ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ (MONITORING) ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ

Transcript

1 Εργαστήριο Λιβαδοπονίας, TEI Λάρισας ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ (MONITORING) ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ Μιχαήλ Σ. Βραχνάκης Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος ΤΕΙ Λάρισας

2 Ορισμός Βιοποικιλότητας Ο ορισμός και οι τρόποι ποσοτικοποίησης της βιοποικιλότητας: ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ στις βιολογικές επιστήμες Ευρέως αποδεκτός: o ορισμός που περιλαμβάνεται στο Άρθρο 2 της διεθνούς Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Convention on Biological Diversity) (5 Ιουνίου του 1992 Σύμβαση του Rio, Κύρωση της σύμβασης Ν.2204/1994): βιολογική ποικιλότητα είναι η ποικιλία όλων των ζωντανών οργανισμών (συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων) των χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδάτινων οικοσυστημάτων καθώς και των διαφόρων οικολογικών συνθέσεων που οι οργανισμοί σχηματίζουν δηλ. ποικιλότητα μέσα σε κάθε είδος, μεταξύ των ειδών και των οικοσυστημάτων (42 άρθρα + της ποικιλότητας της ζωής που εμφανίστηκε στο παρελθόν πάνω στη γη, ίχνη τηςοποίαςανιχνεύονταισεαπολιθώματα.

3 Επίπεδα Αναφοράς Βιοποικιλότητας Γενετική Βιοποικιλότητα: αναφέρεται το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός είδους. Όσο μεγαλύτερο είναι το εύρος αυτό, τόσο μεγαλύτερη η ικανότητα επιβίωσης σε εξωτερικές πιέσεις. Βιοποικιλότητα των ειδών: αναφέρεται στα διαφορετικά είδη φυτών και ζώων σε μια περιοχή. Μεγαλύτερη βιοποικιλότητα των ειδών σε ένα οικοσύστημα οδηγεί σε: Σταθερότητα του οικοσυστήματος Απρόσκοπτες ροές ενέργειας, βιομάζας και η ανακύκλωσης των θρεπτικών στοιχείων Αποτελεσματικότερους μηχανισμούς ανάδρασης Συμβολή στην οντογενετική εξέλιξη των ειδών λόγω αλληλεξάρτησης Βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων-φυτοκοινωνιών: αναφέρεται στο διαφορετικό αριθμό των συνδυασμών ειδών φυτών και ζώων (οικοσυστημάτων) σε μια περιοχή. Βιοποικιλότητα των τοπίων: αναφέρεται στο διαφορετικό αριθμό τύπων τοπίων που εμφανίζονται σε μία χώρα.

4 Η Βιοποικιλότητα στην Ελλάδα Η Ελλάδα εξαιτίας: - της γεωγραφικής θέσης - της ποικιλίας των κλιματικών τύπων - της ορογραφικής διαμόρφωσης (περίπου 8000 σπήλαια) - της ποικιλίας εδαφικών σχηματισμών παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδα αναφοράς. Αναλογικά με την έκτασή της, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα σε επίπεδο ειδών στην Ευρωπαϊκή Ένωση ( hot spot ).

5 Η Βιοποικιλότητα ειδών στην Ελλάδα 6308 φυτικά taxa (5200 είδη) (Flora Hellenica) πανιδικά taxa (ξηράς, γλυκέων/αλμυρών υδάτων) 43 φυλές αγροτικών ζώων Υψηλό ποσοστό ενδημισμού 936 είδη φυτών (18%), 1282 ζωικά είδη και υποείδη, και 85 τύποι οικοτόπων είναι Κοινοτικού ενδιαφέροντος Campanula reiseri Halácsy Rana cretensis Beerli et al.

