, και συγκεκριμένα αποσαφηνίζει την ύπαρξη ή μη ευθύνης του εγγυητή για τις παρεπόμενες παροχές που ανέλαβε να εκπληρώσει ο πρωτοφειλέτης. τη διάταξη αναφέρεται: Ο εγγυητής σε περίπτωση αμφιβολίας, δεν ευθύνεται για παρεπόμενες παροχές που είχαν συμφωνηθεί και ήταν απαιτητές κατά το χρόνο της εγγύησης. Για τέτοιες παροχές που γίνονται απαιτητές μετά την εγγύηση, ο εγγυητής σε περίπτωση αμφιβολίας ευθύνεται μόνο αν κατά το χρόνο της εγγύησης γνώριζε την ύπαρξη τους. Με την ως άνω διάταξη εισάγονται δύο ερμηνευτικοί κανόνες σχετικά με την ευθύνη του εγγυητή για τις παρεπόμενες οφειλές του πρωτοφειλέτη, οι οποίοι καλούνται

14 14 σε εφαρμογή σε περίπτωση αμφιβολίας, όταν δηλαδή δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση - συμφωνία από τα μέρη για το θέμα αυτό. Καταρχήν πρέπει να διευκρινιστεί ότι ως παρεπόμενες παροχές νοούνται οι παροχές που δεν παράγονται απευθείας από το νόμο. Έτσι δε θεωρούνται παρεπόμενες οφειλές αυτές που είναι αποτέλεσμα πταίσματος ή υπερημερίας του πρωτοφειλέτη, ενώ παρεπόμενες οφειλές, για τις οποίες η ευθύνη του εγγυητή εν αμφιβολία ρυθμίζεται από το συγκεκριμένο άρθρο, συνιστούν για παράδειγμα οι συμβατικώς συμφωνηθέντες τόκοι ή η ενδεχομένως συμφωνηθείσα ποινική ρήτρα. ύμφωνα με τους δύο ερμηνευτικούς κανόνες του άρθρου, η ευθύνη του εγγυητή για τις παρεπόμενες παροχές διαφοροποιείται ανάλογα με το εάν αυτές είναι απαιτητές κατά τη σύναψη της σύμβασης εγγύησης, ή εάν καθίστανται απαιτητές σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο από την κατάρτιση της εγγύησης. Έτσι σύμφωνα με το εδάφιο α' του άρθρου 852 ΑΚ εάν οι συμβατικοί τόκοι ήταν ληξιπρόθεσμοι και απαιτητοί ήδη πριν από τη σύναψη της σύμβασης εγγύησης, τότε γι αυτούς δεν υπέχει ευθύνη ο εγγυητής. Αντίθετα κατά το εδάφιο β', εάν οι παρεπόμενες παροχές καταστούν απαιτητές σε σημείο μεταγενέστερο της σύναψης της εγγύησης, ο εγγυητής, εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, θα ευθύνεται μόνο εάν κατά την κατάρτιση της σύμβασης εγγύησης γνώριζε την ύπαρξή τους. ημειώνουμε, ότι για να χωρήσει ευθύνη του εγγυητή, ο δανειστής είναι αυτός που πρέπει να αποδείξει τόσο ότι οι παρεπόμενες παροχές του πρωτοφειλέτη κατέστησαν απαιτητές μετά την σύμβαση εγγύησης, όσο και ότι ο εγγυητής γνώριζε την ύπαρξή τους κατά την κατάρτιση της εγγύησης. Β. Η άμυνα εγγυητή απέναντι στο δανειστή Οι δυνατότητες άμυνας που έχει ο εγγυητής ενάντια στο δανειστή, περιγράφονται από το νομοθέτη στα άρθρα 853, 855, 856, 857, 862 και 863 του ΑΚ. το πρώτο εξ αυτών άρθρο, το 853 ΑΚ ορίζεται: Ο εγγυητής μπορεί να προτείνει εναντίον του δανειστή τις μη προσωποπαγείς ενστάσεις του πρωτοφειλέτη, ακόμα και αν αυτός παραιτηθεί απ αυτές μετά τη συνομολόγηση της εγγύησης. Πρόκειται για μία ακόμη διάταξη του ΑΚ που αποδίδει τον παρεπόμενο χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης, καθώς με τη ρύθμιση του άρθρου αυτού, ο εγγυητής αποκτά εξίσου με τον πρωτοφειλέτη το δικαίωμα

15 15 να προτείνει κατά του δανειστή τις μη προσωποπαγείς ενστάσεις του πρωτοφειλέτη, και μάλιστα ανεξάρτητα από το εάν αυτές προϋπήρχαν της σύμβασης εγγύησης ή γεννήθηκαν μεταγενέστερα. Ψς μη προσωποπαγείς θεωρούνται όλες εκείνες οι ουσιαστικές ή δικονομικές ενστάσεις που δεν συνδέονται στενά με το πρόσωπο του πρωτοφειλέτη. Έτσι για παράδειγμα ο εγγυητής, θα μπορούσε να προτείνει κατά του δανειστή ενστάσεις όπως: α) ένσταση ακυρότητας / ακυρωσίας λόγω πλάνης - απάτης - απειλής, β) ένσταση μη απαιτητού του χρέους, λόγω ύπαρξης αίρεσης ή παροχής προθεσμίας για εκπλήρωση, γ) ένσταση απόσβεσης του χρέους (π.