ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ» Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κα Χατζηνικολάου Αγγελίδου Ουρανία (Καθηγήτρια) Εισηγητής: Γεώργιος Γιαννακός του Λάμπρου Α.Μ.: Θεσσαλονίκη - Απρίλιος

2 2

3 Α. Έννοια και είδη ιατρικής ευθύνης ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΓΕΝΙΚΑ Β. Ιατρική ευθύνη ως επαγγελματική ευθύνη Ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες Α. Έννοια αστικής ιατρικής ευθύνης Β. Δικαιϊκά θεμέλια αστικής ιατρικής ευθύνης Γ. Σύμβαση ιατρικής αγωγής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΣΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Δ. Περιεχόμενο της σύμβασης ιατρικής αγωγής Ε. Συμβατική ιατρική ευθύνη ΣΤ. Αδικοπρακτική ιατρική ευθύνη Α. Γενικά ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΣΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗΣ Β. Ορισμός και εννοιολογικά στοιχεία ιδιωτικής ασφάλισης Γ. Έννοια και νομική φύση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Δ. Σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Ι. Έννοια και νομική φύση ασφαλιστικής σύμβασης ΙΙ. Συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Ε. Κατάρτιση της σύμβασης ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης ΣΤ. Το ασφαλιστήριο στη σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Ι. Έννοια, λειτουργεία και περιεχόμενο του ασφαλιστηρίου ΙΙ. Δικαίωμα εναντίωσης λόγω παρεκκλίσεων ΙΙΙ. Ασφαλιστικοί όροι στη σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης ΙV. Δικαίωμα εναντίωσης λόγω μη παράδοσης με το ασφαλιστήριο των απαραίτητων πληροφοριών και των ασφαλιστικών όρων όρων V. Προσδιορισμός του εύρους της ασφαλιστικής κάλυψης μέσω των ασφαλιστικών Α) Αντικείμενο ασφάλισης Περιπτωσιολογία καλυπτόμενων κινδύνων 3

4 Β) Εξαιρέσεις από την ασφαλιστική κάλυψη Η. Διάρκεια της σύμβασης ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Ι. Γενικά ΙΙ. Έναρξη Συμβατική διάρκεια της σύμβασης ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης ΙΙΙ. Διάρκεια της ευθύνης του ασφαλιστή IV. Λήξη της σύμβασης ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Θ. Υποχρεώσεις και ασφαλιστικά βάρη του λήπτη της ασφάλισης Ι. Γενικά ΙΙ. Υποχρέωση καταβολής ασφαλίστρου ΙΙΙ. Το καθήκον της προσυμβατικής αναγγελίας του κινδύνου IV. Υποχρέωση μη μεταβολής επίτασης του ασφαλισμένου κινδύνου V. Υποχρέωση αποφυγής ή μείωσης της ζημίας VI. Υποχρέωση αναγγελίας της επέλευσης της ασφαλιστικής περίπτωσης Ι. Τα δικαιώματα του ασφαλισμένου γιατρού στη σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Ι. Η θεμελίωση των δικαιωμάτων του ασφαλισμένου στην κύρια και στις δευτερεύουσες υποχρεώσεις του ασφαλιστή ΙΙ. Τα δικαιώματα του ασφαλισμένου γιατρού στο στάδιο πριν και μετά την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου ΙΙΙ. Η ασφαλιστική περίπτωση Α) Γενικά Β) Οι θεωρίες της «επέλευσης του ζημιογόνου γεγονότος» και της «έγερσης των αξιώσεων» Γ) Η θεωρία περί «εκτεταμένης ασφαλιστικής περίπτωσης» Κ. Οι αξιώσεις του ασφαλισμένου γιατρού στη σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Αξιώσεις ελευθερώσεως και νομικής προστασίας Λ. Η αρχή του χωρισμού των δικών στην ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 4

5 5

6 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Κ. : Αστικός Κώδικας Ασφ.Ν. : Ασφαλιστικός Νόμος Β.Δ. : Βασιλικό Διάταγμα Βλ. : Βλέπε Γ.Ο.Σ. : Γενικοί Όροι Συναλλαγών εδ. : εδάφιο ΕΕμπΔ. : Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου Ε.Ν. : Εμπορικός Νόμος ΕΕμπΔ : Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Κ.Ι.Δ. : Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας ΚΠΔ : Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ΚΠολΔ : Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Ν.Δ. : Νομοθετικό Διάταγμα Ν.Π.Δ.Δ. : Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Ν.Π.Ι.Δ. : Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Π.Κ. : Ποινικός Κώδικας 6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής επιστήμης και έρευνας κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι εντυπωσιακές. Οι γιατροί έχουν πλέον στη διάθεσή τους πλούσιο επιστημονικό και τεχνικό οπλοστάσιο που τους επιτρέπει να διενεργούν αυξημένο, σε σχέση με το παρελθόν, αριθμό ιατρικών πράξεων σε ποικίλους τομείς. Ως εκ τούτου, η αλματώδης αυτή πρόοδος της ιατρικής επιστήμης έχει δημιουργήσει δικαιολογημένη προσδοκία από πλευράς πολιτών για αποτελεσματικότερη διαφύλαξη της υγείας τους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον σημερινό απρόσωπο, κατά κανόνα, τρόπο παροχής ιατρικών υπηρεσιών, την αντικατάσταση του οικογενειακού γιατρού από συνεργαζόμενες ομάδες γιατρών, καθώς και την απομυθοποίηση του γιατρού από την εικόνα του «σωτήρα» που του είχαν προσδώσει οι άνθρωποι σε παλαιότερες κοινωνίες, έχει συντελέσει σε μια κατακόρυφη αύξηση των περιπτώσεων ασθενών που στρέφονται δικαστικά εναντίον γιατρών, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι τελευταίοι έχουν υποπέσει σε ιατρικά σφάλματα 1. Στο πλαίσιο των δικών που κατευθύνονται στην αναγνώριση της συνδρομής αστικής ιατρικής ευθύνης και στην αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε λόγω ιατρικού σφάλματος, συχνά οι γιατροί καταδικάζονται στην καταβολή υπέρογκων αποζημιώσεων. Τούτο οδήγησε τους ασκούντες το ιατρικό επάγγελμα στη λύση της σύναψης ασφαλιστικών συμβάσεων κάλυψης της ιατρικής τους ευθύνης. Έτσι, σήμερα, ολοένα και περισσότεροι γιατροί καταρτίζουν συμβάσεις με ασφαλιστικές εταιρίες, οι οποίες αναλαμβάνουν την κάλυψης τους στις περιπτώσεις διάπραξης ιατρικού σφάλματος. Με μια πρώτη προσέγγιση 2, αντικείμενο της ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης αποτελεί η ευθύνη του ασφαλισμένου γιατρού και πιο συγκεκριμένα η ανάληψη από τον ασφαλιστή της υποχρέωσης καταβολής των μελλοντικών χρηματικών οφειλών έναντι ζημιωθέντων τρίτων, που ενδεχομένως προκύψουν, στο πλαίσιο της αστικής ιατρικής ευθύνης. Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτή η σύμπραξη στοιχείων διαφορετικών δικαιϊκών κλάδων δεν είναι τόσο απλή στη σύλληψή της, πολύ δε περισσότερο στη λειτουργία της και για το λόγο αυτό κρίνεται καταρχάς απαραίτητη 1 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης {Με έμφαση στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματα του λήπτη της ασφάλισης (γιατρού ή φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας)}, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2014, σελ Βλ. Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης {Έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης Ρήτρες occurrence και claims made}, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2014, σελ. 9. 7