6 Η Βιοποικιλότητα ειδών στην Ελλάδα Φυτογεωγραφική υποδιαίρεση Ενδημικά Τοπικά ενδημικά Απειλούμενα Πελοπόννησος (Pe) Κρήτη (KK) Στερεά Ελλάδα (StE) υτικό Αιγαίο (WAe) Ανατολικό Αιγαίο (EAe) Κυκλάδες (Kik) Κεντρική β. Ελλάδα (NC) Νότια Πίνδος (SPi) Βόρεια Πίνδος (NPi) Ανατολική β. Ελλάδα (NE) Ανατολική κ. Ελλάδα (EC) Ιόνιοι Νήσοι (IoI) Βόρειο Αιγαίο (NAe)

7 Η Βιοποικιλότητα των δασών στην Ελλάδα Στη χώρα μας μεγάλο τμήμα της βιοποικιλότητας στο επίπεδο των ειδών και των γενετικών πόρων παραμένει απροσδιόριστο. Τα υπάρχοντα δεδομένα αποδεικνύουν σαφώς ότι η βιοποικιλότητα είναι ιδιαίτερα υψηλή όσον αφορά την άγρια χλωρίδα και πανίδα. Έλλειψη ερευνητικής υποδομής. Περιορισμένη αντίληψη της σημασίας των προγραμμάτων της βιοποικιλότητας. Περιορισμένη χρηματοδότηση αντίστοιχων προγραμμάτων. Αποτέλεσμα: η χώρα μας να πιέζεται ασφυκτικά πλέον να παραδώσει δεδομένα βιοποικιλότητας δασών, τα οποία είναι ελλιπή και επισφαλή!

8 Η αναγκαιότητα προσδιορισμού της βιοποικιλότητας στα Ελληνικά Δασικά Οικοσυστήματα Γ. Καρέτσος και Ε.Ν. Δασκαλάκου - ΕΘΙΑΓΕ Για τη μελέτη και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των δασικών οικοσυστημάτων της χώρα μας απαιτείται: 1. Ολοκλήρωση της απογραφής της χλωρίδας (Flora Hellenica - Strid και Tan 1997, 2002 μόλις 2 από 10 τόμοι). 2. Η έκδοση Οδηγού για τα Ενδημικά Είδη της χώρας μας (το Red Data Book (Phitos κ.α. 1995) και τα Ενδημικά Φυτά της Πελοποννήσου (Tan και Iatrou 2001) καλύπτουν μικρό αριθμό ειδών). 3. Η αξιολόγηση της απογραφής και της χαρτογράφησης των τύπων οικοτόπων (Natura 2000). 4. H εξασφάλιση φυσικών περιοχών επικοινωνίας μεταξύ των Π.Φ.Π., ώστε οι να μη λειτουργούν ως απομονωμένες νησίδες.

9 Η αναγκαιότητα προσδιορισμού της βιοποικιλότητας στα Ελληνικά Δασικά Οικοσυστήματα Γ. Καρέτσος και Ε.Ν. Δασκαλάκου - ΕΘΙΑΓΕ 5. Η ρύθμιση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και του νομικού πλαισίου εντός και εκτός των Π.Φ.Π. 6. Η εκπόνηση ΕΠΜ όλων των περιοχών NATURA που προτείνονται για ένταξη στο Ευρωπαϊκό δίκτυο των SPA. 7. Η ενίσχυση οικονομικών δραστηριοτήτων που θα συμβιβάζονται με το καθεστώς προστασίας - αντισταθμιστικά οφέλη στους θιγόμενους. 8. Η εγκατάσταση δικτύου μόνιμων επιφανειών παρακολούθησης (monitoring) και η δημιουργία βάσεως δεδομένων.

10 Απειλές βιοποικιλότητας 1. Αλλοιώσεις καταστροφές βιοτόπων 2. Εισβολή ξενικών χωροκατακτητικών ειδών 3. Αγροτική Εντατικοποίηση και Ρύπανση 4. Αλόγιστη βόσκηση, θήρευση, συλλογή 5. Παγκόσμια κλιματική αλλαγή Ailanthus altissima (Miller) Swingle

11 23 Γενικοί σκοποί Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα 29 Ειδικοί σκοποί 124 Άξονες δράσεις Κλ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ 28 Προτεινόμενοι Δείκτες/Υποδείκτες Αξιολόγησης της Στρατηγικής ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΕΡΙΘΩΡΕΙΑ: ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ!!!! ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΞΟΝΕΣ ΔΡΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2009