χ. λόγω καταβολής), δ) ένσταση παραγραφής της κύριας οφειλής, ε) ένστασης δεδικασμένου κλπ. Όσον αφορά την ένσταση συμψηφισμού, όπως συνάγεται από τον συνδυασμό των άρθρων 853 και 447 ΑΚ, ο εγγυητής δικαιούται να αντιτάξει σε συμψηφισμό εναντίον του δανειστή τυχόν ανταπαίτηση που έχει ο πρωτοφειλέτης κατά του δανειστή, υπό την προϋπόθεση όμως ότι και ο πρωτοφειλέτης θα μπορούσε να αντιτάξει στο δανειστή την ανταπαίτησή του αυτή. Έτσι εάν για παράδειγμα ο πρωτοφειλέτης έχει αποστερηθεί για κάποιο λόγο το δικαίωμά του να προβάλει στο δανειστή τις ανταπαιτήσεις του, τέτοιο δικαίωμα δεν έχει φυσικά ούτε ο εγγυητής. το άρθρο αναφέρεται ότι δεν επιτρέπεται ο συμψηφισμός εάν ο οφειλέτης παραιτήθηκε προκαταβολικά από αυτόν. υνάγεται επομένως ότι εάν με συμφωνία μεταξύ πρωτοφειλέτη και δανειστή, η οποία έλαβε χώρα είτε πριν, είτε ταυτόχρονα με την κατάρτιση της σύμβασης εγγύησης, αποκλείστηκε η δυνατότητα προβολής σε συμψηφισμό της ανταπαίτησης του πρωτοφειλέτη κατά του δανειστή, τότε ούτε ο εγγυητής μπορεί να προβάλει σε συμψηφισμό την ανταπαίτηση αυτή του πρωτοφειλέτη κατά του δανειστή. Αν όμως ο πρωτοφειλέτης παραιτήθηκε από την προβολή της ένστασης συμψηφισμού μετά τη συνομολόγηση της εγγύησης, τότε ο εγγυητής μπορεί να αντιτάξει σε συμψηφισμό στο δανειστή ανταπαίτηση του πρωτοφειλέτη, αφού σύμφωνα με το άρθρο 853 ΑΚ ο εγγυητής μπορεί να προτείνει στο δανειστή τις μη προσωποπαγείς ενστάσεις του πρωτοφειλέτη, ακόμα και αν αυτός παραιτηθεί από αυτές μετά τη συνομολόγηση της εγγύησης. Όσον αφορά τις ενστάσεις που απορρέουν από σύμβασης εγγύησης, παρόλο που δεν αναφέρεται κάτι σχετικό στην υπό κρίση διάταξη, γίνεται δεκτό ότι ο εγγυητής δύναται να προβάλει στο δανειστή κάθε ουσιαστική ή δικονομική, γνήσια ή καταχρηστική

16 16 ένσταση που απορρέει από την σχέση της εγγύησης. Από τη διατύπωση του εν λόγω άρθρου συνάγεται πάντως εξ αντιδιαστολής ότι οι προσωποπαγείς ενστάσεις του πρωτοφειλέτη, αυτές δηλαδή που συνδέονται πολύ στενά με το πρόσωπό του, δεν μπορούν να προταθούν από τον εγγυητή κατά του δανειστή. τις ενστάσεις που δεν μπορούν να προβληθούν από τον εγγυητή κατά του δανειστή περιλαμβάνονται ακόμα όλες εκείνες που προσκρούουν στον εξασφαλιστικό χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης (π.χ. πτώχευση του πρωτοφειλέτη), καθώς και εκείνες που απορρέουν από τη σχέση εγγυητή πρωτοφειλέτη, αφού στη σχέση αυτή ο δανειστής θεωρείται τρίτος. Σέλος να αναφέρουμε ότι ο εγγυητής δεν μπορεί να ασκήσει απέναντι στο δανειστή τα διαπλαστικά δικαιώματα που έχει ο πρωτοφειλέτης αναφορικά με την κύρια οφειλή (π.χ. υπαναχώρηση από τη σύμβασης από την οποία απορρέει η κύρια οφειλή). Η διάταξη του 853 ΑΚ είναι ενδοτικού δικαίου, τα μέρη δηλαδή με σχετική συμφωνία τους, μπορούν εγκύρως να ρυθμίσουν με διαφορετικό τρόπο τα θέματα αυτά. Η ένσταση δίζησης Σο περιεχόμενο της ένστασης αυτής περιγράφεται καταρχήν στη διάταξη του άρθρου 855 ΑΚ: Ο εγγυητής έχει δικαίωμα να αρνηθεί την καταβολή της οφειλής, ωσότου ο δανειστής επιχειρήσει αναγκαστική εκτέλεση εναντίον του πρωτοφειλέτη και αυτή αποβεί άκαρπη. Η ένσταση αυτή αποτελεί τη χαρακτηριστικότερη εκδήλωση του επικουρικού χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης, αφού με αυτή καθιερώνεται η επικουρική ευθύνη του εγγυητή σε σχέση με εκείνη του πρωτοφειλέτη. Πρόκειται για γνήσια, αυτοτελή και αναβλητική και ανατρεπτική κατά περίπτωση, αφού με αυτήν παρέχεται το δικαίωμα στον εγγυητή να αρνηθεί προσωρινά ή ακόμα και οριστικά την εκπλήρωση της παροχής. Πρέπει τέλος να επισημανθεί ότι μόνο αν προταθεί από τον εναγόμενο εγγυητή η ένσταση δίζησης, ο δανειστής βαρύνεται να αποδείξει ότι προηγήθηκε αναγκαστική εκτέλεση σε βάρος του πρωτοφειλέτη, αλλά αυτή ήταν ατελέσφορη. Η διάταξη του άρθρου 856 ΑΚ έρχεται να συμπληρώσει το περιεχόμενο της ένστασης δίζησης, ορίζοντας τι ισχύει σχετικά με την αναγκαστική εκτέλεση που πρέπει να προηγηθεί σε βάρος του πρωτοφειλέτη, όταν η εγγύηση έχει δοθεί ειδικότερα προς εξασφάλιση χρηματικής οφειλής. Σε περίπτωση εγγύησης, που δόθηκε για χρηματική οφειλή, η αναγκαστική εκτέλεση πρέπει να επιχειρηθεί στα κινητά πράγματα του πρωτοφειλέτη που βρίσκονται στον τόπο κατοικίας ή διαμονής του. Αν ο δανειστής έχει δικαίωμα ενεχύρου ή επίσχεσης σε κινητά