8 μια συνοπτική ανάλυση των δομικών της στοιχείων, αρχής γενομένης από την αστική ιατρική ευθύνη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΓΕΝΙΚΑ Α. Έννοια και είδη ιατρικής ευθύνης Η ιατρική ευθύνη συνδέεται με την άσκηση της επαγγελματικής δραστηριότητας του γιατρού και σε μια γενική της σύλληψη αναφέρεται στις δυσμενείς, για το γιατρό, έννομες συνέπειες, που πιθανά να προκύψουν κατά την άσκηση της δραστηριότητάς του, όπως όταν από πράξεις ή/και παραλείψεις του επέλθει ζημία σε τρίτα πρόσωπα ή στις περιπτώσεις που υποπέσει σε παραβάσεις ποινικού, καθώς και πειθαρχικού χαρακτήρα. Η ιατρική ευθύνη διακρίνεται έτσι σε αστική, ποινική και πειθαρχική ευθύνη, ανάλογα με το ειδικότερο δικαιϊκό πεδίο στο οποίο αναφέρονται και από το οποίο ρυθμίζονται αυτές οι συνέπειες 3. Από τις προηγούμενες μορφές ευθύνης, η ποινική είναι αυτή που αναπτύχθηκε χρονικά πρώτη δημιουργώντας πλούσια νομολογία, εν τούτοις, σήμερα, μεγαλύτερη έκταση έχει λάβει η αστική ευθύνη των γιατρών. Η αστική ευθύνη του γιατρού υποστηρίζεται 4 ότι ταυτίζεται συνήθως με την υποχρέωση αποζημίωσης που υπέχει ο γιατρός, όταν κατά την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας προξενεί ζημία, -με την έννοια που χρησιμοποιείται ο όρος στο ενοχικό δίκαιο 5 -, ήτοι βλάβη που προκαλείται στα υλικά ή άυλα αγαθά του ασθενούς ή/και άλλων προσώπων. Με άλλες λέξεις, η αστική ιατρική ευθύνη αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα της προς αποζημίωση ενοχής. Η ταύτιση αυτή μπορεί να μην είναι απόλυτη, καθώς η ευθύνη του γιατρού αναφέρεται και σε άλλες συνέπειες αστικού δικαίου (μείωση της αμοιβής του γιατρού ή κατάλυση του συμβατικού δεσμού που τον συνδέει με τον ασθενή), ανάλογα μάλιστα με την πηγή της, και ειδικότερα από το αν προκύπτει από σύμβαση, από αδικοπραξία ή από το νόμο, 3 Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη {Γενική εισαγωγή Δογματική και Δικαιοπολιτική θεώρηση Θεμελιώδεις έννοιες}, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2003, σελ. 6 επ. 4 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Ζημία, κατά τον Απ. Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο Γενικό Μέρος, εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλα, 1999, σελ. 133, είναι «κάθε δυσμενής μεταβολή στα έννομα αγαθά ενός προσώπου, είτε αυτά είναι περιουσιακά είτε μη περιουσιακά, ως συνέπεια κάποιου γεγονότος», βλ. ακόμη, μεταξύ πολλών, Π. Κορνηλάκη, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Ι, εκδόσεις Σάκκουλα, 2002, σελ

9 ωστόσο δεν χωρά αμφιβολία και με βάση τον μεγάλο αριθμό αστικών δικών ιατρικής ευθύνης ότι, η πιο σημαντική συνέπεια παραμένει, η υποχρέωση προς αποζημίωση, με αποτέλεσμα να βρίσκει επαρκές έρεισμα η αναφερθείσα, αν και όχι απόλυτη, αυτή ταύτιση. Η ποινική ευθύνη 6 του γιατρού συναρτάται με την αξιολόγηση των πράξεων ή παραλείψεων αυτού με βάση τους κανόνες του ποινικού δικαίου. Όπως μάλιστα προκύπτει από τη σχετική νομολογία των ποινικών δικαστηρίων, εντοπίζεται κυρίως στα αδικήματα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια 7 και της σωματικής βλάβης από αμέλεια 8, εγκλήματα που διαμορφώνουν την έννοια του ιατρικού σφάλματος στο πλαίσιο του ποινικού δικαίου και τυποποιούνται στα άρθρα 302 και 314 αντίστοιχα του ΠΚ, ενώ ζητήματα ποινικής ευθύνης μπορούν να εγερθούν και σε άλλες ιατρικές πράξεις, όπως είναι η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης, οι μεταμοσχεύσεις και η παράλειψη λήψης μέτρων βραχείας παράτασης της ζωής του ασθενούς. Στην έννοια τέλος της πειθαρχικής 9 ευθύνης εντάσσονται όλες οι δημοσίου δικαίου δυσμενείς συνέπειες για το γιατρό, οι οποίες συνδέονται με τα προβλεπόμενα στο νόμο πειθαρχικά παραπτώματα και επιβάλλονται στο γιατρό από πειθαρχικά όργανα είτε του επαγγελματικού συλλόγου στον οποίο ανήκει είτε του Δημοσίου ή Ν.Π.Δ.Δ. προς τα οποία παρέχει τις υπηρεσίες του. Ειδικότερα, ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (ΚΙΔ) εισάγει μια γενική πειθαρχική ευθύνη 10, καθώς, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 36 1, κάθε παράβαση των διατάξεών του τιμωρείται πειθαρχικά, ενώ στο ίδιο άρθρο στην 2 γίνεται λόγος για ειδικά πειθαρχικά παραπτώματα, τα οποία επισύρουν σοβαρές πειθαρχικές κυρώσεις, μέχρι και της οριστικής ανάκλησης της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος σε περίπτωση εκ νέου τέλεσης της ίδιας παράβασης. Μεταξύ άλλων, τέτοια ειδικά παραπτώματα είναι η είσπραξη οικονομικού ανταλλάγματος από γιατρό καθώς επίσης η καθ οιονδήποτε τρόπο εξάρτηση από επιχειρήσεις παρασκευής και εμπορίας φαρμάκων και υγειονομικού υλικού. 6 Βλ. Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. ενδεικτικά από τη νομολογία Α.Π. (Ποιν) 436/2012, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 236/2012, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 159/2011, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 669/2011, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 607/2010, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1141/2010, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 338/2009, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1609/2009, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1888/2009, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1220/2008, ΝΟΜΟΣ. 8 Βλ. ενδεικτικά από τη νομολογία Α.Π. (Ποιν) 670/2011, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 202/2010, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1532/2009, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1091/2008, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1812/2008, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 264/2006, ΝΟΜΟΣ. 9 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Βλ. Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ

10 Ως προς τη σχέση των τριών ειδών ευθύνης, είναι σαφές ότι η ίδια συμπεριφορά του γιατρού μπορεί να αξιολογείται σε καθένα από τα τρία πεδία ευθύνης και να επισύρει τις αντίστοιχες συνέπειες. Εξάλλου, αναφορικά με τη σχέση μεταξύ των αντίστοιχων δικών, δηλαδή της δίκης με αντικείμενο την αστική ευθύνη και της ποινικής δίκης για την ίδια πράξη ή της διοικητικής δίκης με αντικείμενο την πειθαρχική ποινή για την ίδια πράξη, ισχύουν οι γενικές δικονομικές διατάξεις 11. Σημειώνεται δε ότι το δεδικασμένο της απόφασης του πολιτικού δικαστηρίου δεν δεσμεύει το ποινικό δικαστήριο (άρθρ. 62 ΚΠοινΔ) και καταρχήν ούτε το αντίστροφο συμβαίνει. Ειδικά η απόφαση του ποινικού δικαστηρίου επί της πολιτικής αγωγής δεσμεύει το πολιτικό δικαστήριο ως προς το μέρος της αστικής αξίωσης που κρίθηκε (άρθρο 67 ΚΠοινΔ). Ωστόσο, η σχέση της ποινικής ευθύνης του γιατρού με την αστική του ευθύνη μπορεί να θεωρηθεί και από μια διαφορετική, και χαρακτηριστική για την ιατρική ευθύνη, οπτική γωνία 12. Ενώ στις περισσότερες έννομες τάξεις η ποινική ευθύνη ανέκυψε και αναπτύχθηκε χρονικά πρώτη και για μεγάλο χρονικό διάστημα μονοπωλούσε τα θέματα ευθύνης σε βάρος της αστικής ευθύνης, η σχέση αυτή σήμερα έχει απολύτως αντιστραφεί. Αυτή η αρχική κυριαρχία της ποινικής ιατρικής ευθύνης της δίνει μια πρόσθετη χρησιμότητα και λειτουργία στο πεδίο της αστικής ιατρικής ευθύνης, σε έννομες τάξεις όπως η ελληνική, όπου η προαναφερόμενη αντιστροφή έλαβε χώρα κατά τα τελευταία έτη. Το δίκαιο της αστικής ιατρικής ευθύνης είναι σε όλες τις έννομες τάξεις κατά το μεγαλύτερό μέρος του νομολογιακό. Από την άποψη αυτή, η νομολογία των ποινικών δικαστηρίων προσφέρει μια «εγχώρια-ελληνική» τυπολογία περιπτώσεων ευθύνης και ιδίως «ιατρικών σφαλμάτων», που λείπει από τη νομολογία των πολιτικών δικαστηρίων, και τουλάχιστον προσφέρει υλικό προς αξιολόγηση με βάση και το αστικό δίκαιο. Β. Ιατρική ευθύνη ως επαγγελματική ευθύνη Ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες Η ιατρική ευθύνη εντάσσεται στον γενικό προβληματισμό της επαγγελματικής ευθύνης, που σημαίνει την ευθύνη του προσώπου που παραβαίνει τις υποχρεώσεις που διέπουν την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας 13. Στο μέτρο που η 11 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 10 επ. 10