12 Παρακολούθηση (Monitoring) της Βιοποικιλότητας Χρησιμότητα: 1. Αποτελεσματικό διαχειριστικό εργαλείο σε θέματα διατήρησης και προαγωγής της βιοποικιλότητας που μετρά την πρόοδο και την αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας και διατήρησης 2. Αποτελεσματικό εργαλείο διάγνωσης βιολογικών, χρονικών και χωρικών, τάσεων σε σχέση με τις συνέπειες από τις φυσικές και τις ανθρωπογενείς διαταραχές στο φυσικό περιβάλλον 3. Αποτελεσματικό εργαλείο υποστήριξης πολιτικών και λήψης αποφάσεων που σχετίζονται με την προστασία και προαγωγή της βιοποικιλότητας

13 Παρακολούθηση (Monitoring) της Βιοποικιλότητας Επιδιώξεις: 1. Η απογραφή των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους που είναι παρόντα σε μία περιοχή και η διαπίστωση αμοιβαίων σχέσεων 2. Διάκριση των φυσικών και μη-φυσικών διακυμάνσεων των συστατικών της βιοποικιλότητας 3. Προσδιορισμός των σχέσεων αιτίου-αποτελέσματος μεταξύ των εξωτερικών επιδράσεων και των αλλαγών στις βιοκοινότητες Ουκρανία

14 Μελέτη περίπτωσης: Ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Φορέας Υλοποίησης: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Επιτροπή Ερευνών Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας Επιστημονικώς Υπεύθυνος: Βασίλειος Π. Παπαναστάσης Το έργο χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων και συγκεκριμένα από το ΕΤΕΡΠΣ στο πλαίσιο του προγράμματος «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» Έναρξη: Φεβρουάριος 2003 Διάρκεια: 1 έτος Προϋπολογισμός: 7000

15 Τα ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ υψομετρικό εύρος μ. φλύσχης, σχιστόλιθοι, ασβεστόλιθοι και μάργες δροσερό καλοκαίρι, δριμύ και μακρύ χειμώνα (7-9 μήνες) με έντονες χιονοπτώσεις και ύψος κατακρημνισμάτων από χιλ. Κύριες χρήσεις γης στην ευρύτερη περιοχή Γράμμου Δασοπονία και η Κτηνοτροφία

16 Τα ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου Αξίες Βιοποικιλότητας 30 περίπου τύποι οικοτόπων (3 είναι προτεραιότητας σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) 490 περίπου φυτικά είδη (60 ανήκουν σε κάποιο καθεστώς προστασίας, είναι ενδημικά ή σπάνια) 15 είδη ψαριών 29 είδη αμφιβίων και ερπετών (εκ των οποίων 20 περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) 25 είδη θηλαστικών (εκ των οποίων 9 αποτελούν είδη που απαιτούν ειδικά μέτρα διατήρησης σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) μεγάλος αριθμός ειδών λεπιδόπτερων

17 Τα ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Περιοχή Natura 2000 Κορυφές Όρους Γράμμος (GR ) Ηα SPA SCI Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΙΒΑ 049) Μνημείο της Φύσης (Το μικτό δάσος του Γράμμου ΜΦ 51) Προτεινόμενη Περιοχή Προστασίας (Όρος Γράμμος ΠΠ 1302)

18 Τα ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου Απειλές στις λιβαδικές εκτάσεις 1. Άνιση κατανομή στο χώρο του κτηνοτροφικού κεφαλαίου Συνέπειες: α) επιβάρυνση του λιβαδικού οικότοπου προτεραιότητας Χλοώδεις διαπλάσεις με Nardus ποικίλων ειδών, σε πυριτιούχα υποστρώματα των ορεινών ζωνών (και υποορεινών ζωνών της ηπειρωτικής Ευρώπης) κωδ που παρουσιάζει πολύ χαμηλή αντιπροσωπευτικότητα (C), και β) μείωση της χλωριδικής ποικιλότητας, αλλά και των πληθυσμών των δύο φυτικών ειδών που περιλαμβάνονται στο Red Data Book (Thesium vlachorum Alden και Valeriana crinii Orph. ex Boiss. ssp. epirotica (Phitos) Franzen) 2. Πληθυσμιακή μείωση αγρίων οπληφόρων ζώων (αγριόγιδο Rupicapra rupicapra ssp. balcanica) λόγω λαθροθήρας Συνέπειες: αύξηση κάλυψης θάμνων που οδηγεί σε α) μειωμένη χλωριδική ποικιλότητα και β) υποβάθμιση των λιβαδικών οικοτόπων προτεραιότητας Χλοώδεις διαπλάσεις με Nardus ποικίλων ειδών, σε πυριτιούχα υποστρώματα των ορεινών ζωνών (και υποορεινών ζωνών της ηπειρωτικής Ευρώπης) κωδ Αλπικοί ασβεστόφιλοι λειμώνες κωδ. 6170