17 17 πράγματα του πρωτοφειλέτη, πρέπει να επιχειρήσει αναγκαστική εκτέλεση σ' αυτά. Και οι δύο ανωτέρω διατάξεις είναι ενδοτικού δικαίου, χωρεί επομένως αντίθετη συμφωνία των μερών για το θέμα αυτό. το άρθρο 857 ΑΚ ορίζονται περιοριστικά από το νομοθέτη οι τέσσερις περιπτώσεις κατά τις οποίες αποκλείεται στον εγγυητή η δυνατότητα να επικαλεστεί την ένσταση δίζησης, και μάλιστα ανεξάρτητα από το εάν ο δανειστής επιχείρησε αναγκαστική εκτέλεση σε βάρος του πρωτοφειλέτη και αυτή απέβη άκαρπη. Πρέπει να τονιστεί καταρχήν, ότι και η εν λόγω διάταξη είναι ενδοτικού δικαίου, ώστε είναι επιτρεπτή συμφωνία των μερών η οποία τροποποιεί επί το αυστηρότερο ή το επιεικέστερο τα οριζόμενα στο άρθρο αυτό σχετικά με τον αποκλεισμό της ένστασης δίζησης. ύμφωνα λοιπόν με τη διάταξη αυτή, ο δανειστής μπορεί να εναγάγει απευθείας τον εγγυητή, χωρίς να έχει προηγηθεί, με δική του επίσπευση, άκαρπη αναγκαστική εκτέλεση σε βάρος του πρωτοφειλέτη, στις εξής περιπτώσεις: 1) αν ο εγγυητής παραιτήθηκε από αυτήν, και ιδίως αν εγγυήθηκε ως αυτοφειλέτης. Η παραίτηση από την ένσταση δίζησης μπορεί να γίνει οποτεδήποτε, με μονομερή δήλωση του εγγυητή που απευθύνεται στον εγγυητή και μπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή (δηλαδή να συνάγεται, όπως συμβαίνει για παράδειγμα όταν στη σύμβαση εγγύησης αναφέρεται ότι ο εγγυητής ευθύνεται ως αυτοφειλέτης). Η ως άνω παραίτηση όμως, πρέπει να γίνεται εγγράφως, καθώς με αυτήν επέρχεται επαύξηση της ευθύνης και των κινδύνων που αναλαμβάνει ο εγγυητής. Αντίθετα, μια ενδεχόμενη συμφωνία των μερών που αναιρεί τη γενόμενη παραίτηση, επειδή συνεπάγεται μείωση της ευθύνης και των κινδύνων για τον εγγυητή, δεν υπόκειται αναγκαστικά στον έγγραφο τύπο. Πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι, όπως γίνεται και νομολογιακά δεκτό 7, κατά την αληθή έννοια της εν λόγω διάταξης, στην περίπτωση κατά την οποία ο εγγυητής εγγυήθηκε ως αυτοφειλέτης, αυτός δε μεταβάλλεται σε οφειλέτη εις ολόκληρο με τον πρωτοφειλέτη, αλλά αυτό έχει ως συνέπεια μόνο την παραίτησή του από την εκ του άρθρου 855 ΑΚ ένσταση δίζησης, αφού και μετά από αυτή την παραίτηση διατηρείται ο παρεπόμενος χαρακτήρας της εγγύησης. 2) αν η δίωξη του πρωτοφειλέτη έγινε σημαντικά δύσκολη λόγω μεταβολής της κατοικίας ή διαμονής του μετά τη συνομολόγηση της εγγύησης. Σο ότι η δίωξη του πρωτοφειλέτη έχει καταστεί σημαντικά δυσχερής λόγω της μεταβολής της κατοικίας ή της διαμονής του πρωτοφειλέτη σε χρονικό σημείο μεταγενέστερο της κατάρτισης της σύμβασης εγγύησης είναι ζήτημα πραγματικό, το οποίο 7 ΑΠ 573/2001 (Α δημοσίευση ΝΟΜΟ)

18 18 κρίνεται κατά περίπτωση από το δικαστήριο. Περίπτωση ουσιώδους δυσχέρειας θα μπορούσε ίσως να γίνει δεκτή στις περιπτώσεις εκείνες όπου θα πρέπει να λάβουν χώρα επιδόσεις κατά τις διατάξεις του ΚΠολΔ για τους διαμένοντες στην αλλοδαπή ή για τους αγνώστους διαμονής, ενώ πρέπει να σημειωθεί, ότι η ουσιώδης δυσχέρεια αποκλείεται σε νομικούς λόγους. 