11 επαγγελματική ευθύνη ταυτίζεται με την ευθύνη από την παροχή υπηρεσιών 14, η ιατρική ευθύνη είναι δυνατόν να θεμελιωθεί στο άρθρο 8 του Ν. 2251/1994, όπως ισχύει μετά το Ν. 3587/2007, για την προστασία των καταναλωτών. Την τοποθέτηση αυτή δικαιολογούν οι ακόλουθες σκέψεις 15 : Πρώτον, το γεγονός ότι η πρόταση Οδηγίας της Επιτροπής της Ε.Ε. για την ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες η οποία ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το άρθρο 8 του Ν. 2251/1994 δεν εξαιρεί τον κλάδο των ιατρικών υπηρεσιών και δεύτερον, η σκέψη ότι ο γιατρός πληροί την προϋπόθεση της παροχής υπηρεσιών «κατά τρόπο ανεξάρτητο». Για την ανεξάρτητη παροχή υπηρεσιών γίνεται, άλλωστε, λόγος όταν ο παρέχων την υπηρεσία δεν υπόκειται σε υποδείξεις ή οδηγίες του αποδέκτη των υπηρεσιών αλλά δρα αυτόνομα και ανεξάρτητα, επιλέγοντας ο ίδιος τα μέσα για την εκτέλεση της υπηρεσίας του. Ειδικότερα, όσον αφορά το ιατρικό επάγγελμα, υποστηρίζεται ότι, ακόμη και όταν ο γιατρός παρέχει εξαρτημένη εργασία και μολονότι το πνεύμα της πρότασης Οδηγίας ήταν να εξαιρούνται από το ρυθμιστικό της πεδίο πρόσωπα που ασκούν εξαρτημένη εργασία η παροχή ιατρικών υπηρεσιών υπάγεται στο άρθρο 8 του Ν. 2251/1994, καθώς παρά τους όποιους περιορισμούς (π.χ. ως προς το ωράριο, τον τόπο και τις συνθήκες άσκησης του επαγγέλματος), οι οποίοι τίθενται από πλευράς «εργοδότη», ο γιατρός παραμένει «ανεξάρτητος» ως προς την επιλογή των μέσων και των μεθόδων που θα εφαρμόσει κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του. Κατ εφαρμογή, λοιπόν, της διάταξης του άρθρου 8 του Ν. 2251/1994, προκειμένου να θεμελιωθεί ευθύνη του γιατρού, ο ζημιωθείς ασθενής (αποδέκτης των υπηρεσιών) οφείλει να αποδείξει: α) την παροχή υπηρεσιών, β) τη ζημία του και γ) την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της παρεχόμενης από τον γιατρό υπηρεσίας και της ζημίας που υπέστη. Από την άλλη μεριά, ο γιατρός (παρέχων τις υπηρεσίες) φέρει το βάρος απόδειξης της μη συνδρομής των στοιχείων της παρανομίας και της υπαιτιότητάς του. Το άρθρο 8 του Ν. 2251/1994 επιρρίπτοντας στο γιατρό το βάρος απόδειξης του ότι δεν παρέβη την υποχρέωση επιμέλειας και δεν διέπραξε ιατρικό σφάλμα, εισάγει 14 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ , καθώς και την ίδια, σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή (επιμ.: Ελ. Αλεξανδρίδου) (2008), άρθρο 8 Ν.2251/1994, σελ. 438 (η οποία παρατηρεί ότι η επεξεργασία της έννοιας της επαγγελματικής ευθύνης στα ευρωπαϊκά δίκαια έχει καταλήξει να ταυτίζει την επαγγελματική ευθύνη στην οποία εντάσσεται και η ιατρική ευθύνη με την ευθύνη από την παροχή υπηρεσιών κατά τρόπο ανεξάρτητο). 15 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ

12 περίπτωση νόθου αντικειμενικής ευθύνης 16 και, για το λόγο αυτό, συνιστά ρύθμιση ιδιαίτερα ευνοϊκή για τον ασθενή, όχι όμως και για τον γιατρό. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΣΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Α. Έννοια αστικής ιατρικής ευθύνης Για αστική ιατρική ευθύνη γίνεται, ιδίως 17, λόγος στις περιπτώσεις που ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να αποζημιώσει είτε τον ίδιο τον ασθενή είτε κάποιο τρίτο πρόσωπο, επειδή του προξένησε ζημία κατά την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Ζήτημα αστικής ιατρικής ευθύνης είναι δυνατόν να ανακύψει ανεξάρτητα από τη φύση της έννομης σχέσης που καλύπτει την παροχή των επαγγελματικών υπηρεσιών του γιατρού, ανεξάρτητα, δηλαδή, από το αν η εν λόγω σχέση εντάσσεται στο δημόσιο ή στο ιδιωτικό δίκαιο και, στην τελευταία περίπτωση, ανεξάρτητα από το αν έχει συναφθεί ή όχι σχετική σύμβαση μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Η παροχή, λοιπόν, των επαγγελματικών υπηρεσιών του γιατρού προς ένα πρόσωπο δεν καλύπτεται από την ίδια έννομη σχέση σε κάθε περίπτωση η βασική διάκριση ανάγεται στην κατάταξη αυτής της έννομης σχέσης στο ιδιωτικό ή στο δημόσιο δίκαιο. Β. Δικαιϊκά θεμέλια αστικής ιατρικής ευθύνης Όταν οι ιατρικές υπηρεσίες παρέχονται από το Δημόσιο ή άλλο φορέα που έχει τη νομική μορφή Ν.Π.Δ.Δ., μεταξύ αυτών και του ασθενούς δημιουργείται έννομη σχέση δημοσίου δικαίου. Συμβατική ή άλλη σχέση του ασθενούς με το συγκεκριμένο 16 Για την έννοια της μη γνήσιας ή νόθου αντικειμενικής ευθύνης ή αλλιώς της υποκειμενικής ευθύνης με αντεστραμμένο το βάρος απόδειξης, στο πλαίσιο της οποίας τεκμαίρεται η υπαιτιότητα, επιτρέπεται όμως η απόδειξη της ανυπαρξίας της, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα την απαλλαγή από την ευθύνη, βλ. αντί άλλων, Αστ. Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, 2007, σελ. 60. Βλ. επίσης ΠΠρΑθ 189/2010, ΕπισκΕμπΔ 2010, 538, όπου, μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι «Ενόψει δε της νόθου αντικειμενικής ευθύνης, που καθιερώνεται συναφώς, με την έννοια της αντιστροφής του βάρους απόδειξης τόσο ως προς την υπαιτιότητα όσο και ως προς την παρανομία, ο ζημιωθείς φέρει το βάρος να αποδείξει την παροχή των υπηρεσιών, τη ζημία και τον αιτιώδη σύνδεσμο της ζημίας με την εν γένει παροχή των υπηρεσιών, όχι όμως και τη συγκεκριμένη πράξη ή παράλειψη που επέφερε το ζημιογόνο αποτέλεσμα, ενώ ο παρέχων τις υπηρεσίες ιατρός, προκειμένου να απαλλαγεί από την ευθύνη, πρέπει να αποδείξει είτε την ανυπαρξία παράνομης και υπαίτιας πράξης του, είτε την έλλειψη αιτιώδους συνδέσμου της ζημίας με την παράνομη και υπαίτια πράξη του». 17 Η χρήση του όρου «ιδίως» οφείλεται στο ότι η απλούστερη μορφή σύμβασης ιατρικής αγωγής είναι αυτή που καταρτίζεται μεταξύ γιατρού και ασθενούς (χωρίς την παρεμβολή ενδιάμεσου δημόσιου ή ιδιωτικού φορέα). 12