19 Τα ψευδαλπικά λιβάδια του Γράμμου Παπαναστάσης Β., Ι. Ισπικούδης, Μ. Βραχνάκης, Κ. Ιώβη, Γ. Τσουγκράκης και Δ. Μπούσμπουρας Ειδική Λιβαδοπονική Μελέτη Αλπικών Λιβαδιών Γράμμου. Πρόγραμμα Εφαρμογή Διαχειριστικών Σχεδίων στις Περιοχές Γράμμου και Ροδόπης. Life 99NAT/GR/ σελ. 79 (+Παραρτήματα). Λ.Μ.1 α) σπορά επιθυμητών και αυτοφυών λιβαδικών ειδών (π.χ. Lotus corniculatus, Dactylis glomerata cv. Chrysopigi, κ.λπ.) σε μία έκταση 300 περίπου στρεμμάτων σε υπόστρωμα στάχτης. Ευρυσπορά - πυκνότητα 2 χλγ/στρ. Λ.Μ.4 α) σπορά ποωδών φυτών σε έκταση 200 στρ., β) εκμετάλλευση της Β.Υ. τωνθάμνωνμετη λήψη μέτρων ευνόησης ειδών άγριων οπληφόρων, και γ) μεταφορά 1220 προβάτων στη ΛΜ 9. Λ.Μ.9 α) μεταφορά 1220 προβάτων από τη ΛΜ 4 (έλλειμμα 2000 περίπου προβάτων), και κυρίως β) μέτρα ασφάλειας των βοσκών

20 Προβληματισμοί 1. Χλωριδική Ποικιλότητα: Σημειακή ή συνολική? Σημειακή: Πληθυσμιακή μελέτη Συνολική: Ποσοτικοποίηση της ποικιλότητας και των συστατικών της 2. Χλωριδική Ποικιλότητα: Μόνο ο αριθμός ειδών?

21 Προτεινόμενοι δείκτες για παρακολούθηση της χλωριδικής ποικιλότητας A. Ποσοτική έκφραση συνολικής ποικιλότητας H = - Sobs i= 1 p log e pi Δείκτης των Shannon-Wiener C S = OBS i p i 2 2 N i ( N i 1) pi = N ( N 1) Δείκτης του Simpson T T D = ( S 1) lnn McI N U = U = N N 2 n i Δείκτης του Margalef Δείκτης του McIntosh

22 Προτεινόμενοι δείκτες για παρακολούθηση της χλωριδικής ποικιλότητας B. Αριθμός ειδών Sobs Καταγραφόμενος αριθμός ειδών n 1 S max = Sobs + k n 1 ης τάξεως jackknife εκτιμητής Γ. Δείκτης ισοδυναμίας Δ. Δείκτης κυριαρχίας E = H H max = H lns d = N max N T Δείκτης ισοδυναμίας των Shannon-Wiener Δείκτης κυριαρχίας των Berger- Parker

23 Προτεινόμενοι δείκτες για παρακολούθηση της χλωριδικής ποικιλότητας Ε. Test ετερογένειας total S total ( S = S 1 α ) α i = 1 n Test κατά Coleman ΣΤ. Κατάταξη φυτοκοινοτήτων H α s α e p i i = 1 log = 1 α Κατάταξη κατά Renyi

24 Εφαρμογή για Monitoring (Visual Basic + Access Microsoft) Μ. Βραχνάκης και Θ. Παρτόζης 2004

25 Εφαρμογή για Monitoring (Visual Basic + Access Microsoft)

33 Που Πως Πότε - Ποιοι

34 ...keep walking!