3) αν ο πρωτοφειλέτης κηρύχθηκε σε κατάσταση πτώχευσης και ο δανειστής δεν έχει ενέχυρο σε πράγματά του 8. ύμφωνα με το εδάφιο αυτό, μόνο εάν ο δανειστής έχει ενέχυρο σε πράγματα του πρωτοφειλέτη που κηρύχθηκε σε πτώχευση, ο εγγυητής μπορεί επιτυχώς να προβάλει την ένσταση δίζησης, ώστε να κληθεί ο δανειστής να ικανοποιηθεί πρώτα από το κατά τα προαναφερθέντα, υπάρχον ενέχυρο στα πράγματα του πτωχεύσαντα πρωτοφειλέτη. Αξίζει πάντως να σημειωθεί, ότι η ύπαρξη ενεχύρου υπέρ του δανειστή, αλλά για διαφορετική από την με την εγγύηση καλυπτόμενη απαίτηση, αποκλείει επίσης για τον εγγυητή τη δυνατότητα προβολής της ένστασης δίζησης. 4) αν είναι φανερό ότι η αναγκαστική εκτέλεση σε βάρος του πρωτοφειλέτη θα απέβαινε άκαρπη. Και εδώ πρόκειται για πραγματικό ζήτημα το οποίο κρίνει το δικαστήριο κατά περίπτωση. Πρόκειται συνήθως για τις περιπτώσεις εκείνες που ο πρωτοφειλέτης είτε δεν έχει περιουσία, είτε την αποκρύπτει ή είναι γενικά αφερρέγγυος, ή ακόμα γιατί πτώχευσε. Σέλος να αναφερθεί ότι ο δανειστής είναι εκείνος ο οποίος καλείται να αποδείξει, στο πλαίσιο της από αυτόν προβαλλόμενης αντένστασης, την ύπαρξη των όρων που ο νομοθέτης απαιτεί στο άρθρο αυτό για τον αποκλεισμό της ένσταση δίζησης που τυχόν προέβαλε ο εγγυητής. Οι ενστάσεις ελευθερώσεως του εγγυητή κατά τα άρθρα 862 και 863 ΑΚ Με τη διάταξη του άρθρου 862 ΑΚ τίθεται ο κανόνας της ελευθέρωσης του εγγυητή από την υποχρέωση που ανέλαβε, όταν από πταίσμα του ίδιου του δανειστή κατέστη αδύνατη η ικανοποίησή του από τον πρωτοφειλέτη. Πρόκειται για μία πολυσυζητημένη και θεμελιώδη διάταξη του θεσμού της εγγύησης, η οποία έχει τεθεί στο πλαίσιο της εύνοιας του νομοθέτη απέναντι στο συνήθως συναλλακτικά ασθενέστερο εγγυητή. Η εφαρμογή της διάταξης αυτής, όπως γίνεται δεκτό 9, δεν αποκλείεται στην περίπτωση που υφίσταται εκ των προτέρων παραίτηση του 8 ε περίπτωση που ο πρωτοφειλέτης κηρυχθεί σε πτώχευση, δεν επέρχεται καμία αλλαγή στα δικαιώματα του δανειστή κατά του εγγυητή. Αυτός δηλαδή μπορεί κανονικά να στραφεί κατά του εγγυητή, ο οποίος στερείται την ένσταση δίζησης εάν ο δανειστής δεν έχει ενέχυρο για την ίδια απαίτηση σε πράγματα του πρωτοφειλέτη. 9 ΑΠ 512/2008 (Α Δημοσίευση ΝΟΜΟ)

19 19 εγγυητή από την κατά το άρθρο 855 ΑΚ ένσταση διζήσεως, ενώ πρέπει να αναφερθεί, ότι πρόκειται για μία ακόμη διάταξη ενδοτικού δικαίου 10 του θεσμού της εγγύησης. Όταν ο εγγυητής έχει παραιτηθεί, όπως δικαιούται, από την εφαρμογή του 862 ΑΚ, αποδέχεται το ενδεχόμενο να ευθύνεται ως αυτοφειλέτης, να ευθύνεται δηλαδή ως αν να ήταν δική του η υποχρέωση της εκπλήρωση της οποίας εγγυήθηκε. Εδώ όμως ελοχεύει ο κίνδυνος συμπαιγνίας μεταξύ δανειστή και πρωτοφειλέτη, ώστε τελικά η εγγυήση για παράδειγμα στο στάδιο της αναγκαστικής εκτέλεσης, να καταλήξει εν τοις πράγμασι αυτοφειλετική. Σέτοιες περιπτώσεις, υπονοούν την ύπαρξη και μίας τρίτης βασικής αρχής για το δίκαιο της εγγύησης, εκτός από την αρχή του παρεπόμενου και την αρχή της επικουρικότητας, που όπως προαναφέρθηκε αποτελούν τις βασικές αρχές που διέπουν το θεσμό της εγγύησης. Πρόκειται για τη λεγόμενη αρχή της μη ανατροπής του ξενικού χαρακτήρα της εγγυητικής οφειλής (Fremdtheit) 11. Ο δανειστής δηλαδή ακόμα και αν επεδίωκε η εγγύηση να είναι αυτοφειλετική, δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζει τον εγγυητή ως αποκλειστικό και κύριο οφειλέτη του. Κύριος οφειλέτης παραμένει πάντα ο πρωτοφειλέτης, ενώ ο εγγυητής πάντα αναλαμβάνει ευθύνη για την εκπλήρωση μίας ξένης προς αυτόν οφειλής. Για το λόγο αυτό ο δανειστής πρέπει να αποφεύγει στη συμπεριφορά του όλες εκείνες τις ενέργειες που θα παρέβλαπταν το αναγωγικό δικαίωμα που παρέχει στον εγγυητή το άρθρο 858 ΑΚ. Αυτή την ανάγκη καλείται να ικανοποιήσει η κρινόμενη διάταξη του άρθρου 862 ΑΚ, καθώς και αυτή του 863 ΑΚ, η οποία θα αναλυθεί στη συνέχεια. Ειδικά πάντως με τη ρύθμιση του 862 ΑΚ, ο δανειστής υποχρεούται να απέχει απο ενέργειες οι οποίες οφειλόμενες σε δικό του πταίσμα μπορούν να καταστήσουν ατελέσφορη την κατ άρθρο 858 ΑΚ αναγωγική