13 γιατρό που προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Δημόσιο ή στο Ν.Π.Δ.Δ. δεν υπάρχει και αστική ευθύνη έναντι του ασθενή δεν υπέχει ο γιατρός ατομικά, αλλά η ευθύνη για αποζημίωση βαρύνει το Δημόσιο ή το Ν.Π.Δ.Δ. 18, το οποίο στη συνέχεια έχει δικαίωμα να στραφεί αναγωγικά (άρθρο σε συνδυασμό με άρθρο 2 Ν. 3528/2007) κατά του γιατρού-υπαλλήλου και να αξιώσει από αυτόν το ποσό της αποζημίωσης που κατέβαλε στο πρόσωπο που ζημιώθηκε. Πρόκειται, δηλαδή, για διαφορά δημοσίου δικαίου, η οποία εμπίπτει στη ρυθμιστική εμβέλεια των άρθρων 105 και 106 ΕισΝΑΚ και υπάγεται στη δωσιδικία των διοικητικών δικαστηρίων. Ιατρικές υπηρεσίες προσφέρονται όχι μόνο από γιατρούς που συνδέονται οργανικά με το δημόσιο τομέα, αλλά και από γιατρούς που απασχολούνται σε ιδιωτικό φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας, όπως λόγου χάρη σε μία ιδιωτική κλινική. Στην περίπτωση αυτή 20, η ευθύνη για την αποκατάσταση της ζημίας που προκαλείται από πράξεις ή παραλείψεις του γιατρού θα βαρύνει, κατά πρώτο λόγο, τον παραπάνω ιδιωτικό φορέα 21 με βάση τα άρθρα 334 ή 922 ΑΚ. Πρόκειται για γνήσια αντικειμενική ευθύνη που θα θεμελιώνεται στο άρθρο 334 ΑΚ όταν υπάρχει ενοχική σχέση μεταξύ του προστήσαντος-ιδιωτικού φορέα και του ζημιωθέντος, ενώ στο άρθρο 922 ΑΚ ανεξάρτητα από την ύπαρξη οποιασδήποτε σχέσης μεταξύ προστήσαντος και τρίτου ζημιωθέντος. Ενώ, λοιπόν, στις περιπτώσεις που οι ιατρικές υπηρεσίες παρέχονται από το Δημόσιο ή Ν.Π.Δ.Δ. μοναδικός υπεύθυνος έναντι του ζημιωθέντος για αποζημίωση είναι το Δημόσιο ή το Ν.Π.Δ.Δ. και ο γιατρός δεν ευθύνεται ατομικά, όταν οι ως άνω υπηρεσίες παρέχονται από ιδιωτικό φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας και υπό την προϋπόθεση ότι η ζημιογόνος πράξη περιέχει τα στοιχεία αδικοπραξίας, υποχρέωση αποζημίωσης υπέχει τόσο ο ιδιωτικός φορέας-προστήσας όσο και ο γιατρός- 18 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ και βλέπε ενδεικτικά νομολογία ΔΠρΚαλαμ 4/2009, ΝΟΜΟΣ ΔΠρΑγρ 58/2010, ΝΟΜΟΣ. 19 Σύμφωνα με το άρθρο 38 1 Ν. 3528/2007 (Κώδικας Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων κα Υπαλλήλων Ν.Π.Δ.Δ.), ο υπάλληλος ευθύνεται έναντι του Δημοσίου για κάθε ζημία, την οποία προξένησε σε αυτό από δόλο ή βαριά αμέλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, καθώς επίσης και για την αποζημίωση που κατέβαλε το Δημόσιο σε τρίτους για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις του που έλαβαν χώρα κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του και οφείλονται, επίσης, σε δόλο ή βαριά αμέλεια. Ρητά, μάλιστα, ορίζεται, περαιτέρω, ότι ο υπάλληλος δεν ευθύνεται έναντι τρίτων για τις ανωτέρω πράξεις ή παραλείψεις του. 20 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Αναλυτικά για την ευθύνη του Ν.Π.Ι.Δ. και του γιατρού στο πλαίσιο της σχέσης πρόστησης βλ. Π. Καλαμπούκα Γιαννοπούλου, Η προστασία του ασθενούς ως καταναλωτή, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, σελ. 134 επ. 13

14 προστηθείς 22. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μεταξύ των δύο οφειλετών της αποζημίωσης υπάρχει οφειλή εις ολόκληρον 23. Εξάλλου, όταν μεταξύ προστήσαντοςιδιωτικού φορέα και ζημιωθέντος υπάρχει ενοχική σχέση, οπότε η αντικειμενική ευθύνη του πρώτου προς αποζημίωση του δεύτερου θεμελιώνεται στο άρθρο 334 ΑΚ, ο ιδιωτικός φορέας δικαιούται, εφόσον ικανοποιήσει τον ζημιωθέντα, να στραφεί στη συνέχεια κατά του γιατρού (βοηθού εκπληρώσεως) και, με βάση τη μεταξύ τους υπάρχουσα σχέση, να αξιώσει ό,τι κατέβαλε (δικαίωμα αναγωγής), υποκαθιστάμενος έτσι στα δικαιώματα του ζημιωθέντος δανειστή (άρθρο 488 ΑΚ) 24. Περαιτέρω, όταν δεν υφίσταται ενοχική σχέση μεταξύ προστήσαντος-ιδιωτικού φορέα και ζημιωθέντος, οπότε η αντικειμενική ευθύνη του πρώτου για αποζημίωση του δεύτερου θεμελιώνεται στο άρθρο 922 ΑΚ και η εις ολόκληρον ευθύνη προστήσαντος και προστηθέντος απορρέει από το άρθρο 926 ΑΚ, ο προστήσας που τυχόν ικανοποίησε τον ζημιωθέντα έχει κατά του προστηθέντος-γιατρού δικαίωμα αναγωγής (άρθρο 927 ΑΚ) 25. Στις περιπτώσεις που οι ιατρικές υπηρεσίες παρέχονται από ιδιώτη γιατρό άμεσα 26, δηλαδή χωρίς την παρεμβολή ενδιάμεσου φορέα, το δικαιϊκό θεμέλιο της αστικής ιατρικής ευθύνης μπορεί να είναι τόσο συμβατικό όσο και αδικοπρακτικό. Στην πρώτη περίπτωση, γενεσιουργό λόγο της ευθύνης του γιατρού αποτελεί η εκ μέρους του παράβαση των υποχρεώσεων οι οποίες απορρέουν από τη σύμβαση που τον συνδέει με τον ασθενή ενώ στη δεύτερη περίπτωση η τέλεση αδικοπραξίας. Ανάλογα με το αν συντρέχει η πρώτη ή η δεύτερη από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, γίνεται, αντιστοίχως, λόγος για συμβατική ή αδικοπρακτική ευθύνη, η οποία συνεπάγεται υποχρέωση αποζημίωσης. Γ. Σύμβαση ιατρικής αγωγής Κατά κανόνα, η σχέση που συνδέει τον γιατρό με τον ασθενή είναι η σύμβαση ιατρικής αγωγής 27. Η σύμβαση ιατρικής αγωγής δεν ρυθμίζεται ως ειδικός συμβατικός τύπος στον ΑΚ ή σε ειδικό νόμο. Πρόκειται, πάντως, για σύμβαση ενοχική, διαρκή ή 22 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Α.Π. 1227/2007, ΝΟΜΟΣ, η οποία, ενόχει αγωγής αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας κατά του προστήσαντος νοσηλευτικού ιδρύματος (ιδιωτικού φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας) και των προστηθέντων γιατρών, ως εις ολόκληρο ενεχόμενων, κρίνει ότι μεταξύ των συνεναγομένων δημιουργείται απλή ομοδικία. 24 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 294 επ. 14

15 στιγμιαία, ανάλογα με την περίπτωση, αμφοτεροβαρή και επαχθή, σε σχέση με την οποία σωστό φαίνεται να υιοθετηθεί η άποψη που την διαφοροποιεί από την σύμβαση έργου και την χαρακτηρίζει ως σύμβαση παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών 28. Η άποψη αυτή αναγνωρίζει στην σύμβαση ιατρικής αγωγής το χαρακτήρα της σύμβασης ανεξάρτητων υπηρεσιών, καθώς σωστά υποστηρίζεται ότι, ο γιατρός δεν αναλαμβάνει την υποχρέωση επίτευξης αποτελέσματος, αλλά την υποχρέωση παροχής υπηρεσιών και γενικότερα την υποχρέωση να παράσχει ιατρική φροντίδα στον ασθενή, τηρώντας τους κανόνες επιμέλειας, που διακρίνουν τη δραστηριότητά του και ανεξάρτητα από εντολές και οδηγίες. Εξάλλου, στις περισσότερες των περιπτώσεων, δεν είναι από τη φύση της δυνατή η υπόσχεση επίτευξης ενός αποτελέσματος, καθώς η εξέλιξη της υγείας του ασθενούς δεν εξαρτάται μόνο από την παροχή ιατρικής φροντίδας, αλλά από ποικίλους αστάθμητους παράγοντες, όπως η αντίδραση του οργανισμού του ασθενούς σε χορηγηθείσα θεραπεία, ή η επιδείνωση της υγείας του από μη δυνάμενες να προσδιορισθούν αιτίες. Περαιτέρω, η σύμβαση ιατρικής αγωγής διέπεται από την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων (άρθρο 361 ΑΚ) και για την κατάρτιση της απαιτείται σύμπτωση των δηλώσεων βούλησης γιατρού και ασθενούς ως προς την προσπόριση ιατρικών υπηρεσιών από τον πρώτο στον δεύτερο ενώ για την έγκυρη κατάρτιση της σύμβασης δεν απαιτείται η τήρηση τύπου. Η πρόταση και η αποδοχή είναι δυνατόν να διατυπώνονται ρητά, ενώ δεν αποκλείεται η δικαιοπρακτική βούληση των μερών να συνάγεται από τη συμπεριφορά τους. Έτσι, εκλαμβάνεται ως πρόταση και αποδοχή, αντιστοίχως, η επίσκεψη του ασθενούς στο ιατρείο και η ανταπόκριση του γιατρού. Μόνο για τις περιπτώσεις που η σχεδιαζόμενη από τον γιατρό θεραπευτική αγωγή είναι περίπλοκη, επικίνδυνη ή με αμφίβολο αποτέλεσμα αρχίζει να καθιερώνεται και στην Ελλάδα η χρήση εντύπων, που έχουν αποδεικτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα, και αποσκοπούν λ.χ. στο να αποδείξουν ότι ο γιατρός τήρησε την υποχρέωσή του για ενημέρωση του ασθενούς ή έλαβε τη συγκατάθεσή του ίδιου ή των συγγενών του 29. Δ. Περιεχόμενο της σύμβασης ιατρικής αγωγής Από τη σύμβαση ιατρικής αγωγής απορρέουν για τα συμβαλλόμενα μέρη δικαιώματα και υποχρεώσεις. Ειδικότερα, στην υποχρέωση του ασθενούς για 28 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 296 επ. και Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ

16 καταβολή αμοιβής αντιστοιχεί σειρά υποχρεώσεων του γιατρού, κυριότερη των οποίων είναι η παροχή της ιατρικής φροντίδας. Η υποχρέωση αυτή ειδικότερα σημαίνει 30 α) ότι ο γιατρός, εφόσον έχει συμβληθεί με τον ασθενή, οφείλει να παρέχει τις επαγγελματικές του υπηρεσίες σε αυτόν, και αν δεν το κάνει, παραβιάζει νομική υποχρέωσή του, που μπορεί να θεμελιώσει αστική ευθύνη του για παράνομη παράλειψη (βλ. και άρθρο 441 ΠΚ) και β) ότι ο γιατρός οφείλει να παρέχει τις υπηρεσίες του τηρώντας ένα ορισμένο αντικειμενικό πρότυπο αυξημένης επιμέλειας, επιδιώκοντας την προστασία του συμφέροντος του ασθενούς, με την έννοια της αποκατάστασης ή της διατήρησης της υγείας του, την αποφυγή διακινδύνευσης και σωματικής ή ψυχικής ταλαιπωρίας του. Όπως προκύπτει από το κείμενο του άρθρου Α.Ν. 1565/1939 (περί Κώδικος Ασκήσεως του Ιατρικού Επαγγέλματος) αλλά και από τα άρθρα 2 και 3 του Ν. 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας), στο πλαίσιο της προαναφερθείσας υποχρέωσης για παροχή ιατρικής φροντίδας, ο γιατρός, κατά την παροχή των υπηρεσιών του, δεν αρκεί ούτε να ενεργεί μόνο όπως απαιτούν οι αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών (άρθρο 288 ΑΚ), ούτε να επιδεικνύει τη συνήθη συναλλακτική επιμέλεια (άρθρο 330 ΑΚ), αλλά βαρύνεται με καθήκον αυξημένης επιμέλειας 32. Κριτήριο, μάλιστα, για την ποιότητα των παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών αποτελεί το κατά πόσο ο γιατρός συμπεριφέρεται σύμφωνα με το επαγγελματικό standard του κλάδου στον οποίο ανήκει. Το επαγγελματικό standard, που αποτελεί το γνώμονα με βάση τον οποίο κρίνεται η καταλληλότητα των ενεργειών του γιατρού, καθορίζεται από τα σύγχρονα δεδομένα της ιατρικής επιστήμης, από τους κανόνες που υπαγορεύονται από την επαγγελματική εμπειρία (lege artis), από τις αντικειμενικές περιστάσεις και από το συμφέρον του ασθενούς. Σε σχέση με την υποχρέωση του γιατρού για παροχή ιατρικής φροντίδας, θα πρέπει να επισημανθεί πως αυτή δεν ισοδυναμεί με υποχρέωση για θεραπεία του ασθενούς, αλλά σημαίνει εξάντληση των μέσων 33 που κρίνονται προσήκοντα για τη θεραπεία του ασθενούς. Πράγματι, ο γιατρός, λόγω της ιδιάζουσας φύσης του επαγγέλματός του, δεν μπορεί να εγγυηθεί την επιτυχία της θεραπευτικής μεθόδου που 30 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Συγκεκριμένα, στην εν λόγω διάταξη ορίζονται τα εξής: «Ο ιατρός οφείλει να παρέχει μετά ζήλου, ευσυνειδησίας και αφοσιώσεως την ιατρικήν αυτού συνδρομή, συμφώνως προς τας θεμελιώδεις αρχάς της ιατρικής επιστήμης και της κτηθείσας πείρας, τηρών τα ισχύουσας διατάξεις περί διαφυλάξεως των ασθενών και προστασίας των υγιών». 32 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 126 επ. 16

17 θα εφαρμόσει ή της εγχείρησης που θα πραγματοποιήσει και, γενικότερα, δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί τα αποτελέσματα οποιασδήποτε ιατρικής πράξης. Κι αυτό, γιατί δεν αποκλείεται η πιθανότητα να μεσολαβήσει κάποια αρνητική εξέλιξη κατά τη διεξαγωγή της ιατρικής αγωγής. Με βάση αυτό το σκεπτικό καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η σύμβαση ιατρικής αγωγής έχει ως αντικείμενο την υποχρέωση παροχής μέσων (obligation de moyens) και όχι την υποχρέωση επίτευξης ορισμένου αποτελέσματος (obligation de resultat). Κι αυτό είναι εύλογο, διότι η επενέργεια της ιατρικής πράξης στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί και μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς αστάθμητους παράγοντες, τους οποίους ο γιατρός δε θα μπορούσε να προβλέψει και να αποτρέψει ακόμα και με την καταβολή ύψιστης επιμέλειας. Αναφέρεται συχνά, ότι υποχρεώσεις του γιατρού από τη σύμβαση ιατρικής αγωγής αποτελούν η λήψη του ιστορικού του ασθενούς, η συλλογή των κλινικών ευρημάτων και αποτελεσμάτων εξετάσεων και η διαμόρφωση της διάγνωσης, η επιλογή και διεξαγωγή της θεραπευτικής αγωγής ή της χειρουργικής επέμβασης, η παρακολούθηση του ασθενούς μετά την ολοκλήρωση τους, η χορήγηση ιατρικής συνταγής κ.α. Ακριβέστερα, ωστόσο, οι μερικότερες αυτές υποχρεώσεις αποτελούν το σύνηθες περιεχόμενο της γενικής υποχρέωσης ιατρικής φροντίδας, η οποία, πάντως, εξειδικεύεται ανάλογα με τη συγκεκριμένη περίπτωση και τη βούληση των μερών 34. Πέρα από την ευρεία υποχρέωση ιατρικής φροντίδας, η οποία περιλαμβάνει ποικίλες επιμέρους ιατρικές πράξεις, που εκτείνονται από το στάδιο λήψης ιστορικού του ασθενούς μέχρι την παρακολούθησή του μετά ολοκλήρωση της θεραπείας, ο γιατρός βαρύνεται και με άλλες σημαντικές συμβατικές υποχρεώσεις 35 που δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της ιατρικής φροντίδας. Αυτές είναι η υποχρέωση ενημέρωσης και εξασφάλισης της συναίνεσης του ασθενούς, η υποχρέωση τήρησης του ιατρικού απορρήτου, η υποχρέωση αυτοπρόσωπης εκτέλεσης της σύμβασης ιατρικής αγωγής και η υποχρέωση τήρησης και διαφύλαξης του ιατρικού φακέλου του ασθενούς. Ε. Συμβατική ιατρική ευθύνη Στο πλαίσιο του αστικού δικαίου, η ιατρική ευθύνη προκύπτει προκύπτει είτε από την παραβίαση των συμβατικών υποχρεώσεων είτε από αδικοπραξία, διακρίνεται 34 Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ

18 δηλαδή σε συμβατική ή δικαιοπρακτική και αντίστοιχα σε αδικοπρακτική ευθύνη, χωρίς, όμως, ο διαχωρισμός αυτός να είναι απόλυτος. Στην περίπτωση της δικαιοπρακτικής ή ενδοσυμβατικής 36 ιατρικής ευθύνης, μεταξύ γιατρού και ασθενούς υφίσταται συμβατική σχέση, από την οποία πηγάζουν υποχρεώσεις του γιατρού, τις οποίες όταν παραβιάζει υπαίτια, με αποτέλεσμα να προκαλέσει ζημία στον ασθενή, οφείλει αποζημίωση. Η δικαιοπρακτική αυτή ευθύνη, σε αντίθεση με την αδικοπρακτική, είναι δευτερογενής, προϋποθέτει δηλαδή την ύπαρξη μιας ενοχής, στο πλαίσιο της οποίας προκαλείται ζημία στο δανειστή, λόγω παράβασης των συμβατικών υποχρεώσεων του οφειλέτη. Έτσι λοιπόν, εν προκειμένω, απαιτείται η ύπαρξη μεταξύ γιατρού και ασθενούς της αποκαλούμενης σύμβασης ιατρικής αγωγής. ΣΤ. Αδικοπρακτική ιατρική ευθύνη Ενώ η συμβατική ευθύνη του γιατρού γεννιέται ως συνέπεια ανώμαλης εξέλιξης της ενοχικής σχέσης που τον συνδέει με τον ασθενή και αποσκοπεί στην αποκατάσταση της υλικής ζημίας που προκλήθηκε από την παράβαση των ενοχικών του υποχρεώσεων, η αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού και η συνακόλουθη υποχρέωσή του για αποζημίωση δημιουργούνται πρωτογενώς δηλαδή απευθείας από το νόμο, χωρίς να χρειάζεται να προϋπάρχει (ή ανεξάρτητα από την προϋπάρχουσα) δικαιοπρακτική επαφή των συμβαλλομένων μερών 37. Αδικοπρακτική ευθύνη γεννιέται 38 όταν ο γιατρός, κατά την άσκηση του λειτουργήματός του, κινούμενος παρανόμως και υπαιτίως, προβαίνει σε πράξεις ή παραλείψεις που ζημιώνουν τον ασθενή, με την έννοια ότι επιδρούν αρνητικά στη ζωή, στην υγεία και γενικότερα στην προσωπικότητα του ασθενούς 39. Στο πλαίσιο της αδικοπρακτικής ευθύνης, αλλά και της αντίστοιχης ενδοσυμβατικής, ο γιατρός διαπράττει το λεγόμενο «ιατρικό σφάλμα» 40, δηλαδή η συμπεριφορά του υπολείπεται έναντι ενός ή περισσοτέρων προτύπων, που έπρεπε να 36 Βλ. Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Για τις προϋποθέσεις της αδικοπρακτικής ευθύνης του άρθρου 914 ΑΚ βλ. μεταξύ πολλών ΑΠ. Γεωργιάδη, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, σελ. 593 επ. και Π. Κορνηλάκης, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Ι, σελ. 477 επ. 39 Βλ. ενδεικτικά νομολογία ΠΠΡ ΑΘ 1957/2011 ΠΠΡ ΑΘ 1174/2010 ΠΠΡ ΘΕΣΣΑΛ 24772/2010 ΠΠΡ ΑΘ 24582/2008 Α.Π. (Πολ) 974/2014 ΠΠΡ ΛΑΡ 56/ Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 321 επ. και Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ

19 τηρηθούν (lege artis), συνιστά, δηλαδή, παράβαση των υποχρεώσεων επιμέλειας που υπέχει, οπότε, εφόσον είναι υπαίτια και προκαλεί ζημία στον ασθενή, οφείλει αποζημίωση. Το ιατρικό σφάλμα, το οποίο είναι δυνατό να συναρτάται με θετική ενέργεια ή με παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας, μπορεί να αποτελέσει νόμιμο λόγο γέννησης συμβατικής ή/και αδικοπρακτικής ευθύνης 41. Ειδικότερα 42, όταν υπάρχει συμβατική σχέση μεταξύ ασθενούς και γιατρού και ο τελευταίος υποπέσει σε ιατρικό σφάλμα, σε ένα ή και περισσότερα στάδια της ιατρικής αγωγής, το ιατρικό σφάλμα θα συνιστά περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης της ενοχής και θα γεννά υποχρέωση αποζημίωσης του ασθενούς. Εξάλλου, το ιατρικό σφάλμα, αποτελώντας νόμιμο λόγο αδικοπρακτικής ευθύνης 43, εφόσον προκαλεί αιτιωδώς ζημία στον ασθενή, προσβάλλοντας τη ζωή ή την υγεία του, θεμελιώνει αδικοπρακτική ευθύνη του γιατρού. Η συρροή, κατά συνέπεια, ενδοσυμβατικής και αδικοπρακτικής ευθύνης στην περίπτωση που υφίσταται συμβατική σχέση ανάμεσα στο γιατρό και τον ασθενή και συγχρόνως προκαλείται ζημία στον ασθενή συναντάται στην περίπτωση του ιατρικού σφάλματος. Στο πλαίσιο τόσο της συμβατικής όσο και της αδικοπρακτικής ευθύνης, γεννιέται υποχρέωση του γιατρού για αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας που προκλήθηκε ως συνέπεια του ιατρικού σφάλματος. Εξάλλου, στο πλαίσιο της αδικοπρακτικής ευθύνης, πέρα από την αξίωση για αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας, μπορεί να απαιτηθεί και χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης Βλ. ενδεικτικά νομολογία Α.Π. (Ποιν) 1057/2016, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1167/2016, ΝΟΜΟΣ ΠΠΡ ΑΘ 549/2016 Α.Π. (Ποιν) 974/2014, ΝΟΜΟΣ Α.Π. (Ποιν) 1683/2014, ΝΟΜΟΣ. 42 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο νόμιμος λόγος ευθύνης του άρθρο 914 ΑΚ συγκροτείται από τα στοιχεία του παρανόμου και της υπαιτιότητας και υιοθετώντας τη διευρυμένη αντίληψη της αντικειμενικής θεωρίας ως προς το στοιχείο του παρανόμου (βλ. αντί άλλων Π. Κορνηλάλη, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, σελ. 477 επ.), σωστό φαίνεται να γίνει δεκτό ότι το ιατρικό σφάλμα, ως συμπεριφορά που αποκλίνει από ορισμένο πρότυπο επιμέλειας, καλύπτει την προϋπόθεση της παρανομίας. Κι αυτό, στο μέτρο που, σύμφωνα με την παραπάνω αντίληψη, η παρανομία μπορεί να συνίσταται όχι μόνο στην παράβαση επιτακτικών ή απαγορευτικών κανόνων του γραπτού δικαίου, αλλά και στην παράβαση γενικών επιταγών της έννομης τάξης, μεταξύ των οποίων και των άγραφων κανόνων επιμέλειας. Υπέρ αυτής της άποψης βλ. Κ. Φουντεδάκη, Αστική Ιατρική Ευθύνη, σελ. 326 επ. 44 Βλ. Ε. Τζίβα, Ασφάλιση Ιατρικής Ευθύνης, σελ

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Α. Γενικά Οι αναπτύξεις που προηγήθηκαν κατέστησαν σαφές ότι η παροχή ιατρικών υπηρεσιών, όντας άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη, συχνά ελλοχεύει κινδύνους για την υγεία ή και τη ζωή του ασθενούς, με αποτέλεσμα να γεννώνται ζητήματα ιατρικής ευθύνης. Έτσι, αναδύεται η ανάγκη εξασφάλισης του γιατρού από τις διάφορες πηγές κινδύνων στις οποίες εκτίθεται κατά την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Την ανάγκη αυτή ενισχύει αφενός η, οφειλόμενη στην ιδιαιτερότητα του επαγγέλματος, αδυναμία του γιατρού να διασφαλίσει τη μη επέλευση του κινδύνου, αφετέρου η δυσχέρειά του να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιπτώσεις που θα συνεπάγεται σε βάρος της περιουσίας του η επέλευση του κινδύνου και η συνακόλουθη ευθύνη του. Τούτο οδηγεί αναπόδραστα στην ενδυνάμωση της ασφαλιστικής συνείδησης του γιατρού και, κατ επέκταση, στην ανάπτυξη του θεσμού της ιδιωτικής ασφάλισης στον τομέα της ιατρικής ευθύνης. Η ανάπτυξη της ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης πυροδοτήθηκε από τη σημαντική αύξηση του αριθμού των εγειρόμενων αξιώσεων αποζημίωσης, σε βάρος των γιατρών, για την αποκατάσταση ζημιών που προκλήθηκαν κατά την άσκηση της επαγγελματικής τους δραστηριότητας και από τη συνακόλουθη ανάγκη των γιατρών να προστατεύονται από τις επαπειλούμενες οικονομικές συνέπειες 45. Πράγματι, η αλματώδης πρόοδος της ιατρικής επιστήμης και τα διαγνωστικά επιτεύγματα στον τομέα της είχαν, μεταξύ άλλων, ως συνέπεια τη διεύρυνση των απαιτήσεων των ασθενών έναντι των γιατρών. Ήδη, οι ασθενείς προσδοκούν επιτυχημένη θεραπευτική αντιμετώπιση, δε δικαιολογούν αποτυχημένες ιατρικές πράξεις και καταφεύγουν ολοένα και συχνότερα στην αναζήτηση ευθυνών εγείροντας αξιώσεις αποζημίωσης. Τούτο σημαίνει ότι η πρόοδος της ιατρικής επιστήμης είχε ως επακόλουθο τη 45 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ

21 διεύρυνση της ευθύνης των γιατρών και την εδραίωση της ανάγκης τους για ασφάλιση ευθύνης. Β. Ορισμός και εννοιολογικά στοιχεία ιδιωτικής ασφάλισης Στο ασφαλιστικό δίκαιο ως ασφάλιση ορίζεται «η κοινωνία όμοιων κινδύνων που παρέχει στα μέλη της αυτόνομη αξίωση για ασφαλιστική κάλυψη έναντι ανταλλάγματος» 46. Από τον ορισμό αυτό προκύπτει ότι ουσιώδη στοιχεία της έννοιας της ασφάλισης αποτελούν ο κίνδυνος, η κοινωνία κινδύνων, η ομοιότητα κινδύνων, η ασφαλιστική κάλυψη, ο ανταποδοτικός χαρακτήρας, η αξίωση και η αυτονομία. Σε σχέση με τα στοιχεία αυτά, παρατηρούνται τα εξής: Ως κίνδυνος νοείται η δυνατότητα επέλευσης μιας οικονομικής ανάγκης προς την οποία είναι συνδεδεμένη η υποχρέωση του ασφαλιστή προς παροχή. Δυνατότητα επέλευσης της οικονομικής ανάγκης σημαίνει αβεβαιότητα ως προς την επέλευσή της, η αβεβαιότητα δε αυτή αρκεί να είναι υποκειμενική, δηλαδή τα συμβαλλόμενα μέρη δεν θα πρέπει να γνωρίζουν κατά το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης σχετικά με την επέλευση του κινδύνου. Στο πεδίο της ιατρικής ευθύνης, η οικονομική ανάγκη συνδέεται με την περιουσιακή ζημία που υφίσταται ο γιατρός όταν προβάλλονται σε βάρος του αξιώσεις αποζημίωσης για ζημίες που προξένησε κατά την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Εξάλλου, η αβεβαιότητα είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, καθώς, όπως ήδη έχει επισημανθεί, η επενέργεια της ιατρικής πράξης στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί και μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς αστάθμητους παράγοντες, τους οποίους ο γιατρός δε θα μπορούσε να προβλέψει και να αποτρέψει ακόμα και με την καταβολή ύψιστης επιμέλειας. Κοινωνία κινδύνων υπάρχει όταν ένας κίνδυνος που απειλεί μεγάλο αριθμό προσώπων, πλήττει τελικά ορισμένα μόνο από αυτά. Εξάλλου, η ασφαλιστική τεχνική βασίζεται στο αξίωμα των μεγάλων αριθμών, σύμφωνα με το οποίο όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των κοινωνών του κινδύνου, τόσο πιο ασήμαντα θα είναι τα αποτελέσματα από την πραγματοποίησή του. Έτσι, η προστασία του ασφαλισμένου 46 Βλ. Β. Κιάντο, Ασφαλιστικό Δίκαιο, 9 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2005, σελ. 2 επ. και Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Β έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2008, σελ. 28 επ. 21

22 γιατρού εν προκειμένω επιτυγχάνεται ουσιαστικά, καθώς ο κίνδυνος μετατίθεται από τον ασφαλισμένο, ως μεμονωμένο άτομο, σε κοινωνία ατόμων, με τη μεσολάβηση ενός ασφαλιστικού φορέα, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό των συνεπειών του κινδύνου μεταξύ περισσότερων προσώπων. Η ομοιότητα των κινδύνων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία του αξιώματος των μεγάλων αριθμών. Στην ομοιότητα των κινδύνων βασίζεται, άλλωστε, η διαίρεση της ασφάλισης σε κλάδους και η περαιτέρω υποδιαίρεση των ασφαλιστικών κλάδων σε είδη. Ειδικά, στο πλαίσιο της ασφάλισης ιατρικής ευθύνης, η ομοιότητα των κινδύνων συνίσταται στο ότι οι κίνδυνοι που απειλούν τους ασφαλισμένους γιατρούς σχετίζονται με βλάβες που ενδέχεται να πλήξουν τη ζωή, την υγεία ή τη σωματική ακεραιότητα των ασθενών εξαιτίας πράξεων ή παραλείψεων των γιατρών. Ως ασφαλιστική κάλυψη ορίζεται η κάλυψη της οικονομικής ανάγκης που θα δημιουργηθεί συνεπεία επέλευσης του ασφαλισμένου κινδύνου. Η ασφαλιστική κάλυψη άλλοτε έχει συγκεκριμένη μορφή, η οποία οδηγεί στην αποκατάσταση της συγκεκριμένης ζημίας που προκλήθηκε από την πραγματοποίηση του κινδύνου, οπότε γίνεται λόγος για συγκεκριμένη ασφαλιστική κάλυψη και άλλοτε αφηρημένη μορφή, η οποία οδηγεί στην καταβολή χρηματικού ποσού, χωρίς να εξετάζεται αν πράγματι προκλήθηκε οικονομική ανάγκη από την πραγματοποίηση του κινδύνου, οπότε γίνεται λόγος για αφηρημένη ασφαλιστική κάλυψη. Ο ανταποδοτικός χαρακτήρα της ασφάλισης συνίσταται στο γεγονός πως ο ασφαλιστής αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει στον λήπτη ή σε τρίτο πρόσωπο το ασφάλισμα, όταν επέλθει η ασφαλιστική περίπτωση και από την πλευρά του ο λήπτης της ασφάλισης αναλαμβάνει την υποχρέωση καταβολής του ασφαλίστρου προς τον ασφαλιστή. Ουσιώδες στοιχείο για την ύπαρξη της ασφάλισης είναι η αξίωση, δικαστικά επιδιώξιμη, για την καταβολή της ασφαλιστικής παροχής εκ μέρους του ασφαλιστή ενώ τέλος σε στοιχείο της έννοιας της ασφάλισης ανάγεται η αυτονομία της, με την έννοια ότι δεν έχει παρεπόμενο χαρακτήρα προς άλλη κύρια παροχή. Γ. Έννοια και νομική φύση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης Για την εννοιολογική προσέγγιση της ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης αντλούνται ουσιώδη στοιχεία από το άρθρο 25 Ασφ.Ν., που ρυθμίζει την ασφάλιση αστικής ευθύνης. Σύμφωνα με αυτό «Η ασφάλιση αστικής ευθύνης περιλαμβάνει τις 22

23 δαπάνες, που προέρχονται άμεσα από την απόκρουση και ικανοποίηση αξιώσεων τρίτων κατά του λήπτη της ασφάλισης, που γεννήθηκαν από πράξεις ή παραλείψεις του για τις οποίες είχε συμφωνηθεί ασφαλιστική κάλυψη. Δεν παρέχεται κάλυψη, αν οι πράξεις ή οι παραλείψεις προκλήθηκαν από δόλο του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου.». Με γνώμονα την ως άνω διάταξη, μπορεί να δοθεί ο εξής ορισμός 47 για την ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης: Πρόκειται για την ασφαλιστική σύμβαση που καταρτίζεται μεταξύ του ασφαλιστή και του λήπτη της ασφάλισης (γιατρού ή ιδιωτικού φορέα παροχής υπηρεσιών υγείας), δυνάμει της οποίας ο ασφαλιστής αναλαμβάνει τις ακόλουθες υποχρεώσεις: Κατά πρώτο λόγο, την υποχρέωση να καλύπτει τον λήπτη της ασφάλισης/ασφαλισμένο από τη δημιουργία χρεών σε βάρος της περιουσίας του, ως συνέπεια έγερσης αξιώσεων αποζημίωσης, λόγω συμβατικής ή αδικοπρακτικής ευθύνης, από ζημιωθέντες τρίτους (ασθενείς ή συγγενείς τους). Οι σχετικές δε αξιώσεις θα πρέπει να συνδέονται με πράξεις ή παραλείψεις του ασφαλισμένου γιατρού, συναφείς με την άσκηση των ιατρικών του καθηκόντων, οι οποίες θα μνημονεύονται στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο κατόπιν συμφωνίας των συμβαλλομένων 48. Η ως άνω υποχρέωση του ασφαλιστή θεμελιώνει αξίωση ελευθερώσεως του λήπτη της ασφάλισης, στο μέτρο που ο ασφαλιστής υποχρεούται να ελευθερώσει τον λήπτη καταβάλλοντας ο ίδιος την αποζημίωση στον ζημιωθέντα. Ο ασφαλιστής, κατά δεύτερο λόγο, αναλαμβάνει την υποχρέωση να καλύπτει τον λήπτη της ασφάλισης για δαπάνες που ενδέχεται να προκύψουν από την απόκρουση βάσιμων ή αβάσιμων αξιώσεων των ζημιωθέντων τρίτων. Στη δεύτερη αυτή υποχρέωση αντιστοιχεί αξίωση του λήπτη για νομική προστασία, με την αμυντική πάντοτε μορφή, υπό την έννοια της ανάληψης των οικονομικών συνεπειών για τη νομική προστασία κατά των αξιώσεων των τρίτων 49. Η ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης, η οποία εμπίπτει στη ρυθμιστική εμβέλεια του άρθρου 25 Ασφ.Ν., υπάγεται στη γενική ή προαιρετική ασφάλιση 47 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Β. Κιάντο, Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ , σύμφωνα με τον οποίο, ενώ η ασφαλιστική κάλυψη πρέπει να καταλαμβάνει συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις, οι οποίες απαιτείται να μνημονεύονται στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο, δεν αποκλείεται η συμφωνία για τις καλυπτόμενες πράξεις ή παραλείψεις να γίνεται σε γενικότερο πλαίσιο. Δεν αποκλείεται λ.χ. να συμφωνηθεί ότι ασφαλίζονται όλες οι πράξεις ή παραλείψεις του γιατρού που είναι σχετικές με την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. 49 Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Αφάλιση, 11 η έκδοση, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 2006, σελ. 393 και Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ. 246 επ. 23

24 ευθύνης, καθώς στο ελληνικό δίκαιο δεν προβλέπεται ως υποχρεωτική η σύναψή της. Στο σημείο αυτό, πρέπει να σημειωθεί, παρενθετικά, ότι τον αντίποδα της προαιρετικής, καταλαμβάνει η υποχρεωτική ασφάλισης ευθύνης (άρθρο 26 Ασφ.Ν.), με πλέον αντιπροσωπευτικό είδος αυτής, την υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα, η οποία υπόκειται σε ειδική νομοθετική μεταχείριση. Η ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης κατατάσσεται στις ασφαλίσεις ζημίας, καθώς η ασφαλιστική κάλυψη που προσφέρει ο ασφαλιστής στον ασφαλισμένο γιατρό αποβλέπει στην αποκατάσταση συγκεκριμένης περιουσιακής ζημίας 50 που θα προκληθεί από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου. Οι ασφαλίσεις ζημίας διακρίνονται, από συστηματική σκοπιά, σε ασφαλίσεις ενεργητικού και σε ασφαλίσεις παθητικού. Η ασφάλιση ενεργητικού αφορά την ασφάλιση στοιχείων του ενεργητικού της περιουσίας του ασφαλισμένου (μεταξύ των οποίων κινητά ή ακίνητα πράγματα, απαιτήσεις ή άλλα περιουσιακά δικαιώματα, καθώς και προσδοκώμενα κέρδη), με την έννοια της ασφάλισης όχι των αγαθών, αυτών καθαυτών, αλλά της οικονομικής σχέσης που συνδέει τον ασφαλισμένο με αυτά. Από την άλλη μεριά, η ασφάλιση παθητικού αναφέρεται στα στοιχεία του παθητικού της περιουσίας του ασφαλισμένου, με την έννοια ότι η ασφάλιση καλύπτει τον κίνδυνο δημιουργίας παθητικού στην περιουσία του ασφαλισμένου ή επαύξησης του υπάρχοντος παθητικού, εξαιτίας οφειλών του ασφαλισμένου θεμελιωμένων στο νόμο ή σε σύμβαση. Από την παραπάνω προσέγγιση των μορφών ασφάλισης ζημίας, καθίσταται σαφές ότι η ασφάλιση ευθύνης, άρα και η ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης, ως ασφάλιση ζημίας, κατατάσσεται στις ασφαλίσεις παθητικού 51. Κι αυτό, στο μέτρο που αντικείμενο της ασφάλισης ιατρικής ευθύνης αποτελεί η κάλυψη, εκ μέρους του ασφαλιστή, των παθητικών στοιχείων, δηλαδή των ζημιών που θα επέλθουν στην περιουσία του ασφαλισμένου γιατρού, αν ασθενείς ή τρίτοι εγείρουν σε βάρος του αξιώσεις αποζημίωσης λόγω συμβατικής ή αδικοπρακτικής ευθύνης του. Έχοντας προσδιορίσει το αντικείμενο της ασφάλισης στις ασφαλίσεις παθητικού, στις οποίες εντάσσεται η ασφάλιση αστικής ιατρικής ευθύνης, γεννιέται 50 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ. 34. Βασική αρχή στην ασφάλιση ζημίας με τη συγκεκριμένη ασφαλιστική κάλυψη, είναι η αρχή απαγόρευσης πλουτισμού ή αποζημιωτική αρχή. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, ο ασφαλισμένος αποζημιώνεται για την εξειδικευμένη ζημία που υπέστη από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου και δεν επιτρέπεται η ασφάλιση να οδηγήσει στον πλουτισμό του. 51 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ

25 περαιτέρω το ερώτημα αν, και στην ασφάλιση παθητικού, υπάρχει ασφαλιστικό συμφέρον, όπως συμβαίνει στην ασφάλιση ενεργητικού. Με αφετηρία την έννοια του ασφαλιστικού συμφέροντος 52, ως οικονομικής σχέσης ορισμένου προσώπου προς ένα αγαθό, ορθό φαίνεται να υιοθετηθεί η άποψη που τάσσεται κατά της ύπαρξης ασφαλιστικού συμφέροντος στο πεδίο της ασφάλισης παθητικού 53. Ειδικότερα, αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος μπορεί να είναι οποιοδήποτε αγαθό, οποιοδήποτε ενεργητικό στοιχείο της περιουσίας του ασφαλισμένου αποτιμητό σε χρήμα. Πράγμα, κινητό ή ακίνητο, δικαίωμα ή ελπίδα κέρδους. Αν δεν υπάρχει κάποιο αγαθό, κατά την κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης, το οποίο να προσδιορίζεται επακριβώς σε αυτήν, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει και ασφαλιστικό συμφέρον. Αυτό συμβαίνει, κατά την κρατούσα άποψη 54 στην ασφάλιση παθητικού. Αντικείμενο της ασφάλισης ευθύνης, της κατεξοχήν ασφάλισης παθητικού, είναι η ευθύνη του ασφαλισμένου, η οποία όμως δεν μπορεί να προσδιορισθεί κατά την κατάρτιση της σύμβασης, όπως και η οικονομική της αξία. Η ευθύνη δεν μπορεί να είναι αντικείμενο συμφέροντος, εφόσον γεννιέται μόνο όταν πραγματοποιηθεί ο ασφαλισμένος κίνδυνος και γενικότερα τα παθητικά στοιχεία μιας περιουσίας δεν είναι δυνατόν να υπολογισθούν εκ των προτέρων για να αποτελέσουν αντικείμενο ασφαλιστικού συμφέροντος. Αντίθετα, υποστηρίζεται η άποψη ότι στις ασφαλίσεις παθητικού, αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος είναι το σύνολο της περιουσίας του ασφαλισμένου 55. Δ. Σύμβαση ασφάλισης αστικής ιατρικής ευθύνης I. Έννοια και νομική φύση της ασφαλιστικής σύμβασης Σύμφωνα με το άρθρο 1 1 Ασφ.Ν. «Με την ασφαλιστική σύμβαση η ασφαλιστική επιχείρηση (ασφαλιστής) αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει, έναντι ασφαλίστρου, στο συμβαλλόμενό της (λήπτη της ασφάλισης) ή σε τρίτον, παροχή (ασφάλισμα) σε χρήμα ή, εφόσον υπάρχει ειδική συμφωνία, άλλη παροχή σε είδος, όταν επέλθει το περιστατικό από το οποίο συμφωνήθηκε να εξαρτάται η υποχρέωσή του (ασφαλιστική περίπτωση).». Πρόκειται, συνεπώς, για μια ενοχική, διαρκή, αμφοτεροβαρή σύμβαση, κατά την οποία, ο ασφαλιστής υποχρεώνεται να παρέχει 52 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ. 204 επ. 53 Βλ. Σ. Κυράνου-Τσίπτσιου, Ασφάλιση Αστικής Ιατρικής Ευθύνης, σελ Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, σελ. 325 και Β. Κιάντο, Ασφαλιστικό Δίκαιο, σελ