αξίωση του εγγυητή κατά του πρωτοφειλέτη. Ιδιαίτερα δε στο πεδίο των τραπεζικών συμβάσεων παροχής δανείων, για την αποπληρωμή των οποίων οι τράπεζες απαιτούν σχεδόν πάντα την ύπαρξη εγγυήσης, η διάταξη του άρθρου 862 ΑΚ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Είναι πάγια η πρακτική των τραπεζών, οι οποίες, βασιζόμενες στο χαρακτήρα ενδοτικού δικαίου που έχει η εν λόγω διάταξη, φροντίζουν στα προδιατυπωμένα κείμενα των συμβάσεων εγγύησης που 10 Τπάρχει βέβαια και η αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή τόσο η εν λόγω διάταξη του 862 ΑΚ, όσο και η επόμενη του 863 ΑΚ που εισάγει μία άλλη ένσταση ελευθέρωσης του εγγυητή, αποτελούν αναγκαστικό δίκαιο. Βλ. σχετικά Γιώργο Μεντή, Όρια της ευθύνης του εγγυητή στις τραπεζικές καταναλωτικές συμβάσεις, ΦρΙΔ 2004, σελ Απόζηνινο Χειηδόλεο, Η ΑΚ 862 σο κέζν πξνζηαζίαο ηεο αλαγσγηθήο αμίσζεο ηνπ εγγπεηή, ΔπηζθΔΓ 2000, ζει. 383

20 20 παρέχουν προς υπογραφή στους μελλοντικούς εγγυητές, να περιλαμβάνουν ρήτρα με την οποία αυτοί (οι εγγυητές) παραιτούνται εκ των προτέρων από την ένσταση ελευθερώσεώς τους που απορρέει από το άρθρο αυτό. Έχει πάντως υποστηριχθεί ειδικά όσον αφορά την τραπεζική πρακτική, ότι η εν λόγω διάταξη δεν είναι ρεαλιστική, έως και άδικη! 12 : Από τη μια θεωρείται ότι οι τράπεζες ενεργούν φιλικά όταν δανείζουν σε οφειλέτες των οποίων η οικονομική κατάσταση δεν είναι ικανοποιητική, απ την άλλη όμως, με βάση την εν λόγω διάταξη φαίνεται να κατακρίνονται στην περίπτωση που καθυστερήσουν να στραφούν κατά του πρωτοφειλέτη. Πρόκειται για μία διάταξη η οποία δημιουργεί αρκετά ερμηνευτικά προβλήματα, όπως θα αναφερθεί και στη συνέχεια, και της οποίας την εφαρμογή οι τράπεζες επιδιώκουν σχεδόν πάντα να εξουδετερώσουν. Αν θέλαμε να προσδιορίσουμε τις προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν προκειμένου να επιτευχθεί η ελευθέρωση του εγγυητή κατά το άρθρο 862 ΑΚ, θα αναφέραμε τις εξής 13 : α) επιγενόμενη αδυναμία του πρωτοφειλέτη να ικανοποιήσει τον δανειστή 14, β) πταίσμα του δανειστή, το οποίο μπορεί να εκδηλώνεται είτε με ενέργειες, είτε με παραλλείψεις του και να είναι οποιουδήποτε βαθμού (δόλος, βαριά και ελαφριά αμέλειας) και γ) αιτιώδης συνάφεια η οποία συνδέει την επιγενόμενη αδυναμία εκπλήρωσης του πρωτοφειλέτη με το πταίσμα του δανειστή. Πρέπει στο σημείο αυτό να αναφερθεί, ότι θέμα ανέκυψε σχετικά με την εξειδίκευση του όρου πταίσμα του δανειστή που τίθεται, όπως προαναφέρθηκε, ως προϋπόθεση για την πλήρωση του πραγματικού της κρινόμενης διάταξης, σε συνδυασμό πάντα με τη δυνατότητα παραίτησης του εγγυητή από την προστασία που του παρέχει η ρύθμιση αυτή. Η κρατούσα άποψη στην ελληνική θεωρία αλλά και στη νομολογία στηρίζεται στη ρύθμιση του άρθρου ΑΚ που αφορά τον αποκλεισμό της ευθύνης από δόλο και βαριά αμέλεια, σύμφωνα με την οποία κάθε συμφωνία που αποκλείει ή περιορίζει εκ των προτέρων την ευθύνη από δόλο ή βαριά αμέλεια πάσχει από ακυρότητα. Με βάση δηλαδή με την κρατούσα άποψη, δεν είναι δυνατό ο εγγυητής να παραιτηθεί εκ των προτέρων από την ένσταση ελευθερώσεώς του για τις περιπτώσεις που η επιγενόμενη αδυναμία του πρωτοφειλέτη να ικανοποιήσει το δανειστή οφείλεται σε δόλο ή βαριά αμέλεια του ίδιου 12 Απόστολος Φελιδόνης, Επέκταση του πιστωτικού ορίου και όρια της ευθύνης του εγγυητού, Μια ειδικότερη αναφορά στις εμπειρίες της γερμανικής θεωρίας, ΕλλΔικ 39(1998), σελ Βαθρακοκοίλης Β., ΕΡΝΟΜΑΚ Ερμηνεία Νομολογία Αστικού Κώδικα, Σόμος Γ', ημιτόμος γ Ειδικό Ενοχικό, σελ Υυσικά όταν υφίσταται εμπράγματη ασφάλεια επί ακινήτων του πρωτοφειλέτη με την οποία ασφαλίζεται επαρκώς η απαίτηση του δανειστή, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αδυναμία ικανοποίησης του δανειστή.

21 21 του δανειστή 15. Με αυτό τον τρόπο επομένως θα λέγαμε ότι αμβλύνονται οι δυσμενείς συνέπειες που επάγεται για τον ασθενέστερο συνήθως, εγγυητή η εκ των προτέρων παραίτησή του από την ένσταση ελευθερώσεως που του παρέχει η 862 ΑΚ έναντι της δανείστριας τράπεζας. Ψστόσο, πρέπει να σημειωθεί, ότι με την παραδοχή της ανωτέρω άποψης, το ζήτημα μετατοπίζεται κυρίως στη διάκριση των πολύ λεπτών ορίων μεταξύ βαριά και ελαφριάς αμέλειας του δανειστή, αφού μόνο για την πρώτη δεν χωρεί παραίτηση από την ευθύνη κατά την εφαρμοστέα διάταξη του άρθρου ΑΚ. Σέλος, ενόψει του ότι στον Αστικό μας Κώδικα δεν περιλαμβάνεται συγκεκριμένος ορισμός για την βαρειά αμέλεια, είναι σαφές ότι εναπόκειται πλέον στον εκάστοτε δικαστή να κρίνει ad hoc, εκτιμώντας τις περιστάσεις, πότε η αμέλεια είναι βαρεία και όχι ελαφρά. Ψς παραδείγματα πταίσματος του δανειστή που κατά την εν λόγω διάταξη επιφέρουν την ελευθέρωση του εγγυητή, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την περίπτωση κατά την οποία παρά το γεγονός ότι έχει παρέλθει ικανό χρονικό διάστημα από τη λήξη της προθεσμίας εκπλήρωσης της υποχρέωσης του πρωτοφειλέτη, ο δανειστής αμελεί να επιδιώξει την ικανοποίησή του 16 και ο πρωτοφειλέτης καθίσταται στη συνέχεια αναξιόχρεος, καθώς και την περίπτωση κατά την οποία ο δανειστής παρέχει άκριτα συνεχείς πιστώσεις στον πρωτοφειλέτη, με συνέπεια την σημαντική αύξηση του παθητικού του και μάλιστα σε βαθμό που να μην επαρκεί πλέον το ενεργητικό του για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του 17. Ομοίως έχει κριθεί, ότι συνιστά πταίσμα (υπό την έννοια της βαρείας αμέλειας) της δανείστριας τράπεζας το οποίο τελεί σε αιτιώδη συνάφεια με την επιγενόμενη αδυναμία εκπλήρωσης του πρωτοφειλέτη και έχει ως συνέπεια την ελευθέρωση του εγγυητή από την ευθύνη που ανέλαβε, η παράλειψη της δανείστριας τράπεζας να προβεί σε εξασφάλιση της επίδικης απαίτησής της με εγγραφή προσημείωσης υποθήκης σε ακίνητα του πρωτοφειλέτη, τη στιγμή που, όπως ενημερώθηκε σχετικά από τον εγγυητή, έτεροι δανειστές του πρωτοφειλέτη προσπαθούσαν με προσημειώσεις και υποθήκες επί των μεγάλης αξίας ακινήτων του να εξασφαλίσουν τις έναντι αυτού απαιτήσεις τους Βαθρακοκοίλης Β. ο. π. σελ Ομοίως Απόστολος Φελιδόνης, Η ΑΚ 862 ως μέσο προστασίας της αναγωγικής αξίωσης του εγγυητή, ΕπισκΕΔ Β/2000, σελ Βλ. επίσης ΠΠρΑθ 1119/2002 (ΔΕΕ 2003, σελ. 422 επ). Ομοίως ΕφΑθ 4682/2008 (Δ/νη 2008, σελ. 1497) 16 Όπως γίνεται δεκτό, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αδυναμία ικανοποίησης του δανειστή, όταν η απαίτησή του ασφαλίζεται επαρκώς με εμπράγματη ασφάλεια επί ακινήτων του πρωτοφειλέτη. (ΑΠ 1178/1996, ΕΕΝ 1998, σελ. 273) 17 Βαθρακοκοίλης Β. ο. π. σελ ΑΠ 773/2001 (Α' Δημοσίευση ΝΟΜΟ)

22 22 Γενικότερα πάντως θα μπορούσαμε να πούμε ότι με βάση την υπάρχουσα νομολογία επί του θέματος, βαριά κυρίως αμέλεια (λόγω της ρύθμισης του άρθρου ΑΚ) στις ενέργειες της δανείστριας τράπεζας, εντοπίζεται στις περιπτώσεις όπου αυτή γνώριζε ή όφειλε και μπορούσε έστω να προβλέψει την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης του πρωτοφειλέτη, με την πρόσθετη όμως προϋπόθεση ότι ήταν πράγματι αντικειμενικά εφικτή και ταυτόχρονα αποτελεσματική η ικανοποίηση της τράπεζας από την περιουσία του πρωτοφειλέτη πριν αυτός καταστεί οριστικά αναξιόχρεος. Αυτό βέβαια συνεπάγεται ότι ο εγγυητής φέρει το σχετικό δικονομικό βάρος να αποδείξει τη συνδρομή εκτός όλων των άλλων όρων στοιχειοθέτησης της διάταξης του 862 ΑΚ, και ποια ήταν τα συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία του πρωτοφειλέτη που διέθετε αυτός πριν γίνει αναξιόχρεος και ποια αξία είχαν αυτά, ώστε η τυχόν έγκαιρη και ορθή συναλλακτικά συμπεριφορά της Σράπεζας να οδηγούσε στην ικανοποίησή της από την περιουσία του πρωτοφειλέτη, χωρίς να είναι αναγκαία η προσφυγή στην εγγυητική ευθύνη. Σότε μόνο, όπως υποστηρίζεται, πληρούνται πλέον όλοι οι αναγκαίοι όροι για την εφαρμογή της διάταξης του 862 ΑΚ, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της αναγκαίας αιτιώδους συνάφειας 19 μεταξύ πταισματικής συμπεριφοράς του δανειστή και αδυναμίας ικανοποίησής του από τον πρωτοφειλέτη και κατά συνέπεια επιδίωξης ικανοποίησης από τον εγγυητή 20. Για το ζήτημα πάντως του κατ άρθρο 862 ΑΚ πταίσματος δανειστή πρέπει να σημειωθεί και η πιο πρόσφατη ΑΠ 512/2008, 21 στην οποία αναφέρεται χαρακτηριστικά: Πταίσμα του δανειστή περί την είσπραξη της απαιτήσεως εκδηλώνεται είτε με ενέργειες πράξεις, είτε με παραλλείψεις, ένεκα των οποίων γίνεται αδύνατη η ικανοποίησή του από τον πρωτοφειλέτη. Στην εγγύηση αορίστου χρόνου ειδικότερα, θεωρείται ότι υπάρχει πταίσμα του δανειστή (και) όταν αυτός αμελεί για ικανό χρόνο να καταδιώξει τον πρωτοφειλέτη, που έπειτα έγινε αναξιόχρεος (και αν ακόμη ο εγγυητής δεν έκανε χρήση των δικαιωμάτων που του δίνουν οι διατάξεις των άρθρων ΑΚ) ή υπαίτια δεν αποδέχεται την κύρια οφειλή, που έγκυρα του προσφέρεται ή δεν αναγγέλεται στην πτώχευση του πρωτοφειλέτη ή αμελεί τη διεξαγωγή της δίκης ή αναγκαστικής εκτελέσεως εναντίον του πρωτοφειλέτη. Από την αντίθετη πλευρά αναφέρουμε ότι θεωρήθηκε πως δεν συνιστά βαρειά αμέλεια η παράλειψη του δανειστή να λάβει μέτρα κατά του πρωτοφειλέτη λόγω της 19 Ση σημασία της ύπαρξης αιτιώδους συνάφειας τονίζει η ΑΠ 1230/1997 (ΔΕΕ 1998/280) 20 Βασίλης Δούβλης, Οι πρόσφατες νομολογιακές εξελίξεις στο πεδίο εφαρμογής των ΑΚ στις τραπεζικές χρηματοδοτήσεις, ΔΕΕ 1998, σελ Α δημοσίευση ΝΟΜΟ

23 23 κακής οικονομικής του κατάστασης, ούτε επίσης η μη επίσπευση πλειστηριασμού ευθύς μετά την καθυστέρηση μίας δόσεως 22. Ομοίως κρίθηκε, ότι δεν μπορεί να αποδοθεί σε πταίσμα του δανειστή η αύξηση του πιστωτικού ορίου χωρίς εμπράγματες εξασφαλίσεις όταν αυτή γίνεται κατόπιν συμφωνίας των συμβαλλομένων μερών 23. το ίδιο πλαίσιο κρίθηκε δικαστικά επίσης, ότι η ενέργεια της δανείστριας τράπεζας να παραιτηθεί από τη μία από τις υφιστάμενες συμβάσεις εγγύησης δεν συνιστά βαρεία αμέλεια κατά το άρθρο 862 ΑΚ, που θα οδηγούσε και στην απαλλαγή από την ευθύνη και του έτερου εγγυητή, τη στιγμή που δεν υπήρχε καμία ένδειξη για την ανώμαλη εξέλιξη της σύμβασης 24. Η τράπεζα εν προκειμένω είχε φροντίσει να εξασφαλίσει τις απαιτήσεις της κατά του πρωτοφειλέτη έχοντας εγγράψει προσημειώσεις σε περιουσιακά στοιχεία του πρωτοφειλέτη, είχε ζητήσει από την αρμόδια Δ.Ο.Τ. καθώς και από το Ι.Κ.Α. και της χορηγήθηκαν βεβαιώσεις ότι ο οφειλέτης της ήταν φορολογικά και ασφαλιστικά ενήμερος, ενώ η μακρόχρονη και ομαλή μέχρι τότε λειτουργία της υφιστάμενης σύμβασης της επέτρεπε τη συνέχιση της πιστοδότησης του οφειλέτη της. Τπέρ της μη εφαρμογής της διάταξης του 862 ΑΚ είχε ταχθεί παλαιότερα η νομολογία 25 και για τη περίπτωση επιγενόμενης πτώχευσης του πρωτοφειλέτη, όπου όμως είχε αποδειχθεί ότι η αδράνεια των οργάνων της δανείστριας τράπεζας οφειλόταν στην εξ αντικειμένου αδυναμία της να λάβει τα προσήκοντα μέτρα κατά του πρωτοφειλέτη. το ίδιο πλαίσιο, κρίθηκε επίσης ότι δεν υφίστατο βαριά αμέλεια της Σράπεζας στην καθυστέρηση της Σράπεζας να προβεί στην εγγραφή εμπραγμάτου βάρους στην περιουσία του πρωτοφειλέτη της, επειδή πρώτον ήταν μικρό το ύψος της οφειλής και δεύτερον επειδή στην ακίνητη περιουσία του πρωτοφειλέτη υπήρχαν ήδη εγγεγραμμένα άλλα βάρη υπέρ έτερων πιστωτών του, γεγονός που καθιστούσε την όποια σχετική ενέργεια της Σράπεζας αναποτελεσματική αλλά και συνεπαγόμενη επιπρόσθετα αδικαιολόγητα έξοδα 26. Όπως συνάγεται από τα ανωτέρω, δεν είναι πάντα περιπτωσιολογικά ξεκάθαρο τι συνιστά πταισματική μη ικανοποίηση της Σράπεζας από τον πρωτοφειλέτη η οποία θα συνεπάγεται και την απαλλαγή του εγγυητή. Προφανώς η εφαρμογή της διάταξης αυτής θα μπορούσαμε να πούμε, ότι στοχεύει στην αποφυγή περιστατικών κατά τα οποία υπάλληλοι της τράπεζας με δική τους πρωτοβουλία, ευνοούν σκανδαλωδώς αφερρέγγυους 22 ΕφΠειρ 91/2002 ΕπισκΕμπΔ 2002, σελ ΕφΛαρ 114/2007, ΔΙΚΟΓΡΑΥΙΑ 2007/ ΑΠ 343/2008 (Α Δημοσίευση ΝΟΜΟ) 25 ΕφΑθ 5505/ ΕφΑθ 3741/1993 (ΕΕμπΔ 1994, σελ. 46)

24 24 πρωτοφειλέτες σε βάρος των εγγυητών τους. Αυτές όμως είναι οριακές εξαιρετικές περιπτώσεις που κάλλιστα θα μπορούσαν να υπαχθούν, όπως υποστηρίζεται, και στη διάταξη του άρθρου 281 ΑΚ 27. το άρθρο 863 ΑΚ καθιερώνεται ένας δεύτερος κανόνας ελευθερώσεως για τον εγγυητή, λόγω της συμπεριφοράς του δανειστή: Ο εγγυητής ελευθερώνεται, εφόσον ο δανειστής παραιτήθηκε από ασφάλειες που υπήρχαν αποκλειστικά για την απαίτησή του, για την οποία είχε δοθεί η εγγύηση, με αποτέλεσμα να ζημιωθεί ο εγγυητής. Και η διάταξη αυτή, με την οποία θεσπίζεται υποχρέωση του δανειστή να διατηρεί τις ασφάλειες που υφίστανται προς εξασφάλιση της απαίτησής του για την οποία έχει δοθεί και η εγγύηση, στηρίζεται στη ρύθμιση του άρθρου 858 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία ο εγγυητής που ικανοποίησε το δανειστή, έχει δικαίωμα αναγωγής κατά του πρωτοφειλέτη, υποκαθιστάμενος ταυτόχρονα στα δικαιώματα του δανειστή. Έτσι γίνεται δεκτό ότι η διάταξη του 863 ΑΚ δεν μπορεί να προταθεί ως ένσταση από τον εγγυητή που έχει παραιτηθεί από το δικαίωμα αναγωγής και μετέπειτα υποκατάστασής του στα δικαιώματα του δανειστή κατά το άρθρο 858 ΑΚ 28, καθώς εάν δεν έχει δικαίωμα αναγωγής και υποκατάστασης δεν μπορεί να γίνει λόγος για ζημία του, όπως απαιτεί το πραγματικό της διάταξης του 863 ΑΚ. Αυτό συμβαίνει γιατί στην περίπτωση που εγγυητής έχει παραιτηθεί από την δικαίωμα αναγωγής του, θα φέρει ούτως ή άλλως το βάρος της ικανοποίησης του δανειστή, εξομοιούμενος πρακτικά με τον πρωτοφειλέτη. Τποστηρίζεται ακόμη ότι η ρύθμιση του άρθρου 863 ΑΚ αποτελεί περιπτωσιολογική εξειδίκευση της προηγούμενης διάταξης του άρθρου 862 ΑΚ, αφού και αυτή αποσκοπεί στην αποφυγή πρόκλησης ή επαύξησης από την πλευρά του δανειστή του κινδύνου κατάπτωσης της εγγύησης 29. Εντάσσεται λοιπόν και αυτή στο πλέγμα των διατάξεων που έχουν τεθεί για την προστασία των συμφερόντων του εγγυητή και συνδέεται με τον παρεπόμενο χαρακτήρα της σύμβασης εγγύησης. Πρέπει ακόμη να διευκρινιστεί, ότι για την εφαρμογή της ρύθμισης αυτής, δεδομένου ότι ο νομοθέτης δεν ορίζει κάτι ειδικότερο εν προκειμένω, είναι αδιάφορος ο χρόνος κατά τον οποίο ο δανειστής απέκτησε τις ασφάλειες προς εξασφάλιση της απαίτησής του κατά του πρωτοφειλέτη. 27 Απόστολος Φελιδόνης, Επέκταση του πιστωτικού ορίου και όρια ευθύνης του εγγυητού, Μια ειδικότερη αναφορά στις εμπειρίες της γερμανικής κυρίως θεωρίας, ΕλλΔικ 1998, σελ Βαζίιεο Γνπβιήο, Οη πξόζθαηεο λνκνινγηαθέο εμειίμεηο ζην πεδίν εθαξκνγήο ησλ ΑΚ ζηηο ηξαπεδηθέο ρξεκαηνδνηήζεηο, ΓΔΔ 1998, ζει Απόστολο Φελιδόνη, Επέκταση του πιστωτικού ορίου και όρια της ευθύνης του εγγυητού, Μια ειδικότερη αναφορά στις εμπειρίες της γερμανικής θεωρίας, ΕλλΔικ 1998, σελ. 1032